Ungjilloret dhe historia!

[petrol]

Skender Luarasi
Familja Qiriazi
‘’Gjatë rilindjes sonë kombëtare shtëpia e Dhimitri dhe Maria Qiriazit u bë vatër kombëtare për të gjithë shqiptarët patriotë si Kostandin Kristoforidhi e Koto Hoxhi, Petro Nini Luarasi dhe Pandeli Sotiri, Halit Vreto Bërzhezhta dhe Orhan Pojani, Nuçi Naçi dhe Thanas Sina Postenani, të gjithë priteshin e përcilleshin situr t’ishin vëllezër prej një barku. Të gjithë anëtarët e kësaj familje, burra e gra, në vendlindje e në mërgim, kudo që i përplasën dallgët e jetës, kush më shumë e kush më pak, ia kushtuan jetën e veprën e tyre Shqipërisë duke lënë gjurmët e tyre të pashlyeshme në historinë e rilindjes sonë kombëtare’’. (*)
(*)( S.Luarasi, Gjerasim Q. f.12)

Po ndalem paksa né tre syresh: Gjerasimi, Sevastija dhe Parashqevija,
Gjerasim Qiriazi(18 .10 1858- 4..1.1894)
Gjerasim Qiriazi ka qenë patriot i rilindjes, që, besoj, më shumë nga kushdo tjetër, është mbuluar me pluhurin e harresës. Një profesor me moshë të kaluar më tha një ditë tek i lexoja shkrimet e këtij rilindasi të shquar: ‘’E kam kënduar ‘’Hristomathinë’’ që kur isha i ri, jam ushqyer me të; po nuk e kam ditur nga kush qe shkruar ky libër. Krah për krah me veprat e Naimit, më ka influencuar që në foshnjëri të nxë shqipen’’. Dhe shumë nga ne, duke dëgjuar radion, kënaqemi kur dëgjojmë, sidomos nga kori i pleqve të Korçës, këngën ‘’Lule e bukur posi djellë‘’, po nuk e dimë që jo vetëm kënga është shkruar prej këtij poeti delikat e gojëëmbël, po edhe melodia e saj e thjeshtë e mallëngjenjëse është kompozuar prej tij…Ka disa fakte që e venë Gjerasim Qiriazin në dritë të së vërtetës dhe fakti më me rëndësi është vepra e tij…Për këtë arësye mendova se e vlen të botohet një vëllim me veprën e zgjedhur të Gjerasim Qiriazit.(*)
(*) (Vepra e Gjerasimit f.50)

Sevasti Qiriazi- Dako (shkurt 1870-30.8. 1949)
‘’Jam Shqiptare! Ky është fakti më i rëndësishëm i jetës sime, më i rëndësishëm se vetë familja, sepse vetëdija e këtij fakti më tregon udhën që duhet të ndjek, e më cakton qëllimin e jetës; ky fakt më përkufizon kuadrin si gjeografik, si historik, dhe më jep burimin kryesor të idealit tim që nga fëminija ime për të arsyer popullin tim me dashuri për kulturë e pavarësi…
Këtë përgjërim të Sevasti Qiriazite e nxjerrim nga fjala e saj në festën e maturantëve të Kolezhit të Vajzave në Arnautqoj, Sramboll, ku u diplomua.
Në mbarim të festës, Naim Frashëri e përgëzoi vajzën 20-vjeçare dhe i tha:
’’ Motra ime e vogël, nuk do të bëje gjë më të mirë e më të vyer për Shqipërinë nga ç’ke vendosur të bësh për arsimin e grave të vendit tonë‘’. Pastaj i kërkoi diplomën që t’ia regjistronte në Seksion të Arsimit dhe i siguroi Irade ( lejë) për të çelur shkollën e parë shqipe për vajzat (më 15 tetor 1891) …Dhe është për t’u përmendur se ajo së bashku me motrën Parashqevi, me ndihmën e të vëllezërve Gjergji e Kristo dhe pionierëve që çelën shkolla shqipe dhe themeluan shtetin shqiptar, e mbajti lart e me nder Flamurin e Skënderbeut për 60 vjet me radhë, jo vetëm në klasë por në të gjitha përpjekjet e Rilindjes Shqiptare: arsimore, sociale, politike,-Ndaj u quajt atëherë Zhan d’Arkë shqiptare. Për t’u vënë re është fakti që gjatë sundimit otoman shkolla shqipe e djemve u hap e u mbyll sa e sa herë, por drejtoresha e shkollës së vashave u qëndroi burrërisht rebesheve të armiqve të çështjes shqiptare.’’(*)
(*) (S.Luarasi, Sevasti Qiriazi-Dako)

