Bëmat e fundit nga Gazeta Java!

[hoteli]

ej po sa emra paska ky "hoteli" mer aman

Vetem nji edhe +50 IP ndryshme edhe textet e mija kurre nuke injorojne kombin shqipetare,mirepo injoroj te PADITURIT,sikurse Ty po te intereson se kushe jam KOKOVAn MISTREC,ska nevoje te baje dy emra se nuke jame TRATHTARE sikurse ti VETEM NJI EMER kurgja ma shume dhe kurgja ma pake,po te duken SHUMe Hotela,sigurishte se GRUSHTAT e DIJUNIS jane te une te FORTA,si te nji BOKSERI,qe KUNDERSHTARIN e rroke me GRUSHT dhe ai mendon se e ka shkelur treni ,budalla kame edhe une dijuni sa ai tren nuke munde ti barte,kokovana sa te duash pore dijetare pak.

[marjo-x]

Vetem nji edhe +50 IP ndryshme edhe textet e mija kurre nuke injorojne kombin shqipetare,mirepo injoroj te PADITURIT,sikurse Ty po te intereson se kushe jam KOKOVAn MISTREC,ska nevoje te baje dy emra se nuke jame TRATHTARE sikurse ti VETEM NJI EMER kurgja ma shume dhe kurgja ma pake,po te duken SHUMe Hotela,sigurishte se GRUSHTAT e DIJUNIS jane te une te FORTA,si te nji BOKSERI,qe KUNDERSHTARIN e rroke me GRUSHT dhe ai mendon se e ka shkelur treni ,budalla kame edhe une dijuni sa ai tren nuke munde ti barte,kokovana sa te duash pore dijetare pak.

shi shi paske mesu se ca jan "IP" dhe spaske mesu me shkrujt gegnisht bukur

le nam po ndrysho stil se postimet e tua duan deshifrus

A DIN E S'DON, A DON E S'DIN

[hoteli]

tHAKU I THIUT ME THUPRAT TE THAFTE THAKU I THUPRAVE NE THANA TE THAFT THAKI THAKUT TA THAFTE THAKUN E TA PRISHTE MARAKUN KREJTE FAMILJES TANDE PO TA BAJE NJI LUTJE momi albane NDOSHTA KUPETON.

[marjo-x]

tHAKU I THIUT ME THUPRAT TE THAFTE THAKU I THUPRAVE NE THANA TE THAFT THAKI THAKUT TA THAFTE THAKUN E TA PRISHTE MARAKUN KREJTE FAMILJES TANDE!!!!! PO TA BAJE NJI LUTJE momi albane NDOSHTA KUPETON.

le nam po ndrysho stil,se e tmerove rinine shqiptare me kto postime

A DIN E S'DON ,A DON E S'DIN ??????

[hoteli]

Hi HI une po ta di stilin i ke tri krena ketu hi hi te trijat ti percjellim he he leh zagari i zagores ,po i gezohe humbjes se fitores he he hi naten e mire.

[marjo-x]

Hi HI une po ta di stilin i ke tri krena ketu hi hi te trijat ti percjellim he he leh zagari i zagores ,po i gezohe humbjes se fitores he he hi naten e mire.

gjynof si ke perfundu!!

A DIN E S'DON,A DON E S'DIN

[hoteli]

hi hi e di kush jehi hi

[marjo-x]

hi hi e di kush jehi hi

ik pra se the neten e mire!!

A DIN E S'DON,A DON E S'DIN!!

[XH.GASHI]

