Ndahet nga jeta Xhanfise Keko.

[ClaY_MorE]

Dhjetori i fundit i Xhanfise Kekos

Ndahet nga jeta në moshën 79-vjeçare një nga regjisoret e para të kinematografisë shqiptare


Orët e para të mëngjesit të djeshëm kanë qenë të fundit për gruan që besonte aq shumë në forcën e artit. Ai moment kur dorëzohesh para forcës së madhe të natyrës dhe Zotit, do të mbetet përgjithmonë një çast intim, që secili e merr me vete në botën ku shkon, pa mundur t‘ia shpjegojë dot se çfarë ndodh atyre që lë pas... Por Xhanfise iku në një mëngjes kur dielli ngrohte dhe pse temperaturat tregonin një ditë të zakonshme dimri, si për t‘u besuar thënieve se "dielli kërkon të ngrohë ndonjëherë dhe dhembjen". Iku "në ditën më të shkurtër dimërore, në prag të Krishtlindjeve...", thotë shkrimtarja Meri Lalaj, mike e Kekos.

Iku, duke lënë pas një punë që do ta bëjë gjithnjë të pranishëm emrin e saj në kinemanë shqiptare, apo duke iu referuar fjalës së Lalaj, "duke kryer detyrën e saj si nënë, për t‘i shkuar pranë të birit, Dorit".

Për ata që kanë mundur ta njohin Xhanfisen (pas vdekjes së Dorit, shkrimtarit Teodor Keko, bir i saj) është e admirueshme fuqia që ajo pati brenda vetes për të përballuar këtë humbje. Ndaj dje kur ajo mbylli sytë përgjithmonë, pavarësisht fjalëve që nuk munguan për kontributin e saj në kinemanë shqiptare, nuk kishte si të mos kujtohej dhe ky detaj, që një "nënë po shkon më në fund tek i biri".

Ndaj, le të besojmë se ikja e zonjës së filmit te fëmija të ketë qenë e lehtë, si e të gjithë njerëzve që lënë pas shumë dashuri.

"Artistja e Popullit", Xhanfise Keko, konsiderohet si themeluesja dhe regjisorja e parë e filmit shqiptar për fëmijë. Ajo është dhe kineastja e parë femër në vend, duke thyer kështu konceptin që në botë ishte thyer kohë më parë, se arti i shtatë mund të posedohej aq mirë edhe nga femrat.

Ajo u lind në Gjirokastër, më 4 janar 1929, në një familje me tradita. Pas mësimeve të para, në vitin 1950, së bashku në një grup prej tetë vetash, ku veçohen Endri Keko, Petraq Lubonja, Sokrat Musha, Jani Nano, Koço Tollko etj., kryen një specializim në Bashkimin Sovjetik, për kinematografi. Pas studimeve në vitin 1952, fillon punë në kinostudion "Shqipëria e Re", si asistente regjisore. Më vonë punoi si regjisore montazhi e paralelisht si regjisore filmash dokumentarë e kronikale, ku realizoi disa filma me temë nga jeta e përditshme, ku përmendim "Tregim për njeriun e punës" (1963), "Ata çajnë përpara" (1964), "Tingujt dhe fëmijët"(1970) etj.

Pas një përvoje të gjatë, si asistente regjisore, montazhiere, formuluese muzike e zhurmash, ku edhe xhiroi në mënyrë të pavarur dokumentarë nga jeta e fëmijëve, duke parë se bota e fëmijëve e ngacmonte më shumë, në vitet e më vonshme, ajo iu kushtua tërësisht kësaj bote, nëpërmjet filmit artistik për fëmijë, duke pasur suksese të mëdha dhe duke qenë e mbetur e vetmja regjisore e filmave për fëmijë.

Me filmin artistik, Xhanfise Keko e pati kontaktin e saj të parë si regjisore montazhi në filmat "Oshtimë në bregdet" dhe "Plagë të vjetra". Kjo përvojë, si dhe dokumentarët e xhiruar, i dhanë asaj mundësi që t‘i përvishej filmit artistik për fëmijë.

E nisi krijimtarinë e saj me filmin artistiko-dokumentar, "A, B, C... ZH" në vitin 1972. Një histori fëmijësh në një kopsht të kryeqytetit. E zgjeruar kjo temë dhe me një vështrim artistik vjen në dy vitet e mëpasme në filmat "Kryengritje në pallat", "Qyteti më i ri në botë" dhe "Mimoza llastica".

Pas këtyre filmave vjen edhe suksesi i saj i plotë në filmin "Beni ecën vetë". Shumë çmime dhe një emër tashmë i afirmuar në kinematografinë shqiptare, që zuri me meritë vendin që i takonte krahas regjisorëve të tjerë me emër të filmit artistik.

