Bëmat e fundit nga Gazeta Java!

[Darsi_I]

nji pytje
tullumbace nuk eshte shqip?

tullumbace rrjedhe nga fjala turke tullumb ,si quhet nje lloj ëmbëlsire ne forme te fryer:http://images.google.com/images?hl=e...-8&sa=N&tab=wi

Deri para do kohe ne Kosove nuk eshte degjuar per shprehjen tullumbace!Ne vend te saj eshte perdore shprehja balon.As kjo nuk eshte nje fjale burimore shqipe,por nga ndonjera nga gjuhet latino - europiane dhe si e tille eshte fjale nderkombtare,mund te thuhet...
Ne pergjithesi , ne Kosove kemi patur iri nga fjalet sllave dhe ato turko-arabe,andaj ku ka qene e mundur ato jane zevendsuar nga fjalet europiane perendimore.Per habi eshte fakti se ne tekste mesimore dhe literaturen qe botohet ne Shqiperi kjo nuk praktikohet...

Fjala zbor eshte fjale sllave qe ka kuptimin e folur,e folme apo tjesht fjalë,por ne kohen e komunizmit keshtu i kane quajtur disa lloj mbledhje te puntoreve ku jane diskutuar problemet e ndryshme (keshtu i kane quajtur serbet - ne shqiptaret i kemi quajtur tubime.
Ne disa vepra letrare te botuara ne Shqiperi kemi verejtur (jo vetem une)perdorimin e kesaj fjale sllave (por edhe te tjera)! Ne literaturen kosovare nuk mund te gjenden shembuj te ketille te perdorimit te sllavizmave kur mund te zevendsohen...

[puroshkodran]

tullumbace rrjedhe nga fjala turke tullumb ,si quhet nje lloj ëmbëlsire ne forme te fryer:http://images.google.com/images?hl=e...-8&sa=N&tab=wi

Deri para do kohe ne Kosove nuk eshte degjuar per shprehjen tullumbace!Ne vend te saj eshte perdore shprehja balon.As kjo nuk eshte nje fjale burimore shqipe,por nga ndonjera nga gjuhet latino - europiane dhe si e tille eshte fjale nderkombtare,mund te thuhet...
Ne pergjithesi , ne Kosove kemi patur iri nga fjalet sllave dhe ato turko-arabe,andaj ku ka qene e mundur ato jane zevendsuar nga fjalet europiane perendimore.Per habi eshte fakti se ne tekste mesimore dhe literaturen qe botohet ne Shqiperi kjo nuk praktikohet...

Fjala zbor eshte fjale sllave qe ka kuptimin e folur,e folme apo tjesht fjalë,por ne kohen e komunizmit keshtu i kane quajtur disa lloj mbledhje te puntoreve ku jane diskutuar problemet e ndryshme (keshtu i kane quajtur serbet - ne shqiptaret i kemi quajtur tubime.
Ne disa vepra letrare te botuara ne Shqiperi kemi verejtur (jo vetem une)perdorimin e kesaj fjale sllave (por edhe te tjera)! Ne literaturen kosovare nuk mund te gjenden shembuj te ketille te perdorimit te sllavizmave kur mund te zevendsohen...

falemderit per spjegimin
ne shkoder tullumbacit i thone bushiç

[Gega i vogel]

Kongresi i Drejtshkrimit (1972)
________________________________________
Gjuha shqipe dhe balsamosja e saj nji anash shenim për kongresin e drejtshkrimit të 1972

Kujtuen se shqipja âsht nji gjuhë aq e përkryeme sa mund të quhej e vdekun, kështu qi vendosën me e balsamosë në nji Kongres i cili do të shihte dy emisarët e saj kryesor: gegnishten dhe tosknishten jo si dy lumenj të vrullshëm, por si nji liqen n'amullì, qi s'merr jetë prej kërkah, përveçse prej letrarëve të regjimit e prej përkthimeve të kontrollueme. Letrarët dhe përkthimet e mâparshme, domethanë çka kishte zanafillen e vet qysh prej vjetit 1555 e deri m'at ditë, u balsamosen e u bânë objekte muzeale, qi lejoheshin me u vizitue vetëm prej mâ të besueshëmve, mbasi rreziku i infektimit ishte i madh. Por na e dijmë mirë se nji liqen qi s'ka mâ prûmje kthehet shpejt në nji kënetë. Në ketë mënyrë u shkrue dhe u vulos: kena kënetën tonë, të rrethueme e të kontrollueme mâ së miri. E kjo kënetë pat edhe kukuvacat e veta qi i kukuvitshin pa prâ tanë asaj bukurije. E për me u ndejtë besnik joneve (versi, cri) e zâneve etologjike të Anastas Kulluriotit, kishte edhe shtazë tjera qi "grunisnin, majmunisnin, shesherisnin, kukonin, krakarrisnin e papagallonin".

Parulla e Kongresit ishte: "Nji komb nji gjuhë" e tue kenë se bâhej fjalë për nji komb të shkatërruem nga ana morale dhe materiale, atëherë këtij kombi qi jetonte me shpirtin në përbaltjen komuniste i duhej dhanë jo nji gjuhë lumejsh të vrullshëm, por nji gjuhë kënetash të turbullta. Treguesi agogjik i kësaj muzike të çmendunish ishte i shkruem prej kreut të Partisë: tempo di marcia dhe andante maestoso, e kangëtarët s'mungojshin, sidomos në formacione korale. Pra: "nji komb nji gjuhë" (edhe Hitleri në 1933 kishte si parullë "nji Popull, nji Führer, nji Reich") e gjithë kjo për me induktue nji entuziazëm të marrë, nji furí irracionale, qi do t'i jepte zâ ndjenjave mâ të ulta e veseve mâ të turpshme t'nji populli. Dâmi i madh i fenomeneve patologjike të shoqnís âsht qi, edhe kur flaka e marrís shuhet e prej nëndheut del rishtas turpi, e keqja e kryeme nuk shlyhet, bile tendenca âsht me i dhânë të drejtë qytetarijet.

Logjika qi udhëhoqi Kongresin e 1972 ishte kjo: jena vetëm kundër të gjithëve, duhet disiplinë e sakrificë, duhet punë e vetmohim, jena të fortë (na e kena çlirue Shqipnín!), jena nji popull ushtar e si të tillë duhet të veshena njilloj, të mendojmë njilloj, të ndiejmë njilloj e edhe të shkruejmë e të flasim njilloj. E u pa, kur u rrëzue komunizmi kanonik, qi logjika e totalitarizmit jeton vetëm në saje të imoralitetit të masave, të cilat nuk ndërgjegjësohen plotësisht as atëherë kur evidenca objektive flet qartë.

Pra merret vesht pse gjuha duhej "bashkue" arbitrarisht, në mënyrë qi kur ajo të flitej mendja të shkonte menjiherë te Partia: krijuesja e çdo të mire. E vetmja gjuhë qi të kuptohej duhej të ishte gjuha e Partisë, gjuha e unitetit kombëtar, gjuha e njësuar, gjuha me të cilën Enveri shkruente veprat e tija sa tërheqëse aq edhe të sinqerta. Edhe sot qi statuja e rreptë e Enverit nuk mbikqyrë mâ Skënderbeun e strukun mbi kalë, sot qi veprat e tija janë shpërnda andej këndej ndër njerëz të besuem, sot qi Kushtetuta e 1976 âsht shfuqizue... logjika e gjuhës së tij mbijeton.

Aq âsht e vërtetë sa qi deri tashti veç nji apo dy të përkohshme kam ndie se pranojnë me botue në gegnisht, a thue se kanë frikë qi kjo e folme mos t'i ngjisin murtajen faqeve të tyne të pastra e mos t'i dalin mûllajt (lat. bubone) nën stjetullat e tyne qiellore, ku intrigat e flligshtija nuk kanë gjetë kurrë nji strofull të sigurtë. Gjithkah mbijeton shpirti konformist, mbizotnon plogshtía intelektuale qi merr si nji t'vërtetë të paluejtshme dhe dogmatike, pra pa qendrim kritik, ketë "fitore" të kohës së socializmit, mbijeton shpirti skllav e i përulun i intelektualëve. Por e njajta logjikë zotnon edhe në politikë: në këto vjetë komunizmin e kanë urrye dhe e kanë dashtë vetëm në mënyre komuniste. Shihet pra se ajo çka ka kërkue me realizue Partia âsht arrit mâ së mirit, e kjo meritë i duhet njohte edhe "levave" te saja të binduna, atyne qi u paguejshin për vargje dhe kapituj, e qi sot mund të shiten rishtas, por vetëm me peshë.

Logjika e realitetit pasqyrohet në logjiken e gjuhës, pra për me pasqyrue drejt logjiken e realitetit socialist duhej fabrikue nji gjuhë e përshtatshme, prej së cilës duheshin zhdukë termat e botës së vjetër, diftongjet e atyne qi ishin anmiqt e përbetuem të komunizmit, shêjat e fesë së Krishtit (jo kot dikush e quejti gegnishten "gjuha Krisht"), duhej zhdukë deri edhe nji mënyrë e foljes (verbum): paskajorja ose infinitivi, qi të kujton lirinë. Si mund t'u lente në kambë infinitivi kur çdo gja në Shqipní ishte e kontrollueme prej policëve dhe spijujve të paguem apo vullnetar, aq mâ tepër kur "infiniti" si aspiratë ishte ndrydhë, mbytë, zvogelue, kufizue në nji jetë qi s'ishte mâ: me jetue paskaj, por nji: unë jetoj i zorshëm, sot për nesër. E kështu përfunduem tue i paraqit të huejve nji fjalor ku foljet gjinden në kohën e tashme të mënyres dëftore, në veten e parë njajës, gja të cilën bâjnë edhe gjuhë të tjera, të vdekuna veç. Por në qofte se ato gjuhë kanë vdekë vedit, shqipen e ka mbytë (ose e ka bâ shterpë, qi âsht njilloj si me e pasë mbytë) Kongresi i 1972.

Se si ka vdekë shqipja t'a tregojnë gazetat shqiptare, të cilat janë për kah ana gramatikore si nji fushë shalqijsh mbasi i ka kalue për midis nji bandë jeniçerësh të çartallisun. Prej kësaj fushe, merret vesht, përjashtoj të gjitha ato gazeta në të cilat unë nuk botoj! Por s'mund të përjashtoj të gjithë ata qi botojnë në nji kohë qi do t'bâjshin mirë me frekuentue, pse jo, nji kurs gjuhet shqipe për të huej. Në fund të fundit, nuk âsht krejt faji i shkrivanave e i kalemxhijve qi hanë bukë tue masakrue gjuhën e Gjon Buzukut e të Frangut të Bardhë, tue dhunue rregullat e Aleksandër Xhuvanit e të Kostaq Cipos, unjisimi në tavolinë e ka bâ shqipen nji esperanto qi për me u zhvillue e me u përshtatë do të lypin derë më derë ndër gjuhët e tjera: fjalë, shprehje, shamje e ofshamje.

Me mbrojtë gjuhën e unjisueme me zor âsht si me mbrojt sot sistemin qiellor të Ptolemeut, e

keta janë aq fort të rranjosun në realitetin toksor, sa qi mendojnë se tanë universi sillet përqark tyne dhe se kush i ka paraprî s'ka dijtë gja, e në ketë mënyrë bâhen avoketnit e pasioneve imorale e ndjeksit e vesit të lashtë qi i detyron mos me mendue, por me zbatue atë çka të tjerët kanë mendue për ta. Por na kena pasë nji Faik Konica, nji Justin Rrota, nji Matì Logoreci, nji Shpend Bardhi, nji Karl Gurakuqi e nji Eqrem Çabej, kena pasë miq të huej si Holger Pedersen, Norbert Jokl, Carlo Tagliavini, Giuseppe Valentini. Sot fatkeqsisht nuk kena mâ yje të palëvizshëm në qiellin e albanologjisë qi me na diftue rishtas rrugën qi duhet me ndjekë. Prej nji aradhe njerëzish të mëdhaj te nji tjetër kalojnë disa dhetëvjeçarë, e na sot jena tue përtypë bukën e mbrûme kahmot, të lagun me lot e me gjak. Por s'pakut, edhe pse nuk dijmë zgjidhjen e kësaj çashtje, jena të sigurt në mënyrë apofatike (negative) se kah nuk duhet me shkue. Ndërsa talenti i atyne qi sot kacaviren ndër sofizma qesharake, âsht shumë mâ inferior sesa detyra qi i kanë vû vetes: me mbrojtë me çdo kusht të pambrojtshmen: gjuhen e unjisueme me direktiva partijet.

Në këta pesëdhetë vjetët e fundit shqiptarët, mâ fort se kurrë, janë privue prej forcës së arsyes, çmimi i së cilës rregullohej me dekrete shtetnore dhe ruhej mos të kalonte standardet e mediokritetit. Mbi të gjitha u mbërrit qi njeriu të zdeshej prej nji karakteristike esenciale: të hiqte dorë përfundimisht prej shkëndijës së mbrame të krenisë qi me pasë nji opinion personal, nji mendim të pamvarun e pse jo edhe të kundërt me atë të tjerëve.

Në ketë mënyrë u predikue edhe ideja e shtetit, jo si nji mjet qi i shërben shoqnís, por si nji lak qi përherë e mâ fort shtërngohet në fyt të njeriut, si nji qellim në vete qi me dekrete vendos të ardhmen e individit e të kolektivit, të artit e të gjuhës, të kenjes e të asgjasimit total.

Kjo ishte ideja qi u krijue për shtetin, nji idè pa vërtetsí, e cila i shtyni shqiptarët me shkatërrue, sapo iu dha mundësia, vetë shtetin e jo idenë e gabueme rreth tij. Kjo gja ndodh tashti me gjuhën, pranohet mâ mirë me prishë gjuhën sesa me hjekë dorë prej nji ideje të lindun në kryet e atyne qi deshtën me e pa botën në prizmin e vorfën e opak të unjisimit sipërfaqsor e të dhunshëm. Kjo âsht e keqja e njerzve qi janë mësue me kenë "raja", me kenë të shtypun, e mendojnë qi bota ndryshon vetëm tue djegë e tue vjedhë, e jo tue ndryshue vetveten nepërmjet ideve qi i prîjnë njerëzimit.

Të fillojmë pra me konsiderue, të lirë prej këtyne vjetëve propagande komuniste e post komuniste, demokrate e pseudo demokrate, qi gjuha e unjisueme nuk âsht nji tabù, nuk âsht nji realitet qi na e ka lanë as Pirroja i Epirit e as Skënderbeu, âsht thjesht nji mbeturinë e pseudo shkencës enveriane e staliniste. Gjuha e unjisueme, tash 30 vjet u randon jo gegëve dhe Gegnís, por vetëm atyne qi e duen lirinë e mendimit e qi s'pranojnë idetë e gatueme prej të tjerëve, sidomos prej atyne qi idetë i përftojshin në llomshtín e mbrendshme ku mungesa e shpirtit tkurrte çdo t'mirë natyrale. Të mendojmë për nji çasë se gjuha e unjisueme âsht nji sëmundje qi i ka ra toskënishtes e gegnishtes, e na e dina qi sëmundja nuk âsht gjendja jonë normale. Mos t'harrojmë se prej sëmundjet edhe mund të vdiset, ashtu siç mund të jetohet të gjymtuem dhe të sakatuem për tanë jetën.

Gjuha shqipe âsht murosë mâ zi se Rozafa për me ndërtue kështjellën e mizorisë e të paditunisë së verbët njerëzore, për të krijue diçka me të cilën diktatura do të mund të mburrej para brezave të ardhshëm. Diktatura, kjo shfaqje e përçudnueme e njerëzimit, qi përjashton çdo krijimtari pozitive e të vetvetijshme (spontane), kërkoi me murosë trashigiminë mâ të bukur qi populli jonë pat arritë me pështue si prej otomanëve, ashtu edhe prej sllavëve e grekëve: gjuhën shqipe, toske e gege bashkë, të pandashme e të dallueshme njiheresh, ashtu siç jeton edhe sot në popull.

