Bëmat e fundit nga Gazeta Java!

[Gega i vogel]

INTERVISTË ME SHKRIMTARIN SHPËTIM KELMENDI


S’parit, a mund t’na thoni diçka rreth vetes tuaj si person?

Jam lindë më 30 mars 1963 në Lezhë. Më ka ngazëllye përherë fakti se jam lindë në nji kishë, një pjesë e së cilës, asokohe ka qenë shndërrue në maternitet. Ky fakt ka pasë e ka domethanie të madhe për mue. Habitem me disa tipa që thonë se kanë kalue fëmijni të lumtun, sepse simbas meje, çdo fëmini asht e lumtun. Edhe imja, kuptohet. Në nji moshë të tillë, çfarëdo që të kapë dora shndërrohet saora në lodër. Shkollën nuk e kam dashtë kurrë dhe më asht dukë gjithmonë diçka e kotë. Sot nuk mendoj se asht e kotë, por mendoj se ata që e quejnë të kotë kanë të drejtë. Fëmijnia dhe rinia më kanë shkue tue lexue letërsi. Kam lexue përherë edhe në klasë, gjatë orës së mësimit, arsye për të cilën më kanë nxjerrë përjashta tanë ato herë. Nuk kam qenë tip i hareshëm, përkundrazi i ngrysun. fjalëpakë dhe i vetmuem. Sot, sa herë ndihem keq, arratisem në fëmijni. Jo në rini, por në fëmijni. Rininë e kam kalue në mënyrën ma të vështirë të mundshme. Duhej mbijetue e besoj se ia kam dalë. Nuk asht fjala me mbijetue thjesht në kuptimin fizik, statistikor, puna asht me mbijetue me tana cilësitë e mira njerëzore, pa të cilat jeton kot. Kam studiue Gjuhë e Letërsi shqipe me korrespondencë, në vitete 90, pra me shumë vonesë, ndërkohë që shkolla as që më hynte fare në punë. Tanë jetën kam andërrue me qenë njeri i lirë, e besoj se i kam ba do hapa të mirë përpara. Se çfarë quaj unë liri, kjo asht temë më vete, por, po me e thanë shkurt, liria për mue asht fjalë. Me i dhanë za mendimit, ky asht pasioni im. Njerëzit e nënshtruem nuk i urrej, por thjesht ndjej mëshirë për ta, sepse nuk e marrin vesh kurrë se sa të randësishëm janë. Anatol Fransi na këshillon që të mos zemërohemi edhe aq me ata që flasin për veten, sepse po merren me argumentin që dinë ta trajtojnë ma mirë. Due me thanë: Për veten mund të flas gjatë, por kaq mjafton.

Si u bane shkrimtar?

Ma së pari duhet me ba nji sqarim: nuk jam modest. Mendoj se modestia asht nji skutë ku (me përjashtime të rralla), fshihen shumë budallenj, të paaftë dhe njerëz pa ambicje. E kam thanë edhe ma parë, unë besoj tek dija, por shumë më tepër tek vetëdija. Secili prej nesh duhet të përpiqet me e zbulue se kush asht, çfarë raportesh ka ndëtue mbrenda vetes mes fuqisë dhe ambicjes dhe, çfarë misioni ka në jetë? Më kujtohet para do vitesh në Shkodër një djalosh, jo më shumë se gjashtëmbëdhjetëvjeçar, me nji gjenialitet ende të mbyllun, i cili po u thoshte miqve të tij: “Njeriu ka dy misione: i pari asht misioni. I dyti asht lufta për me e zbulue se cili asht misioni”. Kthehemi te pyetja. Nuk jam ba shkrimtar, por thjesht në nji çast kam zbulue se jam. Njeriu nuk bahet kurrgja, ai thjesht zbulon se asht. Më kujtohet kur mësuesja na pyeste në fillore se çka kishim dëshirë të baheshim. Dikush pati thanë se donte me u ba shofer, nji tjetër mësues, nji tjetër oficer, etj. Tue qenë se kisha nisë me lexue qysh shtatë vjeç, une pata thanë: shkrimtar! Çuditem edhe sot se si e thashe, sepse as që e kisha idenë se ç’ishte të shkruemit. Tanë klasa pati qeshë me mue nji vit rresht. Kam nisë me shkrue 11 vjeç e ende i kam dorëshkrimet. Ndjehem me fat që nuk kam shkrue kurrë për Partinë e Enverin. Këtë ia kushtoj babës tim, i cili, tue qenë se për vite të tana kishte ndejtë dhe rrinte në pritje të burgimit (ma vonë e arrestuen vërtetë) nuk më edukoi me marrina të tilla patetike. Kam qenë dhe jam me fat që më ka qëllue nji babë i urtë. Them se po të kisha shkrue pisllëqe të tilla, sot, në moshën 43-vjeçare do isha nji shkrimtar i realizmit socialist, dmth nji shkrimtar pa vlerë. Deri në moshën 15 vjeç shkruaja pa pikë vetëdije. Në këtë moshë më ndodhi diçka e veçantë, e cila e e veshi krijimin tim letrar me nji qëllim. Nisa t’i shkruaja letra nji vajze, çdo natë nga nji letër. Ngaqë letrat nuk më dukeshin në naltësinë e dashnisë që ndjeja për të, nuk ja jepja por i ruaja dhe i futesha punës për me shkrue nji ma të përkryeme. Mund të kem shkrue nja pesëdhjetë. Më në fund mora guxim e ia dhashë nji letër. Ajo e mori, i hodhi nji shikim, e grisi, m’i përplasi copat në surrat e më tha: “U bane edhe ti me shkrue letra dashnije”. Dëshpërimi që ndjeva ishte i papërshkrueshëm, por ama shumë i randësishëm për fatin tim: aty e mbrapa vendosa të bëhem shkrimtar, vetëm për ta bindë atë vajzë se cili ishte djali që ajo kishte refuzue. Ajo vajzë e dikurshme nuk ka lexue kurrgja prej meje e ndoshta as s’i ka pa me sy librat e mij, por unë e falenderoj prapseprapë.

A mendoni ju se zani juaj asht i veçante nder shkrimtaret shqiptare?

Po. Jam i sigurtë në këtë, sepse mbrenda meje, shkrimtari i ka rranjët tek njeriu. Ja arsyetimi im: Zoti na ka thanë se secili prej nesh asht unikal. Dy gjethe në nji pemë nuk janë njilloj, e si vallë mund të jenë njilloj dy njerëz? E pamundun! Por veçanësia duhet zbulue. Nuk mjafton me thanë: unë jam i veçantë e pikë. Për rrjedhojë duhet të zbresim deri tek rranjët, aty ku ndodhet punishtja në të cilën farkëtohet veçanësia jonë. Besoj se mbrenda nesh ekziston nji cope truell i pakorruptuem nga niveli i rëndomtë i ekspresionit. Aty mbështetem unë, tek ai truell që s’lëshon. Në nji bisedë, i pata thanë nji shkrimtari të realsocit: ndryshimi mes meje e teje asht pak gja, por thelbësor. “Ti ke kërkue atë që të bashkon me njerëzit, ndërsa unë atë që më ndan prej tyne”. Por, kjo që them për vete s’duhet interpretue kurrsesi si mungesë humanizmi, por si orvatje për me mbërrijtë tek veçanësia.

Çka te motivon ma shume si shkrimtar?