Parashqevia (2.7. 1880-17.12. 1970)
Parashqevi Qiriazi me té motrén , njéra pas tjetrés , pa asnjé dité ndérprerje e drejtuan shkollén e Vashave né Kor]é pér 22 vjet rresht gjer mé 1913 kur hordhité e shovinistéve greké zaptuan Kor]én. Parashqevia mé 1904 kreu studimet e larta né Umens Kolezh dhe mé 1905 zévendésoi Sevastiné kur ajo shkoi pér studime té métejshme né universitetin e Çikagos.Mé 1915 shkoi né Sh.B.A. ku themeloi té pérkohshmen ‘’Ylli i Méngjezit’’. Gjaté trevjetéve té botimit té saj me ‘’Fletét e Ditarit’’ pérfshinin mbi 1100faqe.
Partia Politike Kombétare e shqiptaréve né Sh.B.A, me helmimin e Ismail Qemalit né Peruxhia , né janar 1919, dérgoi Parashqeviné
si pérfaqésuese né konferencén e Paqes né Paris. Ishte e vetmja grua delegate ndér té pranishmit né konferencé, qé fliste 8 gjuhé té huaja dhe e diplomuar né dy fakultete, bijé e denjé e njé populli qé ishte paditur si barbar…
Në fillim të viteve ’20 Motrat Qiriazi u kthyen né Atdhe dhe mé 1922 riçelën shkollën për vashat , kësaj radhe në Tiranë me emrin Instituti Qiriazi, nën drejtimin e Parashqevisë.(*)
(*)Parashqevi Qiriazi,Drita, 14 dhjetor 1980, f.12).

Familja Qiriazi pas fitores mbi fashizmin
Ndonése té moshuara ( Sevasti Qiriazi- Dako 73 vjeç dhe Parashqevi Qiriazi 63 vjeç) pér veprimtarinë e tyre patriotike dhe antifashiste ato u denoncuan tek gestapoja gjermane. Më 1943 tok me pjesëtarë të tjerë të familjes u arrestuan nga gjermanët dhe milicia e Xhaferr Devës dhe u dërguan në kampin e përqëndrimit ‘’Anhaltlager- Banjica’’të Beogradit, Jugosllavisë.(Parashqevi Qiriazi,Drita, 14 dhjetor 1980, f.12).
Me çlirimin e Shqipërisë u kthyen në Tiranë, ku Sevastia, për të parën herë në jetën e saj e lodhur, mbylli sytë më 30 gusht 1949(*)
(Sevasti Qiriazi-Dako15 tetor 1981)
Fjalë kuptimplote e pérdorur nga S.Luarasi për qëndrimin e turpshëm që tregoi regjimi ‘’]lirimtar’’ ndaj saj. Pas késaj, S.Luarasi i shtoi përpjekjet për rehabilitimin e familjes Qiriazi.
Kur u riatdhesova mésova se ndaj tyre mbahej një qëndrim përbuzës e dyshues duke i trajtuar si gra borgjeze, iu kishin konfiskuar pasurinë dhe I kishin ]uar té banonin në një pelvicë …. Ndérsa dy djemté e Sevastisé ishin arrestuar.
Në këto rretana tragjike , pa ndihmë e përkrahje, në moshën 79 vjeçare , u nda nga jeta Sevasti Qiriazi, nismëtarja e arsimit kombëtar shqiptar me një aktivitet të jashtëzakonshëm kombëtar. Dhe për këtë rilindase të shquar varrimi ishte i pazakontë, për në banesën e fundit e përcollën vetëm pak të njohur. (*)
(*) Shpenzimet e ceremonies së varrimit i pagoi Skénder Luarasi.Shen red.P.Luarasi

Kujdestaria e kishavet orthothokse
‘’Shën Evangjelizmos dhe Shën Prokop’’
të Tiranës
Faturënr.129
z. Familjes Kristo Dakos
Për sa shënohet më poshtë
Për varrimin e së ndjerës Sevasti
Kisha, qirit e personeli Lek 500
3 llambadhe në shtëpi X40 lek 120
1 llambadhë 40 lek
shuma 660 lek