Dr Ardian Ndreca

[XH.GASHI]

Si u be toskerishtja gjuhe standarte 22 Janar 2007
Nga Skifter Këllici

Vështrim historik

Prolog

Isha student i vitit të dytë të degës gjuhë-letërsi të Institutit të Lartë Pedagogjik,në vitin akademik 1956-57, kur me dëshirën time mora si temë vjetore studimin “Ortografia e Kristoforidhit, gegërisht e toskërisht, krahasuar me ortografinë e sotme”.Në përgjithësi këto lloj temash gjuhësore, të detyrueshme për ne studentët në vitin e dytë dhe të tretë, nuk parapëlqeheshin nga studentët, sic nuk parapëlqeheshin në përgjithësi lëndë të tilla, si fonetika,morfologjia gramatika historike, e cila cilësohej si matematika e gjuhësisë, sidomos nga ata studentë që ishin të prirur nga krijimtaria letrare dhe, madje, kishin debutuar me krijimet e tyre në poezi e në prozë,duke dëshmuar se do të bëheshin shkrimtarë.

Unë,sidoqë kisha shkruar në vitet e gjimanzit hartime të mira e, madje, kisha botuar edhe shkrime, kryesisht në gazetën “Sporti Popullor”, kuptova se nuk do të jepja në fushën e lëtërsisië dhe iu vura me pasion lëndëve gjuhësore që përmenda më sipër.
Tema ime studimore m’u duk interesante.
Dija që gjuhëtari atdhetar,Kostandin Kristoforidhi,(1827-1885), ishte përpjekur, vec të tjerash, që të lëvronte sa më shumë gegërishten dhe toskërishen, bile duke shkruar në të dyja këto dialekte.Le të kujtojmë, me këtë rast,krijimin tij të goditur letrar, “Gjahu i malësorëve”.
Por, që të kisha njohuri sa më të thella, udhëheqësi im shkencor,pedagogu Engjëll Angoni, më këshilloi të shkoja më Bibliotekën Kombëtare, që asokohe ndodhej në rrugën e Elbasanit, dhe të njihesha me materiale që trajtonin cështje të formimit të gjuhës sonë letrare.Dhe unë kështu veprova.
Një nga nëpunësit e biblotekës më ofroi një bibliografi të pasur, që kishte filluar të përgatitej prej vitesh dhe kësisoj fillova të skedoj fragmente nga artikuj e referate që trajtonin këtë ceshtje të rëndësisshme.Dhe mbeta i habitur sidomos me materialet e botuara në revistën,”Buletini i Shkencave Shoqërore”,ku anohej në mënyrë disi tendencioze që, si bazë e gjuhës letrare shqipe, pë të cilën po bëheshin prej vitesh diskutime të vazhdueshme, të ishte toskërishtja.
Unë vetë, duke pasur babën tiranas e nënën shkodrane, i rritur kryesisht nën ndikimin e shkrimtarëve shkodranë, veprat e të cilëve i kisha trashëguar nga xhaxhai,ish-gazetar në vitet 20-30, madje edhe kryeredaktor për një kohë i gazetës “Bashkimi” të shoqërisë më të njejtin emër, që drejtohej nga Avni Rustemi,anoja nga gegërishtja.Madje, edhe një tregim të gjatë,nga të paktët, të botuar në faqet e “Zërit të Rinisë”,e pata shkruar në gegërisht,ashtu sic shkrova edhe temën vjetore në fjalë.
Ndaj dhe mbeta i tronditur nga mënyra se si në këtë revistë ishin shtjelluar problemet që kishin të bënin me krijimin e gjuhes letrare shqipe, që sot quhet gjuhë standarte.I pata ruajtur ato skeda prej vitesh, por, pas largimit tim nga Shqipëria, kur biblioteka ime vetjake levizi dy herë, deri tani kam arritur të gjej vetëm një pjesë të vogël të tyre.Dhe ja, një mik imi më afroi nëpermjët internetit studimin e gjatë dhe shumë interesant, “Nga historia e standartizimit të shqipes së shkruar”,shkruar nga pr.Bahri Beci.
Me këtë rast duhet t’u them lexuesve se Bahriu është një shok i vjetër, që mbaroi studimet në Institutin e Lartë Pedagogjik më 1958, i quajtur më pas Universiteti Shtetëror i Tiranë,pra, një vit para meje dhe u emërua punonjës shkencor në Instutin e Gjuhësisë dhe Historisë, ku pati fatin të punojë me gjuhëtarë të tillë të njohur si Eqrem Cabej e Mahir Domi.
Dhe duke lexuar me kërsheri të madhe këtë studim,u habita që shumë nga citimet e përdorua nga pr.Bahri Beci,përkonin me skeda të miat deri më 1957, që i kisha vjelë kur më 1956-57 shkruaja temën time vjetore”Ortografia e Kristoforidhidhit…”.
Nuk pretendoj që në këtë shkrim të gjatë të them ndonjë gjë më të re se sa ato që ka trajtuar pr.Bahri Beci në studimine tij.Por, sidoqoftë, duke qënë tashmë shkrimtar dhe jo gjuhëtar, sic kisha pasur dëshirë ato vite, mendoj se do t’i përcjell lexuesit në një mënyrë disi të ndryshme historinë se si toskërishtja u bë gjuhë standarte.

Gegërishtja, drejt përcaktimit si gjuhë letrare

(1916-1944)

Më 1940, një vit pas pushtimit të Shqipërisë nga Italia fashiste, u krijua për herë të parë në historinë e lëvizjes shkencore në Shqipëri, Instituti i Studimeve Shqiptare.Në gjirin e tij bënin pjesë figura të tilla të shquara, si Ernest Koliqi, kryetar, e Aleksandër Xhuvani,Mustafa Merlika, Kruja,Karl Gurakuqi,Eqrem bej Vlora,Anton Paluca,Xhevat Korca,patër Anton Harapi,Vangjel Koca,Dhimitër Berati,Lazër Shantoja,patër Xhuzepe Valentin etj.
Në kuvendin e tij të parë, që u mbajt po atë vit, u konfirmua edhe një herë, ashtu sic ishte konfirmuar më shumë se dy dhjetëvjecarë më parë se si “dialekt i përbashkët zyrtar për shtetin do të ishte gegërishtja letrare,(B.Beci.” Nga historia e standartizimit të shqipes”, faqe 13, publikim në internet)., tezë të cilën e mbështeste N.Resuli,(1908-1985), kur shprehej po atë vit se:”Gjuha e përbashkët e ardhme sipas zhvillimit të evolucionit historik të saj e gjer më sot,vecse në mos u vërtetofshin shkaqe të ra që t’i këmbejnë drejtimin që ka marrë, shkon drejt dialektit të Shqipërisë së Mesme”,(po aty).
Po cili ishte Namik Resuli që bënte një parashikim kaq guximimshëm për të ardhmen e gjuhës së përbashkët të ardhme të shqiptarëve, qysh në fillim të viteve 40-të të shekullit të kaluar?Ai ishte studiues, gjuhëtar,që për shkak të vendosjes së diktaturës komuniste në Shqipëri,ishte detyruar të emigronte në Itali, ku kishte vazhduar vepimtarinë tij shkencore të filluar që më 1938, me veprën “Abecea e dorëshkrimit beratas dhe Abecea e Thodër Haxhi Filipit,(Shkodër, 1938),dhe më pas me botime të tjera si”I piu antichi testi albanesi”,”Tekstet më ta lashta shqipe”,Torino,1978),”Albanian literature”,(“Letërsia shqiptare”,Boston, 1988),”Katërqind vjet letërsi shqipe”,Tiranë 1994), si dhe ishte autor i librit ”Shkrimtarë shqiptarë,(1962-1878,pjesa e parë,Tiranë,1941, redaktuar nga shkrimtari dhe studiuesi i shquar, Ernest Koliqi),.(Robert Elsie,“Histori e letërsisië shqiptare”,Pejë 1997,faqe 331 dhe 682).
Vec kësaj, nga c’bazë nisej Namik Resuli kur bënte këtë parashikim?Nga dëshira e tij?Jo!Ai nisej nga përvoja e studiuesve të mëparshëm, atdhetarë, e filluar që nga viti 1916 me Komisinë Letrare të Shkordës, që hodhi bazat e standartizimit të gjuhës shqipe me “Parimet e rregullat mbi ortografinë e gjuhës shqipe të shkrueme”.
Ky komision, duke formuluar këto parime e rregulla, përcaktoi se ortografia e gjuhës shqipe do të jetë fonetike,pra, gjuha do të shkruhet ashtu sic flitet në popull, dhe do të bazohet në të folmen e Elbasanit,(“Posta e Shqinis,nr 953, nëntor 1917.).
Të gjitha këto rregulla të Komisë letrare të Shkodërs u pranuan një zëri nga anëtarët e saj, që ishin Luigj Gurakuqi,Gjergj Fishta,Mati Logoreci,Ndre Mjeda,Sotir Peci,Ambors Marlaskaj,Gjergj Pekmezi,Hilë Mosi,Luigj Naraci,Anton Parruca,Aleksandër Xhuvani,Josif Haxhimima,Haviz Ali Korca,Vincenc Prenushi e Sali Nivica, pra, që ishin si nga Shqipëria e Veriut, ashtu edhe e jugut.(B.Beci,”Nga histori e …”,faqe 11-12, publikim në faqet inernetit).
Duke u nisur nga vendimet e Komisë Letrare të Shkodres, “Parime e rregulla mbi ortografinë e e gjuhës shqipe të shkrueme”, organet kompetente të pushtetit të asaj kohe lëshuan udhëzimin:”Që prej datës së këtij urdhni kjo mënyrë shkrimi e diftueme me anë t’atyne rregullave do të ketë fuqi zyrtare edhe do të shtihet përdorimi i kësaj pa kurrnji jashtë rrëgulli, në të gjitha aktet në të përgjigjunit e në të kryemit e këtyneve, n’urdhënimet, në botimet etj.”(po aty).
Vec kësaj, Namik Resuli, nisej edhe nga vazhdimi i kësaj poërvoje në Kongresin Arsimor të Lushjes ,(1920) që “pranoi si gjuhë zyrtare të teksteve shkollore atë që kishte pranuar Komisia Letrare e Shkodrës, të cilën më 1923 e e përforcoi edhe dhe kryeministria në një nga urdhëresat e shpallura prej saj, ku thuhej se si gjuhë shkrimi e administratës shtetërore të përdorej dialekti i Elbasanit “…i cili asht pranue si dialekt i përbashkët zyrtar për shtetin,(po aty).
Por le të vazhdojmë më tutje me këtë përvojë, të cilën duhet ta ketë pasur parasysh studiuesi Namik Resuli, kur bën parashikimin për të ardhmen e gjuhës së përbashkët shqipe të bazuar në dialektin e Shqipërisë së Mesme.Edhe më 1923 Kryeministria vendosi përsëri që si gjuhë shkrimi do të përdorej dialekti i Elbasanit, “i cili ishte pranuar si dialekt i përbashkët zyrtar për shtetin tonë nga Komisia Letrare.”(“Fletore Zyrtare”,1923/21,3, vendimi 148).
Kurse në nëntor të vitit 1928 Ministria e Arsimit krijoi një komision tjetër letrar për të cuar më tutje detyrat që i kishte vënë vetes Komisia Letrare që më 1916.Do të kalonin vite dhe më 1935, për nevoja të përmirësimit të mëtejshëm të drejshkrimit të gjuhës shqiqe, u krijua “Komisioni për ceshtje të ortografisë së gjuhës së shkruar”.
Dhe arrijmë këështu më 1940, kur, sic përmendëm,në Tiranë u organizua Kuvendi i parë Albanologjik i Institutit të Studimeve,”në të cilin u konfirmua përsëri që “dialekti i i përbashkët zyrtar për shtetin do të ishte gegërishtja letrare”.Referatin kryesor përkëtë cështjet rëndësishme e mbajti Mustafa Kruja,(1887-1958), (revista”Shkëndija”,viti I,nr. 2, faqe 3-8).Eshtë fjala pikërisht për këtë figurë politike antikomuniste, që në “Fjalorin Enciklopedik Shqiptar” është trajtuar vetëm si një nga krerët e reaksionit,ish-kryeministër gjatë pushtimit fashist italian,(faqe 556), por duke lënë mënjanë veprimtarinë e tij si studiues.
Pra, duke u nisur nga këto vendime historike për ecurinë e gjuhës shqipe dhe njësimin e saj, studiuesi Namik Resuli nuk kishte asnjë arsye që të vinte në dyshin që gjuha shqipe do të merrte drejtim nga dialekti i Shqipërisë së Mesme,…vec se në mos u vërtetofshin shkaqe të ra që t’i këmbejnë drejtimin”.
Duket se hamendsimi i tij u bë profetik se, me të vërtetë, katër vjet pas kuvendit të parë të Institutit të Studimeve Shqiptare ,ku u mor vendimi i mësipërm, u vërtetuan… “shkaqe të ra”.Kjo ndodhi me vendosjen e diktaturës komuniste në Shqëipëri, sic do të shohim më poshtë.

