George Orwell

[J@mes]

Reçension
“Viti 1984”

Viti 1984 është një vit i mbushur me monotoni, varfëri të cilat shkaktoheshin nga absurditetet qeveritare që ishin mënyrë të jetuari në Britaninë e asaj kohe. Një tjetër rrezik I asaj kohe ishte dhe totalitarizmi. Një nga karakteristikat më të prekshme të totalitarizmit ishte numri i madh i viktimave që ai ka lënë pas dhe pushtimi jo vetëm fizik por edhe shpirtëror i shoqëris Britanike.

Ngjarjet e romanit janë vendosur në vitin 1984 në Londër të Anglis e cila është pjesë e Oqeanis. Partia që ishte në pushtet udhëhiqej nga figura e Vëllait të Madh.
Në roman flitet për një shtet ku nuk ekzistojnë as rregullat e as ligjet, por ekziston vetëm një parim: bindje absolute në mendime dhe veprime.Ky parim është i njëjtë për të gjithë dhe që duhej zbatuar me përpikmëri. Partia që ishte në pushtet e ndante shoqërin Angleze në tre klasa kryesore:
1.Të privilegjuarit që ishin njerëzit më besnik të partis ose ndryshe dhe servilët që e mbështesnin në çdo hap të saj.
2.Njerëzit e thjeshtë të partisë.
3.Proletarët ose shtresa e ulët.

Personazhi protagonist i romanit është Uinston Smithi i cili kishte lindur në 1945-ën dhe ishte 39 vjeç. Uinston punonte në Ministrin e së Vërtetës por që në të vërtet nënkupton Ministrin e Gënjeshtrave. Uinstoni punonte në administratën e partis dhe ishte pjesë e saj por në fshehtësi ai vepronte kunder sepse nuk ishte dakort me politikat që ajo ndiqte për ti bindur dhe nënshtruar njerëzit. Uinstoni ishte pjesë e njerëzve të thjeshtë të partis, ishte anëtar pa prespektiv i klasës së mesme, i mbushur me zemërim të pafuqishëm ndaj partis që kontrollonte jetën e tij. Jeta e tij u kthye në vuajtje sepse ai smundi ta ndërtonte atë ashtu si e kishte dashur.

Uinstoni bashkohet me Xhulian, ku më pas dashurohen me njëri-tjertin. Kjo dashuri midis tyre ishte e pastër edhe pse lindi në kushte të vështira. Xhulia ishte një zyrtare e rangut të ulet, të cilës nuk i pëlqente politika. Ajo ishte një vajz e qeshur me plot humor. Ndryshe nga Uinstoni i vetmuar, i zymtë, Xhulia përfaqëson shpirtin e 8iltër, të fortë dhe të lirë. Xhulia në këtë roman është personazhi më i pëlqyer.

Dashuria e pastër e Uinstonit dhe Xhulias i bënë të dy personazhet më të fort dhe më optimist për të kapërcyer çdo penges dhe vështirsi që u del përpara. Duke qënë të bashkuar dhe me guximin që u fal dashuria, ata i kërkojnë O’Brajënit i cili është anëtar i lart i Besnikëve të Partisë, t’i lidhë me Vëllazërinë, e cila është një forcë opozitare që mendohet se udhëhiqet nga armiku kryesor i Vëllait të Madh i cili ishte Emanuel Goldshteini. O’Brajëni ishte një njeri djallëzor dhe i pa shpirt. Ai përfaqëson njeriun intelektualë , imazhin e errët dhe skajin e fundit të totalitarizmit.

Më pas Uinstoni dhe Xhulia zbulojnë se O’Brajëni i kishte mashtruar. Por tashmë ishte shumë vonë për ti shpëtuar rrezikut që i kanosej Uinstonit dhe Xhulias. Dhe për këtë Uinstoni arrestohet. Duke ditur që parimi bazë i partis së Vëllait të Madh ishte bindja absolute gjë që Uinstoni e kishte shkelur dhe për këtë arsye ai do dë merrte dënimin me vdekje. Megjitatë Uinstoni në fund zbulon se nuk ka mesuar ta dojë Vëllain e Madh.

Nëpërmjet romanit George Orwell kërkon të tregoj se Oqeania është një shoqëri përtej totalitarizmit. Georg Orwelli nuk sulmon socializmin, por njërëzit mëndje lehtë dhe interesaxhinj që e quajnë veten socialistë. Bota që krijon autori në roman portretizohet si botë groteske por që është një botë imagjinare. Pro nuk ka arsye që ta shikojmë vizionin e errët të Georg Orwellit si mohim të alternativave të jetës reale.

Romani mund të shikohet si pasqyrë e forcave dhe pengesave që rrezikojnë lirin dhe nevojën për të rezistuar. Me një fjalë mund të thuhet se pjesa më e madhe e këtyre forcave mund të përcaktohen si gënjeshtra. Georg Orwelli ngre kryhet kundër dredhive qeveritare, autoritaizmit dhe fanatizmit. Viti 1984 është një roman ku ndërthuren intriga, trillimi, mankthi dhe grotesku. Gjë që realizohet nga njerëz të veshur me pushtet.

Georg Orwell është një autor autobiografik. Ai i bazon personazhet e tij, në ndodhit që i kanë ndodhur gjatë jetës. Ai i personalizon ata në personazhet e librave të tij. Këtu mund të përmëndim personazhin e Xhulias, ndoshta ajo ka diçka nga gruaja e parë e Georg Orwellit, Eileen-i e cila vdiq në vitin 1945. Georg Orwell është një autor i cil lufton kundra shtypjes që i bëhet personave dhe shoqëris në përgjithësi. Ai lufton padrejtësit që i bëhen atyre.

Në qoftë se në këtë roman nuk do të kishte gjë tjetër veç personazheve dhe narracionit, ndoshta sot nuk do të lexohej. Në fakt ai ka shumë më tepër se kaq. Lënda e tij e jashtëzakonshme e kthen romanin në një kryevepër të vërtet. Nuk është e vështir të kuptohet se pse romani i fundit i Georg Orwellit, i botuar shtatë muaj para vdekjes së autorit, pati një sukses të jashtëzakonshëm. Arsyet e suksesit ishin:
1.Ajo është një histori diskretituese dhe djallëzore që i tërhëq adoleshentët.
2.Ky roman u lexua si një koment social madje si profeci.

Ky roman trajton një temë terheqëse pasi flet për problemet sociale që i iteresojnë shoqëris. Një pjesë tjetër interesante në ketë libër është se flet për portretin e njërëzve të vëshur me pushtet. Romani “Viti 1984” është një trakt i madh që do ti rezistoj kohës sepse mesazhi i tij është i përjetshëm: Mendimet e gabuara janë elementë të lirisë.

Romani është i shkruar qartë dhe interesant për një auditor të thjesht dhe të të githa shtresave dhe kohërave. Nga ky libër përfiton një auditor i gjërë. Për ti treguar atyre vuajtjet dhe pasojat që shkakton një mos qeverisje e mirë, egoizmi tepert dhe etja për pushtet të cilat shkaktonin vuajtje në shoqëri.

Nga J@mes Douglas

[Dr Rieux]

Kundera e fillon "Librin e te qeshures dhe harreses" me nje histori pak a shume keshtu: shkurt 1948, ka pak kohe qe ka mbaruar lufta e dyte boterore dhe komunistet vijne ne pushtet ne Cekosllovaki. Ne sheshin kryesor te Prages, populli eshte mbledhur per te festuar fitoren. Ne tribune jane dy udheheqesit kryesore te asaj kohe Clementis dhe Gottwald. Clementis i jep Gottwaldit kapelen e tij. Ky moment fiksohet ne fotografine me te famshme te Cekosllovakise komuniste. Por pas dy vjetesh Clementis akuzohet si tradhetar dhe pushkatohet. Rrjedhimisht cdo kopje e fotografise se lartpermendur retushohet per te zhdukur Clementis-in. I vetmi kujtim i tij ne ate cast, mbetet kapelja e tij ne koken e Gottwald-it.