Frika nga vdekja. Këtu s’asht fjala se më shtin tmerrin ideja e vdekjes fizike, sepse frika e teprueme nga vdekja asht injorancë dhe arrogancë. Injorancë, prejse nuk besojmë sa duhet në mekanizmin e përkryem hyjnor dhe në Zotin e mirë; arrogancë sepse ia kemi mbushë mendjen vetes se jemi tepër të rëndësishëm dhe të pazëvendësueshëm për të vdekë. Unë e kam fjalën për frikën se mos vdes pa e lanë nji dëshmi të ekzistencës sime në tokë. Dakord, edhe ky asht nji version i lëmuem i arrogancës, por në këtë ka edhe humanizëm, apo jo? Shumica e njerëzve largohen nga kjo botë pa lanë ndonji dëshmi apo gjurmë të pranisë në tokë, gja që asht vërtetë e pafalshme. Dëshmia mundet me qenë jo vetëm letërsi, por edhe vepër që i shërben të tjerëve, mundet me qenë punë inxhinierike, filozofike, arkitekturore, mirësi njerëzore, mjafton që puna jote të bahet shkas që dikush të kujtohet për ty mbasi të vdesësh. Ndoshta jam supersticioz, por besoj se edhe mbas vdekjes-kudo qofsha- do të lumturohesha nëse ndokush do ma përmendtte emrin për mirë. Ky asht motivi bazë, i cili mandej, merret vesh, përthyhet në mijëra trajta të tjera.

LIBRI

Ne librin tuej të fundit, “Vdekja nuk Vjen”, ju pershkrueni jetën e disa personave në infermierinë e burgut. Nga të erdhi kjo ide?

Përpara këtij libri kam shkrue ndryshe. Isha i fiksuem nga ideja e unitetit. Ndoshta jam tepër i ndikuem nga mistika. Besoja (e ende besoj) se në çdonjenin prej nesh ekziston universi në miniaturë. Realiteti im letrar ishte tanësisht i brendshëm. Tue u mbështetë në panteizmin e Spinozës që thotë se Zoti asht e vetmja substancë e se gjithçka asht pjesë e substancës hyjnore, edhe unë besoja e besoj se pjesa e Zotit që gjendet në mue më mundëson me ba gjana të mëdha. Shkruaja nji lloj letërsie labirintore që niste e mbaronte në mue, por në të cilën parakalonin lirisht realitete të jashtme. Në fund të fundit bota asht ajo që projektohet në ne, ndaj po mundohem me u justifikue me fjalët e nji mistiku të madh, Nikolo Kuzano, i cili thotë: “Kur vështrojmë përmes një xhami të kuq, gjithçka e shohim të kuqe; kësisoj edhe qënia njerëzore mund ta shohë Zotin vetëm përmes mendjes së vet tue e mveshë me trajta njerëzore”. Tue ecë në këtë hulli kam shkrue romanet “Nirvana” dhe “Pesë gardianë”. Romani për të cilin flisni ju, pra “Vdekja nuk vjen”, asht dalje në fushëbetejë të hapun. Asht hera e parë që trajtoj nji temë që i ka rranjët direkt në realitetin e gjallë. Gjithsesi ky asht stacioni im i tashëm. Përvojë shumë interesante, por nuk jam i sigurtë sa ia kam dalë. Subjekti, të cilin ma rrëfeu nji ish i burgosun, mbyllet në dy-tri fjali sepse të tjerat i fantazova, por menjiherë e pikasa se ishte ushqim për mue. Veç kësaj, çuditërisht subjekti kishte rranjë të qarta mitologjike. Riciklimi natyral i mitit të Prokrustit në këtë subjekt më mrekulloi. Dhe nuk kujtoj se asht rastësi, sepse në rastësinë as që besoj fare: miti buron nga realiteti dhe po aty kthehet, herët a vonë.

Situata që ju përshkrueni në librin tuej, “Vdekja nuk Vjen”, asht pothuej krejtësisht e zhveshun nga humanizmi. Si e shpjegoni ju këtë?

Mendoj se termin “humanizëm” e kemi poetizue ngapak dhe i kemi dhanë përmasa disi artificiale. Them se humanizmi ka vlera cilësore dhe jo sasiore. Më kujtohet biseda e paradokohshme me nji predikues, i cili më pati thanë se e keqja po e mbisundon botën. E kundërshtova në mënyrë kategorike dhe e quejta blasfemi. E keqja nuk mundet me mbisundue mbi të mirën, sepse përndryshe universi do të shpërbahej saora. Le të marrim në shqyrtim epokat e errëta të njerëzimit. Shumica e njerëzve ishin zhveshë prej humanizmit, por ama nuk mungonin as njerëzit si Agustini, Françesku apo Ekhart, të cilët ishin shndërrue në kolonat që mbanin botën. Nëse në njerën pjatë të kandarit universal do ngjiteshin turmat e dehumanizueme ndërsa në pjatën tjetër do hipte njëri nga këta që përmenda, peshorja do anonte sigurisht nga individi. Edhe në romanin tim, ku ju thoni se mbizotnon nji atmosferë e zhveshun nga humanizmi, gjendet nji plak i urtë dhe i heshtun që rri në një qoshe, i cili di për të shkuemen e të ardhmen dhe i lutet Zotit për të tjerët.

Ne mitologjinë shqiptare, Mortja/Deka përshkruhet sikur vjen e të merr, ndërsa titulli i librit tuej, “Vdekja nuk Vjen”, duket se e kundërshton këtë ide. Pse nuk vjen Vdekja?

Të gjitha gjanat që shkruej mundohem me i pa prej nji baze mistike. Unë besoj se njeriu i zotnon të gjitha, sepse asht thërrmijë e nji substance hyjnore. Asgja nuk na vjen prej së jashtmi. Njeriu vdes atëherë kur e kërkon vetë. Nana ime ka vdekë nga kanceri në duert e mia, në kohën e diktaturës. Mjekët i patën dhanë tre muaj jetë, por ajo vdiq mbas nji viti e gjysmë, pra vetëm në çastin kur e pranoi vdekjen. Isha aty dhe e kam ndjekë procesin e pranimit të vdekjes nga ana e saj. Edhe protagonisti i romanit tim vdes në çastin kur e vendos vetë. Megjithatë, kjo që them s’duhet pa në mënyrë sipërfaqësore. Asht zemra ajo që vendos dhe jo fjala. Nëse njeriu e kërkon diçka me zemër, mund ta ketë pa diskutim. Jam dakord me konceptin tonë mitologjik, që vdekja të merr, por për të ardhë nuk vjen. Nëse ma së pari vdekja nuk zgjohet mbrenda nesh, e jashtmja s’ka kurrfarë pushteti mbi ne.

A asht ndonji nga personazhet e librit tuaj i bazuem në persona të vërtetë?

Po. Gjithsesi, kjo nuk më duket e randësishme, mjafton që të realiteti të jetë i mundshëm dhe i besueshëm. Shkrimtari nuk asht aparat fotografik, por nji xham i lugët, i mysët, i thyem apo me ngjyra. Ose shumëçka tjetër. Për mue asht shumë e randësishme që kam fillue me e marrë landën drejtpërdrejt tek realiteti i gjallë. Sigurisht, landa mandej duhet me u përpunue në aparatin e tretjes. Duhet nji stomak i fortë.

Në romanin tuej shumë tragjik, ka shpeshherë edhe humor. Si arrini ju me i shkri komiken dhe tragjiken në mënyrë të tille, që komikja nuk e ofendon tragjedinë dhe tragjedia nuk e ban komiken qesharake?