Tiranë 1.9.1949 Pagoi Skënder Luarasi
(Firma)


Ndërhurja tek Vito Kapo
Pas ndarjes nga jeta té Sevastisé, me interesimin e disa dashamiréve, ndaj Parashqevisé filloi té tregohej interesim e pérkujdesje por edhe ajo nuk i kurseu forcat për të dhënë kontributin e saj. Më 8 mars 1950, duke folur në mbledhjen e organizuar me rastin e Ditës Ndërkombëtare të gruas tha ndër të tjera: ‘’Sa e gëzuar jam të qëndroj midis jush në këtë sallë…Sot gruaja shkundi zinxhirët e skllavërisë dhe cila zemër shqiptare nuk gëzohet për këtë ditë të shenjtë që nuk e kishim shijuar për shumë shekuj’’
‘’Vitet 50-të për Parashqevinë, ishin të vështira. I vetmi mik i familjes së tyre , studjuesi, historiani, përkthyesi, demokrati Skënder Luarasi, që njihte nga afër veprimtarinë e gjithanshme të tyre në shërbim të kombit shqiptar, dha një kontribut të ndjeshëm për rivlerësimin e figurave të motrave Qiriazi. (*)
(**)Dhimitër Dishnica, Motrat Qiriazi f.192

Përse mbahej ky qëndrim ndaj familjes Qiriazi në përgjithësi studjuesi amerikan Xhon Kuanrud e specifikon kështu: ‘’Deri pak vite më parë studimi i Gjerasim Qiriazit në Shqipëri pengohej ‘’historianët shqiptarë punonin në një mjedis mbytës të krijuar nga rregjimi komunist. Gjithçka e shkruar prej tyrer mbikqyrej rreptësisht që interpretimet historike të mos kalonin caqet e filozofisë marksiste–leniniste. Gjatë viteve ’40 dhe ‘50’ Gjerasim Qiriazi shihej me dyshim nga diktatura komunistepër shkak të veprimtarisë së tij të hapur fetare dhe lidhjeve me të huajt. Si rezultat I kësaj të motrat dhe familjet e tyre u bënë object përndjekjesh nga ana e regjimit. Dy djemtë e Sevastisë u burgosën si spiunë. Djali I vogël , Gjergji, duke mos u bërë dot ballë torturave, vrau veten më 1949. Pak më vonë vdiq edhe Sevastia, nga hidhërimi i thellë për humbjen e të birit. (f.19)

‘’Vetëm nga vitet ’60(*)
(*) (sipas fakteve që më 1950 P.L.)
u vu re një ndryshim në qëndrimn ndaj familjes Qiriazi. Shkak për këtë ndryshim u bë intelektuali i dëgjuar shqiptar, Skënder Luarasi, biri i mikut dhe kolegut të ngushtë të Gjerasimit, Petro Nini Luarasit. Skënder Luarasi kishte një adhurim të thellëpër familjen Qiriazi dhe ndihmesën e saj në shërbim të popullit shqiptar. Në vitin 1962 Luarasi botoi një biografi të shkurtër me titull ‘’Gjerasim Qiriazi, Jeta dhe Vepra’’…Libri pati sukses të madh…Që nga kjo kohë Gjerasim Qiriazi dhe familja e tij filluan të zënë vendin që u takonte në historinë shqiptare. Botimi i Luarasit përbën bazën e studimeve të mëvonshme rreth Qiriazit.’’ (*) (*) Xhon Kuanrud, Jeta e Gjerasim Qiriazit, f.19-20)