Marre nga Gazeta55

Mehmet ELEZI

1.
Te njoftimi se Akademia e Shkencave e Tiranës në bashkëpunim me Akademinë e Shkencave dhe Arteve të Prishtinës dhe Universitetin e Tiranës do të organizojë një tubim shkencor për 30‑vjetorin e Kongresit të Drejtshkrimit shumëkush lexoi kumtin se më në fund shteti po kujtohet njëmend për gjuhën shqipe. Televizioni shtetëror, që nuk e di përse në çdo ditar përsërit me këmbëngulje se është televizion publik, nisi me i përcjellë drejtpërdrejt punimet prej Pallatit të Kongreseve.
Pra diçka të rëndësishme paska këtu. Kthesë?
Tridhjetë vjet janë një kohë e mjaftueshme me vrojtue ç'të mira pati një kongres, ç'fryte solli e si mund të çohen më tej, por edhe (sidomos) ç'dëme i solli gjuhës e si mund të ndreqen ato, aq sa mund të ndreqen sot.
Në fund të fundit dobia e një pune matet me ndryshimet e mira që sjell; kjo është njësoj e vërtetë edhe në shkencë. Çfarë të rejash pruri në fatin e gjuhës shqipe ky tubim për gjuhën e standardizuar dhe shoqërinë shqiptare ("Shqipja standarde dhe shoqëria shqiptare sot", 11‑12 nëntor 2002), cilat janë vendimet premtuese të tij?
Media publikoi një rezolutë të mbushur me fjalët "bën thirrje". Kjo thirrje të kujton një OJQ. Por Akademia e Shkencave nuk është OJQ. Ajo sponsorizohet prej shtetit, si institucioni më autoritar që duhet të grumbullojë e të mbështetë trurin për t'i zgjidhur problemet madhore të kombit.
Pra: për t'i zgjidhur.
Problemet e gjuhës së një vendi të lirë nuk rregullohen me thirrje drejtuar opinionit a kujtdo tjetër. Madje duke i përmendur herë pas here e duke mos marrë masa për t'i zgjidhur, përftesa është e kundërt: shoqëria mësohet me praninë e të këqijave e nis me u shqetësue gjithnjë e më pak për to.
Ishte rasti që Akademia e instituti i saj i gjuhësisë, të financuar prej shtetit, të vinin në tubim me ide të qarta çfarë duhet ndryshuar. Dhe këto ide të pasqyroheshin në një projekt të dokumentit kryesor të përgatitur me kohë, siç ndodh kudo në botë në tubimet serioze. Konferenca më pas mund ta rrëzonte, ta ndryshonte a ta plotësonte atë.
Por vendin e një dokumenti‑program e zuri një thirrje gjyshërore për ta dashur gjuhën dhe për të ngritur një a disa komisione dado.
2.
Disa prej plagëve të gjuhës shqipe u përmendën e u trajtuan në ligjërime të veçanta, hapur e me kthjelltësi. Por në to nuk u ndërhy; kurrfarë strategjie e kontrollueshme nuk u përcaktua për shërimin e tyre. U hijesuan me mbulesë presidiumesh, u përkundën me ninullë mikrofonesh. Gjithçka mbeti në mëshirën e moralit të shtetit, i cili deri tashti nuk ka dëshmuar asnjë nerv të dridhshëm lidhur me treguesin më të qartë të identitetit europian të shqiptarëve, me gjuhën shqipe.
Se cilat janë disa prej këtyre pikave të dhimbshme, për këtë kam shkruar disa herë në hollësi në këtë gazetë dhe ngjeti ("Gjuha shqipe: plagët e Gazullit e plagët e saj", qershor 2002, e të tjera). Por me që është rasti po i cek shumë përmbledhtas duke i parë në lidhje me tubimin e fundit.
Çfarë mungoi në këtë tubim?
3.
Në këtë tubim mungoi më e para e më e thjeshta: një kumt klithmë i njëzëshëm në emër të gjithë pjesëmarrësve për qeverinë që gjuha shqipe të futet menjëherë e me seriozitet të madh në programet e shkollave të mesme e të larta. Një kërkesë e tillë përmendet diku pas një lidhëse "gjithashtu" midis paragrafëve të rezolutës, thjesht "më ka çue nana me la gojën".
Në botën e qytetëruar, përfshi SHBA, dy provimeve u kushtohet rëndësi vendimtare: gjuhës amëtare e matematikës. E kam prë vetë në vend se si edhe për t'u bërë mësues i thjeshtë fiskulture në një vend si Bullgaria provimi më i vështirë që i bën me ra në peshë konkuruesit për akademinë e kulturës fizike e sporteve është gjuha bullgare. Me këtë logjikë pritej që Hirushes së deritanishme të quajtur Gjuhë Shqipe t'i vishej këpuca e princit, të cilën kësaj gjuhe ia ka paracaktuar vetë Zoti. Gjuha shqipe është ndër më të vjetrat e më të mëdhatë e kontinentit, për të mos përmendur një vlerësim të Kadaresë që e rendit ndër dhjetë gjuhët më të rëndësishme të rruzullit. E pikërisht kjo gjuhë shqipe vazhdon me qenë zyrtarisht më e nënvleftësuara e më e shpërfillura në atë pjesë të atdheut të saj që quhet Republika e Shqipërisë.
Në shkollat e mesme e të larta të Shqipërisë gjithçka mund të mësohet, vetëm gjuha e shqiptarëve jo. Gjithkush e di se gjuha mbi baza shkencore mësohet vetëm në shkollë. Ishte e udhës që Akademia, Universiteti, organizatorët e tubimit, të kishin rënë qysh më përpara në një mendim të përbashkët me ministrinë e arsimit dhe problemi të merrte rrugë. Dhe në se nuk do të kishin gjetur mirëkuptimin e nevojshëm, atëherë, po, le t'i drejtoheshin opinionit me një thirrje për të kërkuar mbështetjen e tij në marrëdhëniet e tyre me shtetin, duke i shprehur qartë mospajtime me të.
Asnjë qëndrimi akademik institucional për ta përmbysur këtë dhunë të heshtur shtetërore mbi gjuhën nuk u përcoll nga kjo konferencë.
4.
Në këtë tubim pritej që të shqyrtohej me përgjegjësi kombëtare lehtësimi e çlirimi i gjuhës shqipe prej rregullave të ngrira orwelliane, që u vendosën në kohë të diktaturës, pikërisht në Kongresin e Drejtshkrimit 30 vjet më parë.
Njësimi i gjuhës në Kongresin Drejtshkrimit e sidomos pranimi e institucionalizimi i rregullave të reja drejtshkrimore në Kosovë, në Maqedoni, Në Mal të Zi e në të gjitha trevat e tjera shqiptare ose ku flitet shqip, pavarësisht nga të metat thelbësore të këtyre rregullave, për rrethanat e kombit shqiptar ishte një fitore historike. Ky njësim shërbente me e ruejtë njësinë (unitetin) e brendshme të kërcënuar të kombit. Ky njësim u kundërvihej tezave përçarëse bizantine të Beogradit e mbështetësve të tij, duke i dëshmuar botës se shqiptarët në Ballkan kanë qenë e mbeten një komb i pandashëm, pavarësisht nga copëtimi e dhuna e historisë mbi ta.