Në personin tim tragjikja me humorin shkrihen normalisht. E jo vetëm tek unë. Derisa funksionon në natyrën njerëzore, pse të mos funksionojë në nji tekst letrar. Përfytyroni sikur të rrini për dy orë rresht (aq sa zgjat leximi i librit) me nji njeri që, ose rri tanë kohën i ngrysun, ose që ban humor tanë kohën. Në të dyja rastet ai ta shpif, apo jo? Kështu edhe unë, kam fillue ta vras mendjen se si të gjej nji mënyrë që teksti im letrar të mos e besdisë lexuesin. Kam imitue jetën. Mandej kam bisedue me shumë të burgosun, të cilët më kanë thonë se në burg kanë qeshë jashtëzakonisht shumë. Veç kësaj, kur shkruej mundohem me qenë njiherësh edhe shkrimtari edhe lexuesi. Nuk due me i ba lexuesit atë që nuk do të doja që nji tjetër shkrimtar të ma bante mue, pra të më mërziste gjatë leximit.

Ambjenti në librin tuaj, “Vdekja nuk Vjen”, asht shume i ngjashëm me burgjet e Spaçit, Bulqizës dhe Batrit, ku të burgosunit politikë nxirrnin krom për komunizmin. Kjo ngjashmëni asht e qëllimeshme, apo rastesi?

Sigurisht që asht e qëllimshme. Për vite të tana kam qenë i familjarizuem me burgjet që përmendni ju, sepse në secilin prej tyne kam pasë njerëz të dënuem: babën, axhën, dy vllazën. Por asht hera e parë që i përmend këto fakte. Temën e burgut kam ndërmend me e trajtue edhe në libra tjerë. Ndjej detyrim të thellë etik, por njikohësisht vërej edhe mundësi të pafundme estetike. Mund të vizatohen personazhe të jashtëzakonshëm. Mendoj se përgjithësisht, në çdo burg, por sidomos në burgun shqiptar, individi i ka shkue në fund mundësive dhe natyrës së vet, si në planin pozitiv ashtu edhe në atë negativ. Kam përshtypjen se burgu ka efektin e alkoolit, të vênës ma saktë. Kur njeriu dehet, nëse asht i keq normalisht, bahet shumë i keq dhe, nëse asht i mirë bahet edhe ma i mirë. Padit atë që asht, me pak fjalë. Kam disa subjekte me të vërtetë madhështore. Gjithë ç’mbetet asht me i shkrue në naltësinë që kanë. Duhet edhe me shmangë patetizmin, që mendoj se asht sëmundja ma e keqe e prozës shqiptare.

Alternativa Shqiptare!

Duke qenë Editor i Gazetës SHKODRA në linjë, më rastis me lexue shkrime interesante. Disa kritikë shqiptarë po hedhin idenë e egzistencës së nji shkolle aternative të mendimit e të krijimit shqiptar. Për disa, ajo shkollë e ka qendrën në Prishtinë, për disa të tjerë në Shkodër. Për nji shumicë, Shkolla asht nji aks Prishtinë-Shkodër. A mendoni ju se egziston nji shkollë e tillë?

Më pëlqen të jetë kështu. Nëse ne shqiptarët duhet të kemi tagrin të flasim për shkollë, çilembyll sytë duhet të na kujtohet Shkodra. Ngjarjet e mëdha letrare kanë ndodhë aty. E aty do vazhdojnë të ndodhin, nëse nuk e mohojmë nxitjen e fortë që na jep tradita. Nji areal që i ka dhanë frymë letrare Mjedës, Fishtës, Koliqit, Migjenit, Camajt, nji qytet ku hijet e të mëdhenjve shëtisin në çdo rrugë. Letërsia e madhe shqipe quhet Shkodër. Nëse shfaqet një poet interesant në çdo qytet të Shqipnisë, përjashto Tiranën ku asht pëqëndrue gjysma e Shqipnisë, të gjithë çuditemi sadopak. Por, nëse poeti shfaqet në Shkodër, askush nuk çuditet. E dimë të gjithë se pse ndodh kështu. Primo Shllaku thoshte se Shkodra po kalbet, por s’e mbaronte arsyetimin këtu. Kalbet, shndërrohet në humus e mbi naltohen pemë të reja. Shkodra asht si zogu Feniks. Sa herë ta harrosh, aq herë rishfaqet për me të befasue. Ka stofin e metropoleve kulturore botnore. Edith Durham nuk pati ardhë në Shkodër prej Burkina Fasos, por hiç ma pak se prej Londrës. Ajo thoshte se “Shkodra asht qyteti ma i mirë në botë”. Jam krejt dakord. Prandaj, nëse kemi vendosë me folë për shkolla letrare, druej se do na duhet me e nisë e me e bitisë me Shkodrën. Aty ende sot ka shkrimtarë e poetë të mrekullueshëm. Por janë puntorë të heshtjes. Nga ana tjetër, nëse flasim për Shkolla dhe përmendim Prishtinën, nuk bajmë keq, por s’duhet të harrojmë me nënvizue se arterja kryesore e letërsisë kosovare vjen prej Shkodre. Prishtinasit e dinë me kohë se kryet e vendit në kulturën e Shqipnisë londineze e ka Shkodra. Ata janë ushqye e janë mbështetë në veprën madhore të shkrimtarëve shkodranë të viteve ’30. Por, në Kosovë asht ba letërsi përnjimend e madhe. Mjafton me kujtue Anton Pashku, i cili e sundon në heshtje prozën mbarëshqiptare.

Ne nji nga esete e botueme në Koha Jonë dhe Gazetën “Shkodra”, thuhet se ju jeni përfaqësuesi ma distinktiv i kësaj Shkolle? Çka mendoni ju për këtë thanie?

Unë nuk mund ta di nëse kjo asht e vërtetë, por ndihem shumë i mikluem kur e ndigjoj. E konsideroj nder shumë të madh, por le ta themi se edhe unë e kam synue vijimësisht nji gja të tillë, pavarësisht faktit nëse ia kam dalë apo jo. Me u konsiderue ma i spikatuni në atë që po më pëlqen me e quejtë Shkolla Letrare e Shkodrës, asht diçka fantastike. Unë jam shkrimtar me ambicje të përvijueme qartë. Besoj se e di mirë çka kërkoj. Përpiqem me qenë nji udhëtar i paepun që s’e tremb rruga e gjatë. Mbërrij apo jo, kjo asht çështje tjetër. Kam nji tregim me titullin “Shkretina” i cili flet për nji beduin që përpiqet me mbërri diku. Tregimi thotë se ai nuk mbërrin, por ndërkohë naltësohet synimi i tij madhështor. Udhëtari im nuk dorëzohet. Ai thjesht vdes nga shterrja energjive. Të nisesh për udhë dhe të mos tregohesh burracak, kjo është çështja. Mbërritja asht në dorë të Zotit. I falenderoj me zemër ata që më vlerësojnë aq nalt.

KADARE

I pyetun nga revista prestigjioze Amerikane “New Yorker”, se a e vuni veten në rrezik tue u arratisë në vitin 1990, Kadare thotë se duke pa se “Presidenti Komunist Shqiptar”, fjala asht për Ramiz Alinë, ishte gati me e kthye Shqipninë në nji Kubë ose Kore të Veriut, ai, Kadare vendosi me u arratisë me qëllim më përdore mediat perëndimore me shembë komunizmin në Shqipni. Kadare vazhdon tue thanë se ishte fjalimi i tij, i cili asht i shtypun në “Pranvera Shqiptare” i cili solli shembjen e komunizmit në Shqipni.

