Kujtesa

[Qendi]

Kujtesa Fleksibile

Prof. Dr. Eric (shqip. Erik) R. Kandel i Universitetit Kolumbia (Columbia University) në Nju Jork (New York) të ShBA-së mbahet si "Einstein (shqip. Ajnshtajn) i hulumtimit të trurit". Në vitin 2000 ai mori Çmimin Nobel në Mjekësi për hulumtimin e tij mbi themelet e mendjes. Në një kërmill tepër të thjeshtë, që zotëron qeliza të veçanta nervore, "lepurin e detit" (shkc. aplysia), ai zbuloi proteina të cilat krijojnë kujtesën afatgjatë.

Ai ka gjetur atë mbi të cilën edhe Freud (shqip. Frojdi) kishte pasur një ide se kontaktet midis qelizave nervore, sinapset, nuk janë fikse por fleksible. Ato mund të ndërrojnë vend dhe këtë e bëjnë të shtyra nga të mësuarit dhe kujtimet. Ky është një parim i përgjithshëm.

Immanuel Kant duhet të ketë qenë i pari që përmes të menduarit ka kuptuar se truri lind i ditur, me një program të vetin. Sot e dimë që ashtu është, thotë Kandel i cili nga ana e tij adhuron si Freud'in ashtu edhe Kant'in. Truri ka programe që nuk janë krijuar nga përvoja. Këtë mund ta shohim edhe gjatë zhvillimit të trurit ku shumë prej zhvillimeve janë të programuara gjenetikisht. Këtë Kant e ka quajtur "paradije", dije të brendshme dhe Kandel e ka parë përmes eksperimentesh me lepurin e detit ku ka dalë se ky kërmill i madh deti, me një trup të një maceje të vogël e me qeliza nervore të pakta por të mëdha, lind me atë arkitekturë refleksesh që ka. Por a mundet ky kërmill atëherë të mësojë diçka nga përvoja ?

Filozofi britanik John Locke (shqip. Xhon Lok) ka thënë se shumë në jetë vjen nga të mësuarit. Kandel ka zbuluar se lepuri i detit mund të mësojë shumë gjëra. Kjo pasi me të vërtetë arkitektura e reflekseve është me të lindur por të mësuarit është hapi tjetër, një shtresë tjetër që krijohet mbi arkitekturën e reflekseve dhe që mund të ndërrojë elementet e kësaj arkitekture duke i bërë më të forta apo më të dobëta.
Kandel thotë se ai është evolucionist dhe se Darwin (shqip. Darvini) ka pasur të drejtë. Nëse një mekanizëm i jep përparësi organizmit atëherë ky ruhet dhe përcillet tek brezat e tjerë. Po ashtu të mësuarit dhe kujtesa janë shumë të rëndësishme kështu që çdo kafshë sado e vogël duhet t'i ketë. Ato duhet të dinë se ku të gjejnë ujë, ushqim, ku janë armiqtë, ku janë miqtë. Gjithkush duhet ta dijë këtë.

Truri është më i shpejtë se vetëdija

Njeriu merr një vendim dy milisekonda e gjysmë përpara se të jetë i vetëdijshëm mbi të. Ky mund të shihet në formën e një shtyse të vogël elektrike.
Por kjo nuk do të thotë se ne nuk kemi vullnet të lirë por tregon se ky vullnet i lirë nis me diçka të pavetëdijshme. Edhe Freud'i ka thënë se shumë nga ajo që bëjmë vjen nga pavetëdija.



Një shembull është gjuha e folur. Ne nuk dimë nëse gjuha që përdorim është e rregullt nga ana gramatikore, se ku është folja apo emri, se a jemi duke përdorur një folje apo emër në fjalinë që po themi, mbi këtë jemi të pavetëdijshëm por ia arrijmë të merremi vesh me tjetrin pasi gjuha që flasim është njëfarësoj korrekte, ndonëse ndoshta jo në mënyrë të përsosur.
Truri ka një kore të jashtme që quhet korteks cerebral. Ky është i ndarë në katër rajone. Njëri prej tyre është korja ballore (korteksi frontal). Ky merret me vullnetin e lirë, me veprimet, me kujtesën tepër afatshkurtër dhe është sintezë e proceseve më të larta mendore.