Në vitin 1959 Parashqevi Qiriazit iu caktua një pension dhe u lejua të botonte një artikull në revistën ‘’Shqiptarja e Re’’(*)
(*) Shqiptarja e Re’’, 1959, nr.7, f.14
mbi shkollën e parë shqipe të vashave që kishte themeluar në Korçë‘’(**) ‘’Nga vitet 60-të e këtej Gjerasim Qiriazi e motrat e tija Sevastia e Parashqevia, u bënë objekt studimi. Duke filluar nga biografia për Gjerasim Qiriazin e Skënder Luarasit’’(**)
(**)(*)Xhon Kuanrud, Jeta e Gjerasim Qiriazit, Parathënie nga Hysni Myzyri f.12
Në këtë periudhë m’u botuan përveç monografisë ‘’Gjerasim Qiriazi-jeta dhe vepra’’, edhe broshura ‘’Motrat Qiriazi’’, anglisht e frengjisht dhe artikuj të ndryshëm.(*)
(*) Motrat Qiriazi, shqip dhe ‘’vepra’’ e Sevasti Qiriazit mbetén lastra né shtypshkronjé sepse u dha urdhér té mos qarkullojné.
‘’Këto botime …i bënë të njohur disa nga përfaqësuesit më të shquar të familjes Qiriazie veçanërisht kontributin e madh që ata kanë dhënë për zhvillimin e arsimit e të kulturës kombëtare në fund të shekullit XIX DHE në fillim të shekullit XX(**)
(**) Xhon Kuanrud, Jeta e Gjerasim Qiriazit, Parathënie nga Hysni Myzyri f.12

Parashqevia filloi të ftohej në aktivitete të ndryshme. Kështu me rastin e 60-vjetorit të Kongresit të Manastirit, si e vetmja pjesëmarrëse e gjallë, mbajti një kumtesë.(***)
(***) Fjala e përgatitur nga S.Luarasipër 7 marsin
Në vitin 1960, Presidiumi I Kuvendit Popullor i dekoron të dy motrat Qiriazi me ‘’Urdhërin e Lirisë‘’ dhe më 1962, në 50-vjetorin e Pavarësisë u dhanë edhe medaljen ‘’Për veprimtari patriotike’’. Me rastin e 100-vjetorit të çeljes së Mësonjëtores së Parë shqipe në Korçë, më 7 mars1987, Sevasti, Parashqevi dhe vëllai i tyre Gjerasim Qiriazi u dekoruan me titullin ‘’Mësues i Popullit’’. (Atij , më 1992 iu akordua edhe ‘’Urdhëri i Lirisë i Klasit I)
Veprimtaria e vrullshme e Parashqevi Qiriazit u ndal né moshén 90-vje]are. më 17 dhjetor 1970. Ndryshe nga motra e saj ajo u pércoll né banesén e fundit me dashuri e nderime nga pushteti dhe populli.
Populli i kryeqytetit i dha lamtumirën e fundit punëtores së shquar të arsimit shqiptar, drejtueses së talentuar të shkollës shqipe, veprimtares dhe organizatores së shoqërisë së parë të grave në Shqipëri, hartueses së abetares së parë me alfabetin e miratuar nga Kongresi i Manastirit, kryeredaktores së parë, diplomats së vendosur për mbrojtjen e të drejtave të kombit shqiptar në forumet ndërkombëtare.’’ (*)
(*)(Dhimitër Dishnica, Motrat Qiriazi, f.194)


Një ngjarje e pështirë
Dergjesha né shtrat nga dhimbjet e veshkave dhe poliartriti kur ime shoqe mé lajmoi se kishte ardhur té mé takonte Ing.Aleksandér Dako, djali i madh i Sevastisé.(*)
(*) Aleksandër Dako, i biri i Kristos dhe i Sevastisë, i lindur në Manastir më 30 maj 1911, ishte pronar i banesés në rrugën Halim Xhelo, Nr.28, Tiranë, Ajo dikur qe né pronësi edhe të Parashqevisë. Në një banesë tjetër në krah jetonte dhe vajza e tij e vogël , Diana Qiriazi-Hoxha- që e kisha pasur studente né degén e anglishtes).