Kadare tregohet patetik dhe qesharak. Ajo që e tradhëton ma së pari këtë individ, asht vetë vepra e tij letrare. Sigurisht, Kadare do të kishte dashtë me i ba të paqena dhe inekzistente shumicën e veprave të tij, por fatkeqësisht kjo asht e pamundun. Sa për të ba nji lojë, po e pranojmë teorikisht se ai na e paska shembë komunizmin (edhe e thanë me shaka po më duket skandaloze!). Por, kësisoj, tue qenë se me veprën e vet paraqitet si një ndër propaganduesit e komunizmit, del se ai nuk na paskërka shembë tjetër gja, përpos asaj që ka ndërtue po vetë. Pyetja asht: Si mundet dikush me e shembë diçka të cilën e ka ndërtue me shumë seriozitet dhe përkushtim për nji jetë të tanë me veprën e tij? Qesharake. Absit iniuria verbo: Kadare ka qenë thjesht nji frikacak patetik. E dimë tashma se ai asht programue për me i mbështetë regjimet dhe jo me i luftue ato. Kadare që don me na shitë disidencë e heroizëm! E di si i thonë kësaj? Si me dashtë me u shitë frigoriferë eskimezëve!

Tash qe Kadare e shembi komunizmin shqiptare (mos qesh, nuk po tallem), çfarë ndryshimesh cilësore veni ju re në krahasim me kohën komuniste?

Më 20 shkurt 1991 gjendesha në vendin ku më kishin internue. Kur e pashë bustin e E. Hoxhës që u rrëzue, kam qa për minuta të tana rresht. Lotë gëzimi. Ishte lumtunia ma e madhe që kisha përjetue deri në atë çast. Gëzohesha për lirinë e tanë shqiptarëve, nuk diskutohet, por kryesisht gëzohesha për lirinë time individuale, për lirinë e krijimit. Isha tanë shëndet e energji e nuk i kisha mbushë ende 28 vjeç, gja që donte me thanë shumë: të ardhmen e kisha përpara. S’kisha botue as edhe nji herë, nji fat vërtetë i jashtëzakonshëm sepse kjo don me thanë se nuk e kisha ndy penën time në llumin e realizmit socialist. E thashë, 20 shkurti ishte triumfi i lirisë sime individuale. Sa për botën time të përjetimit dhe zhvillimit të brendshëm, ndryshimet janë të jashtëzakonshme. Në aspekte të tjera nuk ndryshoi ndonji gja e madhe. Komunistët vazhdojnë me qenë të pathyeshëm: ata thjesht e ndërruen pushtetin politik me atë financiar. Nëse demokracia asht kjo, unë jam kundër demokracisë. Gjithsesi, nuk e kam zakon të flas për kurrfarë argumentesh që kanë lidhje me politikën, të cilën e përçmoj si të gjitha gjanat e tjera sipërfaqësore.

Ambienti letrar shqiptar

Çka po ndodhë sot në letërsinë shqiptare?

Për nji arsye të vetme të cilën do ta shtjelloj, unë nuk besoj se jam personi i duhun për me iu përgjigjë kësaj pyetjeje, sepse sa i takon shijes jam krejtësisht intolerant. E, ajo që të tjerët synojnë në letërsi, nuk ka shumë lidhje me atë që unë synoj. Nëse gjykoj arritjet e të tjerëve, etaloni ka për të qenë ajo që baj unë, sigurisht. Kësisoj bazohem në shijen time dhe të tjerët i çmoj simbas masës së përkimit që ka puna e tjetrit me timen. Nëse çdo shkrimtar asht nji rreth, unë i vlerësoj ata tue gjykue mbi zonën e përbashkët që përftohet nga pikëprerjet e rrathëve të tyre me rrethin tim. Veç kësaj, letërsia e pasviteve ’90 asht letërsi në proces, pra në udhë, e kësisoj duhet goxha guxim me përmendë emra, sepse mund të pasojë zhgënjimi. Veç kësaj mund të mbetem edhe pa miq, sepse do t’u mbetet hatri që s’ua përmenda emrat. Meqë jemi te miqtë, duhet sqarue se për mue nuk ka fort randësi sa talent ka dikush për me e pasë mik, por sa mund të jetë i kandshëm në bisedë. Gjithsesi, mendoj se letërsia shqipe (e kam thanë tashma) asht në fazën e randësishme të imitimit, fazë e cila duhet përtypë deri në fund, derisa të gjindet regjistri i zanit autentik. Kemi djegë boll faza deri më tash, e ky asht gabim që s’duhet ta përsërisim. Mendoj se letërsia shqipe vuen nga diletantizmi dhe patetizmi. Shkrimtarët shqiptarë në përgjithësi shtijnë breshni të tana në ajër dhe s’i bien asnjiherë tabelës. Janë si gjahtarët amatorë që dojnë me e vra harushën me hû apo me lastiqe. E, edhe kur e gjejnë nji temë interesante, iu shkërrmoqet në duer prej entusiazmit. Shumica dërrmuese e këtyne shkrimtarëve përjetojnë si zbulime të reja tematika, ide, ndjesi dhe detaje me të cilat letërsia botnore asht e mbushun ding. Shkrimtari shqiptar i ngjan beduinit të parabolës sufi, i cili, tue qenë se ishte mësue tanë jetën me pi ujë të njelmët, kur zbuloi ujin e zakonshëm, u mrekullue e shkoi turravrap te mbreti për me ia ba të ditun zbulimin e vet të madh.

Shkrimtarët e vjetër janë të mbaruem, kurse të rijtë janë ende në rrugë e s’dihet çka mund të dalë prej tyne. Ka të rij që premtojnë, por premtimet duhen mbajtë, gja për të cilën nuk mundem me e vu dorën në zjarr.

Ashtu si sot, edhe gjatë periudhës së diktaturës ka pasë shkrimtarë qe nuk i përkisnin realizmit socialist, por në përgjithësi, a mendoni se letersia shqiptare e ka kalue tashma fazën e realizmit socialist?

Nji dam i bamë për pesëdhjetë vjet rresht, si mendoni se mund të riparohet në 15 vjet? Asht e pamundun. E kam thanë sa herë. Realsoci e ka emnin Kadare. Përsa kohë shkrimtarët e rij shqiptarë përqyrren ende mbas Kadaresë, realizmi socialist asht në kambë. Teorikisht, realsoci ka ra, por praktikisht asht i gjallë. Metoda letrare e Realizmit socialist ka shumë gjynahe, por ai që ma shpif ma shumë asht boshti i tij etik. realsoci përdor vetëm dy ngjyra: bardh e zi. Si me thanë: O me ne o me ata. Personazhi ose asht pozitiv ose asht negativ. Njeriu asht qenie jashtëzakonisht komplekse dhe s’mund të gdhendet artistikisht me nji të rame të spatës. Jam i bindun se në realitet, e edhe përtej, ekziston nji ndërthurje marramendëse mes së mirës e të keqes, mes të bardhës e së zezës, mes të ngrohtës e së ftohtës, mes të resë e së vjetrës, mes të kundërtave në përgjithësi. Gjithçka asht siç thotë filozofia Tao: Yin e Jang. Të kundërtat që ndërfuten tek njëra-tjetra. Parë nga ky kandshikimi, realizmi socialist do mbahet më kambë edhe për mjaft kohë, dhe tashpërtash fitorja mbi të mundet me u konsakrue vetem në rrafshin individual.

Ju keni fitue disa çmime kombtare. A mund t’na e përshkrueni mënyrën e organizimit të dhanies së këtyne çmimeve?