Luftë ndaj gëgërishtes, që toskërishtja të jëtë gjuhë standarte

Në referatin tij, mbajtur në sesionin e parë shkencor të Institutit të Shkencave, më 1952, midis të tjerash,Dhimitër Shuteriqi, që dy vjet më parë ishte zgjedhur kryetar i Lidhjes së Shkrimtarve dhe Artistëve të Shqipërisë, theksonte me të madhe;”Që në vitin e dytë të pushtimit fashist, më 1940,u shtrua zyrtarisht ceshtja e njësimit të shqipes së shkruar n’Institutin e Studimeve Shqiptare, që fashistët ngritën në Tiranë.Nisën të merren masa për kërtë ceshtje.Po fashizmi nuk do të kishte bërë më shumë se c’bëri feuo-borgjezia në kohë të Zogut.Ai i pati ditët shkurtra në Shqipëri.(“Buletini i Shkencave”,IV,faqe 15, 1952).
Pra,Shuteriqi pohon se feudo-borgjezia kishte bërë në këtë drejtim.Po më qartë këtë pohim të tij e shpjegon pr.Bahri Beci :”Po, a nuk do të thotë kjo se, sipas Shuteriqit, po të merreshin “masat’,(kupto ato që u morën menjëherë pas Luftës),në kohën e regjimit të Zogut, gegërishtja letrare do të mund të bëhej gjuhë letrare?.”(“Nga historia e standartizimit të shqipëes”, faqe14…).Dh.Shuteriqi në mënyrë indirekte pranon që gegerishtja letrare në prag të Luftës i kishte barabar mundësitë të bëhej gjuhë standarte, por kjo nuk u bë,për shkak të masave të pamjaftueshme nga regjimi feudo-borgjez i Zogut.E kjo bie në kundërshtim me ato që thoshte Shuteriqi më sipër se “kjo cëeshtje e gjet zgjidhjen nga historia e popullit tonë që nga Rilindja e këndejoskërishtja , gjatë zhvillimit të popullit tonë në këtë fazë të historisë së tij, u bë dialekti ynë kryesor i shkruar e baza e gjuhës sonë letrare.”(“Nga historia e standartizimit të shqiqes”, faqe 15, internet).
Por, sic do të shohim më poshtë,toskërishtja u bë gjuhë standarte edhe nga trysnia që ushtroi regjimi komunist, i cili solli si paojë që në administratë,shkolla, shtyp e botime...Në këtë mënyrë u hodhën poshtë gjitha vendimet që ishin marrë në kuvende zyrtrare deri më 1940.
Për këtë qëllim,le t’u drejtohemi fakteve:
Më 1952 u mbajt në Tiranë një sesion shkencor mbi problemet e gjuhës shqipe, ku u kumtuan tri referate kryesore:”Mbi gjuhën letrare shqipe “,nga Dhimitër Shuteriqi,”Për dialektet e shqipes”, nga Zihni Sako,dhe “Probleme të gjuhës shqipe, mungesa dhe detyra”, nga Jakov Xoxa.Eshtë për t’u habitur se si në një sesion shkencor për cështje themelore të gjuhës shqipe këto referate nuk u mbajtën nga gjuhëtarë të njohur si Aleksnder Xhuvani,(1880-1961),Eqrem Cabej,(1908-1980) Kostaq Cipo,(1892-1952), por nga shkrimtarë , të cilët nuk ishin specialistë të gjuhës shqipe.
Ndaj, ka të drejtë pr.Bahri Beci kur shkruan:”Komentet janë të tepërta.Shkenca shqipare po politizohej me ritme të shpejta.(Po aty).Për kërë mjafton vetëm ky fakt:Në diskutimin e tij në sesionin e parë të Lidhjes së Shkrimtarve dhe Artistëve të Shqipërisë,Shuteriqi,edhe në cilësinë e anëtarit të Institutit të Shkencave, duke zbërthyer problemet gjuhësore në ndritën e… mësimeve të Stalinit,cështjen e gjuhsës sonë nacionale, sic e quante ai, e niste me një sulm që nga lingusiti i njohur gjerman, Gustav Majer,(1850-1900) dhe Eqrem Cabej, veprimtarinë kërkimore të të cilit në fushën e historisë së gjuhës shqipe e quante “antipatriotike”.(Buletini i Shkencave, 1952,nr.1,faqe 18-19.)
Po le të ndjekim se c’thoshte Dh.Shuteriqi në referatin e tij:
“Kleri katolik nuk u përpoq të shkruajë një gjuhë që të kishhe përfituar nga të folmet e ndryshme të gegërishtes, e ca më pak të toskërishtes.Ai shkroi në një të folme t’epërme gege……Ky lloj reakcioni e ka penguar krijimin e një gegërishtjeje të vetme letrare-ai ka penguar edhe afrimin ndërdialektor në shqipen e shkruar.Duke kërkuar që gjuha e tyre e shkruar të bëhet gjuhë kombtëre letrare,Fishta me shokë s’kanë bërë gjë të madhe që të krijojnë një gegërishte letrare të vetme, duke u afrur nga gegërishtja jugore.(B.Beci,”Nga historia…”,faqe 4, në internet).
Miëpo, më pas, po në këtë referat Dh.Shuteriqi thotë:”Austria me anë të Komisisë Letrare të Shkodrës,Zogu me anë të të Ministrisë së tij të Arsimit,Italija me anë të Mustafa Krujës, kush më shumë e kush më pak,i mbështetën disa shkrimtarë e studiozë gegë që të shpallin nëndialektin e Elbasanit gjuhë zyrtare”.(po aty).
Kurse për periudhën 1930-35 ai nënvizon:”Shohim që shkrimtarët shkodranë të nisin e t’i bëjnë “koncesione” të folmes së Elbasanit, duke u afruar nëpërmjet të kësaj edhe nga toskërishtja, me të cilin Kristoforidhi kishte të paktën gjashtëdhjetë vjet që ish afruar.”(Po aty).
Sic shihet, Dh.Shuteriqi kundërshton veteveten, sepse nga vetë pohimet e tij del se shkrimtarët shkodranë, e këtu në radhë të parë përfshihen shkrimtarët katolikë, kanë qenë të prirur që ato kohë që elbasanishtja të njihej si gjuhë letrare.
Këtu bën pjesë edhe Fishta, i cili më 1916 ka qënë kundër këtij vendimi dhe këtë e ka shprehur në vargjet:”Komisioni i jonë,/ta ka ndërtue kinse “një gjuhë letrare”/, që turce s’asht,-po ashtu po i thonë,/por qi nuk asht , qe besa , as gjuhë shqiptare,/gjymsa gegënisht e gjymsa toskënisht./tamam “gjuhë mushke” me gjithë vesh e bisht”,(Po aty).
Mirëpo,kjo do të kete qëne një shkarje e castit e Fishtës që si anëtar i Komisisë Letrare, një vit më pas, dhe, gjithashtu,si veprimtar edhe në fushën e njësimit të gjuhës shqipe,pranoi mendimin që gjuha jonë letrare të mbështetej në nëndialektin e Elbasanit.
Të shkojmë më tutjeuke injoruar gjicka që ishte arritur në përpjekjet për të përcaktur një gjuhë të njësuar mbi bazën e elbasanishtes, sic e kemi parë deri tani,Dh.Shuteriqi në sesionin e parë të Institutit të Shkencave, me temë “Veprat e shokut Stalin mbi gjuhësinë dhe problemet tona gjuhëore nën dritën e këtyre veprave”,(26-29jamar 1952),hynte drejtperdejt në temë, ashtu sic u intresonte qarqeve zyrtare komuniste dhe shprehej se kjo ceshtje ishte zgjidhur”…nga historia e popullit tonë që nga Rilindja e këndejoskërishtja gjatë zhvillimit të popullit tonë në këtë fazë të historisë së tij u bë dialekti i ynë kryesor i shkruar e baza e gjuhës sonë letrare”.(“Buletini i Shkencave”, 1952,I,faqe 52.).
Bahri Beci në studimin e tij “Nga historia e standartizimit të shqipes”, jo pa shpoti i përgjigjet me të drejtë:”Pra, për Shuteriqin më 1944 problemi i bazës dialektore të gjuhes së vetme letrare ishte zgjidhur.Pra, ne kishim një gjuhë të vetme letrare, madje që parpara vitit 1944 dhe kjo ishte toskërishtja.(Faqe 7 e veprës së cituar).
Po c’e shtynte Shuteriqin të në një përfundin kaq të nxituar?
Le të citojmë përsëri një fragment nga referati i tij:”Juga e Shqiërisë ,m’e zhvilluar se Veriu nga pikëpamja ekonomike,shoqërore e kulturore, u bë djepi i lëvizjes sonë kombëtare, se kolonitë shqiptare të mërgimit në të cilat u lërua shqipja, përbëheshin kryesisht nga të emigruar toskë;se nga juga duall udhëheqësit , ideologët e shkrimtarët që i prinë kësaj lëvizjejeje,Naimi e Samiu me shokë, se shumica atyre që shkruanin shqip gjatë Rilindjes, qenë nga jugu…”
Duke u shprehur kështu Shuteriqi nuk bënte bënte ndonjë një zbulim, sepse i kishin pasur parasysh ata burra që më 1916, në përbërjen e Komisisë Letrare të Shkodrës, (e, pra ky qytet me shumë tradita kulturore nuk ndodhej në jug, por në veri të Shqipërië),si: Luigj Gurakuqi,Hilë Mosi,Aleksandër Xhuvani,Sotir Peci,Mati Logoreci,Gjergj Pekmezi,Ndre Mjeda, Gjergj Fishta , Sali Nivica, Ambros Marlaskaj,Luigj Naraci,Anton Parruca, Hafiz Ali Korca, Vincenc Prendushi, Josif Haxhimima,që, sic kam theksuar më sipër,ishin nga të gjitha krahinat e Shqipërisë, të jugut e veriut.
Një pjesë e mirë e tyre, jo vetëm që e dinin,por kishte nga ata që kishim qenë pjesëmarrës të drejtpërdrejt të kësaj lëzizjeje me rëndësi të madhe historike si Rilindja dhe për hir të interesave të atdheut, vendosën njëzëri që gjuha ardhshme shqipe të bazohej të nëndialekti elbasanas ,sepse ai ishte i ndëmjeëtëm midis dy dialekteve, gegërisht e toskërisht.

[XH.GASHI]

Por Shuteëriqi, vetë elbasanas,dhe,sic shihet qartë, i detyruar nga trysnia e udhëheqejs komuniste, nuk ndalet me kaq dhe në dukje se “… pas clirimit toskërishtja nisi të bëhej gjuhë zyrtare e gjithë popullit tonë e u afirmua në mënyrë të plotë si dialekt bazë i gjuhës letrare shqipe …se vatra e madhe e Luftës Nac.Cl.qe juga, meqë ajo ishte m’e përparuar nga pikëpmja shoqëore;juga nxori udhëheqësit kryesorë e më të shumtë të lëvizjes ;ajo i dha kuadro më të shumta…(B.Beci”Nga historia e standartizimit të shqipes”,faqe 7 në internet).
Më shkoqur se kaq, politizimi i këtij problemi nuk ka ku të vejëoskërishtja duhej të bëhej gjuha bazë e shqipes, sepse atë e flisnin dhe e shkruanin Enver Hoxha,Koci Xoxe,Hysni Kapo, Mehmet Shehu…pikërisht ata që e katandisën Shqipërinë në vendin më të shtypur dhe më të varfër të Evropës, duke e izoluar krejtësisht nga bota mbarë. Dhe sikur këta udhëheqës të kishin qenë nga veriu, atëherë,gegërishtja do të bëhej gjuhë e përbashkët e shqiptarëve.(!?)
Sado që në disa nga argumentet e Shuteriqit ka të vërteta,pra, që toskërishtja u kultivua në periudha të ndryshme të historisë më shumë se gegërishtja e, sic do të trajtohet më pas, në këtë dialekt u shkruan vepra madhore, arsyeja e vërtetë që toskërishtja u bë shqipe standarte shpjegohet “si rezultat i ndërhyrjes së shtëetit,pra, si rezultat i masave administrative të marra menjëherë nga qeveria komuniste për të zëvendësuar gegërishten me toskërishten letrare si gjuhë zyrtare në shkollë, në administratëtë, në shtyp, në botime etj.,pa ndonjë marrëveshje dhe sigurisht pa përfillur vendimet zyrtare të marra para Luftës lidhur me gegërishten letrare si gjuhë zyrtare.(B.Beci,po aty).
Këtë të vërtetë e plotëson më sëmiri edhe një shprehje e studiuesi R.Ismajli:”Fitorja e koministëve solli në horizont një mënyrë tjetër trajtimi të cdo gjëje në jetën shoqërore,pra, edhe në fushë të gjuhës.(B,Beci, faqe 13).

Toskërishja zëvendëson kudo gegërishten

Që në vitin shkollor 1945-46, kur isha nxënës i vitit të tretë të shkollës fillore, nisa të vë re se në tekstet shkollore gegërishtja, që e kisha parë të përdorej në tekstet e botuara në vitet e periudhës së Mbretësisë e deri më 1944,të cilat i kishin përdorur motra dhe kushurinjtë e mi, filloi të zëvensdësohej nga toskërishtja.Po kështu, më pas, dhe librat letërsisë, si dhe të gramatikës së gjuhës shqipe, me të cilat kam studiuar në vitin shkollor 1951-53 në gjimnaz,të hartuara nga K.Cipo, ishin të shkruara në toskërisht..Pra, në ato vite gegërishtja u zhduk krejtësisht në tekstet shkollore,sic ishte zhdukur në shtyp e në radio.Edhe Fjalori i parë, i botuar më 1954, gjithashtu bazohej në toskërisht .
Kur, student i kursit të dytë të Institutit të Lartë Pedagogjik, më 1957 shkruaja temën time vjetore, “Ortografia e Kristoforidhit, gegënisht e toskënisht e krahasueme me ortografinë e sotme”, për të cilën kam shkruar në pjesën e parë të këtij shkrimi,studiova si material ndihmës edhe rregullat e e ortogarfisë, të cilat ishin botuar së pari më 1948 nga një komision i përbërë nga A.Xhuvani,K.Cipo,dhe E.Cabej, pastaj më 1951,dhe, pasi disa variantesh të tjerë, më 1956 u paraqit varianti që pata në dorë..E vërteta është se, krahas rregullave, bazuar në toskërishten letrare,atje përfshiheshin edhe disa regulla në gegërisht.
Më 1967 u botua “Projekti i rregullave të drejtshkrimit të gjuhës shqipe”,(për herë të parë fjala ortografi u zëvensdësua me fjalën shqipe drejtshkrim), që nisi të diskutohej kudo në Shqipëri, sidomos në shkolla.
Më kujtohet se në në pranverë të vitit1967, kur isha mësues në një shkollë 12-vjecare të Beratit, pr.Androlki Kostallari, drejtor i Institutut të Gjuhësisë dhe Historisë, së bashku me një bashkëpunëtor shkencor të këtij instituti, bëri një takim me mësuesit e gjuhës shqipe rreth këtij projekti.
Një mësues nga Kosova,( nga ata që ishin arratisur as viteve 60-të, për të gjetur “parajsën” në Shqipëri), gjatë diskutimit e pyeti Kostallarin se mbi cfarë kriteresh ishte vendosur që toskërishtja të bëhej gjuhë letrrare, dhe se në Kosovë, në mbledhjet që ishin bërë deri atëherë, meqë tërë shqiptarët e atjeshëm dhe të trojeve shqiptare në Malin e Zi dhe Maqedoni, flisnin gegërishte,po merreshin masa që baza gjuhës letrare të ishte një gegërishte e mesme.
Kostallari nuk iu përgjgj drejtrdrejt kësaj pyetjeve disi të vëshrirë për të, por u shpreh shkurtimisht se gjuhë letrare do të ishte toskërishtja, duke marrë elemente të gegërishtes.Dhe për këtë qëllim solli disa shembuj si fjalët me prapashtesën –ues të gegërishtes, që kishte zevendësuar prapashtesën –onjës të toskërishtes,(mësues për mësonjës, punues,për punonjës),si edhe fjalët e kahershme që ishin futur në toskërishe, huazuar nga gegërishtja, si ranishte e jo rërishte, zanafillë e jo zërafillë, e folme dhe jo e folur,domethënë,pra, me paskajoren e gegërishtes:do+methënë) etj.
Pas një diskutimi, vërtet të gjerë e masiv, më 1976 u botua “Drejtshkrimi i gjuhës shqipe”,(1970), dhe Fjalori drejtshkrimor”,(1977), për të ardhur te “Fjalor i gjuhëes së sotme shqipe,(1981) etj.Të gjitha këto vepra të botuara në variantin e toskërishtes letrare, e cila u bë përfundimisht gjuhë standarte me vendimet e marra në Kongresin e Drejtshkrimit, të mbajtur në shtator të vitit 1972, në Tiranë.
Në këtë kongres morën pjesë 87 delegatë nga të gjitha rretheët e Shqipërisë, nga shqiptarë që jetojnë në trojet e tyre në Jugosllavi,në Kosovë,në Mal të Zi, Maqedoni, si dhe nga viset e arbëreshëve të Italisë.”Kongresi bëri bilancin e gjithë punës së mëparshme për njësimin e drejshkrimit të gjuhës shqipe….ai miratoi njëzëri Rezolutën që pohon për herë të parë se”populli shqiptar ka tashmë një gjuhë letrare shqiqe të njësuar.Kështu Kongresi mbyll pëeriudhën kur gjuha gjuha letrare shqipe funksiononte në dy a më shumë variante dhe hapi një periudhë të re , periudhën e një gjuhe letrare të vetme, të njësuar.”(“Fjalori Enciklopedik Shqiptar,faqe 510).
Kështu, duke mos marrë asnjë nismë për një diskutim mbarëkombëtar,si pasojë e oriemntimeve të shtetit komunist, sic e kemi analizuar historikisht,toskërishtja letrare u bë gjuhë stanadarte.