Kisha vite pa e parë. Dukej shumé i vrarë. Mé tha se ishte ndaré nga gruaja e dyté, e kishin internuar me pa té drejté dhe shtépiné ia kishte zéné njé zyrtar me peshé nga Gjirokastra. (**)
(**)Pas vdekjes së gruas së parë, Aleksandri qe martua me N.L. me të cilën filluan të mos shkonin mirë ( ajo kërkonte qé ai të mos kishte të bënte me fëmijët e gruas së parë dhe arësye të tjera. Por mé voné rezultoi një makinacion i kurdisur prej saj nën presionin e T.B., motrës së tij P. B., dhe shoqes së saj V. L., Sekretare e komitetit Ekzekutiv të Këshillit Popullor, lagjes 9.( më pas V.L. u shkarkua për abuzime me detyrën shtetërore)
Më 15 tetor 1975, me akuzat e sajuara të ish- gruas së tij të dytë N.L (Nimete. L.). e internuan në Tale të Lezhës Në janar 1976 në shtëpi iu fut familja e T.B. pa dijeni të Aleksandrit dhe kishte bërë shtesa. ‘’Menjëherë pas internimit kërkova verifikimin e çështjes dhe Komisioni Qeveritar i hoqi masën e internimit . Kur u kthye në Tiranë më 14.7..1977, (internimi, masë administrative që nuk shkaktonte humbjen e të drejtave civile) pa qé shtëpinë ia kishte zënë Bozo i cili i kishte dhënë një hyrje tjetër 1+1 N.L. ( në marëveshje private). Né kéto kushte Aleksandri jetonte përkohësisht tek djali i tij.
Aleksandër Dako, pranë Robert Dako
Rr.Tefta Tashko,P.22/1,A.1,Tiranë
Mé kérkonte ndihmé pér t’iu liruar banesa, ( té vihej në zbatim Vendimi i gjykatës i formés pérfundimtare) (*).
(**)Vendimi 249, 15.2.1978 i gjykatës popullore të rrethit, Tirané
Në vendim shkruhej: ‘’ Rezultoi e provuar se paditësi efektivisht është pa banesë… Në të tilla rrethana vetkuptohet se paditësi Aleksandër Dako ka të drejtë të shkojë në pronën e tij dhe Vendosi: ‘’Detyrimine të paditurit T.D. të lirojë banesën që ka në përdorim pasi t’i sigurohet një sipërfaqe tjetër banimi’’
Edhe kur iu dërgua vendimi i gjykatés, nënpunësit të strehimit të Komitetit Ekzekutiv, Tiranë me një letër rekomandimi, ai nuk po e zbatonte.

Në kundërshtim flagrant me Kushtetutën dhe me ligjet e shtetit mbi pronësinë, poseduesi nuk e lironte banesén me pretekst që ‘’kishte shpenzuar’’, duke bërë modifikime, pa dijeninë e pronarit. (*)
Nga dy, zotéria kishte ndértuar edhe një banjë dhe shtesa të tjera në oborr.

Mendova qé pér seriozitetin e çéshtjes ti drejtohem Hysni Kapos ish-nxénési im né Tregétaren e Vlorés.

Tiranë, 15 qershor 1979
I nderuari e i dashuri shoku Hysni,
Duke përgatitur biografinë e motrave Parashqevi dhe Sevasti Qiriasi, kujtova përkrahjen që i dha e nderuara shoqe Vito Kapo Parashqevisë të ngrihej nga gjendja e mjerë në të cilën njerëz të pandërgjegjshëm e kishin rrëzuar këtë heroinë të arsimit kombëtar
Me këtë rast u njoha me birin e Sevasti Qirias- Dakos, Aleksandër Dakon, birin e patriotit Kristo Dakos, dhe mora vesh se në ç’gjendje të mjerë e kanë rrëzuar edhe këtë bir patrioti. Duke dashur të shpreh të mirëfilltën në këtë biografi, u interesova për shkakun e fatkeqësisë së tij. Si qytetar shqiptar u trondita kur pashë se në Republikën Socialiste tonën paska akoma njerës që për të kënaqur lakmitë e tyre, nuk e quajnë për gjë të keqe t’i çkatërrojnë jetën një familje.
Aleksandër Dako më dorëzoi përshkrimin si i ndodhi fatkeqësia dhe unë marr guximin që përshkrimin t’jua dërgoj juve tok me këtë letër.
Përveç zemërimit që ndjej si qytetar për një padrejtësi të tillë, unë kam arësye të veçantë të interesohem për hallin e familjes Qirias- Dako: në këtë shtëpi mblodha materialin për biografinë në fjalë, dhe këtu dëgjova prej gojës së Parashqevisë fjalët mirënjohëse për ndihmën që i dha shoqja Vito Kapo së ndjerës Parashqevi të ngrejë jetën e lumtur në atë shtëpi.
I nderuar dhe i dashur shoku Hysni.
Ju jam drejtova juve me këtë letër, se jam i bindur që nuk do të lejoni kënd të përçmojë Kushtetutën e Republikës Socialiste të Shqipërisë. Me respekt për Ju dhe fort të nderuarës zonjës tuaj Vito Kapo, mbetem
Juaji
Skënder Luarasi
Rruga Konferenca e Pezës
Pallati V, SHKALLA1/3
Tiranë

P.S Po shtoj këtë shënim për Aleksandër Dakon. Ndërsa ka akoma njerëz që nuk u pëlqejnë krushqitë midis feve të ndryshme, Aleksandër Dako me prindër orthodoksë i ka martuar të bijat me djem dhe të birin me vajzë prindësh myslimanë.