Çmimet letrare në Shqipni nuk kanë ndonji bazë të qëndrueshme vlerësimi estetik. Kot i merr, e kot mbetesh pa i marrë. Kot t’i japin e po kot mbesin pa t’i dhanë. Domethanë, nëse unë do ta mbështesja sigurinë time estetike në çmimet që kam fitue, do të isha i marrun fund. E refuzoj me tanë forcën krenarinë sipërfaqësore që mundohet me të dhanë nji çmim i fituem. Çmimi asht nji shumë paresh, por kjo nuk mendoj se asht pak. Jam i sigurtë kur them se juritë as që i lexojnë fare librat, por veç u hedhin nji sy vertikalisht. Vitin që kaloi juria çmimeve letrare Ministrinë e Kulturës, pati tre muej afat për të lexue 180 libra! Vetëm me nji kusht mund t’i lexonin tanë ata libra: nëse antarët e juries do ta kishin emnin Pico della Mirandola, Borges, Umberto Eco apo Moikom Zeqo. Kësisoj, juria kufizohet në vlerësimin e emrave të shkrimtarëve që paraqesin libra në konkurs, dhe jo të librave.

Cilat mendoni ju se janë çmimet ma prestigjioze në Shqipni dhe Kosovë?

Deri më tash nuk njoh ndonji çmim letrar që mund të quhet prestigjioz, as këtu e as në Kosovë. Por ndoshta nuk jam edhe aq i informuem. Gjithsesi çmimet janë përherë të diskutueshme dhe në shumicën e rasteve nuk ia dalin me e përftue vlerën reale të letërsisë në rrafsh të caktuar kohor. Çmimet në Shqipni i njoh mirë: janë krejtësisht patetike dhe pa kurrfarë profesionalizmi. Mjaft t’u hedhim nji sy emrave të antarëve të jurive: individë që nuk kanë vu asnji gur përsmari në godinën e kulturës dhe letërsisë shqiptare, njerëz që kanë emër por jo vepër.

A janë institucionet që publikojnë dhe shpërndajnë librat në Shqipni sot të hapuna ndaj krijuesve të rij?

Sigurisht që s’janë të hapuna. Fakti që libri asht edhe mall tregu, e ven botuesin në pozita mosbesimi. Botuesit shqiptarë kanë frikë të rrezikojnë me autorët e rinj dhe u preferojnë të ndjekin linjën e fitimit të sigurtë. Siç duken punët, letërsia shqipe ka me mbetë e paeksplorueme, se mâ e publikueme. Botuesve shqiptarë u asht mbushë mendja se bisnesi i librit nuk asht i ndryshëm nga ai i orizit apo i cigareve! Plus kësaj, shumica e tyne janë njerëz që s’i lidh me librin ndonji gja tjetër përveç fitimit. Kjo asht e turpshme. Botuesit kërkojnë shkrimtarë me emër, dhe dihet: me emër janë kryesisht ata të realizmit socialist, fakt ky që është në dobi të dogmës së realsocit. Mbizotëron botimi i autorëve të huaj, i përkthimeve me nji fjalë. Të jesh botues shqiptar, të kesh aktivitetin në Shqipni, dhe të mos botosh letërsi shqipe, kjo asht me të vërtetë skandaloze.

Çka mendoni per kritikën letrare shqiptare?

Si për diçka që s’asht. Tashpërtash kritika mungon, por besoj se shumë shpejt, për nja 50 vjet, kritika do të shfaqet. Qarkullojnë here mbas here shkrime kinsekritike, por janë të llojit impresionist. Zakonisht thuhen broçkulla aq skandaloze, sa ndonjeni prej shkruesve mund të meritojë edhe burgun. Lavdërime, qurravitje, naltësime, glorifikime e gjana aq të sheqerosuna sa rrezik me të kapë diabeti. Bahen vlerësime aq të nalta, sa do të ishin të pameritueme edhe për Xhojs apo Selin. Kritikë që studion strukturën, teknikën, stilin, përdorimin e gjuhës e plot elementë të tjerë, nuk ka. Nji individ që mëton me qenë kritik, duhet me pasë shumë kulturë e njohje rreth shkollave kritike të shekullit njizet. Ku me e ditë, nga tanë ata djelmosha që studiojnë jashtë, mbase na vjen ndonjeni i instruktuem përsëmbari. Mue personalisht kritika më duhet sa me e orientue lexuesin drejt librave të mij, nëse asht e mundun. Sa për të tjerat, as që më intereson.

Gjuha Standarde

A mendoni se Gjuha Standarde do t’i bajë vend edhe Gegnishtes.

Dimë që gegnishtja qe dënue me vdekje qysh më 1972, por dimë gjithashtu se ekzekutimi nuk asht krye ende. Nuk duhet lejue që kjo të ndodhë. Unë mendoj se zanafilla e kësaj padrejtësie qëndron në faktin se Enver Hoxha e ka urrye për vdekje veriun e Shqipnisë, bashkë me të gjithë trashëgiminë e tij letrare, si folklorike ashtu edhe të kultivueme. Mënjanimi i gegnishtes ishte nji akt i ndytë, sepse synonte dhe synon eleminimin doradorshëm të kësaj trashëgimie të jashtëzakonshme kulturore. Ata që mbrojnë standardin, me apo pa vetëdije, dëshmojnë se janë nxanës të zellshëm të Hoxhës dhe të pikëpamjes së tij antiveriore. Unë mendoj se standardi nuk mundet me i ba vend gegnishtes, jo thjesht për faktin se mbrojtësit e tij do të luftojnë me ç’të munden për ta pengue nji gja të tillë, por edhe për faktin se godina e standardit shkundullohet e rrëzohet sapo të hyjë në të qoftë dhe vetëm paskajorja. Po u afrue gegnishtja, standardin e merr lumi, gja të cilën gjuhëtarët tanë model “72” nuk e dëshirojnë kurrsesi.

Në qoftë se shteti i ardhshëm Kosovar vendosë me përdorë nji gjuhë letrare të veten, krejt tjetër nga standardi i sotëm, kujt do t’ja veje ti fajin? Dmth, cilat janë shkaqet historike, shoqnore dhe politike që mund t’a shtyjnë shtetin e ri Kosovar me adaptue nji version tjetër letrar?

Nëse Kosova e ban këtë, do të qe diçka fantastike. Gjuhëtarët kosovarë që erdhën delegatë në Kongresin e viti 1972 i dhanë dërrmën gegnishtes. Nëse ata nuk do të firmosnin, çështja do të ishte zgjidhë tashmë në dobi të gegnishtes. Kuptohet, vendimi që ata morën asokohe ishte ma se i justifikuem në planin politik e kombëtar, por nuk përligjet heshtja e tyne e sotme. Sot ata duhet dhe mund ta riparojnë gabimin. Kosova e bani damin, Kosova do ta riparojë. Jam i bindun për këtë. Boll ma me patetizmat politiko-patriotike e me sa e sa dogma të tjera që s’pinë ujë ma. Ai që e paditë ma së shumti pafuqinë e standartit dhe nevojën e reformimit të gjuhës, asht kontakti me vlerat letrare të botës, sidomos përkthimi. Në përballje me autorët e mëdhenj botnorë, gjuha standarte i ka humbë e do t’i humbasë të tana betejat. Plus kësaj, -e kam thanë tashma- standarti asht i ngadalshëm dhe sidomos proliks. Nji nga argumentet patundshëm që dëshmojnë proliksitetin, asht ky: Iliada e vitit 1965 asht përkthye në gegnisht nga helenisti i madh Gjon Shllaku. Ma vonë i thanë që ta kthente në standart. Vetë Gjoni tregon se mbasi e bani këtë, vuni re se i kishin dalë plot 300 vargje tepër. Gjuhëtarët tip “72”, përpara se me llomotitë rreth vlerave të standardit, duhet t’ia gjejnë vendin 300 vargjeve që i patën dalë tepër mjeshtrit plak. E të mos kuturisë ndokush për me thanë se Gjon Shllaku nuk dinte mirë shqip, sepse ai ishte vetë gjuha shqipe.