Nga përpjekjet e studiusve të Kosovës për gjuhën standarte

Përmenda pak më lart se c’pyetje i pati bërë një mësuesi i gjuhës shqipe nga Kosova,Androkli Kostallarit, gjatë diskutimit të rregullave të drejtshkrimit me mësuesit e Beratit, më 1967, dhe c’përgjgje të përciptë pati marrë prej tij.Dhe kjo pyetje ishte me vend.Mësuesi kosovar kishte mbaruar shkollën pedagogjike, të mos gaboj në Prishtinë, kishte qenë mësues në fshatra të Kosovës dhe ishte i dhënë pas gjuhësisë.Vec kësaj,sic më pati folur më pas, ishte në dijeni të diskutimeve që ishin bërë nga studuesit kosovarë se mbi c’baza do të bëhej njësimi i gjuhës shqipe në trevat e Kosovës.
Për këtë problem shumë të rëndësishëm do t’i drejtohem përsëri studimit të pr.Bahri Becit që e kam cituar diaa herë në këtë shkrim.Sipas këtij studimi,në Kosovë më 1952 qe organizuar një mbledje e pasacme për caktimin e gjuhes së shkruar të shqiptarëve që banonin në RFP të Jugosllavisë.” Meqenëse pakica kombëtare e RFP të Jugosllavisë flet një dialekt të gegënishtes,gjuha e shkrimit…nuk mund të ishte vecse gegënishtja…një gegënishte në të cilën vijnë me bashkëpunue nëngegënishtet e ndryshëme”(B.Beci,”Nga historia e standartizimit…”faqe 15 në internet).
Gjithashtu, sipas të dhënav të këtij studimi, më 1957 u mbajt një mbledhje e dytë në Prishtinë, me detyrë ,thjeshtimin sa më të madh të drejtshkrimit.Në janar të vitit 1963 në një takim tjetër u shqyrtua “Projekti i Ortografisë”, hartuar nga një komision, ku bënin pjesë Idriz Ajeti,Hasan Vokshi,Sulejman Drini,Mehdi Barshi e Latif Mulaku, dhe më një vit më pas u botua “Ortografija e gjuhës shqipe”.
”Studiusesit kosovarë,- nënvizon B.Beci,-kaën vënë në dukje afrimin e dukshëm të kësaj ortografie më atë të Institutit të Shkencave të vitit 1956”tue ruejtë vetëm karakteristikat themelore të gegënihtes letrare, e cila në kohët e vona ka ba nji evolucion të dukshëm drejt njazimit(njësimit) me toskënishten letrare”.(B.Beci,po aty).
Nga sa shihet, edhe studiuesit kosovarë gjatë kësaj periudhe prej disa dekadash u përpoqën të përkryejnë edhe më shumë gegërishten dhe ta afrojnë edhe më shumë me toskërishten letrare.Dhe në fakt, po të marrim parasysh vendimet që ishin marrë deri më 1944 për njësimin e gjuhës mbi bazën e gegërishtes së Elbasanit,studiuesit kosovarë vepronin drejt.Dhe kjo sepse gëegërishtja zyrtarisht, sic e pamë, ishte shpallur si gjuhë standarte.
Por ndodhi ajo që ndodhi.Me ardhjen në fuqi të sundimit komunist në Shqipëri, vendin e gegërishtes e zuri toskërishtja, pa marrë parasysh organizimin e një konsulte kombëtare, të paktën deri më 1948, kur marrëdhëniet midis Enver Hoxhes dhe Titos ishin “grurë” dhe kur në bazë të një marrëveshjeje midis dy qeverive përkatëse, shumë mësues nga Shqipëria shkuan për të ndihmuar shkollat kosovare, ku kishte mësues të paktë të gjuhës shqipe.
Megjithatë, ka edhe mendime të tjera.Në një studim të tijin me titull”Rreth disa ceshtjeve thelbësore të shqipes standarte”,(Zëri i së vërtetës”,volumi 15-të,nr.2,2002), pr.Shaban Demiraj së pari thekson:’”Të gjithë jëmi në dijeni se si lidhur me me këtë vendim,(është fjala për vendimet e Kongresit të Drejtshkrimit,-S.K.),ka pasur dhe ka vërejtje të mbështetura në arsyetime të ndryshme dhe sidomos të karakterit politik, duke e lidhur marrjen e vendimit të vitit 1972 me ndikimin e pushtetit monist të asaj kohe”.
Më poshtë, duke argumetuar se përse toskërishta u bë gjuhë standarte, ai vazhdon:”Por , sic e kam pohuarr edhe më parë,(shih Demiraj,1996,121),edhe dialekti verior mund të kishte shërbyer si bazë për shqipen standarte, natyrisht duke iu nënshtruar një procesi standartizimi,që me siguri do të kërkonte më shumë punë, për shkak të dallimeve të shumta të të folmeve të ndryshme të atij dialekti”.(po aty).
Sigurisht, në këtë pikë pr.Demiraj ka plotësisht të drejtë,se, me të vërtetë, nëndialektet e veriut, duke përfshirë edhe ato të Shqipërisë së mesme,pra, nga zonat e Tiranës, Durrësit, Krujës,Lacit, Zadrimës, Shkodrës, Dibrës, Kukësit, Kosovës…janë të shumta dhe të diferencuara nga njera-tjetra, dukuri që nuk ndodhin në nëndialektet e jugut, pra, të krahinave të Lushjës,Beratit,Vlorës,Gjirokastrës,Korcës,Camëris ë,ku dallimet janë kryesisht fonetike. Por, duhet te vemë në dukje se në përgjithësi në të gjitha vendimet e marra që nga Komisia Letrare e Shkodrës (1916) e deri në vendimet e Institutit të Studimeve Shqiptare më 1940,sic e pamë, si bazë e gjuhës së ardhme letrare shqipe mbahej parasysh nëndialekti i Elbasanit, që ishte më i kulluari nga të gjitha nëndialektet e Veriut dhe, për më tepër, më afër tokërishtes.
Sot ka intelektualë nga veriu ose Shqipëria e mesme, që këmbëngulin se gegërishtja duhej të ishte gjuhë standarte.Ata, për këtë qëllim, venë në dukje me të drejtë se ky dialekt flitet , duke përfshirë edhe trojet shqiptare në ish-Jugosllavi, Maqedoni dhe sidomos në Kosovë,nga më shumë se tri të katërtat e popullsisë shqipfolëse, ndaj dhe do të meritonte të ishte gjuhë e njësuar.
Por kjo është relative e prandaj pr.Demiraj vë në dukje:”..Ka dhe raste të tjera që gjuha standarte e një kombi ,për një arsye a një tjetër,është mbështetur në një dialekt të caktuar,folësit e të cilit nuk përbënin shumicën e kombit përkatës.Mjafton të kujtojmë këtu italishten standarte që është mbështetur në dialektin e zonës së Toskanës , ose frengjishten standarte, që është mbshtetur në variantin letrar të zonës së Parisit, ose gjermanishten standarte, që është mbështetur në variantin letrar të gjermanishtes së mesme lindore(Saksonia),(Po aty).
Megjithatë,pr.B.Beci,kolegu dhe më parë ish-studenti i tij,ashtu si edhe unë, ngul këmbë: ”Vendosja e toskërishtes letrare në bazë të të shqipes standarte dhe, për pasojë, mënjanimi i gegërishtes letrare, nuk merte parasysh Kosoëvn dhe rrezikun e krijimit të dy gjuhëve letrare, shprehje e qartë e indiferentizmit ndaj cështjes kombëtare”)”Nga historia e standartizimit të shqioqes”,faqe 21,internet).

Sidoqoftë, ne kemi më së fundi një gjuhë standarte

Dule lëcitur këtë artikull, lexuesi mbase mund të mendojë se autori bën një ekspozim të tillë për të dëshmuar padrejtësitë që iu bënë gegërishtes e cila, ashtu si toskërishtja, i kishte të gjitha gjasat të bëhej gjuhë standarte, madje edhe me vendime përkatëse deri më 1944.Por, me vendosjen e regjimit komunist,si pasojë edhe trysnisë së drejtperdrejt ose të tërthorë të udhëhqësve komunistë,që kryesisht ishin nga jugu,sic pohon hapur Dh.Shuteriqi , nga sa u pa edhe në etapat që analizuam,si rezultat i vendimeve të këtij regjimi, toskërishtja u bë gjuha e përbashkët e shqiptarëve.
Nuk është aspak kështu.Përkundrazi,unë, ashtu sic shumë kolegë të mi,gazetarë, shkrimtarë, studiues, jam gëzuar që, më së fundi ne, shqiptaët kemi një gjuhë të njësuar, si tërë kombet e tjera të paktën në Evropë, të cilën duhet domosdoshmërisht ta flasim dhe ta shkruajmë sa më mirë.
E vërteta është se si gegë, sic e kam thënë në dnë fillim të këtij shkrimi, kam dashur që në bangat e shkollës së mesmë e në vitet e para të studimeve në UT, që gegërishtja të ishte gjuha letrare shqipe.Ndikoi tek unë jo vetëm mjedisi familiar, por edhe librat që në bibliotekën e shtëpisë ishin më shumë në gegërish.
Kam lexuar që i vogël “Lahutën e Malcis” së të Fishtës,”Hijet e maleve” të Koliqit,”Visaret e kombit”, përmbledhur nga at Bernardin Palaj e at Donat Kurti, “Përralla shqiptare”, të përmbledhura nga at Donat Kurti, dhe jam mahnitur nga kumbimi magjik i gegërisgtes.
Por kam lexuar po në atë kohë edhe “Kasollen” e Blasko Ibanesit dhe tragjeditë e Shekspirit në përkthimin e mjeshtëror të Fan Nolit pastaj,”Historinë e Skënderbeut” të shkruar prej tij.
Adhuroja kështu si gëgërishten,me të cilën isha rritur, sidomos shkodranishten e nënës sime, që e fliste butë, meqë ishte martuar në Tiranë që kur ishte 19 vjec dhe kishte lexuar vepra letrare edhe në toskërisht, përkthimet e para të Tolstoit,Cehovit dhe Gorkit nga Tajar Zavalani në vitet 30-të të shekullit të kaluar,që ishte mik i shtëpisë sonë.
Ndiqja, më pas, dhe zhvillimet e letërsissë së realizmit socialist,ku më bënte përshtypje gjuha e pasur e Sterjo Spases,Shefqet Musarajit,Fatmir Gjatës,por edhe të shkrimtarëve gegë,Kolë Jakovës, sidomos te dramat e ti,”Halili dhe Hajria” e “Toka Jonë”,krijimet poetike të Llazar Siliqit, vecanërisht te poema “Prishtina”, por, për fat të keq jo në prozë,sepse vepra të shkrimtarëvë të tillë që shkruanin në gegërisht në këtë gjini, ishin të pakta dhe jo të një rëndësie të vecantë,sidomos po t’i krahasojmë me veprat e shkrimtarëve gegë të para Luftës.
Por në poezi, pas viteve 60-të, mund të lexoje me ëndje poezi të Ndoc Gjetjes,Ndoc Paplekës,që shkruanin tashmë në gjuhën letrare të bazuar në toskërishte,po aq bukur sa Ismail Kadareja, Dritëro Agolli e Fatos Arapi, që e cuan më tutje jo vetëm nivelin artistik,por edhe gjuhësor të toskëtrishtes letrare, sic mund të lexoje në prozë po në ato vite edhe romanet e shkrimtareve të njohur shkodranë,Skënder Drini, Zija Cela,e dramat e shkrimtarit tjetër shkodran, Fadil Kraja dhe pastaj poezitë e mrekuullueshme te Frederik Reshpes.
Sigurisht,u veprua gabim që në fund të viteve 60-të, pa asnjë vendim, në shtëpitë botuese filluan të mos pranoheshin më vepra të shkruara në gegërisht.Por fakti është se kjo nuk i pengoi shkrimtarët gegë , disa prejtë cilëve i përmenda pak më sipër, që të botonin vepra me vlerë në gjuhën letrare.
Kjo dukuri vërehej edhe në Kosovë dhe në trojet e tjera shqiptare të ish-Jugosllavisë.Krijimet e prozatorëve,Zekeria Rexha,Adem Demaci,Anton Pashku, të poetit të njohur Ali Podrimja etj,të shkuara në një gegërishte të pasur, u pasuan më vonë nga vepra të të tjera të një brezi edhe më të ri shkrimtarësh e poetësh kosovarë,si Din Mehmeti,Azem Shkreli,Esat Mekuli, Sabri Hamiti,Agim Vinca e të tjerë, që tashmë shkruajnë në toskërishten letrare.
Madje, duhet thënë se kosovarët, në përgjthësi,megjithë ngurrimin që mund të kenë pasur, i përqafuan vendimet e Kongresit të Drejtshkrimit dhe jo vetëm krijuesit letrarë, një pjesë të të cilëve përmenda më sipër,por edhe shtypi RTV-ja, botimet shkollore u bazuan në gjuhën letrare.
Madje cdo kosovar, sic kam biseduar me disa që jetojnë së bashku me mua këtu në Boston, e quante për detyre që të fliste dhe të shkruante në gjuhën letrare.
Por kjo nuk do të thotë që të tërë krijuesit të ishin të mendimit që toskërishtja të bëhej gjuhë standarte.Jam habitur kur kam parë që Tajar Zavalani,(1903-1966),studiues, përkthyes,më dhe pas vitit1939 gazetar pranë BBC-së, veprën e vet, “Historia e Shqipërisë”, botuar në Londër më 1966, e ka shkruar në gegërishte, madje të epërme dhe tek- tuk edhe me ndonjë trajtë nëndialetore.
Po kështu ka ndodhur edhe me studiuesin e njohur, Arshi Pipa,(1921-1998).Lindur në Libohovë,vendosur që i mitur në Shkodër,pas studioi për filozofi dhe letërsi në Itali, u burgos gjatë e regjimit komunist dhe pas lirimit nga burgu u arratis, për t’u vendosur në SHBA, e quante mëkat të madh që gjuha letrare shqipe u bazua në toskërishte.Këtë e shprehu jo vetëm në shkrime,por edhe në takime me intelektualë, sic ishte rasti i takimit që pati me ta, në Tiranë,në verë të viti 1992,kur vinte për herë të parë në Shqipëri pas rrëzimit të diktaturës komuniste,takim në të cilin kam marrë pjesë edhe unë.
Sidoqoftë, e përsëris: duhet pranuar që ne sot e kemi gjuhën tonë të njësuar letrare.Për rrethanat që shpjeguam, ajo nuk u bazua në gegërishte,por në toskërishtePor ne, shqiptarët kemi fat, se dallimet midis dy dialekteve të mësipërme janë kaq të pakta, sa që një toskë, me ndonjë përjashtim të vogël, merret vesh shumë mirë me një gegë,edhe kur nuk flasin gjuhën standart.
Unë i kupoj shumë mirë shqetësimet e shperehura edhe në shtyp nga intelektualë gegë e sidomos shkodranë për këtë padrejtësi që iu bë gegërishtes, të cilën u mundova ta paraqs në këtë shkrim studimor.
Ka midis tyre nga ta që shpjegojnë se, duke u vendosur toskërishtja si gjuhë e njësuar, asaj iu hoq mundësia e përdorimit të paskajores që ka gegërishtja- me punue.Sic dihet, të tëra fojlet në “Fjalorin Gjuhës Shqipe”,botuar më 1983 dhe në botimine dytë, më 2003, jepen në kohën tashme, pra, punoj dhe jo me punue, sic ndodh në të gjitha gjuhët e botës.
Ka të tjereë që ngulin këmbë që kjo paskajore t’i shtohet gjuhës letrare.Pra, të themi: dua me punue e jo:dua të punoj.Ndoshta, fillimthi, do të na vritej pakëz veshi,por, me kalimin e kohës, kjo do të bëhej normë.Edhe kështu mund të jetë, përderisa toskërishtja huazoi, sic është përmendur në pjesëne parë të këtij shkrimi fjalën domethënë, ndërtim me ndihmën e paskajores- me thënë.
Rëndësi ka fakti që gegërishtja nuk vdes kurrë, sepse ajo është gddhendur, së pari, në shekuj në krijimtarinë popullore e, më pas, në vepra letrare që janë studiuar e do të studiohen në cdo nivel të shkollave tona.
Por sot, mendoj se do të ishte e pamundur që, për hir të kësaj padrejtësie, të nismin nga e para,pra, të diskutonim e pastaj të vendosnim që gëgërishtja të bëhej gjuhë standarte, duke zënë vendin e toskërishtes.Me fjalë të të tjera, që gjuha e teksetve shkollore, e shtypit të shkruar dhe e RTV-ve,të ishte në gegërishte.
Kjo mund të ndodhë në letërsi. Mbase ndonjë shkrimtar, krijimet e tij do të kërkojë ta shkruajë dhe ta botojë në gegërisht.Për mua është e drejta e tij dhe e kujtdo.Po të jënë tënivelit të lartë artistik,ato do të shijohet ashtu sic janë shijuar e do të shijohen përjetësisht veprat e e tërë shkrimtarëve gegë duke filllar nga Fishta, Mjeda, Koliqi Podrimja, Camaj e të tjerë.
Për këtë mjaftojnë disa shëmbuj nga autorë që gjatë regjimi komunist ishin të ndaluar.Po e nis n me një fragment nga proza e Koliqit:
“Kopshti në at mbasdite të nxehtë heshtte në diell…Ndihej si një marrje frymë e gjanë bimësh,nji aht i thellë bimuer tue u përhapun nëpër atë heshtim ari.Lishojshin hije anave hardhijat e rrëfatuna në hujtë e tyne, me gjethe stërpikë në gur kali..Asaj hijeje i jepëte ngjyrë të bruztë ari i diellit me feksim e plot gjallni.”(Kumbulla përtej muri”, nga vëlllimi me tregime”Hanë gjaku”,Tiranë, 1995).Një peisazh që duket se autori e ka pikturuar me penel e jo me penë.
Ja dhe një shembull nga peezia ”A asht fajtor shqiptari”, e poetit të shquar kosovar,Esat Mekuli, shkruar më 1938 , kur u njoh mememorndumin famëkeq të Cubrillovicit, më 7 mars të vitit 1937, i cili kërkonte spastrimin e shqiparëve nga Kosova për në Turqi:
“A asht fajtor shqiptari pse, si të tjerët,po don,/Të jetojë si Njeri në të vetat sot e përjetë?/A asht fajtor, pse përkundër dhunës qindron,/Nën qiellin e Kosovës loke, në trolline të parëve të vet?”(“R.Elsie,”Histori e letërsisë shqiptare,Pejë, 1997).
Por, duke e mbyllur këtë shkrim të gjatëe,mendoj se, për hir të interesave kombëtare, cilido krijues duhet të shkruajë dhe të flaës, tashmë, në gjuhën letrare, edhe pse ajo bazohet në toskërishte.Në fund dë fundit, ajo është visar i gjuhës shqipe,ashtu si gegërishtja.

