Keshtu Foli Baron Nopça

[brooklyn2007]

• Prof. Dr. NEXHIP GAMI

Ka ca kohë që më ra në dorë një artikull me titullin intrigues “Ismail Qemali donte t’ia shiste Shqipërinë Greqisë”, në fundin e të cilit del se ai është “pjesë nga vepra më interesante (?) e Nopçës “Udhëtime në Ballkan: kujtimet e baronit Franc Nopça”, ndërsa në shënimet hyrëse thuhet se ky fragment, ku “baroni hungarez tregon edhe për pjesëmarrjen e tij në Kongresin (e Shqiptarëve) (N.G.) e Triestit, është një rrëfim që duhet të jetë mjaft interesant për publikun e sotëm shqiptar”. Pasi e lexova me vëmendje tekstin e botuar në faqet III IV të “Milosaos”, suplementit letrar-kulturor të së dielës të “Gazetës Shqiptare” 19 gusht 2007 pa qenë specialist në fushën a fushat përkatëse të albanologjisë në të cilat ka kontribuar dukshëm Franc Nopça, por i nxitur nga titulli e sidomos nga ç’ka thuhet nëpër artikull lidhur me temën që shtron ai titull, si edhe si një nga ata qytetarë që përbëjnë “publikun e sotëm shqiptar”, e pashë të udhës të parashtroja disa opinione të miat lidhur me çka thuhet aty.
Që në fillim të fragmentit, pa ndonjë të dhënë dokumentare, autori zë e shkreh karikatorin e akuzave aspak të lehta: Ismail Qemali, “si mik shumëvjeçar i Greqisë, bile si agjent i paguar prej grekëve (mirë si për fillim, apo jo? (N.G.), kishte premtuar që të lehtësonte pushtimin e Janinës (edhe vazhdim nuk është aq i keq, ë? (N.G.)”. Por kur ngre një akuzë, që ta mbash në këmbë, duhet edhe ta mbështesësh me fakte. Baroni nuk mënon ta mbështesë akuzën e vet: “Ishte e qartë se Ismail Qemali donte të mbetej shef i Qeverisë së Përkohshme, sepse një gjë e tillë ishte me përfitim financiar”. Pra, përveç një padije pa këllqe, të cilën mund ta ngresh a priori ndaj cilitdo kryetar qeverie kudo qoftë, na dalka që Perandoria Austro-Hungareze nuk kishte aq para sa të mënjanonte rryshfetet e hamendësuara që paskërkish derdhur shteti grek për të blerë kryetarin e Qeverisë së Vlorës dhe, më shumë akoma, Balkanhauzi paskërkish qenë aq tuhaf sa të mos mundte ta parashikonte një gjë të tillë dhe të merrte kundërmasat urgjente, qoftë edhe paraprakisht, kur, tanimë qysh në fillimin e vitit 1913, zor që Greqia të mund të radhitej si një ndër aleatët e Fuqive Qendrore.
Diçka tjetër: si e vërteton Nopça se de facto Ismail Qemali ia hodhi Berhtoldit? Ku janë faktet (të paktën njëzë) sepse një dijetar si ai, pa dyshim, e kuptonte si buka që ha se shkenca nuk i honeps dot hamendjet, nga kushdo qoftë.