Në këtë vështrim akademikët e trevave jashtë kufijve shtetërorë, që votuan për normat e reja të drejtshkrimit, sadoqë orwelliane, u dëshmuan vizionarë.
Por kjo fitore historike pagoi një haraç të madh krejtësisht të panevojshëm, duke u shndërruar gati në një fitore si e Pirros për gjuhën e më gjërë. Këtë haraç krejtësisht të panevojshëm ia pagoi politikës së ditës.
Ndërsa prej atij kongresi dukej se gjuha shqipe doli buzëgaz, ajo buzëqeshje e mbërthyer prej rregullave a la kompraçikos të sillte ndër mend Njeriun që Qesh të Hygoit. Ose njerëzit e qeshur të pikturave më përfaqësuese të realizmit socialist.
Kongresi i Drejtshkrimit qe organizuar nën mbikqyrjen e rreptë të kreut të piramidës së kuqe, që përcaktonte njësoj edhe ku do të hapej një pus nafte e ku do të mbilleshin hudhra, edhe ku do të hiqeshin y‑të për t'u zëvendësuar me i ose u. Me një zell të tepruar ai përjashtoi mujshëm thesare të pallogaritshme të gjuhës shqipe në dialektin gegë të saj. Shqelmoi vlera që janë në përdorim prej rreth tri të katërtave të shqiptarëve, të vetmet që ishin pasqyruar qindra vjet rresht edhe në shqipen e shkruar.
Ky përjashtim nuk u bë sipas kritereve shkencore. Ai u bë sipas kritereve politike vetiake, që vetëm kombëtare nuk mund të quhen. Prapavijën e këtij përjashtimi e kam trajtuar më përpara e nuk është vendi me u ndalë tashti.
5.
Dëshiroj me e shpalosë qartë qysh në fillim se nuk shtrohet problemi gegërishtja a toskërishtja.
Problemi shtrohet: gjuha shqipe, pasi duke u lënë mënjanë pasuritë e gegërishtes, u cunguan pasuritë e vetë gjuhës shqipe, pjesë e pandashme e së cilës janë njësoj si gegërishtja edhe toskërishtja. Shqetësimi kryesor nuk është pse e pësoi gegërishtja. Shqetësimi kryesor është se duke u kryqëzuar gegërishtja e pësoi gjuha shqipe e qytetërimi shqiptar. Duke therur njërin ka në mes të lavrës krimi bie mbi kaun e therur, por në një vështrim të gjërë dëmi afatgjatë bie mbi lavërtarin dhe arën e shterpuar.
Këto pasuri të nëpërkëmbura i përkasin fjalësit (leksikut), strukturës gramatikore dhe fonetikës. Aq i madh është gjymtimi, saqë shkrimtarë të mëdhenj që kishin shkruar e botuar vetëm 20‑30 vjet më parë, si Fishta, Mjeda etj., për gjuhën e standardizuar u bënë të largët e të pakuptueshëm gati si arbëreshët e Italisë. Pa folë për kryevepra si Visaret e Kombit, Eposi i Kreshnikëve etj., të cilat, bashkë me autorët e mësipërm, për t'i bërë të kuptueshme për brezat e rinj duhet me i "përkthye" prej shqipes në shqip. Eshtë e kotëorvatja me e fshhë këtë të vërtetë me praktikën e strucit.
Një shkëputje kaq e thellë prej vlerave gjuhësore kombëtare brenda 20‑30 vjetëve nuk është dëshmuar në asnjë gjuhë të botës në kohët e reja. Një shkëputje kaq e thellë prej vlerave gjuhësore kombëtare brenda 20‑30 vjetëve nuk mund të jetë në nderin e meritat e një gjuhe të standardizuar dhe as në shërbim të qytetërimit e të njësisë (unitetit) të popullit që e flet.
Gjuha shqipe e standardizuar tashti i ngjan një lumi që rrjedh nëpër një shtrat të mbyllur e të zënë në të katër anët me beton. Muret e betonta nuk lënë asnjë curril të kthjellët me u derdhë në të. Këto mure duhen shpërthyer me një mendim shkencor, profesional. Duhen çelë presa që të vijnë aty të gjitha prurjet e pastra prej tërë trevave shqiptare.
Atëherë çfarë duhet bërë?
6.
Kongresi i Drejtshkrimit nuk është nja tabu. As bibël nuk është. As kushtetutë dyqindvjeçare, megjithëse edhe kushtetuta të tilla monumentale amendohen.
Rishikimi kritik i vetes është vlerë dhe dëshmi jetësie. Eshtë përgjegjësi e seriozitet. Akademikët tanë dhe institucionet akademike nuk ka përse të vazhdojnë me mbetë skllevër të pushtetit të duratrokitjeve të tridhjetë vjetëve më parë, hija e të cilit endet edhe sot përgjatë mermerit të ftohtë të zyrave. Në qoftë se rregullat e drejtshkrimit u vendosën në mënyrë institucionale, në një kongres, 30 vjet më parë, përsëri në në mënyrë institucionale, në një tubim shkencor, mund e duhet të ndryshohen e të përmirësohen ato.
"A di të bëhesh gjykatës dhe xhelat i ligjit tënd?", thotë Niçja.
Nuk duhet ngatëruar tempulli me shërbestarët që janë aty. Tempulli është i shenjtë por shërbestarët mund të qëllojnë mëkatarë e kryemëkatarë. Gjuha shqipe është tempull i shenjtë por nuk është i tillë Kongresi i Drejtshkrimit dhe as kuvendet e çfarëdoshme të konjukturave shtetërore.
Një trajtim i mitizuar i Kongresit të Drejtshkrimit, që e quan të paprekshëm, është joshkencor e jodemokratik. Ai të le shijen e kohëve kur thuhej "e di partia, partia nuk gabon".
7.
Disa flasin për një ligjësim të dy standardeve të shqipes, të standardit gegë e standardit toskë. Mbase kështu mendojnë se qepet disi plaga që la shpata e Kongresit të Drejtshkrimit. Gjykoj se vështrimi i tyre është i paqëndrueshëm për tri arsye thelbësore:
‑Mendimi për të ligjësuar dy standarde të shqipes, standardin gegë e standardin toskë, nuk ka bazë shkencore, pasi si toskërishtja ashtu edhe gegërishtja përfaqësojnë të njëjtën gjuhë, gjuhën shqipe. Në cilin vend të botës së qytetëruar janë ligjësuar dy standarde të së njëjtës gjuhë? Frengjishtja e Marsejës (e jugut të Francës) ndryshon dukshëm me frengjishten pariziane, megjithatë asnjë francez as në kohët më të çmendura nuk e ka lëshuar idenë e "dy frengjishteve". Italishtja napolitane ndryshon deri në dhimbje me fiorentinen e Dantes që përbën standardin letrar italian. Megjithatë asnjë italian as në kohët më të çmendura nuk e ka lëshuar idenë e "dy italishteve".