[OROSHI]

Keta intelektualet tane nuk jane te guximshem qe te revizionojne nje gabim te kohes!
Ndoshta revizionimi i gjuhes do vije nga brezat e ardheshem!
Humbja e gegnishtes nuk i sherben askujt!
Gegnishten nuk mund ta fusim ne muze,sepse asht nji popull i tane qe e flet dhe e shkrun!
Gegnishtja nuk asht dialekt,por asht gjuha e pare e shkrueme shqip!

[ZANOR]

Pyetje: ngase si thohet e shkruhet, SHQIPJA përbëhet nga dy dialektet kryesore - Gegënishtja e Toskërishtja, si dy degë të gjuhës sonë, cili osht TRUNGU I SHQIPES, apo si quhet ai TRUNGU I SHQIPES DYDEGËSHE DHE RRAJA E SHQIPES? A kanë Ato Dy Degë Nji TRUNG, apo rrinë në hava...?

Na flasim e shkruajmë vetëm për dy dialektet dhe bashkarisht i quajmë SHQIPJA, PO CILA OSHT AJO SHQIPJA QË I PËRMBANË KËTO DY DIALEKTE?

Flasim për veprën MESHARI (1555) si vepra e parë e SHQIPES SË SHKRUAR, po në cilin dialekt ishte e shkruar? Apo thjeshtë, në cilin dialekt ishte fjalimi origjinal i Skendërbeut në Krujë?

Deri kurë duhet të vetmashtrohemi me kongresin - 72?

[Gega i vogel]

Mimoza Cika-Kelmendi (Deutsche Welle)
interviston Ismail Kadare rreth Standardit to Gjuhes dhe Kongresit '72
__________________________________________________ ____________________

Mimoza: Zoti Kadare, çfarë vlere ka per ju, sot, pas gati tre dekadash, Kongresi i Drejtshkrimit të Gjuhës Shqipe dhe cili qe roli i tij?

Kadare: Mendoj se për këtë kongres po bëhen shumë spekulime. Nga njëra anë sigurisht ka qenë rritja e rëndësisë së tij ose glorifikimi i tij nga pushteti, nga regjimi komunist në Shqipëri. Nga ana tjetër, ka qenë një mohim i tij total, duke e quajtur si një manipulim të regjimit. Mendoj se e vërteta është midis të dyjave.
___________________________'

Komment
[Midis Te Dyjava???. Vetvetiut te lind pyetja: Ku asht midisi. Ne shkumbin, ne delivne, apo ne Gjinokaster (pra ne midis te Vlones a Korces)? Perputhja e te dy ekstremeve nemjdis asht mashtrimi ma i madh qe disa njerez perdorin me paqesue njerezit dhe ne te njajten kohe mos me zgjidhe problemin. Ketu flitet per nji padrejtesi, ne fakt per mohim te drejtash, per mohim historiet, per mohim kulturet, per mohim egzistenced. Vete aresyej pse ka debat tregon se e verteta nuk asht ne mes te dyjave, cilatdo qofshin te dyjat. Ne mes te dyjave dmth. qe geget e tosket jane te kenaqun, dmth se gjuha asht 50/50, por sic e din edhe Kadare e Famija i Kopshtit, e verteta e Gjuhes se Unisueme nuk asht ne mes te dyjave, pra ne Elbasan, por shume larg --- poshte nen Shkumbin. Si duhet ose ma mire me thane si mundet dikush me e kuptue problemin kur Kadare thote :"Ne midis te dyjave" A mos i mungon Kadarese fjalori? frazat?. A mos ka nevoj me pasunue arsenalin e tij letrare tue vjedhe pak gegnishte?
Populli ka proverba te vjetra per pergjigjen e Kadarese "Ne mess te te dyjave "-- A mish as peshk-- As nuk te fale as nuk te vret -- Interesant!.
Bash kjo asht pergjigja e Kadarese!
Kadare: Intresant! Si? Si the Moza?... Ashtu e? Interesant?
Mimoza: Jo, zoti Kadare, po une ta bana nji pyetje.
Kadare: Po ta dhashe pergjigjen moj Moza: NE MES TE DYJAVE. Mos u llasto, nashi.

Natyrisht, Mimoza e kupton ne fund te fundit se Kadare jo vetem qe ja dha pergjigjen asaj, por e ka vu ne jete pergjigjen ne shkrimet e tij. Keshtu qe Mimoza hape librat e Kadares dhe e shikon se kur Kadare thote ne mes te Dyjave, ai do me thane ne mes Gjinokastres e Vlones ---Labce; Ne mes Stalinit e Socializmit -- Marksizem. Ai asht mesi i Kadarese, por jo i shqiptareve. Shiptaret e kane mesin ne Shkumbin.

Kongresi jo vetem qe ka qene kambe e krye anti-Gege, por ai ka qene pjese a planit anti-Gege me fashite dominimin letrar te Gegeve qysh ne kohen e Buzukut.
Ne nji liber te tij Kadare shkruan se si pushtuesi ne radhe te pare mundohet me zevendesue gjuhen e te pushtuemit, sepse ne kete menyre tue harrue gjuhen, te pushtuemit harrojne traditen, zakonet, SHPIRTIN e kultures se tyne. E njajta gja ka ndodhe me gjuhen e unisueme. 500 vjet te letersise gege, 3000 vjete te kultures iliro-shqiptare, epika e malcoreve te Malcise, vajtimet, kanuni i maleve dhe ai i dukagjinit, legjendat, mbi te gjitha letersia Kosovare deri me 1972, jo vetem qe jane harrue, por jane deklarue arkaike dhe anarkike – 3000 vjet arkaizem e anakronizem shqiptar – ku kemi qene ma pare me kuptue nevojen qe kemi pase me jetue ne keto 2 periudhat a fundit 44-90 dhe 90-prezent?
Tash nuk ka as anarkizem as anakronizem, tash ka vetem prostitucion, klandestin, grabitje femijesh, drug-addicts, parlamentare te korruptuem....AAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAHHHHHHHHH POPULL .........!

Kadare flet sikur gjuha me qene dhurate e natyres dhe jo krijim i njerzve – thjeshte konvencion, pavaresisht se shume here i pavetdishem. Ai mendon se njeriu duhet me ju nenshtrue gjuhes, dhe jo e kunderta. Njeriu ka krijue gjuhen, dhe cdo gja qe njeriu krijon asht e mbrujtun me interesat dhe qellimet e krijuesit. Prandaj gjuha i nenshtrohet njeriut-krijuesit te saj, dhe jo njeriu me u ba rob i gjuhes, sic deshirojne partizanet e gjuhes se unisueme. Ketu asht gabimi, se gjuha nuk asht krijim i nji njeriu, nji partie, apo nji grupi nacional-marksistesh (sic jane shqiptaret qe dominojne shqipnine sot), por asht krijim i dlirte i nji popullit, asht evolim natyral. Ajo reflekton evolimin e Trial & Error (prova e gabime) te nji popullit. Gjuha asht shprehje e tundimeve te shpirtit, a andrrave, deshirave, e qellimeve te nji popullit. Askush nuk mundet me i ndryshue ato, pervec se evolimit natyror to andrres e shpirtit te nji popullit. Gegnisht u ka fole ushtareve Skenderbeu per andrren e shqiptarit, gegnisht e ka shtrue ne log te kuvendit kanunin Lek Dukagjini. Gegnisht ka fole kur e ka puthe flamurin e pavaresise me lot ne sy Isa Boletini. Por sot me ba me u cue ata prej vorrit e me pa lajmet ne televizion, do te kishin mendue se jane ne nji shtet tjeter e jo ne Shqipni, spsee nuk e kuptojne asnji fjale. TURP PER NE SI E DHUNOJME KUJTIMIN E TYNE. Sot e vetmja gja qe asht lane e paprekun asht emni i Lekes. Ne nuk e quajme ate Dukagjiri, por Dukagjini. Prej te Arb'nia, te Kuksi, te Malcia, toponimet jane perdhose ashtu si nuk ka ba as anadollaku as shkjau. Por Kozaku po ja u kaloka te taneve.
Gjuha e Unisueme nuk asht asgja tjeter vetem Mallekimi mbi shqiptaret, dhe jo vetem Geget por edhe Tosket,se vona a heret gjuha do te evolojne ne menyre natyrale dhe te gjitha perpjekjet e DISA Toskeve e nji grushti Gegesh me deformue shqipen nepermjet te gjuhes se unisueme do te shkojne kot. Mallekim, asgja tjeter por mallekim i ujdisun me teorite kozake te zagareve kozake. Shqiptari i vertete, Toske apo Gege nuk i ban padrejtesi shqiptarit. Ata qe perkrahin percamjen qe hini ne mes shqiptareve nepermjet gjuhes jane ata qe dje perkrahen Anadollaket, Shkjete e Stalinin ne te kaluemen.

Fjale a urte Malcore: "I yti e mbushe pushken me 2 plumba, i huaji me nji"
================================================== =============


Mimoza: A mendoni se Kongresi ka vendosur kufizime për ndonjërin nga dialektet?

Kadare: Besoj se nuk mund të flitet me terma kaq të prera. ??????????????!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!
____________________________

Koment
Pse nuk mundet me u fole me terma te tilla? A nuk asht kufizim ndalimi i shtypjes se abetareve gege, i pulblikimeve gege, i fondeve per dialektin gege?????, perkthimeve ne gegnisht nga gjuhet e huaja, konkurseve te gjuhes letrare gege, mesimi e gegnishtes ne shkole? Por Kadare ka te drejte, sepse keto nuk jane kufizime--KETO JANE MOHIME. Kadare nuk mundet me u fole me terma kaq te preme sa KUFIZIM, sepse fjala nuk asht per kufizim, por per MOHIM te gegnishtes, e si rezultat te kultures 3000 vjecare te shqiptareve.
Ne fakt Mohimi i Gegnishtes ka shkue aq larg, sa ajo asht denue me Deke. Sot shkrimtaret huazojne prej gegnishtes dhe i "perkthejne" keto huazime ne tosknisht sikur Gegnishtja mos me egzistue. Ata kane shkue edhe ma larg se Anadollaket e Shkjete. Ky nuk asht kufizim as padrejtesi, ky asht mohim. Kjo asht shpallje luftet kunder gegeve. Njeriu nuk ka aresye ma te madhe me shkue ne lufte se kur dikush "tjeter" te mohon identitetin. Dhe kjo asht ajo qe ka ndodhe gegeve. Por kush me i kerkue te drejtat?
Geget? Geget kane deke. Ata jane te shituem zanet! Atyne u ka deke ora!

Kurr nuk duhet me harrue, se gjuha e unisueme nuk asht krijue me qellim me unifikue shqipnine, por me mbajte te gjalle dominimin kozak-komunist te stalinistave te jugut.
====================================


Kadare: Kongresi, siç thashë, është në vazhdim të një prirjeje të vjetër, gati shekullore.
____________________________________________

Koment.
Ketu Kadare ka ne mendje Kongresin e Manastirit dhe Komisine e Shkodres.
1) Si ka me qene kongresi vazhdimesi e Kongresit te Manastirit?, i Komisise se Shkodres? Ato pranuan traditen shqiptare dhe vendosen me e perqase gjuhen shqipe ne hulline e evolimit. Ne kete menyre gjuha do te fillonte me rrjedhe drejte Integrimit e ma vone do te evolonte ne nji Unifikim te Plote Natural.
Gjuha ka 3 faza.
1. Integrimin;
2 Unifikimin;
3 Unisim.
Integrimi asht ajo qe duhet ba tash, pra perqasja e dy dialekteve perkitazi me njani tjetrin. Ne kete menyre fillon shkembimi natyral Ky soj shekmbimit asht si tentative, si sprove se cilat jane ato pjese te dy versioneve qe munden me u shkri sebashku.
Unifikimi ndodhe atehere kur shkembimi nepermjet dy versioneve bahet natyral dhe nuk ta vret veshin. Pra kur zhduket konflikti nepermjete fonetikes a frazeologjive te ndersjellta te perdoruna ne nji fjali a shprehje nga dy versionet letrare.
Unifkiim asht kur gjithe shqipnia adopton nji gjuhe ne shkolle, shpi, letersi, media.

Fjala e urte Malcore thote: Mos e blej Shalen perpara Kalit!
Pra unisimi vjen mbas nji periudhe te gjate integrimi dhe mbas nji periodhe tjeter unifikimi.

Kongresi '72 vendosi me diktature me denue me deke letersine 500 vjecare gege ne favor te letersise se brishte toske

Si e Verteta,
Si Koha,
Si Ara e levrueme,
Gjuha nuk ka as mbarim as fillim, ajo levrohet vazhdimisht ne qofte se deshiron me marre prodhime prej saj. 30 vjet diktature gjuhet ne krahasim me 3000 vjete te Levrimit te gjuhes shqipe nepermjet legjendave, proverbave, shprehjeve, etj nuk krahasohen. Asht turp me e smallue kete "freaking" 30 vjete. Levrimi i gjuhes nuk pranon cak. Caku asht mbarim. Caku aludon fund. Dhe kongresi '72 asht bash nji cak - cak i gabuem. "Nuk ban me i ndryshue vendimet e kongresit... etj., etj.", Gjuha nuk te pyet, sepse gjuha komunikon drejt per drejt me Qenjen Shqiptare. Dhe qenja shqiptare ka nevoje per nji Integrim Natyral dhe jo per unisim diktatorial . Gjuha nuk duhet ba vegel e sharlataneve shrkimtare, nacionalisteve e politikaneve. Ajo duhet me mbete e hapun sepse i perket popullit. Gjuha asht e vetmje media me te cilen ne komunikojme me Qenjen Ilire, me Qenjen Arbnore, Me Qenjen e Sotshme Shqiptare, me Qenjen e Ardheshme. Gjuha esht ndermjetsi i Perjetshem qe bashkon Shqiptarin me Qenjen e tij. Askush nuk guxon me e ngaterrue gjuhen as me politike, as fe, as nacionalizem. Gjuha asht shpirti yne. "Izmat" vine e shkojne, por gjuha jeton ne perjetesi. Kur ne kemi linde gjuha ka qene deshmitare e lindjes tone sepse ajo ka egzistue qysh ne kohet primordiale, kur ne te desim, gjuha ka me qene deshmi se ne egzistueme, dhe ka me e mbmajte kete deshmi te gjalle deri ne pafundsi. Ne egzistojme nepermjet gjuhes jo vetem kur jemi gjalle si krijesa qe perdorim gjuhen si mjeti primar i komunikimit, por nepermjet gjuhes ne do te egzistojme edhe mbas dekes se trupit tone. Fjala dhe tradita qe femijet tone do te marrin nga ne, do transmetohet ne gjeneratat e ardheshme. Shkimja e gjuhes asht Shkimja e kombit. A nuk te duket i shkimun Buzuku, Bogdani, Bardhi, Fishta, Camaj, Pipa, Stermilli dhe te gjithe shkrimtaret kosovare perpare ‘72? Kur shqiptari i lindun e rritun me gjuhen e unisueme merr ne dore nji liber nga keta gjigande te kombit tone, ai nuk i kupton. Keshtu qe ata jane te shkimun per te. Te shkimun si mos me pa egzistue. Ndryshimi i gjuhes ne ate shaklle qe nuk mundemi me kuptue mendimin e shqiptarit ne shekuj, dmth shkimje e nji kulture, shkimje e nji popullit, gegeve ne kete rast.
Nuk ka qene e restit qe Vaso, Frashni, Fishta, Mjeda, etj. i kane kushtue gjuhes disa prej poezive ma te frymzueme. Kjo nuk ka qene thjeste romantizem apo nostalgji ndaj shqipes, por mbi te gjitha nji nevoje gjithshqiptare e shkembimit te ndjenjave, pasioneve, ideve, nji nevoje me e prucue jeten ndjenjen e shqiptarit me lehtesi prej ne Prishtine ne Tirane, prej ne Shkoder ne Sarande. Por sot, kur vetem 30% e shqiptareve e kuptojne gjuhen e medias, ne jemi to coptuem ma’s keqit.