Vargu i akuzave të Nopçës vijon me fjalët: “Duke qenë se më 1911 botuesi Stid (Stead) më kishte treguar diçka për marrëdhëniet e Ismail Qemalit me Greqinë dhe se shkrimtari Aleksandër Ular… më kishte zbuluar ca gjëra për sjelljen e Qemalit si guvernator i Tripolisë, nuk e kisha të vështirë të parashikoja se Qemali do t’ia shiste Shqipërinë Greqisë” dhe, as më shumë as më pak, mbështetur mbi këto dokumente (?!),t’i deklarojë Berhtoldit: “Ismail Qemali është maskara”. Po të mbështetesh në “fakte” të tilla si Filani më ka treguar diçka dhe Fistëku më ka zbuluar ca gjëra (kuptohet, ky i fundit (fakt që nuk e tund as topi!), atëherë mund të nxjerrësh konkluzione “të sigurta” se Xhon Kenedi paskish dashur ta skuqte Amerikën, (po ja që nuk paskërkish mundur!) apo që baron Franc Nopça ka pasë qenë agjent i mçefët i Rusisë para dhe pas 1917-ës. Pse? Sepse të mund të thuash, duke vënë dorën në zjarr (veç qaje dorën) që dikush të ka treguar diçka ose që një tjetër të ka zbuluar ca gjëra, mund të vërtetosh edhe më shumë akoma, për shembull atë që thuhej në një këngë të kahershme humoristike shkodrane “se kish hypë bullica n’fik”. Veçse në këtë të fundit grumbullohen qëllimisht, për të realizuar efektin komik, një tog absurditetesh. Ndërsa Nopça e ka përnjëmend! Dhe hajde e merre vesh se ç’të ka (apo vërtet të ka) treguar ai dikushi ose të ka zbuluar ai tjetërkushi! Dhe pastaj të deklarosh, pa ta bërë bef syri: “Pupu, ç’maskarenj paskan pasë qenë këta burra!”
Më tej % më ruda. Ky “fakt”, që i vë Ismail Qemalit damkën e tradhtarit, i ishte “konfirmuar” (bash kjo është fjala që është përdorur në atë fragment) shkruesit të atyre radhëve edhe nga dy shqiptarë, njëri prej të cilëve ka pasë qenë nipi i Ismail Qemalit. Vetvetiu dalin dy pyetje. E para: pse duhet ta besojmë pa mëdyshje këtë “fakt” të pakonfirmuar asgjëkundi, posë disa kujtimesh ( që, ashtu si ato faktet në hava, që janë dhënë më sipër për çështjen që po shqyrtojmë, u ngjajnë më shumë atyre muhabeteve çakërrqejf që bëhen në një qoshe mejhaneje ku të dalin sytë prej tymit të qofteve gjysmë të djegura? Edhe sikur t’i marrim si të mirëqena, madje të bëra në një bar luks, mos vallë të dy “konfirmuesve”, për arsye nga më të ndryshmet, u interesonte nxirja e figurës politike e morale të Ismail Qemalit? Pastaj (tanimë jo me sigurinë e breshërisë së “fakteve” të mësipërme) aty flitet për flakjen e “limonit të shtrydhur” prej grekëve.
Vetë Nopça ia lejon vetes të bëjë shakara me gogozhel, si ajo që bën për ta “trembur shumë” Tahiri. Dhe këto i bën si “mik i shqiptarëve”, siç shprehet vetë, por pikësëpari në dobi të shtetit që përfaqësonte dhe të cilit i shërbente. Dhe, për ne, kjo është e kuptueshme, sido që dikush të cilit nuk i pëlqenin a nuk i pëlqejnë veprimet e tij në këtë hulli do të kishte lëshuar a do të lëshojë akuza e sharje të rënda në këtë drejtim. Ama, kur është fjala për vlerësim fjalësh të dëgjuara nga njëri a nga tjetri për veprime a “veprime” të Ismail Qemalit, ai ngulet të lëshojë kokrra rr’feje mbi të dhe nuk ndalet pak e të ftillojë se sa mund e madje dredhi i duhej të bënte një politikani-diplomat të një shteti ende në shtërzimet e lindjes për të siguruar një lindje të mbarë. Ajo ishte një kohë kur politika e përgjithshme e Monarkisë Dyfishe në Ballkan përputhej me synimet liridashëse e shtetformuese të shqiptarëve. Por disa nga vendet fqinje, me mbështetje të fuqishme prej njërës a disave nga Fuqitë e Mëdha, donin ta pengonin në çdo mënyrë realizimin e tyre. Nga ana e vet, një politikani-diplomat shqiptar i duhej që ta pengonte në çdo mënyrë realizimin e synimeve të tyre antishqiptare. Në këtë tragë ecte madje edhe ndonjë përpjekje ( që nuk pati të ardhme) e disa nga idelogët e politikanët e lëvizjes kombëtare shqiptare që nga koha e Rilindjes e në fillimet e shekullit XX për krijimin e një konfederate a bashkësie me një a disa vende fqinje, fakte këto të dokumentuara e të interpretuara drejt edhe nga historianë seriozë prej atyre vendeve fqinje që, të paktën në atë kohë, mbanin qëndrime agresive ndaj Shqipërisë. Na duket se kaq duhej ta kuptonte një njeri i rrahur me vaj e me uthull në punë të politikës e të diplomacisë, po aq sa edhe në ato të shkencës, përpara se të lëshonte anatemën denigruese të pambështetur në fakte, në fakte nga ato pa të cilat shkenca pëlcet si flluskë sapuni.