Arsyeja është thjesht se një gjuhë nuk ka si të bëhet dy.
‑ Mendimi për të ligjësuar dy standarde të shqipes, standardin gegë e standardin toskë, nuk ka një mbështetje kombëtare. Me ose pa dashje ai ndihmon me mbajtë gjallë me frymëmarrje artificiale teorinë e shpikur në laboratorët antishqiptarë që synon më i nda shqiptarët e Shqipërisë, të jugut të saj, me shqiptarët Shqipërisë së Mesme e të Veriut, përfshi Kosovën e viset shqiptare në Maqedoni, Mal të zi e në Kosovën Lindore. Beogradi ende flet për "shqiptarë" e "albanci".
‑Mendimi për të ligjësuar dy standarde të shqipes, standardin gegë e standardin toskë, nuk është i jetësueshëm nga pikëpamja praktike: si do të zhvillohej mësimi në shkolla? Cili do të ishte standardi i administratës shtetërore? E të tjera pyetje kësisoj.
8.
Atëherë mos jemi në rrugë pa krye?
Gjuha u fut me dashje në një rrugë pa krye dhe vazhdon me u mbajtë në një rrugë pa krye. Por rruga megjithatë krye ka. Duhet vetëm vullneti i mirë.
Përmbysje e plotë e Kongresit të Drejtshkrimit e rifillimi nga e para?
Nuk është koha me ndërmarrë aventura përmbysëse. Gjuha shqipe nuk është kioskë megjithëse mund të jetë trajtuar si kioskë. Gjuha shqipe është një kala madhështore. Pavarësisht se është ndërhyrë shumë keq në arkitekturën e saj, me të tashti nuk mund të luhet rëndë. Kemi boll halle të tjera si vend e si komb, pa u hyrë edhe këtyre.
Në qoftë se nuk është koha me ndërmarrë aventura përmbysëse, nuk ka përse të mos rishikohet me themel Kongresi i Drejtshkrimit. Të rishikohet me qëllim që rregullat gjuhësore të disiplinojnë një shtrat të gjërë për lumin e gjuhës shqipe, ku të derdhen gurra e rrjedha nga të gjitha malet ku ka shqiptarë, e jo vetëm nga vendlindja e dikujt.
Gjuha shqipe duhet të çlirohet prej atyre pllakave të ngurta që ia zënë frymën. Eshtë koha për hapjen e njëmendtë të gjuhës, për t'i liberalizuar me kritere shkencore rregullat ekzistuese, për ta zhbunkerizuar gjuhën, për t''ia zhveshur këmishën e llamarintë të kohës së paranojës. Kjo është detyrë parësore. Pasuritë e pafundme shqipe në gegërisht duhet t'i rikthehen në mënyrë institucionale pronarit të ligjshëm që quhet Gjuhës Shqipe.
Kundërshtarët e kësaj zgjidhjeje thonë se nuk mund të bëhet "shartim" i trajtave gegërisht me trajtat toskërisht të standardizuara.
Por nuk e di me ç'logjikë të ndershme mund të përdoret fjala "shartim" kur kemi të bëjmë me të njëjtën gjuhë. Për shartim mund të flitet vetëm kur është fjala për dy gjuhë të ndryshme. Por gjuha shqipe është një gjuhë dhe vetëm një.
Kundërshtarët e kësaj zgjidhjeje shtojnë se trajtat e gegërishtes, mënyra paskajore e të tjera, nuk ngjizen, nuk u përshtaten me "indet" e gjuhës standarde. Por si nuk u përshtatkan përderisa është i njëjti mish, i njëjti gjak, të njëjtat inde të gjuhës shqipe?
Ose janë dy gjuhë dhe nuk përshtaten, ose është një gjuhë dhe duhet përë hapja e saj.
Nëse ata kanë mendimin se gegërishtja dhe toskërishtja qenkeshin dy gjuhë të ndryshme, është e drejta e tyre të mendojnë kështu ose ndryshe. Po pikëpamjen e tyre le ta shtrojnë hapur, përse e fshehin?
Nëse nuk e kanë këtë mendim, atëherë teoria e tyre e "mospërshtatjes" së indeve të të njëjtit trup është vetëm një bombë tymëse që pshtjellon.
Kundërshtarët e kësaj zgjidhjeje thonë se paskajoren e kanë zhvendosur edhe greqishtja e gjuhët sllave të Ballkanit, që e kanë pasur dikur.
A duhet bërë kjo përqasje? Grekët dhe sllavët kanë rrjedhat e tyre, shqipja dhe shqiptarët të tyren. Në shqip paskajorja ka qëndruar, edhe sot e kësaj dite është një mënyrë foljeje shumë e përdorshme (deri edhe si mënyrë urdhërore) prej mbi dy të tretave të shqiptarëve. Ka pasur prirje që paskajorja të gjallërohet edhe në toskërisht. Në këngën qindjveçare "Për mëmëdhenë" të M. Gramenos vargu është "Vraponi burra se s'ka me pritë". Paskajorja gjindet edhe në disa këngë popullore beratase e korçare e mbase edhe gjetkë, por unë nuk e kam studiuar posaçërisht. Nuk ka arsye pse gjuha shqipe të detyrohet me dhunë me ndjekë shembullin e gjuhëve bizantine, kur ajo vetvetishëm ka ndjekur shembullin e gjuhëve të mëdha perëndimore.
Në anën tjetër, nëqoftëse e kanë zhvendosur greqishtja e gjuhët sllave të Ballkanit, anglishtja e ka më të gjallë se kurrë, frengjishtja e italishja poashtu. Te Buzuku gjindet lidhorja, por vështirë se ky është një fakt kundër paskajores. Paskajorja e lidhorja mund të bashkëjetojnë, ato nuk janë të barabarta.
Asgjë të re të prekshme nuk solli në mënyrë institucionale ky tubim në këtë fushë.
9.
Në këtë tubim pritej të përcaktoheshin disa masa të njëmendta, të kontrollueshme, gjithnjë në bashkëpunim me institucione të tjera të shtetit, sidomos me ministrinë e arsimit, për mbrojtjen e gjuhës shqipe.
Siç e thanë një numër dijetarësh, mjerisht gjuha shqipe po vazhdon me u shkatërrue për ditë.
Po dëmtohen keqas tri shtyllat themelore të saj: fjalori, struktura gramatikore e sistemi fonologjik.
Po e shkatërrojnë botimet zyrtare e jozyrtare, media dhe politika.
Po e shkatërron shkolla e paaftë, një sistem shkollor tepër i dyshimtë, ku vetëm gjuhë shqipe nuk mësohet.
Asnjë të re nuk solli në mënyrë institucionale ky tubim në këtë fushë, përveç thirrjes në hapësirë me stil OJQ‑je.
Nuk më duket e drejtë rrekja me i përligjë sadopak disa dukuri shkatërruese për gjuhën, duke i parë ato si një zhvillim i natyrshëm i ndërveprimit të kulturave në kuadrin e integrimit në Europë.
Integrimi në Europë është një ëndërr dhe orientim i palëkundshëm i shqiptarëve në të gjitha trevat. Por ai nuk mund të bëhet duke lënë peng veçoritë më të qenësishme të identitetit kombëtar të shqiptarëve as të cilitdo popull tjetër.