Ndërkohë që prisja ndonjë përgjigje apo rezultat më zeméroi shumé njé ngjarje tjetér.
Natasha Lako, bashkëpunëtore në Kinostudio, mé kishte kërkuar dhe unë i dhashë ndihmën time për gatitjen e filmit ‘’Mésonjétorja’’ me skenar rreth shkollës së parë shqipe për vajzat në Korçë, e themeluar më 1891 nga Sevasti e Parashqevi Qiriazi. Ndihmova që të nderohen motrat Qiriazi me rastin e 35- vjetorit të çlirimit. Kur u interesova pér mbarévajtjen e xhirimeve té Kinostudios më thanë se dikush kishtei ndikuar që emrat e dy motrave të zëvendësoheshin me pseudonime. Kësaj i thonë të falsifikosh historinë. Dhe kété presion e paskish béré veté T.B.

Njé dité mésova se Hysni Kapo kishte léné porosi té shikohej kjo çéshtje, por ishte i sémuré.
Gjithashtu T.B për shkak të postit të lartë dhe miqve shtëpiné nuk donte ta lironte. Mé kishte çuar fjalé qé ta lija kété ]éshtje ménjané pér hir té dhéndrit tim Vedatit qé ai e kishte farefis.
Ndaj shkova ta takoj, por ishte ‘’I zéné‘’. Ndaj i shkrova letér.


Tiranë, 26 gusht 1979
I nderuari zoti Todi B.,
Mbasi nuk më pranuat në një bisedë shoqërore sy në sy, Ju dërgoj këtë letër që të rrëfenj përse kam dashur të piqem me zotërinë tuaj. Kam njohur personalisht Tafil Buletinin për të cilin jam duke përgatitur një broshurë. I përdëllyeri ndër të tjera më pati folur për miqësinë e tij me të ndjerin Llazo B. dhe desha që miqt e tij të jenë edhe të mitë.
Qysh prej fëminisë sime pata njohur motrat Qiriazi, mësueset e motrës sime Thomaidhë, dhe qenë këto që nëpërmjet sime motre më mësuan të lexoj e të shkruaj gjuhën amtare shqipe. Për këtë arësye kam qenë mirënjohës ndaj atyre dhe do të jem këshut gjer në çastin kur t’i them lamtumirën e fundit atdheut tim të dashur. Nga simpathia që ruaj për Sevasti Qiriazi-Dakon dhe të motrën Parashqevinë, por edhe që të mos më përgënjeshtrohen fjalët e miratë Tafil Buletinit për babanë tuaj, po ju drejtoj këtë letër. Dhe shpresoj të merremi vesh urtë rreth dy çështjeve për të cilat bëhet fjalë:
Së pari : Natasha Lako, bashkëpunëtore në Kinostudio kërkoi dhe unë i dhashë ndihmën time për gatitjen e filmit rreth shkollës së parë shqipe për vajzat në Korçë më 1891. Materialin e përmbledhur po jua dërgoj bashkëngjitur. Ndihmova që të nderohen motrat Qiriazi me rastin e 35- vjetorit të çlirimit. Të Kinostudios më thanë se keni ndikuar që emrat e dy motrave të zëvendësohen me pseudonime. Kësaj i thonë të falsifikosh historinë. Lexoni në ‘’Zëri i popullit’’ artikullin e soçëm ‘’Vërtetësia të përshkojë si fill i kuq çdo paraqitje të fakteve historike’’, nga Shefqet Peçi.
Së dyti: Me manipulacione të pahieshme keni bërë që biri i Sevasti Qiriazi-Dakos të nxirej nga shtëpia, dhe fare pa të keq u shtrove vetë në atë vatër. Gjyqi që e kuptoi sjelljen e pahijshme tuajën i dha të drejtën familjes Dako të kthehet në banesën e vet. Porse ju nuk i bindeni vendimit, nuk doni të shkoni në apartamentin shtetëror që kishit më parë.
Në vilën Qiriazi-Dako vija shpesh me përshëndet mësuesen e lavdishme Parashqevi Qiriazi e me iu falë nderjes për arsimin që bashkë me Sevastinë u dha motrave tona në kohën e tiranisëotomane, kur jo në shkollë por edhe në letërkëmbim ishte rreptësisht e ndaluar të përdoreshin shkronjat shqipe.
Mora guximin t’ju shkruaj këtë letër sepse duhet ta mbrojmë të drejtën e të vërtetën edhe sikur të ndeshemi me personalitete të plotfuqishëm; por juve jua shkruaj edhe për një shkak tjetër. Pozita që mbani dhe prejardhja patriotike- që na ndalon të nxjerrim në Pazar emrat e prindërve tanë të ndritur edhe për gjithë atë llom të dheut që aq fort e lakmon borgjezia- na detyrojnë jo ta shkelni por ta mbroni ligjshmërinë në Republikën Popullore Socialiste të Shqipërisë.
Për këto arsye jam i bindur që do ta pranoni, dhe do më përkrahni propozimin që kam dashur t’ju bëja po të më kishit pritur në bisedë shoqërore: së pari, filmit ti vihen emrat e vërtetë të shkollës Qiriazi –Dako;
së dyti: t’ia ktheni të zotit shtëpinë dhe unë mendoj se ajo ndërtesë të caktohet shkollë ose muze për nder të mësueseve të para të shkollës së vajzave
Me përfillje të merituara
Skënder Luarasi.
Rruga Konferenca e Pezës
Pallati V, SHKALLA1/3
Tiranë