Fakti që sot, mbas tridhjetesa vitesh, kosovarët as nuk dinë as me e shkrue e as me e folë standardin, dëshmon se projekti gjuhësor tip “72” ka dështue me turp.

Veprat tuaja dhe personi juaj si shkrimtar

A mund te klasifikohen veprat tuaja politike?

Veprat e mia janë ngushtësisht të lidhuna me personin tim. Nëse lexon nji libër timin, mundesh me krijue edhe njohje rreth meje si person. Kjo, sepse jam shumë i vërtetë në gjanat që shkruej. Njeriu dhe shkrimtari kanë lidhje të forta në mue. Të dy munden me folë për njeni-tjetrin. Kuptohet, ky njësim asht në nivelet ma të mira, si të shkrimtarit ashtu edhe të njeriut. Unë ngulmoj se kam nji taban të fortë etik, sepse mendoj që estetika i ka rranjët tek etika. Simbas meje etika asht toka, ndërsa estetika pema. Mund të flasësh sa të duesh për pemën, por do të qe diçka vërtetë sipërfaqësore nëse nuk zbresim asnjiherë tek rranjët. Jam tanë kohën në kërkim, edhe në rastet kur gjindem ndonjiherë tue ba muhabete të rëndomta me njerëz që konsiderohen të rendomte. Unë kam qëllim, dhe për ta realizue këtë qëllim, më duhet me u ushqye sa ma shumë me realitet, të cilin mandej e kaloj në sitë. Më pëlqen me gjetë diçka të vyeshme edhe aty ku të tjerët kalojnë krejtësisht indiferentë dhe të veshun me pushtetin e dijes së sigurtë. Për mue letërsia asht dije, por dije e mbrendshme ama. Nuk mundem me i durue njerëzit që më flasin veç për librat që kanë lexue, teksa nuk kanë kurrgja të tynen me thanë. Kjo s’quhet dije, kjo asht mbamendje, kujtesë, google. Quhet proces i grumbullimit të materialit, por duhet të pasohet nga procesi i ndërtimit. Asht njilloj si me u krenue për tullat, çimenton, gëlqeren e ranën, ndërkohë që nuk din me e ndërtue shpi fare. Njeriu asht qënie e naltë, asht krijues, e nuk ban me ndejtë tanë jetën në pozitën e imitimit të të tjerëve, sado të mëdhenj qofshin ata. Shkrimtarët e mëdhej, për mue janë kolegë dhe jo objekte adhurimi. Dikush mundet me thanë: ti s’je sa ata. Përgjigje: Mbase ende jo, por ama kam nji avantazh: jam ende gjallë, teksa ata janë të vdekun. Gjendem në skenë dhe perdja ende nuk ka ra. Ky nuk asht ngushëllim, por realitet.

Se sa mund të klasifikohen si politike librat e mi, këtë nuk e kam mendue ndonjiherë. Ky nuk asht asnjiherë qëllimi im. Gjithsesi, them se, qoftë edhe në mënyrë të pavetëdijshme, teksti nuk i shpëton kollaj këtij lloj ndikimi.

Cilët nga shkrimtaret shqiptare të kane influencue ma shumë?
Nuk më kanë ndikue shkrimtarët shqiptarë. Im atë më ka ba nji nder të madh: më ka orientue qysh në vogëli kah letërsia e huej. Sigurisht ishin autorë klasikë, por klasikë të mëdhenj, pa njohjen e të cilëve vështirë se mund ta kisha kuptue se ç’asht zeja e të shkruemit. Kjo s’do me thanë se nuk i kam lexue autorët shqiptarë. I kam lexue, por në adoleshencë, kur tashma ata s’ishin në gjendje me më ndikue, fjala vjen përballë Homerit, Dantes, Servantesit, Floberit, Balzakut, Stendalit, Hygoit, Hardit, Tolstoit, etj. Të kuptohemi, nuk kam gja kundër letërsisë shqipe, por kundër letërsisë shqipe të realizmit socialist.

Cilët nga shkrimtarët botnorë të kanë influncue ma shumë?

I përmenda do emna në pyetjen e masipërme, e mund të përmend edhe shumë të tjerë. Them se askush nuk mund të jetë shkrimtar i mirë, pa i pasë lexue klasikët e mëdhenj botnorë. Ata që patën vërtetë randësi ishin autorët që lexova në fillimvitet ’90. Kur lexova “Shkretëtinën e Tartarëve” të Buxatit, por sidomos “Pablo Paramas” të Huan Rulfos, “Dorëshkrimin e Brodit” të Borges, u binda se rrugët e ekspresionit letrar ishin të pafundme e se mundësitë për me e gjetë zanin tim ishin të përvijueme qartë. Nji shkrimtar si unë nuk ndikohet prej subjekteve e historive, po prej gjanash të vogla që janë esenciale. Sot nuk e pëlqej Markezin, por “Njiqind vjet vetmi” e çmoj nalt sepse asht roman me shtrimje të gjanë gjeografike e kohore. Shumë ndikues. Kortazarin e kam çmue nalt si tregimtar. Në Autostradën e tij mundet me kalue vetë historia. Franc Kafka ka qenë nji zbulim i mahnitshëm. Në vitet ’90 e kam dashtë fort. Ky autor asht shpresë e ngushëllim i madh për nji shkrimtar në udhë. Xhojsin e lexova vonë dhe nuk pati ndonji ndikim në mue, ndoshta edhe pse ndërkohë e kisha ba do rrugë. Mandej, guxoj me thane se arketipin e asaj letërsie e njoh ende pa e lexue atë shkrimtar. Them se tek ai e njoh mekanizmin që gjeneron letërsi. Nëse e di mekanizmin, shkrimtari nuk më intereson ma. Mund të përmend edhe shumë emra të tjerë, por ma të randësishmit kanë qenë këto. Gjithsesi, sot lexoj përherë e ma pak letërsi. Shkrimtari që marr në dorë duhet me qenë i madh e jo i famshëm. Nuk due me u zbavitë, due me mësue. Ajo që më intereson sot asht mistika lindore dhe perendimore, historia, filozofitë, religjonet e Lindjes, etj.

Cila asht vepra juaj ma e mirë?

Kam dy libra me poezi: “Vdekja ka shije të hollë” dhe “Maieutika” (fitues, 1999), nji libër me tregime: “Dhuna e barit”, tre romane: “Nirvana” (fitues, 1996) , “Pesë gardianë” dhe “Vdekja nuk vjen” (fitues, 2004). Tash po përgatis për botim nji tjetër libër me tregime, për të cilin po punoj tash dhjetë vjet, si dhe nji poemë me bazë mistike, për të cilën punoj që prej vitit 1999: “Epifania”. Unë jam nji shkrues i ngadalshëm por i kujdesshëm dhe ngulmues. Koha që më merr nji tekst dhe koha e botimit as që më shqetësojnë hiç. Për mue ka randësi me dhanë maksimumin, në kuptimin ma të naltë të fjalës. Të tjerat s’kanë randësi. Se cila asht vepra ime ma e mirë, këtë s’di me e thanë, por di me thanë se cila asht ma e dashtuna: “Romani “Pesë gardianë” i botuem nga Sh.B “Buzuku”-Kosovë. Në të asht fiksue pjesa ma e dashtun e jetës sime. Romani në fjalë vizaton dolloj situatash transhendentale, të cilat në jetë i kam përjetue çuditërisht si situata normale. Fillimisht ia kam pasë vu titullin “Pesë gardianë ose realitete tejshqisore”, por e ndryshova prejse m’u duk shumë sqarues. Personazhet e mi vuejnë nga terrori i shqisave dhe kanë prirjen për me u hedhë matanë burgut të tyne. Ata i shpallin luftë diktaturës së shqisave, dhe synojnë katin ma të epërm të lirisë.