Zevendesoni ne paragrafin e mesiperm Clementis-in me Mehmet Shehun dhe Gottwald-in me Enver Hoxhen, 1948 me 1945 dhe 1950 me 1981 dhe kemi nje histori si kopje karboni te Shqiperise komuniste. Kete detaj e ka perjetesuar (dhe parashikuar) mjeshterisht Orwell-i me kryevepren e tij.

Nje gje qe eshte per te ardhur keq, eshte sesi nje kryeveper e tille dhe gjetje realisht terrorizuese si ideja e "Vellait te Madh" te kudogjendur ne jeten e individit, eshte neperkembur ne menyren me idiote te mundshme ne nje koncept showbiz-i ne shoqerine e sotme.

[xani1]

E kam pasur këtë libër, e kam lexuar dhe shumë më ka pëlqyer.
Fatkeqësisht m`u ka djegur gjatë luftës sikundër edhe të gjitha librat dhe dorëshkrimet që i kisha.

[desaparacidos]

E kam lexuar te pakten dy here kete liber.

Sinqerisht duhet te them qe historia dhe menyra e shkrimit eshte mediokre, mesatare. Por ka shume vlera te tjera...

[Xhuxhumaku]

Politika dhe gjuha angleze



Alba Kepi 11/10/2010 10:09:00


"Politics and the English Language" (Politika e gjuha angleze) është një ese që George Orwell publikon më 1946 e ku argumenton hollësisht abuzimin me gjuhën angleze dhe korrupsionin e gjuhës në përgjithësi



George Orwell, 1946

Shumica e personave që i intereson kjo çështje pranon, se gjuha angleze ndodhet në një gjendje të keqe; megjithatë është opinioni i përgjithshëm që në mënyrë të ndërgjegjshme nuk bën asgjë për të ndryshuar situatën. Civilizimi ynë është në dekadencë e gjuha jonë - të paktën si e tillë pranohet- përfshihet pashmangshmërisht në kolapsin e përgjithshëm. Si rrjedhojë, çfarëdolloj tentative për të kundërshtuar abuzimet me gjuhën konsiderohet frut i një sentimenti të lidhur me të kaluarën, si të preferosh qirinjtë nga drita elektrike apo karrocat ndaj aeroplanit. Kjo mënyrë arsyetimi nënkupton bindjen jo plotësisht të vetëdijshme, se gjuha është një produkt natyror e jo një instrument që ne vetë ndërtojmë për nevojat tona të veçanta. Është e qartë se rënia e një gjuhe, në fund të fundit, për shkaqe politike e ekonomike nuk është thjesht efekt i keq i atij apo këtij shkrimtari. Megjithatë, një efekt mund të bëhet shkak, duke prodhuar nga ana e tij të njëjtin efekt në mënyrë të amplifikuar e kështu deri në infinit. Një burrë fillon të pijë, sepse ndihet i dështuar dhe duke e vazhduar, bie gjithnjë e më poshtë, pasi pi. Diçka e ngjashme po ndodh me gjuhën angleze. Bëhet e shëmtuar, e lëshuar, pasi mendimet tona janë të marra, por neglizhimi i gjuhës i bën mendimet tona akoma më qesharake. Çështja është se ky proces është i kthyeshëm. Anglishtja moderne, sidomos në formën e saj të shkruar, është plot me zakone të këqija që përhapen për të imituar e që mund të shmangen, në rast se jemi të predispozueshëm për t'i dhënë vëmendjen e duhur. Po të çlirohemi nga shprehi të tilla, do të mund të mendojmë më qartë e të mendosh me qartësi është hapi i parë dhe i nevojshëm drejt një rigjenerimi politik. Kjo do të thotë se lufta kundër një anglishteje të keqe nuk është e gabuar e as një shqetësim i veçantë i shkrimtarëve profesionistë. Do të kthehem pas pak në këtë pikë e shpresoj se atëherë arsyeja e afirmimit tim të jetë e kuptueshme.

Si fillim, marrim në shqyrtim pesë shembuj se si zakonisht shkruhet sot në anglisht. Këta shembuj nuk i kam zgjedhur, pasi janë më të keqshkruarit (po të dëshiroja mund të kisha zgjedhur dhe më të këqij), por sepse ilustrojnë disa nga veset mendore që sot na brengosin. Janë tekste nën nivelin mesatar, por që e ilustrojnë mirë problemin.

Çdo shembull është i numëruar, në mënyrë që mund t'i bëjmë referim më poshtë.
1- Në të vërtetë nuk jam i bindur se është jo korrekte të thuash se Milton që dikur dukej jo i ndryshëm nga një Shelley i shek. XVII, të mos jetë bërë për shkak të një eksperiencë çdo vit e më të hidhur, më alien sesa themeluesi i atij sekti jezuit që asgjë nuk e bën të tolerojë.

Professor Harold Laski (Saggio in Freedom of Expression)

2- Mbi të gjitha, ne nuk mund të humbim kohën (këtu Orwell përdor termin Ducks and Dakes, një lojë antike, me kuptimin e kalimit të kohës në aktivitete të kota) me një seri idiotizmash primitive që përcakton Marchiani përdorime fjalësh si në Basic English (një formë e thjeshtëzuar e anglishtes e viteve '30) "put up with" për "tolerim" apo "put at loss" për "konfuzion"

Professor Lancelot Hogben (Interglossia)

3- Nga një anë kemi personalitetin e lirë: si përkufizim jo nevrotik, pasi nuk ka kontradiktë e as ëndrra. Dëshirat e tij, çfarëdo qofshin, janë transparente, pasi ato janë vetëm ajo ç'ka miratimi institucionale i mban në pararojë të vetëdijes; një tjetër model institucional mund të ndryshojë numrin e intensitetin e tyre, pasi brenda tyre ato (dëshirat) janë shumë pak natyrale, të pathyeshme ose kulturisht të rrezikshme. Por nga ana tjetër lidhja sociale në vetvete nuk është gjë tjetër veçse një refleks i ndryshueshëm i këtyre integriteteve të vetëfituara.
Sillni në mëndje përkufizimin e dashurisë. A nuk është ai portreti ekzakt i një akademiku të vogël? A ka një vend në këtë sallë pasqyrash për personalitetin e vëllazërinë?

Ese psikologjike për politikën (Nju Jork)

4- E gjithë "shoqëria e mirë" vjen nga klube xhentëlmenësh e të gjithë kapitenë fashistë të furishëm të lidhur nga urrejtja e përbashkët për socializmin e nga tmerri i egër i valës në rritje të lëvizjes revolucionare të masës, të shtyra në sjellje provokuese, në zjarrndezës të këqij, në legjenda mesjetare me puse të helmosura, e gjitha kjo për të legalizuar shkatërrimin e tyre ndaj organizatave proletare duke çuar ankthin e borgjezisë së vogël në ethe shoviniste në emër të luftës kundër revolucionit si rrugëdalje nga kriza.