Truri rindërton gjithçka mbi të dhëna tepër të kufizuara. Të dhënat atje jashtë janë të plota por truri përdor vetëm një sasi të kufizuar të tyre. Kështu atij i duhet gjithnjë t'i plotësojë me hamendësime. Gjatë plotësimit bëhen gabime pasi truri ka kufirin e tij.

[trysil]

Kujtesa është një bagazh përplot sekuenca, fragmente, pamje, imazhe, pasazhe, skena, fytyra, ngjarje, dhembje, rënie, ngritje.
Nuk e kemi lehtë, aspak nuk e kemi lehtë, me gjithë këtë bagazh të udhtojmë kryqeterthor jetës. Ka sekuenca, pamje plot trishtim, të cilat dëshirojmë t' i harrojmë, mefjithatë nuk i harrojmë dot. Ato jetojnë aty, përkundër vullnetit tonë...

Vallë a na harron ndonjëherë kujtesa?!
Bota nuk u përkrye kurrë. Njeriu i Ri nuk lindi.

Pse?
Mbase në gjithë atë kujtesë shekujsh, janë arketipet e një terri të madh njerëzor, prej të cilit njeriu nuk ka arritur të çlirohet në mënyrë të plotë kurrë. Bota, njeriu, sado që ecën bart me vete edhe hirin e të kaluarës, prej të cilit nuk është e mundur të bëhet i përkryer...

[Udhetari 11]

Pjesa me interesante eshte qe ne studimet e nenvetedijes mbeten te ngulitura ne menyre te pashlyeshme elemente qe nuk do te dalin kurre ne drite, qe nuk do te transformohen kurre ne kujtime, por qe megjithate, do te ndikojne thellesisht mbi idete tona, mbi veprimet tona, mbi temperametin tone, mbi te ardhmen tone.

James
Nendija ne fact eshte e depertueshme. Deperton nepermes te endrave dhe shtytjeve te ndryshme qe ne shikim te pare nuk mund ti shpjegojme. Mirepo, si e tille eshte arma me e forte e njeriut qe ta njofe veten e tije. Nendija zakonisht mbetet e pa perjetuar per shkake se njeiu ka frike te meret me te. Fatkeqesisht njerezit ne psikoze e perjetojne por pa deshiren e tyre. Sa me shume qe nji njeri te ket qasje ne nendije aq me i forte qe eshte si personalitet.

[Fittox]

Kujtesa Afatshkurter



Eshte mbajtje ne mend e asaj qe degjohet dhe shihet per nje kohe shume te shkurter pas degjimit ose te parit te saj (pas 10-20 sekondash). Kujtesa afatshkurter mbeshtetet ne magazinen e te dhenave shqipsore. Ne magazinen e te dhenave shqipsore te dhenat nuk perpunohen. Nje numer shum i vogel i ketyre te dhenave mbartet ne kujtesen afatshkurter. Kujtese afatshkurter eshte ajo kur pas degjimit te nje numeri te telefonit te nje miku tend jemi ne gjendje ta mbajme mend deri sa ta kerkojme at numer ne aparatin telefonik. Por po qe se duhet ta perserisim kete numer ne aparatin telefonik nuk jemi ne gjendje ta bejme kete pa e degjuar edhe nje here apo pa e shikuar ne fletore apo ne liber te numrave te telefonit. Kujtesa afatshkurter ruan rreth shtate te dhena brenda vetem 15 sekondave. Kujtesa afat shkurter quhet edhe kujtes operative dhe luan rl te rendesishem per sigurimin e te dhenave dhe te informacioneve te ndryshme per kujtesen afatgjate.