Çfarë planesh keni për të ardhmen tuej si shkrimtar?

Fjala plan më zgjon nji lloj tmerri. Te ungjilli apokrif i Tomës, Jezui flet për nji pasanik që, nji mbaramje po bante do plane afatgjata rreth mënyrës se si do t’i përdorte pâret për t’u ba edhe ma i pasun nga ç’ishte. Në mëngjesin e nesërm u gdhi i vdekun. Due të them: Planet e tij ishin shumë serioze, por i kishte ba llogaritë pa vdekjen. Kurse unë, shpeshherë, nuk jam i sigurtë se mund të zgjohem nesër. Nuk më pëlqen të tregohem mendjelehtë në lidhje me nji çështje kaq madhora sa vdekja, e nuk do të doja që ajo të më zinte në befasi. Kësisoj, i kam vu vetes një qëllim: të shkruej sa ma mirë mbrenda harkut kohoir të nji dite. Sigurisht, kur harroj se vdekja asht, më krijohet ideja se kam shumë punë të mrekullueshme përpara. Nji gja asht e sigurtë: nuk do të botoj shumë libra, por do punoj sa ma gjatë rreth ndonji libri, tue shpresue se ka me më shërbye si testament. Jam 43 vjeç, por më bahet sikur kam jetue 83. Ndoshta për shkak se jeta ka kalue me hap të randë mbi mue, tue më privue prej shumë gjanave por njikohësisht tue me shpërblye me përvoja të jashtëzakonshme.

Shumë shkrimtarë kanë zgjedhë me u largue nga Shqipnia, tue besue se mund të specializohen ma mirë në universitetet perendimore? Ju vazhdoni me jetue në Shqipni. A keni ndërmend me i marrë rrugat e perëndimit? Ose lindjes?

I kam djegë tana rastet që më janë paraqitë me u largue prej këtu. Nuk e kam ba e as besoj se kam me e ba. Jam shumë i lidhun me këtë vend, por jo edhe aq me njerëzit sa me gjeografinë. I due vendet ku më ka shkelë kamba. Më bahet se këtu edhe nji pemë, nji ndërtesë, nji rrugë, kanë shpirt, marrin frymë. Mandej, kam do koncepte shpirtnore e kulturore që pak njerëz m’i pranojnë. Nuk ka randësi ku jemi, por a jemi. Në romanin që po shkruej, nji personazh pyet nji tjetër: “Si je?”. Tjetri ia kthen: “Kur jam, jam mirë”. Ka të drejtë, sepse për atë njeri, të qenët ka nji kuptim të naltë. Në rastet kur njeriu asht, të gjitha realitetet kalojnë para tij. S’shkon ai tek bota, por bota vjen tek ai. Jam edukue me shfletue realitetin e gjallë si nji libër. Edhe pamja që më ofron dritarja e hapun, shpeshherë merr funksionin dhe vlerën e nji libri. Nuk ka randësi gjithmonë çfarë hamë, por si përtypim; jo çfarë objekti shohim, po me çfarë sysh e shohim dhe nga çfarë kandi shikimi; jo sa shumë lexojmë, por si lexojmë; jo ku jemi, por a jemi. Të jesh nuk mjafton, duhet të jesh i pranishëm. Të jesh i pranishëm nuk mjafton prapë, por duhet të dish se në çfarë niveli të perceptimit je i pranishëm. Unë besoj se në njeriun ekziston gjithçka. Jemi univers në miniaturë. Kësisoj, të jem në Shqipëri, të jem në Perëndim, të jem në Lindje, për mue nuk ndryshon kurrgja. Falemnderit, z. Leshai.


Intervistoi: Nik Leshai

[chino]

GEGNISHTJA OSHT SHQIPJA, TJERAT JANE DIALEKTE PROVINCIALE!

Po cila Gegnishte, deeeee?

Theori e plotë, jo teori, se ty nuk ta qet goja tingullin shqip TH

Nese me deshmon se ne shqip thuhet "theori" e jo "teori", ma qet goja edhe th-ne.

Krejt kah e përfshinë GEGNIA, osht SHQIPJA, nga Tivari e Presheva, e deri tek Shkumbini, osht GEGNISHTJA, e tjerat janë dialekte provinciale edhe aty kah je ti rrethi yt i vocërr...

Hej, kush te tha se rrethi im eshte i vocerr? Nese te dhimbset, me mire mos me trego..

Degjo. Cfare desha te them me pyetjen time, eshte se nuk jam i mendimit se ne geget duhet te ngurtesohemi ne Gegerishte, por duhet te sillemi konfrom marreveshjeve gjuhesore valide. Pra asaj te Kongresit te Njesimit. Deri sa te pezullohet ko marreveshje, ne kemi vetem nje gjuhe: Gjuhen e Standardizuar. Keshtu mendoj une. Perkunder njohurive mbi "Mesharin", "Lahuten", "Formulen e Pagezimit" e tjera. MEndoj keshtu, sepse jam i bindur, se te gjitha problemet te cilat mendojme se do te i zhdukim, nese bejme Gegnishten gjuhen tone zyrtare, te gjitha do t'i kemi prap se prap. Sepse edhe vet Gegnishtja ndahet ne nendege, sic e pranon edhe ti. Edhe ne teritorin geg do te duheshim te gjejme nje Gegnishte te perbashket. Do te duheshim te "detyrojme" gjakovaret me ane te nje Kongresi te Njesimit te Gegnishtes te flasin variacione tjera te Gegnishtes jogjakovare. Gjakova sherben ketu vetem si shembull.

Kjo nuk eshte arsye e vetme, perse jam kunder anulimit te Kongresit te 72-tes. Arsye tjera jane p.sh. mosndarja e kombit, e cila do te ishte pasoje e patjetersueshme sikur te ekzistonin dy gjuhe shqipe zyrtare. Arsye tjeter eshte se kur shkruaj une dua te kuptohem pa fije mundimi specifik edhe nga labet dhe nga gjithe shqiptaret. Po te shkruaja ne Gegnishte, kjo nuk do te ishte ashtu. Edhe po te shkruanin labet ne gjuhen idiome te tyre, e njejta do te vlente per geget (nuk do te kuptoheshin nga ne).



*

[andirago]

Arsye tjeter eshte se kur shkruaj une dua te kuptohem pa fije mundimi specifik edhe nga labet dhe nga gjithe shqiptaret. Po te shkruaja ne Gegnishte, kjo nuk do te ishte ashtu.

Deri në "Gjuhën e standardizuar" çfarë gjuhe përdorej në Shqipëri dhe troje shqiptare në përgjithësi???

[_ronald_]

Deri në "Gjuhën e standardizuar" çfarë gjuhe përdorej në Shqipëri dhe troje shqiptare në përgjithësi???

Pergjigjen e dine te gjithe,dialektet,gegerisht dhe toskerishtperdoren akoma asgje nuk ka ndryshuar.

[andirago]

Pergjigjen e dine te gjithe,dialektet,gegerisht dhe toskerisht

Nuk kishte fjalor të gjuhës shqip, pa dia, pa lekte, pa gege, pa tosk???

[ekuacioni07]

Pyetje: ngase si thohet e shkruhet, SHQIPJA përbëhet nga dy dialektet kryesore - Gegënishtja e Toskërishtja, si dy degë të gjuhës sonë, cili osht TRUNGU I SHQIPES, apo si quhet ai TRUNGU I SHQIPES DYDEGËSHE DHE RRAJA E SHQIPES? A kanë Ato Dy Degë Nji TRUNG, apo rrinë në hava...?