Në një letër drejtuar Shkëlqesisë së Tij Konradit që nga Triestja më 3 mars 1913 (Kongresi i Shqiptarëve i Triestes përfundoi më 6 mars të atij viti), Nopça pohon se “qeveria shqiptare (e cila në atë kohë kryesohej nga Ismail Qemali (N.G.) mbante kontakte miqësore me Vienën”. Në rastin më të keq, këto fjalë nuk flasin në dobi të akuzës së tij, por mbështesin mendimin mjaft të përhapur në qarqet e historianëve që merren me atë periudhë të historisë së Shqipërisë se Ismail Qemali ka qenë një politikan i mençur, elastik, që, në momentin e dhënë, dinte ku ta gjente pikën e orientimit për të punuar në favor të interesave të vendit të vet.
Më poshtë: “I shpjegova Berhtoldit (për t’u bërë ai vetë, pra Nopça, mbret i Shqipërisë (N.G.) se më duhej vetëm (boldi është imi (N.G.) një shumë e madhe për të blerë të ashtuquajturit patriotë shqiptarë…” (Më parë, në fragmentin që kemi parasysh, ai na e ka paraqitur Fan Nolin si ndonjë njeri hutaq, që “harroi” (siç) dhe, pak kohë pasi Nopça lëshoi në erë një pyetje që, ashtu siç na rrëfen ai vetë, nuk qe aq marramendëse sa ta hutonte një njeri si Noli ( të merremi vesh: Fan Noli — nxjerr nga xhepi dokumentin që i interesonte aq shumë Nopcës! ). Dhe, padashur, zëmë e pyesim veten: Ismail Qemali maskara, Fan Noli shushameno. Kush e ka radhën?… Baroni-mik nuk shqiptohet ende. Mbase e kishte planifikuar ta bënte shqiptimin e madh pas vitit 1933, kur, siç duket, besonte se do ta merrte veten. S’qe e thënë. Në atë vit gjëmëmadh bëri ca gjëra të tjera. Ndodh. Ne këtu na trishton fakti që “fakte” të kësaj fare bëhen metoda e tij e hulumtimit atëherë kur, në vend të dokumentimit të saktë, mbi të cilin mbështetet vepra e tij shkencore, edhe si albanolog, sidomos ajo e periudhës së vonë, ai operon me “fakte” që të gozhdojnë e nuk të lënë të bësh as gëk, as mëk! Bukur fort. Pse vallë?… Vërtet, pse? Si na hapet e na e bën të ditur vetë Nopa, asnjëri nga eprorët e tij në sferën e diplomacisë nuk ua kishte vënë veshin ambicieve të tij – mbase edhe qëllimlarta – për t’u bërë ai vetë mbret i Shqipërisë. Ndërkaq, sipas po këtij fragmenti të kujtimeve të veta, ai i kishte shprehur Berhtoldit mendimin se “në Vlorë mund të shpresohej që Ismail Qemali, i mbështetur më parë prej Berhtoldit, nuk do të më krijonte vështirësi…”. Mos lepuri fle pikërisht këtu? Duke hamendësuar edhe ne një herë pas gjithë atyre hamendësimve të baronit nepsqar (të kuptohemi: edhe kjo hamendje është “e asgjë më”) do të thoshnim: Mos vallë Ismail Qemali, i cili, siç do që të na bindë Nopça, përsëri pa argumente për të qenë, ia kishte hedhur një herë Berhtoldit, tani “na hodhi” Nopçës dhe, kur mund t’ia kishin kërkuar ndonjë opinion, nuk e kishte mbështetur synimin e tij për t’u bërë mbret dhe, madje, mund tua kishte deklaruar troç mendimin e vet instancave të ndryshme të Vienës zyrtare? Mbase edhe ndonjë tjetër nga patriotët shqiptarë kishte bërë po ashtu? Jo se çështja e mbretit të Shqipërisë aso kohe do të vendosej (siç nuk u vendos) në Shqipëri. Prapëseprapë, nëse dëgjon ca gjëra të tharta për mëtimet e tua, që gati përherë të ngjajnë të drejta, të duhet të kesh shumë vetëpërmbajtje për të mos reaguar si të të vijë...