SHKIMJA E NJI KOMBIT NUK ASHT SHKIMJA E FJALES, POR SHKIMJA E MENDIMIT. FJALA ASHT NJI UNITET I JASHTEM, KURSE MENDIMI ASHT UNITET I MBRENDSHEM. GJUHA E UNISUEME KA SHKIME UNITETIN E MBRENDSHEM TE GEGEVE ME QENJEN ILIRE sepse ajo ka deformue fjalen dhe mendimin gege tue ndalue gegen me shkrue gjuhen e nanes.

Si ne librin e Kadarese ku tregohet se Pushtuesi Vret Gjuhen ne menyre qe me Vra te pushtuemin ma lehtesisht dhe me ma siguri, komunistet po e arrijne qellimin e tyne.
Geget nuk e kuptojne historine e tyne sepse gjuha e soteshme nuk asht vazhdimesi e asaj historie. Tue mos kuptue historine, geget ndjehen sot te humbun ne nji egzistence te huaj per ta. Tue mos kuptue te kaluemen dhe te soteshmen, ata ndjehen si nji popull pa te ardhme. 30 Vjet Unifikim Kozak jane ma te vlefshme Simbas Kadarese sesa 3000 Vjet Evolim Shqiptare --
================================================== =========

Kadare:
që gjuha shqipe, ashtu si gjuhët e tjera evropiane, të shkojë drejt njësimit.
_____________________________
Letrari i madh nuk din kohet e foljes:
Me shkue drejte njisimit dmth. se gjuha nuk asht unisue edhe. Pra asht tue shkue drejt njisimit. Ne kete pike une bashkohem me te Por ai nuk i din kohet e foljes mire, sepse ai ngaterron te kaluemen – Pra E unisueme ne '72 me te ardhmen do te unisohet. Kjo asht edhe ajo qe une propozova ma nalt
Integrim, Unifikim, Unisim si faza te evolimit natyral

Sidoqofte, ne nuk jemi majmuna as papagaj. Ne nuk bajme dicka sepse europeanet e kane ba ate. Dhe ne lidhje me gjuhen, europeanet kane be masakra e padrjetesina te panumerta. Per kete mundesh me lexue shkrimet e Cabejt ku ai tregon se si vendet europeane faktikisht e ndane vendin e tyne ne kaste - ata qe dine me fole gjihen letrare dhe ata qe as nuk e flasin as nuk e kuptojne. Ne nuk duhet me perserite gebimet e Europes, por me mesue prej arritjeve te tyne. A mos duhet me perserite gabimet e tyne sepse ato jane gabime te sofistikueme – europeane?????!!!!
Por tue u kthye te fraza e Kadarese: "duhet me shkue drejte unisimit", ai mohon se Unisimi ka Ndodhe dhe pajtohet me mendimit tim se Gjuha duhet me u Integrue. ME SHKUE DREJTE UNISIMIT DMTH INTEGRIM sepse Unisimi nuk asht dicka qe blehet ne dyqan ose vendoset ne kongres. Ai asht dicka qe ndodhe si rezultat i integrimit natyral te tipareve e vecorive te ndryshme te dy versioneve letrare, si rezultat i unifikimit te te dy te folmeve. Kadare kundershton vetvetin kur thote se gjuha duhet me shkue drejt unisimit -- simbas Kadarese unisimi nuk ka ndodhe edhe.

Por nqs unisimi nuk ka ndodhe, pse mos me e ba unisimin tash e me i mbylle gojen gjithkuj? Pse mos me i bashkue dy dialektet tash e me krijue nji gjuhe? Sepse Gjuha nuk asht hallve turke – miell, voj, sheqer, dhe wuala, hallve. Ne e kemi ba gabimin e unisimit nji here dhe nuk duhet me e perserite ma. Ne duhet me fillue me INTEGRUE gjuhen, me i dhane gjuhes nji ritem te nevojshem qe do te drejtonte te dy lumejte drejt nji shtrati te perbashket. Por jo si Unimsimi qe ka ndertue nji dige perpara lumit gege dhe e filtron ate ne lumin toske tue i humbe tiparet gege. Kjo asht deke e gjuhes, shpirtit, tradites gege. Kjo nuk i sjelle te mira as toskeve as gegeve as shqipnise. Dhe kjo asht bash aresyeja pse une jam kunder gjuhes se unisueme: sepse nuk e shof te miren e shqipnise ne te. Sikur ne shqiptaret te perfitoshim nga kjo, atehere do te ishem i gatshem me e sakrifikue traditen 3000 vjecare Iliro-Shqiptare, por une shof vetem dam. Shof Akademikun Kosovar qe tingellon i pacivilizuem dhe Cobanin Lab qe dingellon i civilizuem. Ky asht edhe paradokx ma i madhe e ma shkaterrues per kulturen e shpirtin shqiptar. Ne adhurojme injorantin dhe percmojme te urtin.
_________________________________________

Kadare:
Pra, është një aspiratë e vjetër, e natyrshme, harmonioze, e detyrueshme,.
_________________

Koment

Kadare e ka fjalen per unisimin e gjuhe
Aspirate e vjeter:
U desht stalinizmi me realizue aspiraten 3000 vjecare te shqitpareve. Aspiraten e Pirros e te Gentit. Kjo aspirate e vjeter qe ka evolue ne menyre te natyreshe per 3000 vjet, papritun pushoj s'evoluemi natyrisht dhe pati nevoje me sakrifikue gjuhen e 2/3 te shqipnise. Apo ishte edhe kjo aspirate sepse europeanet e kane ba kete? Po kur do ti bajme ne ato gjanat tjera qe kane ba europeanet. Kur do ti djegim cifutnit e jevgjit, kur do te bahemi te civilizuem, kur do te pushojme s'hangrunit me njani tjetrim si qent, kur do te pushojme s' munduemit me poshtnue njani tjetrin. Apo disave nuk u ka ardhe rradha edhe. S'parit perqafuemi komunizmin si europeanet, mandej degjenerueme gjuhen, mandej prostitucion, droga, klandestin......kultura pret! Te mjeret katoliket kur ti vine radha inkuizicionit, kane me e djege njani-tjetrin ne hell -- "si Europeanet".

Apirate e natyreshme...
Si mundet nji aspirate e natyreshme me u realizue me nji kongress. Asht turp me lejue vetvetin me mendue ne kete menyre. Kongresi asht bash e kunderta e aspirates se natyreshme. Ai ndalon evolimin natyror tue ba te plotfuqishme doren e pasigurte dhe gabim-ndjellese te njeriut. Por Kadareja e ka mire. Ishte nji aspirate a natyreshe deri me 1972, por qyshe atehere pushoi s'qenunit aspirate e natyreshe dhe u ba aspirate politike e hegjemoniste e nji grushti ..................... Me aspirate te natyreshme Kadare pohon edhe nji here se ai, ne menyre jo konshiente, asht kunder gjuhes se unisueme. Ai e verteton me kete shprehje se si njeri i civilizuem qe asht ai asht kunder shkaterrimit te proceseve natyrore nga dora dam-sjellese e njeriut sic ishte kongresi i '72.

Asporate Harmonioze –
Harmonizuese!? Me pase nji gjuhe te detyrueme, dashka me thane se populli asht i harmonizuem. Taman gjuha a PPSH - partia solli lirine, bashkimin, civilizimin, harmonine, prosperitetin. Hell! Man, this is real a hellish way of thinking!
Yiedishet (hebrejt gjerman) kane te njajten gjuhe me gjermanet. Cudi se si i dogjen gjermanet ata, si nuk i pshtoi gjuha. Po kosovaret tane ne serbi e malcoret ne mal te zi. A nuk mesuen ata ne shkolle nji gjue me shkjaun. Si ka mundesi qe nuk duken aq te harmonizuem nga "pamja e jashtme". Por Kadareja me fjalen Harmoni e verteton edhe nji here se ai asht kunder gjuhes se unisume . Nji gjuhe e unisueme me te vertete sjedhe bashkimin e nji poppullit dhe jo ndamjen e tij. Por faktikisht gjuha e unisueme ka krijue nji kanal ma te thelle ne mes shqiptareve se Analdollaket e Shkjete bashke. E vetmja aresye qe kjo gjuhe qendron asht se Kozaket jane prape ne fuqi. Por sikur ikja e Anadollakeve e Shkjeve ka sjedhe zhdukjen e gjurmeve te egzistences se tyne, ashtu koha ka me shty kozaket ne Jon dhe gjurmet e egzistences se tyne kane me u zhduke si mos me qene --- sepse Geget jane te papushtueshem. Kjo ndodhe sepse keto 3 popullesi (anadollaket, shkjete, kozaket) nuk kane potencialin shpirtnor e kulturor me lane gjurme jo vetem ne vendet ku ata dominojne, por as ne vendet e veta. Prandaj jane gjithmone pre e diktaturave e shtypjes - e vetmja menyre qe ata munden me dominue ngaqe nuk kane as kulture as intelekt as urtesi. Perpara gjuhes se kozakeve kultura e kishte qendren ne veri dhe jugu ishte malarik, anadollak dhe i pazhvilluelm. Sot pllaka asht kthye persmbrapshti. Gjuha ban qe Akademiku i Prishtines ose Tiranes me tingellue si Malok, kurse injoranti i Kaninies qe ruan dhite 1500 metra mbi nivelin e detit dhe nuk din shkrim as kendim tingellon si akademik. Po e perseris se Geget as nuk jane Asimilue prej Romakeve, as Bizantineve, As Anadollakeve, As Shkjeve, dhe kozaket kane me pase deshtimin ma te turpshem deri me sot. Ne fakt ata do te jene te paret qe do te paguajne per kete tentative te gabueme, te panatyreshme. Te panatyreshme! Po si pra?! A ka gja ma te panatyrehsme se vllau me u mundue me krijue hegjemoni mbi vellaun, ne vecanti vellau i vogel mbi vellaun e madh -- fratericide!.
================================================

Kadare
Në Shqipëri nuk u bë asgjë e jashtëzakonshme...
______________________________________

Koment

Asgja e Pazakonte? Si more? KuKu qyqja qe nuk te kendon mbi Krye. Gjaja me e pazakonte ndodhi ne Shqipni: Dhe kjo nuk ndodhi me '72, por u kunorezue ne '72. 50 vjet te evolimit natyror te shqipes, pra qysh perpara kongresit te manastirit e deri '45 u zune ne fyt, dhe u shpallen te padobishme. Ne vend te tyne nji gjuhe me themele politike e hegjemoniste zevendosoi evolimin natyral. Komisia e Shkodres e drejtoi gjuhen ne rruge te mbare. Nderhymje shume e matun dhe e ndertueme mbi arritje te dyja versioneve dhe jo ne shkaterrimin e njanit ne favor te tjetrit. Komisia letrare nuk e perqendroi gjuhen shqipe ne Shkoder, megjithese ata besuan se ky do te ishte vendimi ma i drejte ngaqe Shkodra asht i vetmi qytet ne shqipni qe flet jo dialekt por Gjuhen Letrare 500 vjecare te Gegeve. Por tue dashte me qene te drjete, ata venduen me e drejtue unifikimin drejte jugut. Ne vitet 40 nji pune e madhe ishte ba neprmjet letersies dhe shkodranja e tiransa/elbasansja, etj ishin afrue dhe njerezit kuptoheshin qarte me njani tjetrin. Hapi i dyte i natyrshem do te kishte qene me e Zhvillue Mandej Punen e Komisise --- Pra me kalue Shkumbinin dhe me fillue me u freskue me vlerat e gjuhes toske. Ne vend te kesaj, e pazakonshmja ndodhi, e panatyrshmja ndodhi, antishqiptarja ndodhi: Gjuha, qe ishte arritje e perbashket e rilindasve, pavaresise, dhe e Mbretnise, dhe qe ishte e vetmja arritje serioze ne lemin e letersise tone, u deklarue e dekun. Pa prite pa-mendue ajo u zevendesue me gjuhen toske. Si nuk qenka kjo e pazakonsheme? Ajo mohoi kongresin e manastirit, komisine e shkodres, punen e mrekullueshme qe Mbretnia Zogut bani per kulturen e gjuhen gjate jetes se saj. Permend Europen! Si do te dukej sikur gjermania me e rifillue processin e unifikimit te gjermanishtes edhe nji here sot. A nuk asht kjo e pazakoneshem. Asht bash kjo qe ndodhi ne shqipni. Processi i Integrimit u shemb dhe nji proces i ri hegjemonist e politik e zevendesoi ate, Unisimi – i bazuem kryekeput ne stalinizem – me ne ose kundra nesh.
Nqs. kjo nuk asht e pazakonte, atehere as diktatura vete nuk ishte e pazakonte, as Enveri nuk ishe i Pazakonte, as kadare nuk asht i pazakonte.
Gjinokastra asht ba simbol i Mallekimit te shqipnise. Nji qytet i gurte ku jetojne vetem shtriga e lugeten qe presin naten me zaptue qenjen iliro-shqiptare e me thithe gjakun e saje te paster european tue u mundue me kenaqe shirqin e tyne eruo-lindor, anti-european. Qyteti i gurte-i mallkuem dy here.
==============================

Kadare
"Përkundrazi, u bë ajo që është bërë në të gjitha vendet evropiane. "
______________________________

Shume vende europeane e botnore kane be gabime te pafaleshme ne lidhje me unifikimin e gjuhes, kultures, nacionalizmit, races, fese, seksit, milingonave, sorrave, DIKUT, etj. Keto nuk jane aresye per ne me i perserite gabimet e tyne. Perkundrazi, ne duhet me mesue prej gabimeve te tyne meqe fatkeqesisht kemi rastin me fillue vone. Tue e bazue gjuhen ne nji zone te vendit, Europeanet e kane ba te veshtire ose edhe to pamujtun zhvillimin e zonave te tjera, jo vetem sepse ata nuk e kane kuptue gjuhen (perkthimin direkt te fjaleve) por nuk kane kuptue menyren e te menduemti te nji krahine tjeter dhe jane dasht vite e shekuj me integrue boten e tyne shpirtnore me nji gjuhe te re te imponueme. Si rezultat jane krijue dy gjuhe. Njeriu i thjeshte dhe njeriu i shkolluem. Dy bote te ndryshme, dy shpirta te ndryshme, dy casta te ndryshme. Kjo ka lehtesue dominimin e njerezve qe vine nga ajo krahine ose kaste dhe gjithashtu te njerezve qe jane te shkolluem dhe femijeve te tyne. Por kjo e ka ba shume te veshtire levizjen nalt ne shkallen shoqnore te njeezve qe gjuha e la mbas doret. Pra gjuha shitoi pjesen ma te madhe te popullesise Europeane ne favor te pjeses se vogel. Ky gabimn i pafalshem e trashanik nuk duhet lejue me ndodhe ne shqipni. Por ne fund te fundit ky gabim ne europe ndodhi ne Mesjete dhe jo ne shekullin 21. Fakti asht se shumica e gegeve, prej Elbasanit ne Malci te Madhe, prej Durresit ne Kosove kane me u rrite ne disavantazh. Natyrisht femijet e Qoses, Rugoves, etj, kane me pase mundesine me shkue ne shkolla te mira e kane me mesue tosknisht meqe prindet e tyne ne fund te fundit shkruajn tosknisht e gjithashtu flasin nji tosknisht te gjytyrueme, por shumica e popullesise tjeter do te rritet ne DISAVANTAZH TE THEKSUEM. Nqs kjo asht ajo qe disa shqiptare deshirojne me ba, atehere mue me mbetet vetem nji gja --

“Ta dine gjithe bota mbare se mbas sodit, une nuk jam ma Shqiptar.”