Pamflet komunist

5-Në qoftë se një shpirt i ri duhet të përhapet në këtë vend të vjetër, ka një problematikë e një reformë kontestuese që duhet përballuar e ka të bëjë me humanizimin e galvanizimine. Pavendosmëria në këtë drejtim shfaq kancer e atrofi të shpirtit. Zemra e Britanisë mund të jetë e fortë dhe e shëndetshme në rrahje, por ulërima e luanit britanik, sot i ngjan atij të Bottomit, në "Ëndrra e një nate vere", të Shekspirit, - i sjellshëm si zëri i një pëllumbi ("As gentle as any sucking" është një citim nga vepra e Shekspirit, një lojë fjalësh që nënkupton një pëllumb të sapolindur). Një Britani e re e fuqishme nuk mund të vazhdojë pafundësisht të prezantohet në sytë apo veshët e botës, me rënkime femrash të Langham Place të shtirura pacipërisht si një "anglishte standard". Kur në ora 9:00 dëgjohet zëri i Britanisë, është më mirë e infinitisht më pak qesharake të dëgjosh H, e harruar, sesa mendjemadhësinë, hipokrizinë, represionin, kollarisjen, dashakeqësinë e pëllitjeve të pafajshmeve, virgjëreshash joshëse.

Letër gjykatës

Çdonjëri prej rasteve ka negativitetin e tij, por përveç shëmtirës së pashmangshme, dy janë karakteristikat e përbashkëta me të gjitha. E para është se imazhet janë të palëvizshme, tjetra është mungesa e saktësisë. Çdo shkrimtar e ka një ide të qartë, por nuk arrin ta shprehë ose pa dashje thotë diçka të ndryshme, ose pothuajse nuk i intereson se fjalët e tij nënkuptojnë diçka. Kjo bashkësi përsiatjesh e paaftësish evidente është karakteristika më e dallueshme e prozës angleze moderne e mbi të gjitha e shkrimeve politike të çdo lloj tipologjie. Sapo hyn në disa argumente, konkretja avullon në abstrakte e askush nuk duket i aftë të mendojë një mënyrë të foluri që nuk është i lodhshëm: proza konsiston në gjithnjë e më pak fjalë të zgjedhura për kuptimin e tyre e gjithnjë e më shumë fjalë të gozhduara si copa të një koteci parafabrikat. Këtu poshtë po rendis me shënime e shembuj disa nga rastet me të cilat puna e ndërtimit të prozës normalisht mënjanohet.

Metaforat e fryra

Një metaforë e sapokrijuar ndihmon mendimin për të evokuar një imazh, ndërsa nga ana tjetër një metaforë teknikisht e vdekur (p.sh. një rezolutë e hekurt) është kthyer në një fjalë të thjeshtë e përgjithësisht mund të përdoret pa e humbur fuqinë.

Por, në mes këtyre dy grupeve ekziston një larmi mbeturinash metaforash të lodhura që kanë humbur çdo fuqi evokative dhe përdoren thjesht për t’u kursyer njerëzve lodhjen për të krijuar fraza. Shembuj janë: Ring the changes on (t'i biesh të gjitha zileve - të bësh diçka ndryshe nga e zakonshmja, më interesante), take up the cudgel (të mbash anën e dikujt), toe the line (të jesh në linjë - të bësh atë çka pritet nga ti), ride roughshod over (të bësh ç'të duash pa pyetur askënd), stand shoulder to shoulder with (të rrish kurriz më kurriz me dikë), play into the hands of (të bësh lojën e dikujt), no axe to grind (të kesh një opinion të fortë për diçka), grist to the mill (të bësh diçka që më vonë të kthehet në avantazhin tënd), fishing in troubled waters (të peshkosh në ujëra të turbullta), on the order of the day (diçka aktualisht me shumë interes), Achilles’ heel (thembra e Akilit - pika e dobët e dikujt), swan song (gjesti i fundit para një mbarimi të dështuar), hotbed (qendra ku po kurdiset diçka e papëlqyer). Shumë prej tyre janë përdorur pa e njohur kuptimin dhe metafora të papajtueshme shpesh përzihen, shenjë kjo që shkrimtarit nuk i intereson ajo çka po thotë. Disa metaforave sot, të zakonshme, u është harruar kuptimi i tyre fillestar me pavetëdijshmërinë e përdoruesve të tyre. Për shembull “toe the line” shpesh shkruhet “tow the line”(të jesh në linjë). Një tjetër shembull është “hammer and avil”, sot një mënyrë për e përdorur për të thënë se e ka kudhra të keqen. Në jetën reale kudhra është ajo që copëton hekurin e nuk ndodh kurrë e kundërta: një shkrimtar që ndalon e mendon për atë çka thotë do të shmangte çnatyrimin e frazës origjinale.

Operator ose komponent verbal fals

Këto elemente shmangin lodhjen për të përzgjedhur folje dhe emra të përshtatshëm e në të njëjtën kohë mbushin çdo frazë rrokje të shtuar që i japin një simetri të dukshme. Frazë karakteristike janë sono render inoperative (ta bësh paveprueshëm), militate against (të jesh pengesë), prove unacceptable (të rezultosh i papranueshëm) make contact with (të biesh në kontakt), be subjected to (të jesh subjekt i), give rise to (t'i japësh origjinë), give grounds for (të japësh arsye), have the effect of (të kesh efektin e), play a leading part (role - të luash një rol kyç) in make itself felt (të dëgjohesh), take effect (të kesh efekt), exhibit a tendency to (të shfaqësh një tendencë ndaj), serve the purpose of (të shërbejë në qëllim të) etj.

Pjesa më evidente është eliminimi i foljeve të thjeshta, në vend që të përdoret një fjalë e vetme si break (pushon, mbaron), stop (ndalon), mend (korrigjon), kill (vret) - një folje kthehet në një frazë të ndërtuar nga një mbiemër apo emër i bashkangjitur në një formë verbale të pacaktuar si prove, serve, form, play, render (provoj, shërbej, formoj, luaj, kryej një rol). E përveç kësaj, forma pasive preferohet nga ajo aktivja në çdo rast të mundshëm, ndërsa format përcjellore të foljeve zëvendësohen nga konstrukte nominale si p.sh. by examinattion of në vend të by examinining. Larmia e foljeve të përdorura reduktohet akoma dhe më tej në variacionet me -ize e -de dhe pohimi më banal fiton një thellësi sipërfaqësore falë përdorimit të variacionit “not un”. Parafjalët dhe lidhëzat e thjeshta zëvendësohen me fraza si: with respect to, having regard to, the fact that, by dint of, in view of, in the interests of, on the hypothesis that (për sa i përket, konsideruar që, fakti është se, me anë të, parë e konsideruar, në interes të, hipoteza që). Në mbyllje të frazës rreziku për një rënie të cilësisë së shprehjes evitohet me përdorimin e tingujve përgjithësisht të njohura si greatly to be desired (shumë për të dëshiruar), cannot be left out of account (nuk mund të mos merret në konsideratë), a development to be expected in the near future (një evolucion që presim në të ardhmen), deserving of serious consideration (i denjë për t'u marrë në konsideratë), brought to a satisfactory conclusion (kryer më një mbyllje të kënaqshme) e kështu me radhë.


