Për vuajtjet e ziliqarëve…
Nga Dr. Adriana Anxhaku*
14-12-2007 Shekulli
Teksa rilexoja "Këshilla për jetën" të Shopenhauerit, më del para syve thënia: "Qysh në kohën e Senekës njihej e zotërohej mirë arti "i bukur" i zhvlerësimit të meritave me një heshtje keqdashëse, duke i fshehur publikut arritjet e mira të mendjes njerëzore thjeshtë me anën e injorimit të tyre. E kopukët e asaj kohe përdornin me aq shkathtësi mjete të tilla, si dhe maskarenjtë e sotëm. Është gjithmonë zilia që kërkon të të mbyllë gojën".
Nuk ka dyshim se demokracia na ka mësuar tashmë të flasim pa doganë, e të përdorim më shumë fjalët sesa punët, por kjo prirje e thurur me ferra thashethemesh dashakeqe i helmon marrëdhëniet tona jo fort bashkëpunuese edhe kështu siç janë. Kur e qëmton më afër zilinë, duhet dalluar faktikisht qartë ndërmjet dy pikëvështrimeve të ndryshme. Zilia është një element regresi në shoqëri, një lloj ndryshku që harxhon shumë energji mendore e psikike që mund të përdoreshin në mënyrë pozitive krijuese e frytdhënëse jo vetëm për individin, por edhe për shoqërinë. Ajo ndryshon prej ambicies profesionale që respekton rregullat e lojës dhe ia del mbanë punëve me origjinalitet e përkushtim. Prandaj thënia: "Kam zili, pra jam", do të duhej të përkthehej në një shoqëri demokratike me rregulla loje: "Kam aftësi për të kryer disa gjëra, pra jam". Por nuk ndodh kështu realisht. Zilia ushtrohet vertikalisht e horizontalisht, fillon prej "luftës brenda llojit", për të vazhduar me smirën konsumiste, pa pyetur njëherë se a ka nevojë njeriu vërtetë të konsumojë diçka, thjesht sepse e konsumojnë të tjerët?
Përpjekja për të kuptuar fillon me shtrimin e pyetjes: Pse janë ziliqarë disa njerëz? Për të vazhduar me pyetjen tjetër po aq jetike: A ka fusha të jetës të lira prej zilisë e smirës, me gjithë interesat konkurruese?
Pa mohuar shpjegimet që i jep kësaj ndjenje psikologja, të tipit: Zilia mund të tregojë se sa i vogël është uni ynë e se sa i mbivlerësojmë ne të tjerët, ose hipoteza psiko-analitike se mund të vijë nga problemet e akumuluara në të pavetëdijshmen tonë për shkak edhe të jetës së varfër seksuale, (në këto raste ndihma psikologjike, por edhe njëfarë konfesioni a rrëfimi se jemi ziliqarë e lehtëson problemin, sepse thjeshtë evidentimi i tij ndihmon për të nxitur mekanizma mbrojtës), më duket më me interes një shpjegim filozofik i thjeshtë, për "të qetësuar" pak plagët e hapura të ziliqarëve.
Paradoksi i njeriut që e mendon veten si qendra e botës e Zot, luan një rol të rëndësishëm në shtjellimin e tezës sonë. Në njëfarë mase jemi të tillë, për të gjitha vendimet që marrim ndaj problemeve të ndryshme që kanë lidhje me ne. Jo më kot Sartri ia jepte përgjegjësinë për atë çka bëhet njeriut në jetën e tij, aftësive të tij për të vepruar me vullnet të lirë në botë. Kaq e vërtetë është kjo, sa ndonjëherë duke pasur një pafundësi mundësish (parimisht, në një shoqëri demokratike me rregulla loje), na duket se mund të bëjmë çdo gjë. Ky tipar është më karakteristik për të rinjtë, të cilët mund të duan njëherësh të mësojnë disa gjuhë të huaja, të jenë mirë me shkollën, të bëjnë sport, por edhe të mos humbasin asgjë prej qejfeve të jetës etj. Megjithëse kjo ndjesi shfaqet edhe te njerëzit e tjerë deri në moshë të thyer, vetëm se me pjekuri njerëzit nuk mendojnë se janë "zotër" në kuptimin se mund të bëjnë çdo gjë me jetën e tyre si kur ishin më të rinj, por se të paktën kanë akoma mjaft zgjedhje përpara. Në hullinë e këtij arsyetimi egocentrik disa njerëz e "harrojnë" ose thjeshtë nuk duan ta kujtojnë se janë të kufizuar në hapësirë, në trupin e vet, i cili i lë në baltë ndonjëherë, por edhe në kohë, (dihet se sa zgjat jeta jonë përafërsisht). Atëherë, duke qenë të detyruar të zgjedhim ndërmjet këtyre mundësive, e të braktisim mjaft të tjera, zgjedhin t'i kushtojmë më tepër kohë nga 24 orët e përbashkëta që kemi karrierës ose familjes, prindërve ose fëmijëve, miqve ose disa pasioneve dhe doemos do kemi lënë pa përmbushur mjaft mundësi të tjera. Një ndjesi e tillë mund të në bëjë të ndjehemi "fajtorë" se ta zëmë, nuk i kemi kushtuar aq kohë sa duhet prindërve tanë, të cilët një ditë largohen nga kjo botë, ose se nuk kemi dhënë aq dashuri sa duhet e se nuk kemi qenë aq të përsosur në disa zgjedhje. Të gjitha këto situata janë tek çdo qenie njerëzore. Vetëm se, ajo që i ndryshon ato është vetëdija optimiste sartriane, se sa herë që zgjedhim ne kemi zgjedhur më të mirën e mundshme për momentin. Kjo mund të ngushëllojë disi.