Europa është sa e njësuar aq edhe e larmishme falë larmisë së gjuhëve, kulturave, traditave të kombeve që e përbëjnë. Duke qenë thellësisht demokratik, qytetërimi perëndimor është edhe shumë i ndjeshëm, ai i pranon e i nderon edhe kulturat e traditat e qytetarëve europianë me origjinë afrikane a aziatike; ata ndërtojnë sinagoga e xhami në Paris, Berlin e Londër, hapin klube, organizojnë koncerte. Aq më tepër Europa e nderon dhe e çmon identitetin e kombeve europianë, që përfaqësojnë në mënyrë origjinale pjesë të qytetërimit të saj. Dhe shqiptarët janë bashkëthemelues të këtij qytetërimi e gjuha shqipe është indoeuropiane.
10.
Në këtë tubim pritej të programohej ose të shpallej diçka për botimin e veprave themelore që kanë të bëjnë me gjuhën e gjuhësinë shqiptare dhe për sponsorizimin e veprave të reja me peshë.
Veprat e Çabejt që i thelluan e i vulosën përfundimet e Meyerit, Joklit e dijetarëve të tjerë të mëdhenj mbi karakterin indoeuropian të gjuhës shqipe, pikërisht veprat e plota të kësaj mendjeje të ndritur që do ta meritonte një shtatore në qendër të Tiranës, në Tiranë nuk janë botuar kurrë. Lavdi Zotit që ia pati dalë me i botue Akademia Shkencave e Prishtinës qysh në vitet shtatëdhjetë, anipse nën sundimin serb, e sot kush është i interesuar gjithësesi mund t'i gjejë, ndonëse me shumë vështirësi për shkak të kopjeve të pakta. Nuk është botuar kurrë fjalori i Dizdarit për orientalizmat në gjuhën shqipe, që vlerësohet si më i miri e madje i vetmi në këtë fushë (Çabej e citon me dhjetëra herë në veprat e tij). Gjuha shqipe ka të njëjtin Fjalor të vitit 1980 me vetëm 35.000 fjalë të një sipërfaqeje të kufzuar të gjuhës e jo të thellësisë, të ribotuar këto kohë me një ripunim rreth 5 përqind, siç është thënë, çka nënkupton vetëm pastrimin nga disa tejpolitizime të kohës e asgjë më tepër. Gjuhës shqipe ende i mungon një fjalor që të përmbajë edhe etimologjinë e fjalëve, siç e kanë të gjitha gjuhët e Ballkanit, të Europës posepo. I vetmi Fjalor Etimologjik i Gjuhës Shqipe është hartuar e botuar në anglisht prej një gjuhëtari rus (Vladimir Orel) me 1998, i cili me gjithë vlerat, duket se nuk i ka shpëtuar prirjes për të gjetur sllavizma edhe aty ku ato është vështirë të gjinden e të sajohen. Fjalorët e Gazullit e Bashkimit ka qenë e mundur të botoheshin përkatësisht nën pushtimin osman (1908) e nën pushtimin nazist(1942), por kurrë nuk u (ri)botuan në Shqipërinë e çliruar. E vazhdojnë të mos botohen.
Sërish asgjë e re rreth këtyre (ri)botimeve nga tubimi i dy ditëve të fundit.
Ndoshta vetëm një pjesë e vogël e shpenzimeve të kësaj konference do të kish mjaftuar me i botue të gjitha këto e vepra të tjera.
11.
Nuk i dinë Akademia dhe Instituti i Gjuhësisë varrët e dhimbjet e mëdha të gjuhës shqipe?
Shqipërisë nuk i kanë munguar e nuk i mungojnë dijetarët, as gjuhëtarët e mëdhenj. Ata ishin edhe në tubimin në fjalë. Por varet sa dëgjohen e sa pyeten ata.
Në të shkuarën nuk janë pyetur, përkundrazi, janë parë me dyshim siç qe vepruar me Çabejn, ose janë fluturisur e degdisur në fund të botës, si prof. Selman Riza. Sot praktikisht dijetarët e vërtetë jokonformistë janë të mbrijuar (spostuar), anipse në ndonjë rast mund të thirren më shumë si dekor në presidiume e në ndonjë rast edhe mund t'u ofrohet foltorja. Pushteti i ka mënjanuar ashtu siç ka vepruar me shumcën dërrmuese të intelektualëve të njëmendtë që vështrojnë vetëm kah Perëndimi e nuk e shesin shpirtin; ashtu siç ka vepruar me shumcën dërrmuese të intelektualëve që e duan Shqipërinë, ndaj s'e kanë braktisur kurrë, paçka se e kanë të pasigurtë vetë mbijetesën, pa folë për më shumë.
Me sa duket janë gishtat e gjatë të një politike të vjetër ata që ndërhyjnë përsëri në Akademinë e Shkencave e jo vetëm aty.
Katër vjet më parë, pikërisht në tetor 1998, kjo akademi botoi "Platformë për zgjidhjen e çështjes kombëtare shqiptare". Zgjidhja e çështjes shqiptare, sipas kësaj platforme, duhej të ishte Kosova me një status Republike me kryeqytet Beogradin. E njëjta tezë, nxjerrë prej sirtarëve të mykur të politikës zyrtare të fillimit të viteve tetëdhjetë. Atëherë Shqipëria ishte nënë diktaturë; kohët e kushtet ishin krejt të tjera.
"Nuk na le politika", qe përgjigja e drejtuesve të akademisë menjëherë pas botimit të platformës.
Në të gjithë botën e qytetëruar shkenca është shkencë e politika politikë. Shkenca jep alternativat e saj sipas argumenteve shkencore. I merr a nuk i merr parasysh politika, që vepron mbi të tjera ligje, kjo është çështje tjetër, kjo është punë e politikës e jo e shkencës. Nëse do të veprojë ndryshe shkenca del prej shtratit të vet. Nëse do të veprojë ndryshe shkenca nuk mbetet më shkencë, por shndërrohet në një aneks zezan të politikës.
12.
Kurrgjë e re nga fronti i... gjuhës shqipe. Vetëm dashuri për kamerat, për të dalë para tyre. Dashuri në kohë të kolerës!
Atëherë përse u mblodh tubimi i 11‑12 nëntorit?
E vetmja nevojë që ka gjuha shqipe është një vëmendje sado e vogël e shoqërisë dhe sidomos e institucioneve të shtetit me ia shërue plagët dhe e mbrojtë prej brejtjes e gërryerjes së pamëshirshme.
Kjo shëndoshje e kjo mbrojtje nuk bëhen me jehonën e shuplakërrahjeve të tridhjetë vjetëve më parë. As duke i përcjellë këto tubime drejpërdrejt në ekranin e kaltër të taksapguesve shqiptarë, të cilët, ndërsa e duan e mbase janë gati me u flijue për gjuhën shqipe, shumë pak marrin vesh nga problemet teknike të saj.
Shëndoshja e mbrojtja e gjuhës shqipe mund të bëhen me masa të prekshme energjike prej mendjesh që mendojnë shqip e prej zemrash që rrahin shqip.