Bota e pasur e fëmijëve, shqetësimet e ditës, përpjekja për të edukuar një brez të ri, e ndërthurur kjo me temën dhe shqetësimet e më të rriturve, solli një epokë të re në filmin artistik shqiptar. Në punën e saj të vështirë me fëmijët, ajo mundi të dalë me sukses, falë përkushtimit, aftësisë dhe ngrohtësisë që krijoi ajo në marrëdhënie me fëmijët. Janë me dhjetëra fëmijë, që sot s‘janë më të tillë, por që kujtojmë me respekt e dashuri punën dhe përkushtimin e saj në sa e sa filma. E pra, ata erdhën krejt natyrshëm me botën e tyre, të sinqertë, të besueshëm, të gjallë e plot emocione.

Histori të ditës, por edhe të së kaluarës së luftës, ku përsëri ajo paraqitet me sukses në tre-katër filma radhazi. Janë këta filma, ku edhe personazhet e tyre dalin paksa mbi moshën e filmave të tjerë dhe në ta veprojnë edhe personazhe të rritur, të cilët interpretohen bukur dhe shkrihen në njësh me fëmijët si Pandi Raidhi, Kadri Roshi, Sulejman Pitarka, Ndrekë Luca etj.

Filmi i fundit i saj, "Taulanti kërkon një motër", që ishte edhe filmi i saj i 11-të artistik, e çoi atë drejt titullit të lartë "Artiste e popullit" në vitin 1985.

MTKRS ka ngritur një grup pune për organizimin e gjithë ceremonisë së varrimit të regjisores së njohur. Homazhet pranë trupit të saj do të bëhen sot në Muzeun Historik Kombëtar prej orës 12:00 e deri më 13:00.

Në familjen Keko kanë mbërritur që dje ngushëllimet. Ministria e Kulturës i ka shprehur ngushëllimet familjes që humbi njeriun e shtrenjtë, por edhe miqve, kolegëve dhe artit shqiptar, që humbi një artiste të madhe, vepra e së cilës do të kujtohet nga brezat që vijnë. Ngushëllimet familjes ia kanë shprehur dhe Kryeministri Sali Berisha, Kryeparlamentarja Jozefina Topalli, ministri i Kulturës Ylli Pango, zv/ministrja e Kulturës, Suzana Turku, Eqerem Spahia, Bardhyl Londo, Agron Xoxa, Xhevdet Ferri, Artan Minarolli, Beqir Meta, Viktor Gjika, Hysen Hakani, Kristaq Dhamo, Tinka Kurti, Margarita Xhepa, Dhimitër Anagnosti, Saimir Kumbaro, Natasha Lako, Faruk Basha, Ilia Terpini, Saim Kokona, Limos Dizdari etj.



Flasin dy miket e ngushta të Xhanfise Kekos


Orët e fundit me Coelho-n

Diku pranë kokës së krevatit, në shtratin ku ndante orët në spital, rrinte një libër i Paolo Coelhos. Gruaja që adhuronte artin, kishte zgjedhur këtë mënyrë për të sfiduar sëmundjen dhe për ta orvatur mendjen në përfytyrimet që të jep letërsia. Kjo e fundit është gjithnjë ilaçi më i mirë që të bën të harrosh dhembjet e lehta apo të rënda që fshihen të trupin tënd. Mynever Shuteriqi, bashkëshortja e shkrimtarit të ndjerë, Dhimitër Shuteriqi, dhe shkrimtarja Meri Lalaj, dy mike të vjetra të Xhanfise Kekos, e tregojnë këtë detaj teksa mundohen të shkëpusin në këtë ditë të trishtuar për to (pas marrjes së lajmit se Xhano nuk jeton më), momentet e fundit të takimit me të. Sigurisht që historitë që miket kanë ndarë me njëra-tjetrën këto vite mbartin mijëra kujtime, që ato do të kenë mundësi t‘i tregojnë në ditët në vijim. Por, nën tisin e dhembjes që nuk do të mund të shkëmbejnë më mendimet e tyre me shoqen që ato pëlqejnë ta quajnë thjesh Xhano, na tregojnë më poshtë diçka më tepër nga takimi i fundit me të…