[Fittox]

Kujtesa Afatgjatë



Perben funksionin kryesor te kujteses. Kujtesa afatgjate shfaqet ne ruajtjen e te dhenave te perpunuara nga kujtesa afatshkurter dhe te bartura ne magazinen e kujteses afatgjate e cila qendron deri ne mbarim te jetes se njeriut.
Mirpo kalimi i te dhenave dhe i informacioneve nga kujtesa afatshkurter ne kujtesen afatgjate varet nga shume faktore te natyres psikologjike. Keta faktore jane : motivet, vemendja, te kuptuarit e lendes etj. Shume te dhena dhe informacione permbajtjesh te ndryshme te cilat njeriu i konsideron te harruara, gjenden te vendosura ne magazinen e kujteses afatgjate por njeriu keto nuk arrin ti nxjerr nga kjo kujtes per shkak te mungeses se strategjise se vendosjes dhe te nxjerrjes se tyre ne ose nga kujtesa afatgjate. Strategjia e ketill eshte e varur nga perpunimi i ketyre ne kujtesen afatshkurter. Njeriu qe arrin ti angazhoj operacionet e te menduarit per perpunimin e et dhenave dhe te informacioneve te kujteses afatshkurter i perforcon te dhenat dhe informacionet e ndryshme ne kujtesen afatgjate dhe di ti kerkoje, por dhe ti gjeje lehte dhe shpejte. Ne procesin e kalimit te te dhenave dhe informacioneve prej kujteses afatshkurter ne kujtesen afatgjate nuk mund ta ndihmoj njeriun askush tjeter perpos aktivitetit te tij intelektual para se gjithash aktiviteti mendor i tij dhe proceset e nderlikuara te ketij procesi. Kujtesa afatgjate sikurse edhe ajo afatshkurter edhe me faktorin e qellimshem te njeriut. Njeriu qe nuk i ve vetes per qellim qe te pervetesoj nje permbajtje pavarsishte nga mundi intelektual dhe nga angazhimi i tij nuk mund te siguroj kalimin e te dhenave dhe te informacioneve prej kujteses afatshkurter ne kujtes afatgjate. Mbi kete baze flitet edhe per Kujtesen e Qellimshme dhe per Kujtesen e Paqellimshme te njeriut. Kujtes e paqellimshme eshte mbajtja ne mend e atyre te dhenave dhe e infrmacioneve qe na imponihen nga jashte dhe kete e detyrojne veqorite e theksueshme te dukurive dhe te trupave te jashtem. Por ne psikologji sidomos ne Psikologjine e te mesuarit flitet zakonishte per kujtesen e qellimshme. Sipas permbajtjes se landes qe mbahet ne mend dhe riprodhohet ne psikologji behet dallimi ndermjet llojit te kujteses levizore (motorike) dhe kujteses mentale.

[brandon]

Do ishte rremuje e madhe per trurin tone sikur te kujtonim gjithcka, pasi mund ta kishim mendjen plot me gjera te kota!Ne kujtojme vetem gjerat me te rendesishme, te tjerat ose harrohen ose "regjistrohen" lehte.
Ne baze te "parimit" ; peso dhe meso, jeta ka vleresuar dhe memorizuar ate lloj sjellje qe e lejone te mbijetoje , pasi duke rregjistruar nje pervoje(pozitive apo negative) eshte e mundur me pas te reagosh sipas rrethanave ; ti afrohesh gjerave qe te dhurojne kenaqesi dhe ti largohesh atyre qe te sjellin vuajtje apo rrezik; ne kete menyure eshte memorizuar- Cmimi dhe Pesimi.
Te tjerat zakonisht harrohen!
Kujtesa jone eshte e lidhur me momente emocionesh te forta kenaqesie dhe dhimbjeje p sh,
udhetimet, dashurite, sukseset apo zhgenjime, aksidente, semundje , vdekje.
Sa here qe dicka "godet" emocionet tona me te thella e rregjistrojme ne kujtese.