Stili për t'u dukur

Fjalë si phenomenon (fenomen), element (element), individual (individ), objective (objektiv), categorical (kategorik), effective (efikas), virtual (virtuale), basis (bazë), primary (fondamentale), promote (promovim), constitute (i përbërë), exhibit (performanc), exploit (shfrytëzoj), utilize (me përdor), eliminate (me eliminu), liquidate (me likuidu), përdoren për të zbukuruar pohimet e thjeshta e për t'i dhënë një atmosferë paanësie shkencore gjykimeve të njëanshme. Epitete si epoch-making (epokale), epic (epike), historic (historik), unforgettable (të paharrueshme), triumphant (triumfale, age-old (datë antike), inevitable (e paevitueshme), inexorable (i paepur), veritable (autentike) përdoren për t'u dhënë dinjitet mekanizmave të pisur të politikës ndërkombëtare, ndërsa mënyra e të shkruarit që tenton të lavdërojë luftën merr një ngjyrë arkaike falë fjalëve si real (mbretëri), throne (tron), chariot (karrocë angleze), mailed fist (rrezik i armatosur), trident (sfurk), sword (shpatë), shield (mburojë), buckler (mburojë e madhe antike), banner (vessillo), jackboot (grusht i hekurt), clarion (bien trombat).
Fjalë e fraza të huaja si cul de sac, ancien regime, deus ex machina, mutatis mutandis, status quo, gleichschaltung, weltanschauung, përdoren për t'i dhënë testit një frymë kulture e elegance. Me përjashtim të shkurtesave të dobishme si i.e. (id est), e.g. (exempli gratia) ed etc., non... ed etc., sot nuk ka asnjë nevojë që anglishtja të përdorë qindra shprehje të huaja. Shkrimtarët e këqij sidomos ata që merren me shkencë, sociologji e politikë, janë pothuajse gjithnjë të ndikuar nga ideja se fjalët greke e latine tingëllojnë më imponuese se ato saksonet e kështu fjalët si expedite (përshpejtim), ameliorate (përmirëësim), predict (parashikuar), extraneous (pa lidhje), deracinated (estirpato), clandestine (klandestin-nëntokësor), subaqueous (nënujor) e qindra të tjera fitojnë gjithnjë e më shumë terren, respekt në krahasim me fjalët anglosaksone. Zhargoni karakteristik i prozës marksiste me fjalë si hyena (hiena), hangman (boja), cannibal (kanibal), petty bourgeois (borgjezia e vogël), these gentry (ky vulg), lackey (lake), flunkey (puthësduarsh), mad dog (qen i egër), White Guard (roja e bardhë), është ndërtuar në shumicën e rasteve me shprehje e fjalë të përkthyera nga rusishtja, gjermanishtja e frëngjishtja. Procedura më e thjeshtë për të krijuar fjalë të reja mbetet përdorimi i rrënjës greke e latine me përdorimin e prapashtesës -ize, sa herë që është e nevojshme. Shpesh është më e lehtë krijimi i fjalëve të tilla si deregionalize, impermissible (e papranueshme), extramarital (jashtëmartesore), non-fragmentary (jo pjesë-pjesë) e kështu me radhë, sesa të ideosh fjalë angleze të afta për të kodifikuar kuptimin përkatës. Në përgjithësi rezultati përkthehet në paqartësi e mosvëmendje.

Fjalë pa kuptim

Në një lloj tipi proze, mbi të gjitha në kritikë arti e në kritikë letrare, është normale të ndeshesh me pjesë të gjata pa asnjë kuptim. Fjalë si romantic (romantik), plastic (plastik), value (vlera), human (njerëzor), dead (i vdekur), sentimental (sentimentale), natural (natyrale), vitality (vitale), të përdorura në kritikën e artit nuk kanë asnjë kuptim të përcaktuar, në sens që nuk përshkruajnë objektin e identifikuar e nuk presin që dhe lexuesi ta bëjë normalisht këtë. Kur një kritik arti shkruan "karakteristika e spikatur e operas X e vlera e saj vitale”, ndërsa një tjetër komenton atë çka ka tërhequr paraprakisht vëmendjen e tij në këtë vepër, lexuesi klasifikon të gjitha këto si një diferencë opinionesh të ndryshme. Në qoftë se fjalët e bardhë dhe e zezë do të përdoreshin në këtë kontekst në vend të termave të mësipërme, atëherë lexuesi do ta kuptonte menjëherë që po përdorej një gjuhë e papërshtatshme.

Mjaft fjalë në leksikun politik janë ngjashmërisht të abuzueshme. Fjala fashizëm aktualisht nuk ka tjetër kuptim, veçse si diçka e padëshirueshme. Fjalët demokraci, socializëm, liri, patriotik, realist, drejtësi kanë secila shumë kuptime të ndryshme që nuk pajtohen me njëra-tjetrën. Në rastin e fjalës demokraci jo vetëm që nuk ekziston një përkufizim i pranuar përgjithësisht, por dhe tentativa për t'i dhënë një kuptim pengohet nga çdo anë. Është pothuajse universale tendenca se të përcaktosh një vend si demokratik është një lëvdatë, si rrjedhojë mbështetësit e çdo tipi regjimi, që e përkufizojnë sistemin e tyre si demokraci, kanë frikë se do të jenë të detyruar të heqin dorë nga ky term, në rast se ai merr një përkufizim preciz. Fjalë të këtij lloji përdoren shpesh në mënyrë ndërgjegjësisht jo të ndershme. Ose më mirë, personi që e përdor, ka një përkufizim privat të termit, por i lë dëgjuesit të kuptojë se duke e përdorur i referohet diçkaje tjetër. Pohime të tilla si: marshalli Petain është një patriot i vërtetë; shtypi rus është më i liri në botë; kisha katolike është kundër persekutimit - bëhen përherë me qëllim kurthi. Fjalë të tjera të përdorshme me kuptim të larmishëm dhe në shumicën e rasteve në mënyrë mashtruese, janë: klasa, totalitar, shkenca, progresist, borgjez, reaksionar, barazi.
(Vijon nesër)

Përktheu: Alba Kepi

standard

[Xhuxhumaku]

Politika dhe gjuha

Gazeta Standard 12/10/2010 10:53:00


"Politics and the English Language" (Politika e gjuha angleze) është një ese që George Orwell publikon më 1946 e ku argumenton hollësisht abuzimin me gjuhën angleze dhe korrupsionin e gjuhës në përgjithësi



George Orwell, 1946

(vijon nga numri i djeshëm)