Mynever Shuteriqi


Kam qenë ditët e fundit te Xhanoja dhe kemi bërë një bisedë të ngrohtë, siç bënim gjithnjë. Atë ditë që shkova tek ajo, kisha parë në TVSh të jepej filmi "Beni ecën vetë". Ia tregova këtë Xhanos, duke i thënë se "ke bërë një film që vazhdon të jetojë edhe sot, dhe do të jetojë përgjithmonë. Të lumtë! Je një grua shumë e talentuar dhe je dhe aq modeste, sa kurrë nuk i kë bërë reklamë vetes dhe filmave të t‘u të mrekullueshëm, kurrë nuk e ke ekspozuar veten si një grua nga më të rrallat në artin shqiptar… Ia thashë këto fjalë dhe u përlota, pasi e dija që Xhanoja vuante nga një sëmundje e rëndë dhe rrezikonte jetën. Por Xhanoja me atë qetësinë dhe modestinë e përhershme më tha: "Mynever, unë kam bërë atë që kam mundur dhe më vjen mirë që filmat e mi të kenë jetë dhe kanë jetëgjatësi. Kjo, pasi nuk jam vetëm unë që kam bërë filma të tillë, por është meritë e gjithë kinematografisë shqiptare, shokëve të mi artistë. Kur hyra në kinematografi shumë vite më parë, isha tepër e re, dhe s‘kisha asgjë lloj përvoje. Përvojën e mora falë ndihmës së kolegëve të mi të vjetër, që i gjeta atje, artistë dhe regjisorë të njohur. "Më kujtohet se te koka e krevatit ku qëndronte Xhano pashë kapakun e një libri të Paolo Cohelo-s, të cilën ajo po e lexonte. Në fakt dhe unë i kisha çuar një libër që e kam shkruar dhe botuar këto ditë, ‘Një jetë me dashuri‘, ku flas për jetën me tim shoq, shkrimtarin Dhimitër Shuteriqi. Ajo e mori në duar librin dhe më tha: Edhe ti Mynever paske bërë një punë të madhe dhe të bukur. I kisha shkruar si dedikim në hyrje të librit këto fjalë: Xhanos, regjisores së njohur e shumë të talentuar dhe njëherësh shoqes sime shumë të dashur. Më përqafoi, u përlotëm të dyja dhe kështu jam ndarë me Xhanon.


Meri Lalaj

Para një jave isha në spital te Xhanoja dhe biseduam për rreth një orë e gjysmë. Ishte duke lexuar një libër të Paolo Coelho-s. Dhe dielli shkëlqente atë ditë. Dhe ajo rrinte tërë kohën në këmbë, ndihej mirë. Pastaj, këto ditët e fundit nuk munda të flas, pasi nuk kishte celular me vete. Më vjen mirë që nuk vuajti shumë, pasi qe gjithnjë e rrethuar nga shumë dashuri njerëzore. Mendoj se pengu i saj i madh në punën krijuese qe që në tërë këto vite ajo nuk mundi të realizonte një film, dhe që në tërë këto vite që u bënë aq shumë ndryshime në Shqipëri nuk u realizua një film për fëmijë. Humbja e saj është një nga gjërat më të dhembshme që më kanë ndodhur. Sepse Xhano ishte një grua shumë e mençur dhe fisnike, një grua artiste, që e ka bërë ashtu siç duhet detyrën ndaj vendit të saj, Shqipërisë, si një shqiptare e vërtetë. Dhe detyrën si nënë ajo po e kryen sot, që po i shkon të birit, Dorit, pranë. Është tepër e dhembshme kur fëmijët ikin para nënës. Dhe kjo është plaga e madhe që Xhanfizja mbante në zemër. Miqësia jonë është e gjatë. Unë njihem me të që kur isha studente në moshën 18-vjeçare, miqësia jonë është prej 20 vitesh, ndërsa njohja para 40 vitesh.


Keko ka shkruar jetën e saj në një libër

"Tani mund të vdes e qetë". Këto janë fjalët që regjisorja Xhanfise Keko ia ka thënë mikes së saj, Meri Lalaj, disa muaj më parë, së cilës i ka besuar dhe një kopje, që ajo e ruan në kompjuter, të librit me kujtime, që e ka shkruar kohët e fundit. Lalaj tregon se artisja ka lënë pas në dorëshkrim një libër me kujtime nga puna e saj si regjisore filmash. "Xhanoja ka shkruar dhe ka gati një libër me kujtime nga puna e saj si regjisore filmash, nga përvoja e saj me artistët e vegjël. Librin e ka shkruar me shumë dashuri, dhe shumë përkushtim, dhe ka mundur t‘i shprehë mirënjohje për të gjithë njerëzit që kanë punuar me të. Libri është ende në dorëshkrim dhe unë e kam në kompjuter një kopje, si dhe i biri, Iliri. "Tani mund të vdes e qetë, se një kopje të librit e ke ti dhe një Iliri", më tha disa muaj më parë.


Dokumentarë:


"Tregim për njeriun e punës" (1963),

"Ata çajnë përpara" (1964),

"Tingujt dhe fëmijët"(1970),


Artistike:


1971: "A, B, C... Zh"

1972: "Qyteti më i ri në botë"

1973: "Mimoza llastica"

1975: "Beni ecën vetë"

1976: "Tingujt e luftës"

1977: "Tomka dhe shokët e tij"

1978: "Pas gjurmëve"

1980: "Partizani i vogël Velo"

1981: "Kur po xhirohej një film"

1982: "Një vonesë e vogël"

1984: "Taulanti kërkon një motër"



Gazeta Shqip!

[EDUARDI]

Ngushellime Per Regjizoren E Mirenjohur
Xhanfise Keko

[diviner]

Nkushellime te gjitheve
per:Xhanfise Keko

[[Perla]]

Ngushellime Familjes ! Eshte nje humbje e madhe per kinematografine tone.
Kujtimi i saj do te jetoje ne punen e sajj te mrekullueshme.
I paharruar qofte kujtimi i saj e Shpirti ju prefte ne paqe !

[RaPSouL]

Ngushllime familjes.

U preft ne paqe.

[JaCk_DaniELs]

Nguushellime Familjes.