Diçka tjetër. Nopça shkruan: “Ka mundësi që kandidatura ime të pritej me shpoti në qarqet kompetente. Disa janë më vonë, kur u tërhoqa i neveritur nga çdo veprimtari lidhur me Shqipërinë…” Kaq shpejt u neveritka njeriu, bre, nga një dashuri e gjatë, e përgjëruar, kur kjo neveritje nuk shpjegohet me arsye pasionale, gjë që edhe mund të ndodhë, por ngaqë, pas Konferencës së Londrës, “Shqipëria… ishte një lindje e vdekur”. Ja, ta zëmë se ashtu ishte vërtet. Po si u braktiska, zoti baron, kufoma atëherë kur ti, miku, je i shtrënguar, qoftë edhe nga një kod etik minimal, t’i bësh nderimet e fundit? Për këtë të detyronin edhe prejardhja jote, edhe ato dy fije fisnikërie që ti duhej t’i kishe mësuar në vitet kur jetoje në ato shkrepa “të vdekura”, atëherë kur ishe ngujuar aty nga ashku i dijetarit (për të cilin të nderojmë dhe të falënderojmë) dhe jo nga monomania e mbretërimit. Siç duket, të ka kapërthyer ideja fikse se, po të ishe bërë ti mbret i saj, as më shumë e as më pak, Shqipëria do të kishte qenë një lindje e gjallë. Ajmé.
Na duket se do të ishte në dobi si të dijetarëve të shquar, ashtu edhe të vetë organeve të shtypit që nga veprat e tyre të përzgjidheshin për botim pasazhe që përbëjnë meritat e tyre të padiskutueshme, për çka dijetarë shqiptarë, kur ka qenë rasti, u kanë dhënë hakun dhe jo të atilla që, objektivisht, tingëllojnë si qesëndi fyese për ta. Mund të thuhej se shtypi i lirë i ka faqet të hapura për të shprehur çdo mendim. Ashtu vërtet, por të fillosh ta prezantosh një personalitet, bie fjala Franc Nopçën, nga ato gjëra që, në rastin më të mirë, ngjan se i kanë hedhur në letër në ca imta kur e kanë humbur kthjelltësinë që i karakterizon (dhe çdo njeri ka të tilla imta) do të thotë që, dashur pa dashur, t’ua shëmtosh imazhin në sytë e lexuesit, i cili, qoftë edhe larg e larg, ka një tjetër ide për ta. Është tjetër gjë kur botohet një libër i plotë, ku ajo çka thuhet e veçuar në një artikull zë një vend të parëndësishëm sido që, prapëseprapë, të lë një shije të athët, si për nga bendia e paargumentuar, ashtu edhe, akoma më shumë, për nga cilësia pa cilësi.
Ndërsa për të dalë në shtyp si fragmente më vete, nëse ndërkohë nuk do të jetë terur xanxa e sensacionit, ato mund të prisnin radhën edhe disa vjet, pa shkaktuar ndonjë dëm kushedi se çfarë. Për më tepër, nuk duhet t’ia lejojmë vetes që, për çdo arsye qoftë, të botohen shkrime të cilat, ashtu në tym, e prezantojnë veten si orvatje mjerane për të nxirë figura të tilla të Kombit si Plaku i Vlorës, Plaku i Shqipërisë, figura që i kemi si ujët e paktë dhe na bëjnë ta mbajmë kokën lart. E di që mund të përdoren disa “përligjje”, por sofizma të tilla nuk do të ishin dinjitoze për organe shtypi që e respektojnë veten dhe, pikërisht për këtë arsye, do t’u neveriten dhe nuk do të përdoren). Në një formë a në një tjetër, dukuri të kesaj fare qësin kryet edhe në raste të tjera. Jo pa shkak, për to janë shqiptuar figura të shquara të jetës intelektuale të vendit.


http://www.balkanweb.com/gazetav4/index.php?id=27727