Mehmet ELEZI
Tiranë, më 12 nëntor 2002

[XH.GASHI]

GJUHA SHQIPE NUK ËSHTË NË KRIZË, NË KRIZË ËSHTË GJUHËSIA SHQIPTARE !




Shkruan: Skender Buçpapaj

Të ashtuquajturin jubile te 30-vjetorit të Kongresit të Drejtshkrimit, mbajtësit e mbijetuar të atij Kongresi, pra veteranët e tij, e shfrytëzuan për të dhënë alarmin për gjoja "krizën e Gjuhës Shqipe". Sipas tyre kjo krizë paska filluar me shpalljen e pluralizmit ne Shqipëri dhe është rrjedhojë e moszbatimit te Kongresit të Drejtshkrimit 1972. Prandaj veteranët e këtij Kongresi shpëtimin e Gjuhës Shqipe e shikojnë te rikthimi i besnikërisë së Shqiptarëve ndaj Kongresit, pra te rifillimi i zbatimit të Kongresit. Vetë fakti që "shthurja " e Gjuhës Shqipe daton me shpalljen e pluralizmit, pra kur nisin të lindin liritë, ndër të tjera, edhe gjuhësore edhe për Shqiptarët, tregon se Kongresi ka qenë thjeshtë një direktivë apo një përmbledhje direktivash, pra i detyrueshëm për t’u zbatuar. Ngaqë ai asnjëherë nuk u bë vetëdijë e Shqiptarëve, që në rastin e parë të një lirie fillestare e sado të pakët, ai pushoi së zbatuari. Kjo dëshmon se Kongresi nuk ishte një dukuri e natyrshme në përgjigje të një situatë gjuhësore, një realiteti gjuhësor, nuk ishte një orientues i natyrshëm për folësit dhe lëvruesit e Shqipes. Kongresi i Drejtshkrimit i nëntorit 1972 u quajt i tillë, pra Kongres, për ta vënë përballë Kongresit të Manastirit te vitit 1908. Pra, për ta quajtur atë si kurorëzim të asaj vepre që e filluan dhe e konkretizuan rilindasit tanë, për të marrë merita kombëtare si ato te Kongresit të Manastirit, pra gjoja si Kongres i unitetit kombëtar të Shqiptarëve. Përmbajtja e dokumenteve që dolën nga punimet e gjoja Kongresit treguan se ai jo vetëm nuk ishte Kongres i unitetit, por as nuk ishte i tillë. Fjalorët e sqarojnë kuptimin e termit kongres si "mbledhje zyrtare apo seri mbledhjesh zyrtare midis delegatëve". Kongresi i Manastirit ishte kongres, sepse anëtarët e kongresit ishin delegatë të shoqërive kulturore shqiptare nga Shqipëria e asaj kohe dhe diaspora të cilat paralel kishin punuar për alfabetin e Shqipes. Ata përfaqësonin edhe platformat e ndryshme të alfabeteve që konkuruan, siç ishin alfabeti i Stambollit, alfabeti i Shoqërisë "Agimi", alfabeti i Shoqërisë "Bashkimi" etj.. Mbi bazën e konkurimit të këtyre alfabeteve, fitoi alfabeti i Shoqërisë "Bashkimi" të Preng Doçit dhe Gjergj Fishtës, i cili, me pak elemente, të marrë nga alfabetet e tjera është alfabeti i përbashkët i Shqiptarëve prej asaj kohe e deri sot, pra gati njëqind vjet tashmë. Kongresi i Drejtshkrimit të nëntorit 1972 ishte koneres i të ftuarve me shkresa qeveritare, prandaj ai nuk ishte kongres. Aty nuk u ballafaquan platforma të ndryshme për Gjuhën Letrare Shqipe. Aty u paraqit një raport shtetëror i miratuar dhe u lexuan fjalime të mirafuara paraprakisht. Pra, asaj që ishte vendosur më parë iu bë "amini" pa asnjë diskutim, pa asnjë debat.

Fakti që permbajtja e dokumenteve të Kongresit të Drejtshkrimit 1972 nuk ndryshonte pothuaj fare nga Rregullorja e Drejtshkrimit e vitit 1967, tregon se në Kongres nuk u diskutua asgjë dhe nuk u vendes asgjë e re. E vetmja gjë e re që doli nga Kongresi ishte se, prej asaj dite ndaloheshin botimet në Dialektin e Veriut, pra në Gegërisht. Pra, ai ishte në thelb një Kongres antiGegërishte. Si i tillë, Kongresi i Drejtshkrimit i vitit 1972 nuk ishte as kongres dhe as kongres i unitetit kombëtar. Natyrisht ai ishte "fitore" e vijës se PPSH-së në gjuhësi, por nuk ishte aspak fitore e Gjuhës Shqipe dhe as fitore e Gjuhësisë Shqiptare apo e Kombit Shqiptar, në atë shkallë që u trumbetua. Se ishte i tille mund te mjaftojë një argument i përmendur nga vetë raporti i Kongresit. Aty thuhet se në njëzet e sa vitet e fundit botimet në Dialektin e Jugut, pra në Toskërishte ishin shumë më të tepërta se ato në Dialektin e Veriut, pra te. Gegërishtes, çka tregonte, sipas raportit, epërsinë e njërit dialekt ndaj tjetrit për t"u marrë si bazë e Gjuhës Letrare Kombëtare.