Pas këtij katalogu shtrembërimesh e mashtrimesh do sjell një tip tjetër shkrimi që është ende në origjinë. Kësaj here duhet domosdoshmërisht të flitet për një pjesë të sajuar. U propozoj lexuesve përkthimin e një proze të mirë, në një anglishte moderne të llojit më të keq. Ky është një pasazh i famshëm nga Ecclesiaste:
I returned and saw under the sun, that the race is not to the swift, nor the battle to the strong, neither yet bread to the wise, nor yet riches to men of understanding, nor yet favour to men of skill; but time and chance happeneth to them all.
(Unë pashë dhe nën diell se gara nuk është e të shpejtëve, lufta e të fortëve e as buka e të mençurve, pasuria e mendjemprehtëve e favori i inteligjentëve, pasi koha e rasti u ofrohet të gjithëve.)
Ja në një anglishte moderne:
Objective considerations of contemporary phenomena compel the conclusion that success or failure in competitive activities exhibits no tendency to be commensurate with innate capacity, but that a considerable element of the unpredictable must invariably be taken into account.
(Konsideratat objektive në lidhje me dukuritë aktuale të çojnë në konkluzionin se suksesi ose dështimi në aktivitetet konkurruese nuk tregojnë tendencën që përputhet me aftësinë e lindur, por që një sasi e konsiderueshme e papraktikueshme duhet patjetër të merret parasysh.)
Kjo është një parodi dhe jo shumë e theksuar. Për shembull pasazhi i mësipërm përmban mjaft segmente të të njëjtit tip anglishteje. Siç e vutë re, përkthimi im nuk ishte i vërtetë e ekzakt. Fillimi e fundi riprodhon me mjaft besnikëri kuptimin e frazës origjinale, por në pjesën qendrore të pjesës imazhet konkrete (garë, bukë, luftë) shpërndajnë në një mënyrë të paqartë shprehëse suksesin e konfliktin në situata konkurruese. E kështu duhet të jetë pasi asnjë shkrimtar bashkëkohor, të cilëve po u referohem, asnjë i aftë të përdorë shprehjen si analizë objektive e fenomeneve moderne, nuk do të katalogonte kurrë mendimet e tyre me një detajim kaq ekzakt. Proza moderne tenton qartësisht t'i largohet konkretes. Le t'i analizojmë tani nga afër dy pasazhet e mësipërme. E para përmban 49 fjalë me vetëm 60 rrokje e të gjitha termat e përdorur janë të përdorimit të përditshëm. Pasazhi i dytë përmban 38 fjalë me 90 rrokje: 18 terma të përdorura kanë rrënjë latine e një greke. Në të parin shfaqen gjashtë imazhe të gjallë e vetëm një shprehje që mund ta quajmë të vagët (koha e rasti). Në të dytin nuk gjendet as edhe vetëm një fjalë interesante e mirëfilltë, madje përkundër 90 rrokjeve të saj, ofron vetëm një version të reduktuar të kuptimit të sjellë nga pasazhi i parë. E megjithatë, është pa dyshim tipi i dytë që përhapet më shumë në anglishten moderne. Nuk dua ta ekzagjeroj, por kjo nuk është mënyrë të shkruari... e shkruara nuk është akoma universale e gjurmë të thjeshtësisë shfaqen herë pas here dhe në faqet më të keqshkruara. Ndoshta po t'ju kërkonin juve të shkruani diçka për fatin e pasigurisë njerëzore, me shumë mundësi do të ishit afruar më shumë rezultatit të ngjashëm me fantazinë time sesa atij të Ecclesiaste.
Siç u përpoqa të demonstroja, anglishtja moderne në versionin e saj të keq nuk zgjedh fjalët në virtyt të kuptimit të tyre e as nuk krijon imazhe për ta sjellë më të qartë fjalimin. Përkundrazi, kombinon shirita të gjatë fjalësh që kanë qenë të ndërtuar e sistemuar nga të tjerët, për të pasur një rezultat më të prezantueshëm me anë të një mashtrimi të vërtetë. Fuqia tërheqëse e këtij stili të shkruari vjen nga thjeshtësia e tij. Është më e thjeshtë, madje më e shpejtë po t'ia marrësh dorën të thuash: “Sipas opinionit tim, nuk është një hipotezë e justifikuar”, sesa të thuash: “Unë mendoj kështu”. Kush merr në zotërim fjalë gati për t'u përdorur, nuk preokupohet as për ritmin e propozimeve pasi këto fjalë janë studiuar përgjithësisht në mënyrë që të rezultojnë euforike. Kur një tekst krijohet me shpejtësi si p.sh kur i diktohet një stenografi apo mbahet një fjalim është më lehtë të biesh në një stil pompoz e të latinizuar.
Fraza si: "Një konsideracion që duhet ta mbajmë mirë në mëndje", apo "një konkluzion që ne do aprovojmë menjëherë" u kursen shumë pasazheve (teksteve krijuese) një përfundim të papritur. Përdorimi i metaforave, ngjashmërive, shprehjeve frazeologjike tashmë të veshura çon në një zvogëlim të dukshëm të sforcimit mental, por duke sakrifikuar kuptimin që mbetet i vagët, jo vetëm për atë të cilit i është destinuar por dhe për vetë autorin. E ky është efekti i metaforave të përziera.

I vetmi qëllim i metaforës është të risjellë një imazh viziv. Kur këto imazhe kapërcehen si në frazat: "Oktapodi fashist këndoi këngën e tij të mjellmës", "grushti i hekurt u hodh në enë", është fare e qartë, se autori nuk ka fare në mëndje imazhin e objekteve për të cilat flet.
Merrni akoma në konsideratë shembujt që dhashë në fillim të esesë. Prof. Laski përdor pesë forma negative në 53 fjalë, njëra prej të cilave është superflu duke e bërë tërë pjesën absurde - duke shtuar dhe gabimin se alien përdoret në vend të akin, gjë që gjeneron nivelin e turbullt të tekstit.
Profesor Hogben disaprovon rolin e një shprehje të përditshme si “put up with” e nuk impenjohet të kontrollojë në fjalor se çdo thotë kjo fjalë. Një shembullin 3 është pothuajse e kotë të luash rolin e jo shpirtmadhit pasi është komplet pa kuptim e që mundësisht mund të kuptohet veçse duke lexuar pjesën tjetër të artikullit nga e cila është marrë. Në shembullin 4 autori e di pak a shumë se ç’do të flasë, veçse akumulimi i frazave të kota e mbyt si gjethet e çajit kur bllokojnë lavamanin.

Në të 5-n fjalët e kuptimi janë të ndarë pothuajse në gjithçka.
Personat që shkruajnë kështu kanë përgjithësisht një emotiv lëvizës - urrejnë diçka dhe e shprehin duke vlerësuar diçka tjetër, dhe nuk janë të interesuar të shfaqin në detaje atë që po thonë.
Një shkrimtar real në çdo frazë që shkruan, duhet të bëjë të paktën katër pyetje:
1. Çfarë po kërkoj të them?
2. Me ç'fjalë do ta shpreh?
3. Çfarë imazhi apo mënyre të thëni do ta bëj më të qartë?
4. Cili imazh është mjaft i freskët që të japë një efekt?
Me shumë mundësi do të shtoj dy pyetje të tjera:
5. Si mund ta them më shkurt?
6. Kam shkruar diçka të shëmtuar të panevojshme?
Por nuk jeni të detyruar të bëni tërë këtë lodhje. Mund t'ia dilni mjaft lehtë duke hapur mendjen e dukë lënë hyrjen e fjalëve të gatshme në përdorim. Ato do krijojnë fraza për ju, do mendojnë në vendin tuaj e në nevoja do t'ju japin një shërbim të rëndësishëm duke fshehur pjesërisht dhe tek ju, kuptimin e asaj që donit të thoshit.
E në këtë pikë bëhet mjaft e qartë marrëdhënia midis politikës e korrupsionit të gjuhës. Në ditët e sotme është përgjithësisht e vërtetë se proza politike është një proze e keqe. Kur kjo gjë nuk është e vërtetë, atëherë do të zbulohet se shkrimtari është një rebel që po kërkon të shpreh opinionin e tij e jo linjën e partisë. Ortodoksia, e çfarëdolloj ngjyre, duket se kërkon një stil pa jetë artificiale.