Na flasim e shkruajmë vetëm për dy dialektet dhe bashkarisht i quajmë SHQIPJA, PO CILA OSHT AJO SHQIPJA QË I PËRMBANË KËTO DY DIALEKTE?
Flasim për veprën MESHARI (1555) si vepra e parë e SHQIPES SË SHKRUAR, po në cilin dialekt ishte e shkruar? Apo thjeshtë, në cilin dialekt ishte fjalimi origjinal i Skendërbeut në Krujë?

Deri kurë duhet të vetmashtrohemi me kongresin - 72?

ej ma kapni i çik kte mor aman
ky esht cop mishi pa sy fare puuu. puuu lene fare me mire

[Ilmi Veliu]

Edhe Migjeni po edhe ata qe e perkrahin Migjenin e kane kot, sepse po te mos ishte gjuha standarde qe mesohet ne shkolla e fakultetet dhe qe perdoret nga mediat, ne sot do te duhej te bisedonim me ane te perkthyeseve. Ne Kosove nuk perdoret gegnishtja por disa nendialekte qe nuk kane te bajne me gegnishten por eshte gjuha llapjane, gjuha gjakovare, ose ne Maqedoni eshte gjuha tetovare, ajo dibrane ose kumanovare qe jene nje perzierje e fjaleve sllave, turke e shqipe. Shqiptaret duhet te punojne sa me shume qe ta vejne ne praktike dhe ta flasin ne shtepi gjuhen standarde shqipe e cila nuk eshte vetem toskerisht por nje kombinim shume i mire i te dy dialekteve. Une vete i takoj regjionit ku flitet gegnishtja, por gjuha lokale nuk eshte gegnishte por nje gjuhe e qoroditur qe mund ti them dialekti i Zajazit me te cilin nuk do te mund te me kuptonin as ne Shqiperi e as ne Kosove. Nuk na ka faj Shqiperia mua dhe Migjnit qe kemi qene dhe vazhdojme te jemi shekuj me radhe nen ndikimin e kultures dhe gjuhes sllave. Shqiptaret ndahen ne baza krahinore, fetare, partiake dhe Migjeni mundohet ti ndaje edhe ne baze te gjuhes, kusht ky qe asnjihere mos te mund te bashkohen. Nese Migjeni tregon se sa eshte sasia e te hollave qe ka marre nga Serbia per ti perqare shqiptaret, dhe nese ajo sai eshte aqe e madhe, dhe do te kishte dicka edhe per ne, atehere disi do ti kishim dhene leje Migjenit qe ta perdorte per vete, pra vetem per vehte dialektin llapjan dhe mos te na lodhe me budallakite e tia. Gjuha standarde perdoret nga shqiptaret 40 vjet te kaluara dhe nuk ka dreq qe e kthen pas.

[XH.GASHI]

Edhe Migjeni po edhe ata qe e perkrahin Migjenin e kane kot, sepse po te mos ishte gjuha standarde qe mesohet ne shkolla e fakultetet dhe qe perdoret nga mediat, ne sot do te duhej te bisedonim me ane te perkthyeseve. Ne Kosove nuk perdoret gegnishtja por disa nendialekte qe nuk kane te bajne me gegnishten por eshte gjuha llapjane, gjuha gjakovare, ose ne Maqedoni eshte gjuha tetovare, ajo dibrane ose kumanovare qe jene nje perzierje e fjaleve sllave, turke e shqipe. Shqiptaret duhet te punojne sa me shume qe ta vejne ne praktike dhe ta flasin ne shtepi gjuhen standarde shqipe e cila nuk eshte vetem toskerisht por nje kombinim shume i mire i te dy dialekteve. Une vete i takoj regjionit ku flitet gegnishtja, por gjuha lokale nuk eshte gegnishte por nje gjuhe e qoroditur qe mund ti them dialekti i Zajazit me te cilin nuk do te mund te me kuptonin as ne Shqiperi e as ne Kosove. Nuk na ka faj Shqiperia mua dhe Migjnit qe kemi qene dhe vazhdojme te jemi shekuj me radhe nen ndikimin e kultures dhe gjuhes sllave. Shqiptaret ndahen ne baza krahinore, fetare, partiake dhe Migjeni mundohet ti ndaje edhe ne baze te gjuhes, kusht ky qe asnjihere mos te mund te bashkohen. Nese Migjeni tregon se sa eshte sasia e te hollave qe ka marre nga Serbia per ti perqare shqiptaret, dhe nese ajo sai eshte aqe e madhe, dhe do te kishte dicka edhe per ne, atehere disi do ti kishim dhene leje Migjenit qe ta perdorte per vete, pra vetem per vehte dialektin llapjan dhe mos te na lodhe me budallakite e tia. Gjuha standarde perdoret nga shqiptaret 40 vjet te kaluara dhe nuk ka dreq qe e kthen pas.

Me vjen keq lume miku po pse nuk ndalesh e ti logjikosh njeher fjalet tuaja,Migjeni nuk eshte Llapjan ,gjuhe llapjane ska e as gjakovare e as zajaze mund te themi te folme vendore apo nen dialekt i shkretnuar ,deri sa nuk ulen shqiptaret e te gjitha viseve ne tansi dhe te analizojn pasojat negative dhe ato pozitive qe nga kongresi i gjuhve 1972 pastaj te ndermarrin nje...
Rishqyrtim te unjisimit gjuhesor gjithekombtare ,dhe ne aspekt te pasurimit te fjalorit me fjale dhe emra nga dialekti i lane menjan dhe kurresesi te pasurohet gjuha shqipe nga gjuhet tjera si eshte me keq .

Pastaj gabimet te permirsohen ne menyre shkencore .

[kutje]

GEGNISHTJA OSHT SHQIPJA, TJERAT JANE DIALEKTE PROVINCIALE!


Theori e plotë, jo teori, se ty nuk ta qet goja tingullin shqip TH

Krejt kah e përfshinë GEGNIA, osht SHQIPJA, nga Tivari e Presheva, e deri tek Shkumbini, osht GEGNISHTJA, e tjerat janë dialekte provinciale edhe aty kah je ti rrethi yt i vocërr...


Pyetje: ngase si thohet e shkruhet, SHQIPJA përbëhet nga dy dialektet kryesore - Gegënishtja e Toskërishtja, si dy degë të gjuhës sonë, cili osht TRUNGU I SHQIPES, apo si quhet ai TRUNGU I SHQIPES DYDEGËSHE DHE RRAJA E SHQIPES? A kanë Ato Dy Degë Nji TRUNG, apo rrinë në hava...?

Na flasim e shkruajmë vetëm për dy dialektet dhe bashkarisht i quajmë SHQIPJA, PO CILA OSHT AJO SHQIPJA QË I PËRMBANË KËTO DY DIALEKTE?

Flasim për veprën MESHARI (1555) si vepra e parë e SHQIPES SË SHKRUAR, po në cilin dialekt ishte e shkruar? Apo thjeshtë, në cilin dialekt ishte fjalimi origjinal i Skendërbeut në Krujë?

Deri kurë duhet të vetmashtrohemi me kongresin - 72?

Nji ashte e sigurt,e kjo ashte,se gjuha GEGE ashte numer nji,kurse gjuha toske ashte trung i gjuhes GEGE,gjuha Toske,ashte shume ,shume e voneshme,prandaj ju lutem kupetoni kete gjuha GEGE ashte e vjeter me siguri,edhe nji here me siguri 4500 vjet,kurse gjuha toske ashte prej vitit 1972,dhe pike.Gjdo dalje nga ky kontest,do jet shkatrim i gjuhes sone te bukur .