Raporti, natyrisht, nuk mund ta thoshte se shifra në të cilën bazohej ishte artificiale dhe arbitrare. Sepse botimet gege ishin ndaluar gjoja për fajin e autorëve te cilët ishin shpallur armiq, ishin pushkatuar, ishin burgosur, atyre që kishin mbetur gjallë dhe jashtë burgjeve iu ishte ndaluar botimi. E vërteta për Kongresin e Drejtshkrimit do të dilte në dritë vetvetiu që në çastet e para te pluralizmit në Shqipëri.

Partizanët e trumbetuesit e Kongresit të Drejshkrimit në të vërtetë ishin ithtarët fanatikë të vijës se PPSH-së në gjuhësi. Ata bënin pjesë në atë kategori që e kuptonte pluralizmin si revansh të Veriut ndaj Jugut, prandaj si revansh të Gegërishtes ndaj Toskërishtes. Ata e kuptonin se Kongresi i Drejtshkrimit nuk do të zbatohej më nga askush, në kuptimin nuk do të zhatohej në mënyrë strikte si komandamentet e Biblës, pra ai më nuk do të pranohej si dogmë gjuhësore siç ishte pranuar deri atë dite Kongresi dhe dokumentet paraprake të tij. Dogmatët e Kongresit u alarmuan kur një grup gjuhëtarësh të Shkodrës guxuan të vënë në diskutim disa nga parimet bazë të Kongresit, si parime jogjuhësore, pra si parime joshkencore, por si parime mirëfilli politike të imponuara nga direktivat e PPSH-së. Ftesën e gjuhëtarëve të Shkodrës për të dalë me platfoma për të diskutuar gjendjen dhe të ardhmen e Gjuhës Letrare Kombëtare e refuzuan dogmatët e Kongresit dhe e quajtën madje si përçarëse. Në këtë frymë u mbajt edhe takimi i veteranëve të Kongresit i para pak ditëve në jubileun e 30-vjetorit të tij. Dogmatët e Kongresit përfituan nga rasti për të dhënë edhe një herë alarmin se Gjuha Shqipe ishte në krizë të plotë nga distancimi i Shqiptarëve prej fesë gjuhësore që ua imponoi atyre Kongresi i Drejtshkrimit i vitit 1972. Kongresi i Drejtshkrimit i vitit 1972, larg frymës subjektive të debateve, ka në vetvete ato vlera që i kanë qëndruar kohës në pak vite që kanë kaluar prej atëherë. Ato vlera, natyrisht, qëndrojnë për meritë të gjuhësisë shqiptare, për meritë të lëvruesve të Gjuhës Shqipe, përfshirë edhe gjuhëtarët që kontribuan më së shumti në dokumentet e Kongresit, por ato përbëjnë vlera aq sa iu përmbahen në mënyrë rigoroze parimeve shkencore. Gjuhëtarët janë të parët ata që e dinë se gjuhët iu përmbahen ligjeve dhe ligjësive të brendshme dhe jo doktrinave politike, jo dogmave politike, as vetë dëshirave të gjuhëtarëve apo lëvruesve. Pra Gjuha Shqipe është zhvilluar pa dashur t’ia dijë për Kongresin e Drejtshkrimit dhe vazhdon të zhvillohet për meritë të ligjeve dhe ligjësive të saj të brendshme, për meritë të lëvruesve të saj të zellshëm, sidomos për meritë të lëvruesve të saj të shquar dhe të atyre gjenialë. Sot askush nuk mund te thotë, për shembull, se nuk është shkruar në Gjuhën Letrare Kombëtare vepra e Kadaresë, ndonëse në përgjithësi nuk iu është përmbajtur rregullave strikte te Kongresit të Drejtshkrimit. Askush nuk mund te thotë se nuk është shkruar ne Gjuhën Letrare Kombëtare vepra e Camajt, e shkruar tërësisht larg Shqipërisë, në Perëndim, ndonëse fare pak iu është përmbajtur rregullave strikte të Kongresit të Drejtshkrimit. Askush nuk mund te thotë se nuk është shkruar ne Gjuhën Letrare Kombëtare vepra e Trebeshinës, ndonëse e shkruar larg ndikimeve të çfarëdo dogme të politikës gjuhësore si ato të Kongresit te Drejtshkrimit.

Në takimin jubilar të para pak ditëve dogmatët e Kongresit të Drejtshkrimit kanë dhënë konstatimin se Gjuha Shqipe e lëvruar jashtë Shqipërisë, sidomos ajo e lëvruar ne Kosovë, në thelb nuk i është përmbajtur Kongresit të Drejtshkrimit.

Natyrisht ky fakt duhet parë si një fat i madh për Gjuhën Shqipe. Kjo vërteton edhe një herë se Kongresi i Drejtshkrimit i vitit 1972 nuk u pa si një shans për themelimin e një Gjuhe Letrare Kombëtare mbi bazën e lirive gjuhësore, por si një rast për triumf ndaj Diatektit të Veriut, pra, ndaj Gegërishtes, si një rast për ta mbyllur hermetikisht Gjuhën Letrare Kombëtare nga ky Dialekt, natyrisht me qëllimin e keq ndaj Gegërishtes, por, në të vërtetë, duke e mbyllur përfundimisht Gjuhën Letrare Kombëtare nga komunikimi me gjuhën e folur të përditshme.

Një gjë të tillë nuk e kanë bërë asnjë nga gjuhët e mëdha botëmre.