[DI_ANA]

Për kujtesën mund të themi se për të mbajtur diqka ne mend, në fillim ajo duhet të mësohet, kurse mënyra e vetme për ta provuar sesa është mësuar është matja e asaj që mbahet mend.
Të mësuarit mund të mendohet si marrja e një informacioni të ri apo shprehive të reja. Kujtesa ka të bëjë me depozitimin e informacionit që mësohet, në mënyrë që ai të mund të merret dhe të përdoret më vonë.
Kur psikologët studiojnë kujtesën ata janë te interesuar per nivelin e ruajtjes qe eshte thjesht sasia e informacionit qe depozitohet me perpikmeri pasi eshte kryer proçesi i te mesuarit. Ruajtja matet duke i kerkuar individit te perdore informacionin e mesuar me perpara.
Kujtesa ndahet ne ate afatshkurter dhe ate afargjate.
Kujtesa afatshkurter eshte vendi ku mbajme informacionin per te cilin jemi te ndergjegjshem ne nje moment te caktuar. Kujtesa afatshkurter perdoret kur duam te mbajme mend nje numer telefoni, qe sapo e kemi pare ne numerore, apo gjate nje bisede me nje person tjeter dhe kur vendosim se çfare do te blejme ne dyqanin e ushqimeve. Kujtesa afatshkurter ka kapacitet shume te kufizuar, kurse kohezgjatja eshte rreth 30 sekonda para se ky informacion te humbase.
Shumica e njerezve mund te mbajne ne mend 7+(-)2 elemente informacioni per nje kohe te shkurter.
Kurse kujtesa afatgjate – permes perseritjes perpunuese, njeriu eshte ne gjendje te kodoje informacione ne menyre qe ai te hyje ne kujtesen afatgjate.
Kohezgjatja e kujteses afatgjate eshte e perhershme. Metoda e ruajtjes se informacionit duhet te behet me perseritjen dhe perpunimin e organizimit te informacionit.
E kunderta e kujteses eshte harresa .

[Fittox]

Kujtesa Levizore (motorike)


eshte mbajtja ne mend dhe riprodhimi i levizjeve edhe i sistemit te tyre,
qe lidhet me shprehi dhe me shkathtesi.
Ketu kemi te bejme me mbajtje ne mend dhe me riprodhim te levizjes te mesuara ne mbeshtetje te ushtrimeve te shumta.




Kujtesa Mentale


ka te beje me mbejtjen ne mend me rinjohjen dhe me riprodhimin e permbajtjeve psikike mendore dhe ndijore sikurse edhe me kursimin e perseritjeve per te mesuarit e tyre. Kur permbajtjet mendore te shprehura ne proze ne poezi me gjuhe shkencore me gjuhe popullore ose me gjuhe letrare i kuptojme dhe kuptimin e tyre e mbajme ne mend dhe e riprodhojme atehere at e quajme Kujtese Semantike. Mbajtjen ne mend dhe riprodhimin e thjeshte te te dhenave dhe te informacioneve pa u angazhuar ne kuptimin e lidhjeve dhe te raporteve ndermjet tyre e quajme Kujtes Mekanike. Ne kete kategori hyn edhe mbajtja ne mend dhe riprodhimi i fjaleve te nje fjalori te shkurter te gjuhes se huaj pa e ditur domethenien e tyre dhe pai lidhur keto ne fjali te veqanta pastaj e numrave etj.





Kujtesa Ndjenjore


eshte lloj i veqante permbajtesor i kujteses. Me kete nenkuptojme mbajtjen ne mend dhe riprodhimin e gezimit, te pikellimit, te frikes etj. por mbajtja ne mend dhe riprodhimi i tyre ndahen veshtire nga mendja ne mend dhe nga riprodhimi i shkaqeve te tyre. Prandaj sot flitet kryesisht per kujtesen ndjenjore dhe per bazen e saj ne kujtesen mentale.

[brandon]

Per te memorizuar mire dicka kemi nevoje per motivacion !
Si motivohet nje femije qe te mesoje ? I jepen DHJETA ose KATRA ! Cmohet me kalimin e klases ose ngelet ::, vleresohet me karamele , puthje, apo kepuce te reja apo DENOHET me kepucet e vjetra ose dacka!
Si motivohet nje punetor te rrise rendimentin? Duke i rritur rrogen ose pushuar nga puna !
Ne jete kjo shprehet me sukseset apo reniet, duartrokitjet apo fershellimat, lavderime apo kritika,
karriere apo falimentim.
Keshtu memorizohen gjerat duke kerkuar te kepusim trendafilin por pa u cpuar!