Zhargoni politik që shfaqet në pamflet, në artikuj, në manifeste, në programet e aksioneve të qeverisë e në fjalimet e nënsekretarëve të ndryshëm, natyrisht të një partie e tjetre, në aspektet mbetet gjithnjë konstante; nuk gjenden kurrë propozime origjinale, të menduara e të shkëlqyera. Duke dëgjuar ndonjë politikan të lodhur që mbi podium përsërit mekanikisht të njëjtat frazë si – bestial atrocities ( mizori shtazarake), iron heel (thembër e hekurt), bloodstained tyranny (tirani gjakatare), free peoples of the world (popujt e lirë në botë), stand shoulder to shoulder ( krah me krah) – shpesh kemi ndjenjën e çuditshme se përballë kemi një manekin e jo një qenie humane, ndjenjë që bëhet më e mprehtë kur rrezet e diellit bien mbi syzet e oratorit duke i transformuar në dy disqe të bardhë që fshehin sytë brenda tyre. E kjo nuk është një imagjinatë. Një orator që përdor këtë tipologji shprehjeje ka marrë tashmë rrugën që e transformon në një makinë. Nga laringu i tij dalin fjalë, por truri i tij nuk është përfshirë në këtë proces, si do të ishte po t'i zgjidhte personalisht fjalët që prononcon. Është i njëjti fjalim i shumë herëve të tjera, oratori mund të jetë pothuajse i pavetëdijshëm në atë ç'ka po thotë, si besimtarët që recitojnë liturgjinë në kishë. Kjo gjendje vetëdije e reduktuar, për mos të thënë e domosdoshme, favorizon konformizmin politik.
Çdo fjalim politik, i shkruar apo oral, është në pjesën më të madhe mbrojtje ndaj të pambrojturit. Çështje si persekutimi i sundimit britanik në Indi, arrestimet e vrasjet në Rusi, lëshimin e bombave në Japoni, mund të mbrohen, në fakt, por vetëm me argumente shumë brutale që shumica e personave të mund të dëgjojnë e jo të mblidhen për qëllime politikisht të zyrtarizuara nga partitë politike. Si rrjedhojë gjuha politike formohet në shumicën e saj në eufemizëm, në argumente tautologjike e mbi një turbullirë totale e të paqenë. Fshatra të pambrojtur bombardohen nga lart, banorët detyrohen të gjejnë strehim fushave, kafshët vriten me të shtëna mitralozi, kapanonet marrin flakë nga plumbandezës; kjo quhet paqe. Miliona fshatarë të privuar nga fermat e tyre e të lënë rrugëve pa asgjë, jetojnë veçse me atë pak gjë që mbajnë mbi kurriz: kjo quhet transferim i popullsisë apo sistemim kufijsh. Burra e gra mbahen burgjeve për vite, pa proces apo dënohen me një plumb qafe apo në tëmth, ose dërgohen të vdesin në poshtërsi duke mbledhur dru në Siberi: kjo quhet pastrim nga elementët e padëshirueshëm".
Një frazeologji e ngjashme është e nevojshme kur kërkohet të nominohen gjëra pa dashur evokimin e imazheve korrespondente mendore.
Konsiderojmë p.sh. një profesor nervoz anglez që merr në mbrojtje totalitarizmin në Rusi. Ai nuk mund të thotë asgjë pa përdorur mjetet e mesme: besoj në shfarosjen e kundërshtarëve kur kjo çon në një rezultat të mirë. Ai sigurisht do shprehet në këtë mënyrë: "While freely conceding that the Soviet régime exhibits certain features which the humanitarian may be inclined to deplore, we must, I think, agree that a certain curtailment of the right to political opposition is an unavoidable concomitant of transitional periods, and that the rigors which the Russian people have been called upon to undergo have been amply justified in the sphere of concrete achievement" (Ndërsa duhet pranuar lirisht se regjimi sovjetik përmban disa tipare që një shpirt humanitar mund të priret për t'i dënuar, e unë mendoj se ne duhet të pranojmë që kufizimi i të drejtës politike opozitare në një periudhë tranzicioni është i pashmangshëm, dhe rregullat që populli rus thirret t'i nënshtrohet janë gjerësisht të justifikuara në optikën e rezultateve të arritura.).
Një stil i fryrë është në vetvete një lloj eufemizmi. Një sërë fjalësh latine bie mbi faktet si një borë e butë, duke mënjanuar hollësitë e mbuluar çdo detaj.

Armiku më i madh i një fjalimi të qartë është mungesa e sinqeritetit. Kur ka një dallim midis qëllimit të vërtetë e atij të deklaruar u drejtohemi instinktivisht fjalëve të gjata e shprehjeve idiomatike, të ngjashme me një molusk që lëshon bojë. Sot t'i rrish larg politikës nuk është e mundur. Të gjitha çështjet janë të lidhura me politikën e politika vetë është një dredhi, një mal me gënjeshtra, marrëzi, urrejtje e skizofreni. Kur atmosfera e përgjithshme gjeneron, gjuha vuan. Pres të zbuloj e kjo është vetëm një hipotezë që njohuritë e mia të pamjaftueshme nuk më lejojnë të verifikoj, se italishtja, gjermanishtja e rusishtja kanë ndryshuar si rrjedhoje e diktaturës së dhjetë-pesëmbëdhjetë viteve të fundit. Por, në rast se mendimi korrupton gjuhën, atëherë dhe gjuha mund të korruptojë mendimin. Një përdorim i keq i gjuhës mund të përhapë traditën e imitimit, madje dhe midis atyre që mund të kenë apo kanë njohuri të mëdha. Një gjuhë e degraduar siç kam folur deri tani është në një farë mënyre e vlefshme. Shprehje si come a not unjustifiable (hipotezë jo e justifikuar)... leaves much to be desired (lë shumë për të dëshiruar), would serve no good purpose (nuk shërben për asnjë qëllim), a consideration which we should do well to bear in mind (një konsideratë që do ta mbajmë mirë në mëndje) janë tendenca të vazhdueshme, një pako aspirinash e mbajtur përherë në dorë. Duke lexuar nga fillimi këtë artikull, do të gjenden natyrisht e në shumë raste të njëjtat gabime për të cilat po kritikoj të tjerët. Me postën e mëngjesit sot mora dhe një pamflet mbi situatën në Gjermani. Hap pamfletin e një nga frazat e para që lexoj rastësisht: [The Allies] have an opportunity not only of achieving a radical transformation of Germany's social and ... social and political structure in such a way as to avoid a nationalistic reaction in Germany itself, but at the same time of laying the foundations of a cooperative and unified Europe (Aleatët kanë një mundësi jo vetëm për një transformim rrënjësor e radikal të strukturës politike e shoqërore të Gjermanisë, në mënyrë të tillë që të shmanget reagimi nacionalist, por dhe për të vënë themelet e një Evrope të bashkuar).