Ato kanë shekuj të praktikimit të, normes letrare por kanë edhe liri të plotë te dialekteve, të nëndialekteve të të folmeve, gjë që e sigurojnë vetë normat letrare të miratuara nga gjuhëtarët dhe nga lëvruesit e atyre gjuhëve. Kur i theksoj lëvruesit une kam parasysh se gjuhëtarët nuk mund te bëjnë asnjë hap pa lëvruëvsit e një gjuhe, pra pa autorët e gjallë dhe te vdekur të veprave që shkruhen në gjuhën përkatëse. Ata nuk mund te injorojnë si deri sot Visaret e Kombit, Kanunin e Lekë Dukagjinit, Ciklin e Kreshnikëve, krijimtarinë e Fishtës, leksikun e tyre, sintaksën e tyre, fjalëformimit e tyre. Natyrisht një normë drejtshikrimore e ndërtuar mbi kaq shumë paragjykime nuk kishte si te mos ndjente veten të dobët qysh në ballafaqimin e saj të pare me hapjen e Shqiptarëve ndaj botes.

Nëpënnjet komunikimeve individuale, nëpërmjet mediave perëndimore, sidomos televizioneve, nëpërmjet përkthimit të letërsisë botërore e nëpërmjet hyrjes se informacionit nga Perëndimi ne mediat ditore të shkruara, Gjuha Shqipe do të hynte në një komunikim të vrullshëm marramendës që nuk ishte parashikuar nga Kongresi i Drejtshkrimit. Digat e tij, si ato të Liqenit Artificial të Tiranës, nuk do t'i rezistonin as valës më të rendomtë më të cilën do të përballeshin. Natyrisht, folësit nuk do të bindeshin dhe as do t'i pyesnin gjuhëtarët te cilët e kishin konsideruar veten roja fanatike të rregullave të Drejtshkrimit dhe te Drejtshqiptimit. Por as lëvruesit nuk do të pyesnin më për mediokritetin e atyre rregullave. Ata e kanë treguar
gjithmonë veten shumë herë më të përgjegjshëm ndaj Gjuhës Shqipe sesa vetë gjuhëtarët shqiptarë dhe gjuhësia shqipe. Ndikimi i dialekteve, nëndialekteve dhe në të folme do të rritej ndaj Gjuhës Letrare kombëtare, pra në kuptimin të gjuhës së lëvruar nga autorët më të mire të Shqipes, sidomos ndikimi i Gegërishtes do të ishte vendimtar, krejtësisht i papengueshëm. Edhe shumë autorë toskë, siç kishin bëri më parë Kuteli, Xoxa dhe Kadareja, do t'iu riktheheshin trajtave të paskajorës, grupit zanor "ue", pasurisë leksikore dhe metaforike të Gegërishtes, aftësive te jashtëzakonshme fjalëformuese të saj, sintakës së Gegërishtes, aftësisë së saj për të dhënë terma që i mungojnë Shqipes në ballafaqim me gjuhët e tjera. Këto në të vërtetë janë dukuritë që ciflitin dogmatët e Gjuhësisë Shqiptare. Ata prej dymbëdhjetë vjetësh i kanë mbushur blloqet e shënimeve me gabime drejtshkrimore apo drejtshqiptimore që ua kanë kapur gazetarëve në ekran apo mikrofon, apo në faqet e shtypit, i kanë mbushur blloqet me fjalë, formanse dhe sintaksa që kanë hyrë pa lejen e tyre në të folmet e përditshme. Në vend që të krijonin një institucion të përbashkët Shqiptar, siç është Instituti i Oksfordit për anglezët dhe anglofonët, pra një institucion që të ndiqte prirjet hashkëkohore të Gjuhës Shqipe, inventarin e Gjuhës Shqipe, të konfirmonte çdo vit fjalët e reja të domosdoshme, shprehjet që i ka asimiluar, përthithur Gjuha Shqipe gjatë atij viti, pra që jane bërë thesar i Gjuhës Shqipe. Po kështu të vepronte me fjalët e ardhura nga dialektet, fjalët terma, emrat e përveçëm të huaj. Pra një institucion që ta ndiqte në mënyrë të përditshme magmën e Gjuhës Shqipe sa është e valë dhe nuk e ka marre trajtën e ngurosur për të ndërhyrë te vetëdija gjuhësore e Shqiptarëve, te mendësia gjuhësore e Shqiptarëve, në mënyë shkencore, në mënyrë demokratike, jo në mënyrë alarmante, jo në mënyrë arrogante, jo në mënyrë dogmatike. Reminishencat e asaj kohe kur gjuhëtaret e ndjenin veten perçues të vijës së PPSH-së në gjuhësi ndiheshin edhe në thirrjen që gjuhëtarët këto dite ua bënin, politikanëve për të dhënë shembull në gjuhë apo për të ndërhyrë në gjuhë, Politikanët Shqiptare, për arsye të traditës politike të gjashtëdhjetë viteve të fundit, për shumë kohë nuk do të jenë dot shembull gjuhësor për Shqiptarët.

Gjuhëtarët, pa humhur kohë, duhet ta kuptojnë se Gjuha Shqipe nuk është në krizë, përkundrazi është në zhvillim të vrullshëm, ajo shfaq përditë dukuri te reja, realitete të reja të cilat nuk i ndjek dot Gjuhësia Shqiptare.
Nëse Gjuhësia Shqiptare vazhdon të mbahet te nenet e Kongresit të Drejtshkrimit te vitit 1972, shumë shpejt do ta ndjejë veten jashtë çdo roli ndaj Gjuhës Shqipe. Gjuhëtaret Shqiptarë, në bashkëpunim të ngushtë me lëvruesit e shquar të Gjuhës Shqipe dhe të institucioneve të mëdha mediatike, enteve të fuqishme botuese, katedrat albanologjike autoritative në botë, duhet të takohen rregullisht, të ballafaqojnë përvojat, të shkojnë drejt platformave të cilat në një kohë të parashikuar dhe të përshtatshme t'i ballafaqojnë ato në mënyrë jopërjashtuese, demokratike, gjithsesi duke qenë të çliruar nga dogmat e politike gjuhësore të Kongresit të Drejtshkrimit të vitit 1972.

“Bota sot” 19 nëntor 2002