[RaPSouL]

Pas kalimit të moshës 50- 60-vjeçare shfaqen edhe problemet e para me kujtesën dhe me lidhjen mes imazheve e mendimeve. Këto probleme mendore janë në një masë edhe të trashëguara, por mund të ndikojnë edhe një sërë faktorësh. Për të shmangur humbjen e kujtesës dhe për të pasur mendje të freskët studiuesit sjellin gjashtë këshilla praktike për t'u zbatuar.

1- Frekuentoni palestrën

Më tepër se 60 për qind e njerëzve nuk i praktikojnë ushtrimet dhe aktivitetin fizik. Ky është rezultati i publikuar nga qendra Disease Control. Ky veprim është i dëmshëm sepse mungesa e ushtrimit fizik do të shfaqej me pasoja negative për shëndetin. Probleme do të shfaqeshin jo vetëm në mirëqenien fizike, por edhe atë mendore. Palestra dhe aktiviteti fizik bëjnë që organizmi të nxit disa neurone të reja të cilat ndikojnë në pjesë të veçanta të trurit dhe janë përgjegjëse për kujtesën.

2- Përdorni kompjuterin

Mjetet programuese dhe kompjuterët tashmë kanë hyrë në përdorim të gjerë thuajse nga të gjitha grupmoshat. Nga studimet e bëra ka rezultuar se përdorimi i kompjuterit ka ndihmuar shumë persona që kanë kaluar dëmtime të trurit apo probleme me kujtesën. Loja Sudoku ndihmon të mbani të freskët mendjen dhe kujtesën tuaj.

3- Faktorët ushqimorë

Edhe ushqimi dhe dieta e përditshme luan një rol të pazëvendësueshëm në mirëqenien mendore. Studimet kanë treguar se Omega-3, janë përbërës të yndyrshëm të cilët gjenden me bollëk tek farat e lirit, arrat, lajthitë, salmoni, soja dhe shumë ushqime të tjera; janë të njohur jo vetëm si stimulues të gjendjes së humorit por edhe ndihmojnë në përqendrim në punë dhe aktivitete të ndryshme mendore.

4- Konsumoni Acid Folik

Kërkimet e publikuara vitin e kaluar në British Medical Journal, treguan se personat e rritur të moshës nga 50 deri në 70 vjeç, të cilët konsumojnë rreth 800 mg acid folik në ditë për rreth tre vjet, kanë një kujtesë më të freskët dhe nuk rrezikojnë të humbin kujtesën.

5- Konsumoni alkoolin në masën e duhur

Shpesh herë ndjeni që truri juaj është i lodhur, madje një sërë mendimesh sillen turbull në kokën tuaj, atëherë nuk është keq që të pini një gotë pijë alkoolike në masën e duhur. Pas studimeve të bëra më një grup personash mbi moshën 50 vjeç me probleme me kujtesën dhe aftësitë njohëse, rezultoi se ata persona të cilët konsumonin një gotë verë në ditë kanë një progres më të ngadaltë të humbjes së kujtesës në krahasim me ata persona që ishin antialkool. Megjithatë është e këshillueshme të mos kalohet masa në konsumimin e alkoolit sepse përdorimi i tepërt i tij kthehet në faktor rreziku për shëndetin.