Por egziston edhe nji dallim tjeter ketu. Europeanet adoptuen gjuhen ma te zhvillueme. Nqs ne do te deshironim me pasue Europeanet ne gabimet e tyne, atehere Gegnishtja do te ishte gjuha e adaptueme e shqiptareve. Natyrisht ky do te ishte nji gabim po aq i madh sa ne rastin konkret te adaptimit te tosknishtes.

Gjithashtu ky krahasim me Europen tingellon pak edhe ironik, ose ma mire me thane qesharak. Ajo qe ka ndodhe ne Shqipni me 1972 ka ndodhe ne Europe ne Mesjete.
500 vjet vone munden me qene pak per Kadarene, por jane Kohet e Erreta per mue, dhe ne kohet e Erreta kane ndodhe shume gjane qe as nuk duhen perserite as nuk duhen marre si shembull.

Gjuhet europeana jane imponue atehere kur diktatura e klasave te nalta (aristokracise) ka qene norm. Kjo nuk dmth se ne duhe me ba te njajtin gabim.
Prape ketu Kadare kundersthon vetvetin sepse unisimi i gjuhes me Diktaturen e ’72 do te ishte aq i drejte per ne sot sa ishte ai ne mesjete ne vendet e europes -- Gja te cilen besoj se Kadare nuk e pranon. Si ka me e pranue Kadare qe ne me ba nji gabim mesjetar, qoft ai edhe "gabim european"?
Duhet shtue edhe nji pyetje tjeter. Cila asht europa e Kadares? Era europeane e ka shty Kadarene prej Institutit KOMUNIST Gorki ne Moske ne Rrethet Socialiste te Frances. Per disa, si pune ime, ajo cka Kadare quan Europe mundet me qene ckado, por ajo qe jeton Kadare asht Marksizem, dhe per mue Marksizmi nuk asht as European as perendimor. Ne fakt nuk asht European sepse nuk asht perendimor. Si gjuha jone “e unisueme”, pjelle e tij, marksizmi asht nji pikpamje qe nuk pranon as gabimet as kritikat as unk merr parasysh anen te cilen ata e quajne antagoniste.
=====================

Kadare
Kongresi është një nga forumet që ka marrë pjesë në këtë gjë.
------------------------------------------

Koment
Vene re se si Kadare kndershton vetvetin prape. "Me marr pjese", dmth. me qene pjestar i nji debati. Por.... POR.... ajo qe ka ba kongresi ka qene jo pjesmarrje, por VENDIM, diktature ndaj kujtdo qe ka jetue mbrenda kufinit shqiptar. Asht e drejte se sikur kongresi te kishte qene nji pjese e aktiviteteve te unifikimit te gjuhes, ai do te kishte qene vetem Gabim ose jo gabim por nji pikpamje "e vecante". Por asht bash kjo ajo qe e ban kongresin Mallekim per 2/3 e shqipise sepse kongresi pranoi vetem ata Kosovare ose Gege qe Zbatuen me rreptesi parimet e tij staliniste dhe hegjemoniste. Dhe kongresi nuk ishte si qellim pjesmarrjen ne Evolimin e Gjuhes, por Eliminimin e Kultures Gegeve ne Evolimin e Gjuhes, nepremjet dis-evolimit natyral te gjuhes shqipe.
Kongresi '72 asht bash e kunderta e pjesmarrjes. Deri ne ate kohe kosovaret shkruanin gegnisht, shume gege te shqipnise shkruanin gegnisht gjithashtu. Ma shume ne art (sidomos shkodra) dhe folklori. Ne fakt ishte bash kambngulja e gegeve me shkrue e fole gegnisht dhe adoptimi i gegnishtes ne Kosove qe i bani tosket me ndermarre nji Kongres-total-anti-gege. Kur te gjitha metodat e perdoruna nga diktature komuniste nuk arriten me shue deshiren e gegeve me fole e shkrue ne Gegnisht, atehere lindi nevoja e nji kongresit ne mbikqyrjen e rrepte te partise komuniste, i cili do te deklaronte gegnishten anakronike, arkaike, dhe armike. Mbas kongresit, direktivat a partise qene te qarte: Te gjitha shtypshkronjat shqipe do te publikojne vetem libra tosknisht, shkollat do te flasin tosknisht, shkrimtaret, qofte edhe gege do te shkruajne tosknisht.

SHKURT KONGRESI I '72 DEKLAROI SE GEGNISHTJA KE DEKE
Ata vendosen me mbajte nji Kongres qe NDALONTE PJESMARRJEN E GEGEVE NE EVOLIMIN E GJUHES SHQIPE. Me ligje ... ME LIGJ....ata i ndaluen femijet e gegeve me mesue gegnisht ne shkolle. A nuk asht kjo nji anti-pjesmarrje? A nuk e ban kjo kongressin anti-evolues te shqipes dhe mohues te gegnishtes. vazhdo
=========================

Kadare:
"Partia Komuniste donte të merrte patronazhin e saj, të merrte lavdinë, se është ajo që e krijoi Gjuhën e Njësuar Shqipe, gjë që s'është e vërtetë, sepse gjuhën e njësuar nuk e krijon kurrë një regjim politik, një parti ose një diktaturë."
________________________________________________

Koment:
Vene re se si Kadare mundohet me djallezi me e fajsue partine komuniste, por edhe me thane se ajo banji nji pune te mire. Pjesa e pare e ketij paragraf fajson partine per QELLIMIN, por jo per ate qe bani -- vene re: Partia Komuniste donte të merrte patronazhin e saj, të merrte lavdinë, se është ajo që e krijoi Gjuhën e Njësuar Shqipe............(vazhdon ma poshte).. Pse e fajson ai partine VETEM per Qellimin dhe jo per ate qe bani? Kush po ven ne dyshim moralin dhe etiken e saj ne lidhje me gjuhen ose ne pergjithesi. Sepse, Kadare nuk dmth se unifikimin e bani partia. Sepse nqs ai e pranon kete, atehere ai ka pruanue se kongresi asht i padrejte ndaj 2/3 te shqinise. Me djallezi, ai a modifikon mendimin e tij dhe thote se: (vazhdim) gjë që s'është e vërtetë, sepse gjuhën e njësuar nuk e krijon kurrë një regjim politik, një parti ose një diktaturë.
Vene re djallezine e Marksistit Kadare. Ai nuk e ka pasunin shpirtnore, thellesine e mendimit, valen e ndjenjes, me hjeke dore prej gabimit qe ai ma shume se askush po ban ndaj 2/3 te shqipnise. Ai thote se partia nuk mundet me krijue gjuhen. OK! Le ta besojme kadarene per nji Moment? Por le t'i bajme nji pyetje? Sikur regjimi komunist mos te ishte ne shqipni, cili dialekt do te dominonte sot? Pergjigje. Asnjani! Ashtu si ne kohe te Mbretnise, te dyja dialektet do te ishin zhvillue perkrah njani tjetrit dhe do te ishin ne hapat e pare te Integrimit. Naytrisht Gegnishtja do te ishte shume ma perpara sepse ajo asht shekuj ma e zhvillueme se tosknishtja.
Kjo asht edhe aresyeja qe Integrimi duhet me fillue tash. Para climirit Tosknishtja nuk ishte e zhvillueme aq sa Gegnishtja dhe integrimi do te kishte qene i pabarabarte. E vetmja gja e mire qe erdhi si rezultat i te keqes se '72 asht se ai e vuni Tosknishten ne Prozak dhe tash tosknishtja i asht afrue gegnishtes. Aresyeja pse njerezit nuk e shofin kete asht se Gegnishtja sot persot nuk ka as shkrimtare as lexues. Por kjo nuk dmth. se i ka humbe vlerat. Sot Gegnishtja asht ma e forte se kurre sepse shume struktura te saj dhe fjale jane zhvillue gjate 50 vjeteve te fundit npermjete tosknishtes. Sot ato jane te humbuna, por ato mundet me u "perkthye" prape ne gegnisht.
Noshta, Kadare don me marre flamurin e krijuesit te shqipes. Ai don me e shenderrue ate qe diktatura e bani me dhune ne nji merite personale te tij. Nqs partia nuk e krijoi gjuhen e re, atehere kush? Shkrimtaret shqiptare? Po cili asht ai shkrimtar shqiptare qe ka dhane ma shume ose te pakten asht ma popullor qysh ne '72. Kadare! Vene re se egoizmi i tij i pashoq pranon me pervetesue meritat e nji diktature-injorante vetem e vetem qe me mbete ne histori. Ai arrin deri atje sa me e mashtrue vetvetin se populli nuk ka me e gjete te verteten e gjuhes, e keshtu ka me mbete "Ai", kadare si themeluesi i shqipes se re. Por nqs ai e don kete merite ne po ja japim, dhe atehere historia ke me e denue jo vetem per mungese talentit ne hulumtimin e problemeve shqiptare, por edhe si dora e djathte e partise. Sepse ne fund te fundit kush e bani e kush e cbani gjuhen e soteshme nuk ka randesi. Randesi ka se ajo ishte iniciative dhe direktive e PPSH dhe se ne menyre barbare, taman si injorantet e mesjetes la ne harrese 2/3 e shqipnise. Nqs kadare me shkrimtaret e bane kete, atehere atij i lumte, dhe kjo verteton bash piknisjen e kesaj analize, se Kadare po vazhdon me besnikni rrugen anti-gege te PPSH. Tash ai hapun po don edhe me e marre persiper poshtersine e gjuhes ndaj gegeve. Ndoshta talenti i tij qendron vetem ne aftesine me tregue histori, pra ne perdorimin e gjuhes imagjinative, por jo ne aftesine me hulumtue e me zbulue te vertetat e njerezimit. Ndoshta edhe talenti i tij i rralle artistik asht nji aksident, c-rregullim, fatkeqesi.
____________________________________

Kadare:
Por, ajo [Partia/Kongresi '72] e mori në patronazh dhe u sugjestionuan të gjithë, duke e pranuar këtë mashtrim.
------------------------------------

Kush ishin te gjithe? Xhuvani dhe Cabej nuk u mashtruan. Tahir Kolgjini shkroi kunder unifikimit ne shtypin kosovar. Ernest Koliqe vazhdoi me shkrue ne Mergim ne Versionin Letrare Gege. Martin Camaj punoi gjithe jeten per Integrimin e shqipes tue e injorue Kongresin, Arshi Pipa i dekikoi nji pjese te jetes tij luftes anti-kongres-'72. Artistet e Veriut vazhduen me fole versionin letrar gege. Kush asht "te gjithe"? A mos dmth te gjithe Komunistet e Jugut dhe Nacionalistet Kosovare, dhe nji tube marksistash gege? Kush asht "te gjithe". Pse e fute 10 milion shqiptare ne nji pergjithesim te tille? Jo te gjithe ishin komuniste, marksiste, staliniset, leniniste, enveriste si kostallari, kadare, shkurtaj, agolli, siliqi, etj.
Kur thote te gjithe kadare tergon se ai prape mendon ne menyre totalitare. Edhe pse ai asht marksist i hapun, ai nuk e pranon se asht per diktature, por ne fakt ai asht diktator i vertete. Si guxon ai me thane "Te Gjithe Ne"? A mos perfshin kjo edhe ata qe ishin te persekutuem ne interrnime, burgje, te vrame e pushkatuem prej rregjimit. A ishin edhe keta te mashturem. Kadare me shoke nuk ishin te mashtruem prej komunistave. Ata e perkrahen me deshire dhe sot prape jane marksista. Te vetmit qe ishin te mashtruem ishin Kosovaret ne Serbi, Tetovaret Ne Maqedoni, dhe Malcoret ne Mal te zi. Ata jane lejue me pa vetem reklamat bombastike, parudhat per partine e brohoritjet per enverin. Ata ishin te mashtruem, por Kadare ka qene bashkpunetor i '72 dhe sot ai e mbron ate me "nder" si marksist, anti-gege i vertete.
-------------------------------------------------

Kadare:
"Në të vërtetë, duke qenë në ndikim të regjimit, në Kongres u bënë edhe gabime"

Gabim = dicka e bame padashje
Diktature = Shtypje me qellim
Mohim = Denim me Vdekje
Hegjemoni = Grabitje e burimeve kulturero, shpirtnore, ekonomike, etj.

Letrari ma i madh i Tosknise ka probleme te medha me fjalroin shqip.

Kongresi nuk bani gabim. Ai ishte nji nga arritjet me te medha anti-gege. Ndoshta ma e madhja. Ai vrau gjuhen gege, e si rezultat shpirtin gege. Keshtu qe gega nuk mundet ma me e ndigjue thirrjen e Qenjes se tij sepse ajo nuk kushtron Kozakce. Gabim? Si ka me qene gabim nji kongrass. Gabim asht me u kthye majtas ne vend qe me ece drejte, gabim asht mi i ra dikuj ndesh dhe me i derdhe kaven ne kemishe te bardhe. Dhe mbas gabimit vjen gjithmone shprehja: “Me fal, pa dashje” Keshtu qe nqs Kongresi i ’72 dhe pasuesit e tij, pra ata qe po zbatojne ato vendime me rigorozitet, duhet me e pasue gabimin me sjelljen e njeriut te civilizuem: “Me fal, padashje, ishte gabim.”
Kadare flet per Kongresin ’72 sikur ai vete mos me qene pjese e tij, skur Kadare mos me zbatue per cdo dite vendimet e kongresit ’72. Kongresi dhe Kadare nuk jane dy gjana te kunderta, dy gjana te ndryshme, ato jane nji dhe vetem nji. Kongresi nuk shkroi romane as drama as poezi. Ai vendosi direktivat a gjuhes, te cilat Kadare i zbaton me rogorizitet. Nqs e pranojme se Kadare zbaton rretullat e gjuhes se unisueme, gja qe mundet me u gjente ne librate e tij, atehere ne pranojme se keto rregulla erdhen si rezultat i kongresit. Ne kete menyre ne shofim nji simbioze te kongresit the Kadare, dy qenje qe jetojne bashkarisht dhe ushqejne njani tjetrin. Kongresi mban te gjalle Kadarene, Kadareja mban te gjalle Kongresin ’72. Keshtu qe Kongresi ’72 dhe Kadareja jane nji, e njajta qenje, pra gjuha e unisume. Por nqs i referohemi fjales se kadares se Kongresi ishte nji gabim, atehere I vete po ban gabim tue zbatue direktivat e ketij kongresi, the si Gentelmen qe ai pretendon me quen, atehere I jo vetem qe duhet me kerkue falje per gabimin e tij dhe ne emen te Kongresit ’72 ngaqe ai ka zbatue direktivat a PPSH nepermjet ketij kongresi , por duhet me hjeke dore nga keto pikpamje anti-gege qe Kongresi ka frymezue ne muzen e tij.