Siç shihet autori ka ndjerë nevojën për të shkruar (duke imagjinuar besoj se po thotë diçka të re) e fjalët e tij grupohen si zakonisht në mënyrë automatike nën një renditje monotone. Pushtimi mendjes nga ana e frazave të shërbyera (të hedhësh themelet, të arrish një transformim radikal) mund të evitohet vetëm duke u bërë roje kundër tyre, pasi secila prej tyre ka efekt anestezist në trurin tonë.
Thashë dhe më parë se prishja e gjuhës sonë është e kurueshme. Kushdo që e mohon këtë i nisur nga justifikimi, në rast se do të kishte një të tillë, në faktin se gjuha thjesht reflekton situatën sociale ekzistuese e që nuk mund të influencojmë në zhvillimin e saj duke ndërhyrë direkt mbi frazat e ndërtimin e tyre. Përsa i përket tonit të përgjithshëm e shpirtit të gjuhës, ky vëzhgim mund të jetë i vërtetë, por që nuk është më në rast se analizon detajet. Fjalë e shprehje boshe shpesh janë zhdukur nga përdorimi e jo si rrjedhojë e procesit evolucionist, por falë veprimit të vetëdijshëm të një minorance. Dy shembuj konkretë janë: “explore every avenue” (mos lë asnjë rrugë pa eksploruar) dhe “leave no stone unturned” (mos lë asgjë pa marrë) janë eliminuar falë vendimit të një grupi gazetarësh. Ekziston një listë e gjatë metaforash të fryra nga të cilat mund të heqim dorë në qoftë se një numër i mjaftueshëm personash i intereson kjo dhe do ishte e mundur eliminimi e vënia në lojë e not, unë, zvogëlimi i fjalëve greke e latine në një frazë mesatare, evitimi i fjalëve të huaja i termave shkencore të humbur e në përgjithësi nxjerrjen jashtë mode të pakënaqësisë. Por të gjitha këto janë çështje dytësore. Mbrojtja e gjuhës angleze kërkon shumë më tepër se kjo e ndoshta është më mirë të niset duke përcaktuar se çfarë nuk kërkon.
Mbi të gjitha nuk ka të bëjë fare me arkaizmin, me fjalë të shqiptimit të vjetruar apo me vendosjen e një anglishteje standard nga e cila nuk duhet të largohemi. Përkundrazi, qëllimi, mbi të gjitha, është të heqë të gjithë shprehjet e fjalët idiomatike pa asnjë nevojshmëri përdorimi. Nuk ka të bëjë fare me korrektësinë gramatike ose sintaksën, të parëndësishme kur mendimi është i shprehur qartë, e as me evitimin e amerikanizmit apo me pasjen e ashtuquajturit stil i mirë prozaik. Nga ana tjetër të përhapësh gjuhën angleze nuk do të thotë të aprovosh një hipokrizi të thjeshtë në tentativë për ta bërë sa më të folur gjuhën e shkruar e as për të preferuar në çdo situatë fjalën saksone në vend të asaj latine. Kryesisht duhet kuptimi që udhëheq zgjedhjen e fjalës e jo e kundërta. Në prozë, gjëja me e keqe që mund të bëhet me fjalën është t'u dorëzohesh atyre. Kur mendojmë një objekt konkret e bëjmë pa përdorur fjalë dhe vetëm më pas, po të duam, ta përshkruajmë atë do kërkojmë fjalë të drejta që shprehin saktësisht atë ç'ka kishim në mëndje. Kur mendojmë diçka abstrakte tentojmë të përdorim fjalë qysh në fillim, e në qoftë se nuk bëjmë një sforcim të vetëdijshëm për ta evituar, zhargoni tashmë i konsoliduar do ndërhyjë në mendjen tonë, duke kryer punën tonë me çmimin e ngatërrimit apo ndryshimit të mesazhit. Mundësisht gjëja më e mirë për t'u bërë është shtyrja sa më gjatë, e mundur të kërkesës për fjalë e ruajtja e mesazhit mundësisht sa më të qartë me anë të imazheve e ndjenjave. Më pas mund të zgjedhim (jo thjesht të pranojmë) fraza që më mirë shprehin mendimin tonë e në një kohë të dytë të vendosim veten në pozitat e lexuesit apo dëgjuesit e të vendosim se cilat janë përshtypjet që mund të prodhojmë. Ky sforcim i fundit mendor synon të eliminojë të gjitha imazhet konfuze, të gjitha frazat prefabrikate, falsitetin e paqartësinë në përgjithësi. Megjithëse mund të biesh shpesh në dyshimin mbi efektin e një fjale apo të një fraze e ndjehet kërkesa e rregullave ku mund të mbështetemi kur instinkti është më i pakët.
Mendoj se rregullat e mëposhtme ndihmojnë në zgjidhjen e një pjese të madhe dyshimesh:
-Mospërdorimi kurrë i metaforave, ngjashmërive apo figurave të tjera retorike që lexojmë zakonisht në shtyp.
-Mospërdorimi kurrë i një fjalie të gjatë kur fjalia e shkurtër mund ta kryejë mjaft mirë këtë rol.
-Po qe e mundur eliminimi i një fjale, bëjeni gjithmonë.
- Mos përdorni formën pasive kur mund të përdoret forma aktive
-Mos përdorni kurrë një shprehje të huaj një term shkencor ose zhargon, dhe kur është e mundur gjeni një ekuivalent të gjuhës së përditshme.
- Shkelni qoftë dhe një prej këtyre rregullave para se të thoni barbarizma
Këto rregulla duken fillestare por në fakt nuk janë, kërkojnë një ndryshim të thellë në sjelljen e kujtdo që është mësuar të shkruajë në një stil që tani është në modë. Një autor mund të ndjekë të gjitha këto rregulla e mund të shkruaj akoma në një anglishte të keqe, por nuk do prodhojë kurrë diçka të ngjashme me shembujt që citova më sipër. Në këtë ese nuk kam marrë në konsideratë përdorimin letrar të gjuhës, por thjesht detyrën e saj si një mjet për të shprehur e jo për të fshehur apo ndaluar mendimin. Stuart Chase e të tjerë kanë arritur deri në pohimin ekstrem se të gjitha fjalët abstrakte nuk kanë asnjë kuptim e kanë shërbyer si pretekst për të mbështetur një farë qetësie politike. Kur nuk dimë se ç'është fashizmi si mund ta luftojmë atë? Nuk duhet të pranojmë marrëzi të tilla, por të njohim se kaosi aktual politik është i lidhur me prishjen e gjuhës dhe mund ta përmirësojmë duke u nisur nga fjalët. Duke thjeshtëzuar anglishten tonë çlirohemi nga marrëzitë më të këqija të ortodoksisë (fanatizmit). Në këtë rast nuk mund të shprehemi në ndonjë nga dialektet e nevojshme e po të bënim një vërejtje të kotë, budallallëku i saj do të ishte i qartë. Gjuha politike (me pak ndryshime kjo që pohoj vlen për të gjitha partitë, nga konservatorët tek anarkikët) është menduar në mënyrë të tillë që gënjeshtra të duket e vërtetë, vrasja e respektueshme e ajri solid. Nuk mund të ndryshojmë gjithçka në një moment, por të paktën mundemi të ndryshojmë zakonet e secilit prej nesh, madje mund të bëjmë të dëgjohet përbuzja jonë ndaj frazave të tilla si
jackboot (grusht i hekurt), Achilles' heel (thembra e Akilit), hotbed (vatër), melting pot, acid test (provë ), veritable inferno (ferr i vërtetë) – në plehra, ku e kanë vendin.
Shënim i autorit:
1-Një demonstrim i qartë i saj është mënyra se si emrat anglisht të luleve përdorur deri vonë janë zëvendësuar nga ato greke si snapdragon (gojujku) është bërë antirrhinum, forget-me-not (lule më do s'më do) është bërë myosotis. Është vështirë të individualizosh një arsye praktike për këtë ndryshim, ndoshta nga instinkti i zëvendësimit të fjalëve shtëpiake me sentimentin e turbullt se greqishtja është shkencore.
2-Shembull: "Katolicizmi i Komfortit në konceptimin e imagjinatën, çuditërisht me përhapje Whitmaneske, pothuajse e kundërta e detyrimit estetik, vazhdon të evokojë një kuptim dridhës, atmosferik, përmbledhës, ndaj një humbje kohe pashmangshmërisht të qetë e mizore... Wrey Gardnier synon thjeshtësisht me saktësi në qendër të shënjestrës. Vetëm se ato nuk janë kaq të thjeshta dhe me anë të një hidhërimi të pranuar kërkohet shumë më tepër se një dorëheqje artificiale e ëmbël-e hidhur (Poetry Quarterly).
3-Dikush mund të kurohet nga formimi i not un - duke çuar në memorie frazën ndjekëse: A not unblack dog was chasing a not unsmall rabbit across a not ungreen field. (një qen jo i zi ndiqte një lepur jo të vogël në një fushë jo jeshile)

Përktheu: Alba Kepi

[Xhuxhumaku]

Orwell, mendimi zgjedh fjalën

Politika, gjuha dhe mendimi shpesh ka qenë tema kryesore e veprave të Orwellit e siç shkruan në këtë ese: "Sot t'i rrish politikës larg nuk është e mundur. Të gjitha çështjet janë të lidhura me politikën e politika vetë është një dredhi, një mal me gënjeshtra, marrëzi, urrejtje e skizofreni. Kur atmosfera e përgjithshme gjeneron, gjuha vuan". E korrupsioni i një gjuhe sipas Orwellit, "lind nga shkaqe politike e ekonomike" e kjo vetë, më pas, bëhet një shkak i rënies së gjendjes politike e shoqërore të një vendi.