Druaj se ndokush mund të rrudhë buzët nga ky shtrim filozofik i problemit, prandaj po theksoj se ky lloj shtrimi presupozon një farë barazie të mundësive në nisje gjë zakonisht garantohen nga institucione të caktuara shoqërore, sidomos në shoqërinë demokratike e cila ka si parim bazë të saj shpalosjen e individualitetit të veçantë dhe jo bërjen e të gjithë njerëzve njësoj si barazitizmi diktatorial. Dallimi kryesor këtu është kantian: Në rast se këto zgjedhje na i imponon shoqëria, për shkak të statusit tonë social, si ta zëmë, jeta në një fshat të humbur, lindja në një familje me shumë fëmijë ose lindja rom nuk e lenë njeriun të ketë mundësi parimisht të njëjta me individë të tjerë, kjo nuk puqet gjëkundi me parimet bazë të të drejtave njerëzore e parimet e demokracisë që synojmë (që, për hir të së vërtetës nuk duhet të jenë vetëm një slogan, por një realitet i prekshëm për këto shtresa, falë edhe politikave të rishpërndarjes sociale). Në rast se këto zgjedhje i bëjmë vetë, paçka se mund të dështojmë në ca prej tyre, atëherë kemi të bëjmë realisht me një shoqëri të mirëfilltë demokratike që synon t'u ofrojë të gjithë qytetarëve të saj, pa përjashtim, mundësi të barabarta për arsimin, dije, biznes etj.
Rollsi, ky partizan i parimit kantian të barazisë në "Një teori për drejtësinë" është i detyruar të pohojë se smira nuk mund të eliminohet krejtësisht prej shoqërisë demokratike. Kjo vjen sepse njerëzit i vlerësojnë si të padrejta e aspak transparente shumë mundësi që u ofron shoqëria demokratike. Një gjë e tillë vërehet edhe në mjaft raste edhe këtu tek ne si shkak për zilinë. Dyshimi se rregullat e ligjet krijojnë privilegje është një ndër shkaqet e kësaj ndjenje që shprehet në mentalitetin: "Ose i ka bërë me drogë ose me tjetër gjo ato pare!". Kaq larg shkon zilia dashakeqe këtu saqë shpesh nuk mund të pranohet as puna me orar të zgjatur, as përkushtimi, as zelli i dikujt për të ngritur në këmbë një biznes a sipërmarrje si bazë e fitimeve më të mira për ziliqarët e konsumit. Përmirësimi i rregullave të lojës në përgjithësi e përmbushja e atyre standardeve të provueshme në jetë, që i kërkon me të drejtë ai komuniteti ku po trokasim të hyjmë, do ta shfuqizonte këtë burim të zilive të kota.
E megjithatë natyra njerëzore nuk ndryshon, do të mendonte ndonjë pesimist i pandreqshëm, zilia do të jetë gjithnjë prezente në marrëdhëniet tona. Ajo është e minimizueshme po themi ne, domethënë, mund të reduktohet vetëm ndër njerëzit që janë patologjikisht të tillë, e për to, si për çdo sëmundje tjetër duhet mjeku, ose psikologu: E rëndësishme është që, së pari, ajo nuk duhet nxitur dhe përligjur, siç ndodh rëndom, duke i maskuar prirjet e saj si "drejtësi shoqërore". Dhe, së dyti, duhet trajtuar sipas fjalëve të Millit, "si prirja më antishoqërore e më e keqe" në shoqërinë demokratike. Meqë shkatërron konkurrencën e ndershme, e shoqëruar shpeshherë prej intrigës, zilia përbën kësisoj një burim helmues për demokracinë, sepse lejon çdo mjet për të arritur qëllimin. Sa i përket pyetjes, nëse ka fusha të lira prej zilisë e smirës, ka mjaft të tilla edhe në realitetin tonë të përditshëm, ndeshim gjithnjë njerëz aq të mençur që kuptojnë se ka mjaft vend për të gjithë në këtë diell, e se secili prej nesh mund të gjejë atë fushë të interesave ku të shprehë veten e tij. Që kuptojnë gjithashtu se edhe në pastë disa njerëz që kanë interesa si ne, aq më mirë, kjo mund të nxisë secilin prej nesh të shkojë më përpara e jo të harxhojë atë kohën e vockël të jetës së tij, duke i vënë stërkëmbësha të tjerëve.
*Pedagoge e Filozofisë në UT
Përgjigju Duke Cituar
qe te kesh , dhe te kerkosh te ecesh perpara , nuk ka asnje vlere-), jane me ziliqare se ziliqaret.
Krijoni Kontakt