------------------------------------------------------

Kadare:
"U bënë gabime, por jo të asaj natyre dramatike ose tragjike sa për ta mohuar atë dhe për ta rikthtyer procesin gjuhësor 30 e sa vjet prapa, sepse kjo do të ishte një humbje e jashtëzakonshme për kulturën shqiptare."
------------------------------------------------------

Ky nuk asht nji kethim mbarapa. Ky asht me zbulue ato qe propoganda marksiste ka mbulue me qellim me mashtrue 2/3e shqiptareve. Me qite ne shesh gabimet e 30 vjetevethe jo me humbe arritjet e 30 vjeteve. Shkuamja mbrapa asht humbje por perfitim, korrigjim i asaj qe asht ba gabim. Sa me shume te rrine gabimi pa u riparue aq ma i rrezikshem bahet. Reziku ma i madh asht ai qe po na ofron Kadare - me harrue gabimet e kongresit, me mashtrue vetvetin tue thane se gjuha nuk u diktua nga partia/kongresi por prej vete shqiptareve. Kadare don me e kthye krimbin qe asht ne siperfaqe ne nji teje te rrezikeshem qe hin ne zemer te gjuhes dhe e bren gjuhan ne menyre te lireshme, e tepakontrollueme, e te patrazueme. Ai don me e kethye bakterin ne virus. Ai don me kethye flamen na azem bronkiale. Don me i marre frymen gegnishtes sepse ne kete menyre shkrimet e tij toske do te kene market edhe mbas dekes tij.
Ai nuk kujdeset per perjetesine gjuhes, por per perjetesin e kadares.
Ai nuk mundohet me zbulue te verteten e gjuhes, por me injektue te verteten e Kadares.
Ai nuk don me e pastrue gjuhen prej diktatures, por don me e semu gjuhen me marksizem.
Ne nuk duem me u kthey mbrapa. Ne i pranojme me gjithe qef arritjet e 30 vjeteve por edhe me ma shume qefe ne korrigjojme gabimet e tash-30-vjeteve. Gegnishtja ka mbete ne vend tash 30 vjet dhe ajo duhet me shkue perpare nqs Gaga done me ece e jo me ndeje ne vend. Gegnishtja asht si nji makine e mbetun ne balte. Ne nuk duem me u kthey mbrapa, por duem me shkue e me e ndeze motorrin e fishtes e bogdanit, dukagjinit e skenderbeut, camajt a pipes. Ate duem me ba. Shqipja asht si nji Kompjuter me dy CPU, por vetem njani i punon. Ne duem me i ndeze te dy, me shtue shpejtesin. Ajo qe thote kadare asht sikur me thane, most e ven ne pune processoring e dyte. A nuk asht ky gabim fatal. FREAKING FATAL!!!!!?????
-----------------------------------------------------------------------------

Kadare:
"Gabimet që u bënë, pra, nuk janë të asaj peshe që mund të përligjin një kthim prapa. Kthimi prapa do të ishte, vërtet, një dramë e rëndë për kulturën shqiptare, do të krijonte probleme të jashtëzakonshme, të cilat do të donin edhe gjysmë shekulli për t'u zgjidhur."
-------------------------------------------


Pesha e gabimeve. Gurin i pendimit. Kadare ka ba gabimin, por nuk don me e mbajte Gurin e pendeses. Ai don me qene krishti shqiptare, por nuk don me mbajte kryqin. Ai don me shkrue biblen shqiptare, por jo me u gozhdue ne kryq. Ai harron, se krishti gozhdoi vetin ne kryq- pra me deshire dhe jo vetem per popullin e Izrealit por per te gjithe boten. Kadareja don me qene Krishti Toske por me u njofte edhe si Krisht Gege. Kjo nuk ban. Ai ka udhetue Kalvarin e pasuesve te '72, tash duhet me marre perpjete Kalvarit te Integrimit nqs ai don me mbete ne historine letersise e konshiences shqiptare si KADARE, prendryshe ai do te mbesin kadare.

Gurin i rande peshon ne toke te vet. Por e kunderta do te ishte Gabimi i Rande peshon teper lehte ne konshiencen e atij qe nuk e pranon gabimin. Ai nuk e ndjen gurin e rande te gabimit se gabimi nuk peshon ne shpatullat e tij. Ai asht bashkpunetor ne gabim, ai po e thellon gabimin percdo sekond, gja qe tregon se ai nuk e ka kuptue gabimin edhe. Gabimi SHUME i rande. Ai peshon ne shpatullat e femijes qysh perpara se me le. Qyshe ne barkun e nanes femija e ndjene kontradikten ne mes gjuhes qe perdore nana e tij kur ajo lemon barkun e ne gjuhen qe ajo ndigjone nga aparatet elektronike. Ndoshta femija mendon se e ama asht nji Malcore apo Kosovare e interrnueme ne Tepelene a kenetat e Fierit e Lushnjes. Ai rritet ne mes te kontradiktes ne gjuhen e zakonet e doket e shpise qe jane gege e shqiptare dhe gjuhes ne shkolle qe asht tosknishte e perzieme me marksizem. Ai jeton ne nji kontradikte. Rritet ne kontradikte. Brumoset n enji kontradikte te panevojshme. Ndryshe flet ndryshe lexon. Ndryshe flet me shoket, ndryshe shkruan ne leter. Si notari i lodhun qe e shef se po mbytet ne lum dhe nuk ka fuqi me ca rrjedhen por shkon ku e degdise vala, ashtu edhe ai jeton i mbytun ne lumin e kontradiktes se Qenses Shqiptare --- pa shprese. Ne njanen ane trupi e shpirti i tij deshrion me qene geg-shqiptare, ne anen tjeter nji lum shtypit e elektroniket e mbyte Qenjen e tij gege. E shiton shpirtin e tij. Ai e kupton se gjuha duhet nderrue opet, njashtu si notarit te lodhun i duhet me dale prej ujit, por ai nuk ka ma fuqi. Qenja e tij demoralizohet prej trysnise dhe fillon me ra ne gjume – gjume te perjetshem. Kjo asht edhe ajo qe kadare me shoke kerkojne, nji gjume te perjetshem te Qenjes gege. Sot mbas 500 vjetesh lufte me anadollakun, shekuj perpjekjesh me shkjaun, dekada nen kallashnikovin e kozakut, Qenja Gege asht e shitueme. Udheheqesit shpirtnore te Kesaj Qenje Gjigande jane sharlatan e analfabete. Edhe atat qe dine me shkrue e lexue, nuk kuptojne gegnisht. Tue mos kuptue gegnishten ata nuk kuptojne vetvetin, se qenja e tyne nuk asht gja tjeter por nji Qenje qe Kofizohet ne Kohen E Egzistences se Qenjes Gege. Gjuha sot ashet ORA E GEGEVE. Ata nuk munden mi i peshtue kesaj Kohe as nuk munden me e Ndryshue kete Kohe. Ata sharlatane gege qe perkrahin denimin me deke te qenjes gege, mundohen me i ike kesaj qenje, mundohen mos me e ndigjue zanin e saj qe KUSHTRON prej fundit te shpirtit, por ajo vazhdon me thirre. Dhe zani i saj i trembe ata se ajo nuk vajton, nuk kerkon meshire, nuk don keqardhje. Ajo ushton thelle ne lahuten e malcorit, dridhet e ndezet flake ne kangen e mujit, vringellon ne doren e sknenderit, krenohet ne kunoren e mbretit, pergjaket me shkjaun ne token e bekueme te drenices. Ajo i frikeson keta sharlatane dhe i ban me ike prej saj, me ike prej vetvetit, me krekue shprese jasht kesaj qenje, por tue qene se njieru nuk mundet me i ike vetvetit, ata jetojne nji kotradikte, tue qene se lumtunia asht mbrende dhe nuk kerkohet ne ideale sterile sharlatanesh qe shfrytezojne patriotizmin e popullit tone vetem e vetem me perjetesue vetvetin, ata jetojne nji jete te deshperueme e kontradiktore. Keta sharlatane shume shpejt do ta ndryshojne pllaken ashtu si Kadare e nderroj prej ne Komunist ne Socialist e tash ne Patriot. Vene re se si vete kadareja ke jetue nji jete-ne-ikje. Ai vrapon i frikesuem prej hijes se vet. Ai vrapon drejt asgjasise, sepse ajo asht bash ajo qe veprat e tij kane me u ba per-se-shpejti kur gjuha shqipe te Integrohet Perkitazi me menyren qe tash do kohe pu ju ofroj bashkombasve te mij, por ata nuk kane thellesine e as largpamesine e duhun me kuptue.


Sa te medha ishin arritjet e Gjuhes se Unisueme per Geget? (Tash 30 vjet)
nqs dona me mbijetu ne nji bote pa kufi ku mbijetesa asht thjesht nji deshire per disa dhe Vullnet I Qenjes per disa, duhet me e ba tradite pranimin e njani-tjetrit. Nuk duhte me egzistue as dallimi ma i vogel me mes geges e toskes, por tue qene se ne po i shofim padrejtesinat qe njani grup i ban tjetrit, atehere mbijetesa dhe igzistenca a nji popullit ilir do te pushojne s'qenunit. Gjuha asht ajo qe na ka nda pergjyse, ndoshta feja do te jete ajo qe do te na ndjane 3 ose 4 pjese. Pore tue shkue mbrapa te tradita e urtesise e drejtesise, te tradita a lidhjes biologjike dhe e egiistences shekullore. Tue u zhyte ne Lumin e Urtise - Cemit --- ne mundemi me mbijetue.
Por sot mbijetesa e jone duket se po kalon kohen e saje ma te zymte. Mborjtesit e padrejtesise sot jane iniciatoret e dasise ne mes nesh. Ne emen te Gjuhes ate mbrojne padrejtesine ndaj 2/3 te shqipnise. Vone a heret, per patriotet dhe jo-patriotet, per nacionalistet dhe sharlatanet, kjo ka me sjelle ndasine ndermjet nesh.
Sot ne nuk na duhen filozofinat e psikologjinat, e as formulat e probabilitetit. Sot ne kemi nevoje per urtine 3000 vjecare te Ilireve ---- PADREJTEISA SJELLE DASINE
------------------------------------

Mimoza Cika: Cilat janë ato gabime që u bënë në Kongres, për të cilat po flisni ju zoti Kadare?

Kadare:
"Gabimet që u bënë në Kongres - kanë qenë se një grup shkencëtarësh stalinistë, gjuhëtarë stalinistë, për fat të keq ka pasur të tillë, u përpoqën aq sa mundën të ndikonin, në çdo mënyrë, që ta nënvleftësonin fondin, pasurinë e fjalorit, të njërit prej dy dialekteve kryesore, atë të gegërishtes. Në mënyrë gati tinëzare, duke bërë sikur harruan, duke bërë sikur iu shpëtoi, duke bërë sikur nuk iu ra në sy, lanë jashtë fjalorit, që u hartua fill pas Kongresit të Drejtshrimit, një pjesë të madhe të pasurisë gjuhësore. "
---------------------------------------

Koment:
Vene re se si Kadare e fashite valen anti-gege te kongresit ’72. Shkrimtare stalinist. E vertete se ishin shkrimtare e linguiste ne kete kongres, por jo pse ata ishin linde stalinist ose se e kishin perkrahe stalinizmin me dehsire. Kongresi ishte direktive e partise staliniste, dhe shkrimtaret e linguistet e asaj kohet ose ishin vegla te PPSH ose ne burg ose nuk mundeshin me shkrue.
Shkenctaresh Stalinist? Paska edhe shkence staliniste tash?
Gjuhe tare Stalinist? Edhe gjuhetare stalinist?
Keta “Stalinist” u perpoqen aq sa munden me poshtnue gegnishten, simbas Kadarese. Aq sa munden? Po kush i ndaloi mos me ba ate qe ata deshten? Kush? Cdo njeri qe do te kishte guzue me shprehe vetem pakenaqesi do te kishte hi ne burg. Eqerem Cabej dhe Aleksander Xhuvani, te cilet shprehen pakenaqesi, pshtuen prej burgut vetem e vetem se e mbyllen gojen ne kohe dhe ishin favorite te kultures shqiptare.
Simbas kadarese kjo u ba ne menyre Tinzare? Kjo asht cemduni e vertete. Asgja nuk u ba ne menyre tinzare. Direktivat ishn te qarta: Shkimja e gegnishtes. Nqs kundershton atehere do te shpallesh anmik i popullit dhe do te shkosh ne burg.
Simbas kadarese kongresistet bane sikure harruan. Ne asnji menyre nuk harruan por nuk kishin rruge tjeter pervec zbatimit te direktivave te PPSH. Sa e kollajte i duket kadarese me kundershtue tash, por mendo per Fail Paciramin, Todo Lubonjen, etj qe u burgosen per ide te cilat PPSH nuk i pelque, thjeshte nuk i pelqeu.
Simbas kadarese krimi asht se lane jashte fjalorit fjalet gege. Kadare asht tinzar ketu dhe jo kongresi. Kush tha se fjalet gege jane lane jashte. Ne fakt simbas Arshi Pipes fjalet gege jane ma te shumta se fjalet toske ne letrare. Por kjo nuk ka randesi. Fjale gege fjale toske cfare randesiet ka? Asnji randesi? --- Randesi qendron ne strukturen dhe fonetiken e gjuhes. Por sic duket kadare nuk ka njoftuni te nevojshem rreth linguistikes ose, ne menyre tinzare, ban sikur nuk din.
Vene re kete fjale: Rere. Pra rana e plazhit. Ne tosknisht, per aresye qe une nuk i di, nuk mundesh me thane Rerishte, por duhet me perdore fjalen gege Ranishte. Sic shihet, Tosknishtja/letrarja nuk ka evolue mjafte me perdore kete fjale ne menyre dinamike dhe si rezultat do te ishte e logjikshme qe me perdore gegnishten ne te dyja rastet -- Rane dhe Ranishte. Por fatkeqesishte tendencite anti-gege nuk e lejojne kete. Duhet me thane Rere dhe Ranishte. Si mundesh me e ndryshue rrajen e fjales Ranishte pa deformue gjuhen? Well, simbas letrares duhet bash me e deformue fjalen sepse duehet qe fjale ame tingellue tosknisht.
Ajo qe bani kongresi nuk ka asnji lidhje me fjalorin. Ajo qe ishte e padrejte per gegnishten asht struktura, morfologjia, sintaksa dhe fonetika e gjuhes. Gegnishtja u perdor vetem kur tosknishtja nuk kishte potencial shprehes.
Vene re rastin e paskajores. Me paturpesine ma te madhe, letrarja quan Paskajore Veten e Pare? Po pse mos me e perdore paskajoren e cila asht forma ma shprehese dhe dinamike e foljes? Aresyeja: Sepse tosket nuk kane paskajore. Kjo te ban me dyshue ne vete dinamizmin dhe vitalitetin e gjuhes toske. Si mundet nji gjuhe me pase skaj sikur me qene shkence egzakte? Ne asnji menyre. Gjuha asht si arti, si filozofia. Ajo nuk ka skaje egzakte.
Kjo, pra fakti se tosket nuk kane paskajore i ban ata edhe si popull ma statik se geget. Vene re se si vrapojne mbas ideve te huaja tash 500 vjet pre turqve te konvertimi ne ortodoks sot. Kjo vjen sepse ata kerkojne shkencen egzakte te mendimit. Te mjeret do te kishin pshtue prej kesaj sikur te kishin lexue filozofin gjerman Leibniz. Nuk ka shkence egzakte as ne memdim as ne ndjenja as ne art as ne filozofi as ne gjuhe. Ky asht edhe dinamizmi i vertete i jetes qe e ban te vlefshme egzistencen ne toke. Sikur gjithcka me u ba egzakte/statike/jo-dinamike, atehere njerezit kishin me vra vetin per-cast.
_________________________
Don't believe a word I said

[javan]

Te kujt jane keto komente sharlatane?

[Gega i vogel]

Te kujt jane keto komente sharlatane?

Kto komente jan analiz modeste e tipit t'ni gege zemer plast .
Komenti asht perkthim i nje interviste kushtue shpirt'navet te ndjere te shkrimtarve gege te cilt ja sollen nje Malcori per tjau perkthy ne gegnisht e me i qetsue shpirtnat .
Shof vetem nje emen Javan , emna te kti soji mbajn vetem shkiet.
Cka i bie kjo sharlatan ,di personi qe m'shifet pas nikut tuej te flet shqip ,apo duhet perkthim.
Mos po vete xhelati per t'tubue akuzat me vazhdue me internue shpirtra te lire te gegenis ,sepse gegnia kane vdek,kan vdek e tash kush mbeti t'na ngushllojn me fjale ngushellimi postmortnore .
Paqin ndjes.