"Kur shkrimtari vihet në shërbim të një ideali, letërsia shkatërrohet", - pohonte pak kohë më parë fituesi i çmimit “Nobel”, Orhan Pamuk. Menjëherë pas tij Doris Lessing, një tjetër nobeliste e letërsisë, do ta forconte këtë arsyetim: "Nuk kam menduar kurrë që një roman duhet të jetë një manifest politik", edhe pse jo pak herë ajo e ka shprehur me penë urrejtjen e saj ndaj Tony Blairit. Letërsia e politika, politika në letërsi, shkrimtar politik e politikan shkrimtar në epoka të ndryshme i kanë dhënë e marrë njëri-tjetrit, të shoqëruara shpesh me polemika konfliktuale të mendimeve të ndryshme. Nuk dimë nëse Orhan Pamuk e Doris Lessing i referohen veprës oruelliane, ndoshta po, ndoshta jo! Lehtësisht i pohueshëm është fakti se George Orwell është një nga shkrimtarët politikë më të mëdhenj të ‘900-s dhe kjo ese e tij e vërteton. Teksa lexon rreshtat: "Zhargoni politik që shfaqet në pamflete, në artikuj, në manifeste, në programet e aksioneve të qeverisë e në fjalimet e nën sekretarëve të ndryshëm, natyrisht të një partie a tjetre, që në aspekt mbetet gjithnjë konstant; nuk gjenden kurrë propozime origjinale, të menduar e të shkëlqyer. Duke dëgjuar ndonjë politikan të lodhur që mbi podium përsërit mekanikisht të njëjtat frazë si: bestial atrocities (mizori shtazarake), iron heel (thembër e hekurt), bloodstained tyranny (tirani gjakatare), free peoples of the world (popujt e lirë në botë), stand shoulder to shoulder (krah për krah), shpesh kemi ndjenjën e çuditshme se përballë kemi një manekin e jo një qenie humane, ndjenjë që bëhet më e mprehtë kur rrezet e diellit bien mbi syzet e oratorit, duke i transformuar në dy disqe të bardhë që fshehin sytë brenda tyre" - kupton se madhështia e një shkrimtari është se dhe pse mbi 50 vjet nga botimi i veprës, çdo frazë tingëllon absolutisht kuptimplote e aktuale. Metafora të fryra, një stil i paqartë, fjalët pa kuptim e huazime pa vlerë që vihet re në gjuhën politike pasqyrojnë veçse situatën e turbullt politike, ekonomike të shoqërisë ku ajo eksploron. E për ta përmirësuar atë mund të nisemi pikërisht nga gjuha, ta lemë "mendimin të zgjedhë fjalën e jo fjala mendimin".

Gjashtë rregulla u ofron shkrimtarëve Orwelli për ta pasur një prozë të mirë, por ajo çka të impresionon më shumë, janë gjashtë pyetjet që, sipas tij, një autor i vërtetë duhet t'i bëjë vetes: 1- Çfarë po kërkoj të them? 2- Me ç'fjalë do ta shpreh? 3- Çfarë imazhi apo mënyre të thëni do ta bëj më të qartë? 4- Cili imazh është mjaft i freskët që të japë një efekt? 5- Si mund ta them më shkurt? 6- Kam shkruar diçka të shëmtuar e të panevojshme? E ndoshta po të respektojmë këto politika, edhe gjuha mund të shpëtojë nga marrëdhënia e tyre e korruptuar.

Orwell, mendimi zgjedh fjalën



Alba Kepi

"Politics and the English Language" (Politika e gjuha angleze) është një ese që George Orwell publikon më 1946 e ku argumenton hollësisht abuzimin me gjuhën angleze e korrupsionin e gjuhës në përgjithësi si "një instrument që duhet të shprehë mendimin e jo ta fsheh apo ta ndalojë atë". Opinione të shumta ka mbi këtë vepër të tij; kush e konsideron snob mendimin oruellian për përdorimin e termave të huaj apo futjen e fjalëve të reja me rrënjë latine apo greke, të tjerë nuk gjejnë asgjë të keqe në stilin e prozës që ai kritikon kurse të tjerë vazhdojnë ta konsiderojnë aktualisht të dobishëm në atë ç'ka ndodh me gjuhën në përgjithësi.

Politika, gjuha e mendimi shpesh ka qenë tema kryesore e veprave të Orwellit e siç shkruan në këtë ese: "Sot t'i rrish politikës larg nuk është e mundur. Të gjitha çështjet janë të lidhura me politikën e politika vetë është një dredhi, një mal me gënjeshtra, marrëzi, urrejtje e skizofreni. Kur atmosfera e përgjithshme gjeneron, gjuha vuan". E korrupsioni i një gjuhe, sipas Orwellit, "lind nga shkaqe politike e ekonomike", e kjo vetë, më pas, bëhet një shkak i rënies së gjendjes politike e shoqërore të një vendi.

"Kur shkrimtari vihet në shërbim të një ideali, letërsia shkatërrohet", - pohonte pak kohë më parë fituesi i çmimit “Nobel”, Orhan Pamuk. Menjëherë pas tij, Doris Lessing, një tjetër nobeliste e letërsisë, do ta forconte këtë arsyetim: "Nuk kam menduar kurrë që një roman duhet të jetë një manifest politik", edhe pse jo pak herë ajo e ka shprehur me penë urrejtjen e saj ndaj Tony Blair. Letërsia e politika, politika në letërsi, shkrimtar politik e politikan shkrimtar në epoka të ndryshme i kanë dhënë e marrë njëri-tjetrit, të shoqëruara shpesh me polemika konfliktuale të mendimeve të ndryshme. Nuk dimë nëse Orhan Pamuk e Doris Lessing i referohen veprës oruelliane, ndoshta po, ndoshta jo! Lehtësisht i pohueshëm është fakti se George Orwell është një nga shkrimtarët politikë më të mëdhenj të ‘900-s dhe kjo ese e tij e vërteton. Teksa lexon rreshtat: "Zhargoni politik që shfaqet në pamflete, në artikuj, në manifeste, në programet e aksioneve të qeverisë e në fjalimet e nënsekretarëve të ndryshëm, natyrisht të një partie a tjetre, që në aspekt mbetet gjithnjë konstant; nuk gjenden kurrë propozime origjinale, të menduar e të shkëlqyer. Duke dëgjuar ndonjë politikan të lodhur që mbi podium përsërit mekanikisht të njëjtat frazë si – bestial atrocities (mizori shtazarake), iron heel (thembër e hekurt), bloodstained tyranny (tirani gjakatare), free peoples of the world (popujt e lirë në botë), stand shoulder to shoulder (krah për krah) - shpesh kemi ndjenjën e çuditshme se përballë kemi një manekin e jo një qenie humane, ndjenjë që bëhet më e mprehtë kur rrezet e diellit bien mbi syzet e oratorit duke i transformuar në dy disqe të bardhë që fshehin sytë brenda tyre - kupton se madhështia e një shkrimtari është se dhe pse mbi 50 vjet nga botimi i veprës, çdo frazë tingëllon absolutisht kuptimplote e aktuale. Metafora të fryra, një stili i paqartë, fjalët pa kuptim e huazime pa vlerë që vihet re ne gjuhën politike pasqyrojnë veçse situatën e turbullt politike, ekonomike të shoqërisë ku ajo eksploron. E për ta përmirësuar atë mund të nisemi pikërisht nga gjuha, ta lemë "mendimin të zgjedhë fjalën e jo fjala mendimin".

Gjashtë rregulla u ofron shkrimtarëve Orwelli për ta pasur një prozë të mirë, por ajo çka të impresionon më shumë, janë gjashtë pyetjet që sipas tij një autor i vërtetë duhet t'i bëjë vetes:1- Çfarë po kërkoj të them? 2- Me ç'fjalë do ta shpreh? 3- Çfarë imazhi apo mënyre të thëni do ta bëj më të qartë? 4- Cili imazh është mjaft i freskët që të japë një efekt? 5- Si mund ta them më shkurt? 6-Kam shkruar diçka të shëmtuar e të panevojshme? E ndoshta po të respektojmë këto, politika edhe gjuha mund të shpëtojnë nga marrëdhënia e tyre e korruptuar.

standard