6- Relaksohuni

Të gjithë ata persona që gjenden nën ndikimin e theksuar të stresit kanë nevojë për relaks, për të larguar hormonet të cilët shkaktojnë këtë gjendje të padëshiruar. Relaksi është një mënyrë e suksesshme për të menaxhuar dhe shmangur stresin.
Marrë nga Newsweek

Këshillat e studiuesve për të shmangur humbjen e kujtesës:

1- Frekuentoni palestrën
2- Përdorni kompjuterin
3- Faktorët ushqimorë
4- Konsumoni Acid Folik
5- Konsumoni alkoolin në masën e duhur
6- Relaksohuni

Personat që kanë probleme me kujtesën

Me kalimin e moshës shfaqen simptoma të ndryshme të cilat tregojnë se një person ka probleme me kujtesën. Këto simptoma nuk janë të qarta sepse mund të duken krejt normale në disa situatat ose duke u bazuar në faktin se ka të bëjë mosha. Rreth 85 për qind e gjashtëdhjetëvjeçarëve në të gjithë botën vuan nga humbja e kujtesës. Kjo përbën një nivel epidemiologjik shumë të lartë. Ka raste kur sëmundja e kujtesës e njohur si sindroma Alzheimer lind edhe para moshës 65-vjeçare, por këto raste janë të rralla dhe karakterizohen nga histori të veçanta. Sistemet shëndetësore të vendeve perëndimore kanë humbje shumë të mëdha prej kësaj sëmundjeje.

Kujtesa jonë dhe marrja e informacioneve

Disa gjera nuk mundemi t'i kujtojmë sikur të mos kishin qenë kurrë, kurse të tjerat na ndjekin dhe është e pamundur të lirohemi prej tyre. Si funksionon kujtesa jonë? Së pari zhvillohet futja e informacioneve të reja. Është vështirë të kujtohet informata, të cilën e kemi perceptuar keq. Shumë njerëz ankohen për kujtesë të dobët, për shkak të mangësive të disa shqisave. Shikimi i keq ose të dëgjuarit e dobët mund të jenë faktorë kufizues për marrjen cilësore të informacioneve. Kujtesa e mirë, përveç të tjerash, kërkon gjumë të mirë. Shkenca ende nuk i ka zbuluar fshehtësitë lidhur me trurin dhe funksionimin e tij, kurse kujtesa e jashtëzakonshme, deri në hollësitë më të vogla, është njëra prej fshehtësive të tilla.

Si ndikon pagjumësia në funksionin e trurit

Pagjumësia mund të shkaktojë ndalimin e qelizave të reja në tru, sipas sugjerimit të një studimi. Një grup studiuesish zbuloi se pagjumësia ndikon në atë që në gjuhën mjekësore quhet Hipocampus dhe shpjegohet të jetë rajon i trurit që ka të bëjë me krijimin e memories. Studimet e kryera rreth formimit të trurit tregojnë se ato që sjellin efekte në tru janë pikërisht hormonet e stresit. Një ekspert anglez tha se do të ishte shumë interesante të shihej se si edhe gjumi shumë i shkurtër ka të njëjtin efekt. Studimet treguan se niveli i rritur i hormoneve të stresit, i krijuar nga pagjumësia ose gjumi i pjesshëm, shpjegon reduktimin e prodhimit të qelizave në trurin e të rriturve. Megjithatë, niveli i nervave nuk prishet edhe për një periudhë pagjumësie.

Ndikimi i stresit në shëndetin e njeriut

Stresi mund të ketë një ndikim serioz në shëndetin tuaj, sidomos nëse ai bëhet kronik. Ai godet zemrën dhe qarkullimin e gjakut, sistemin nervor dhe atë imunitar. Shkakton dhimbje gjymtyrësh, ankth e vështirësi në të kuptuar. Të gjitha këto shkaktojnë probleme të dobësimit të arterieve të gjakut, diabetit, astmës, probleme në marrëdhëniet me njerëzit dhe sjellje e vakët në shkollë apo punë. Kur ju jeni të stresuar, trupi juaj çliron hormone që shpeshtojnë frymëmarrjen dhe rrahjet e zemrës, dhe japin një vërshim energjish. I gjithë trupi përgatitet të përballet me rrezikun. Kjo njihet si "lufta për luftë", reagimi në gjendje stresi. Ky reagim në fakt varet nga situata ku ndodheni, kur situata stresuese kalon, trupi kthehet në gjendjen e tij normale.


T.O.