Mora vesh se Hysni Kapo ishte sëmurë rëndë.
Kur pérséri Todi B.rrefuzoi té largohej nga shtépia iu drejtova Vito Kapos si Presidente e BGSH.

Tiranë, 1 shtator 1979
E nderuara shoqja Vito Kapo,
Personalisht, Ju dhe Nefo Myftiu, e shpëtuat Parashqevi Qiriazin nga mjerimi ku e patën shpënë njerës zemërzes. Kur e vizitoja Parashqevinë, më shumë se një herë më shprehu mirënjohjen për gruan e re shqiptare, për të cilën Ju po përpiqeni ta ngrini lart e më lart në shoqërinë tonë socialiste.
Jua shkruaj këtë letër Juve, e nderuara shoqja Vito Kapo, nga respekti që kam për punën tuaj në qytetërimin e familjes shqiptare e në mbrojtjen e të drejtave të saj.
Bashkëngjitur postoj një artikull ku shpreh atë që di unë për Sevasti Qiriasi- Dakon dhe një letër tjetër ku rrëfej çështjen që desha të zgjidh në mënyrë shoqërore me Todi B..
Duke qenë se Todi B. s’begenisi të më dëgjonte, Ju a dërgoj Juve, si kryetare e Bashkimit të Grave të Shqipërisë, që t’ia qani hallin familjes së Sevastisë dhe të propozoj që (pasi Todi B. të zbrazë shtëpinë e përvetësuar) ajo ndërtesë, ku ka vdekur Parashqevi Qiriazi, të çelet me rastin e 35-vjetorit të çlirimit muze ose shkollë për nder të mësueseve të para të shkollës së vajzave.
Me nderime
Skënder Luarasi
Rruga Konferenca e Pezës
Pallati V, SHKALLA1/3
Tiranë
Tel. 45-09

Pas nje muaji Todi B. e liroi banesen dhe drejtesia u vu ne vend.

Ky material eshte marre nga libri i pabotuar i Skender Luarasit, C'kam pare e çkam degjuar"-kujtime dhe nuk lejohet te riprodhohet ne asnje forme pa permendur burimin.

[Gregu]

Falemnderit per keto shenime petrol.

Historia fatkeqesisht shume te verteta i ka lene ne erresire.

[petrol]

Tashme VUSH njihet si besimi i 5 fetar zyrtar ne Shqiperi.
Njihet si Bashkesia Fetare'' Vellazeria Ungjillore Shqipetare'' edhe pse kuptohet se behet fjale per besimin Ungjillor

Në nderim të kësaj ngjarje historike po ofroj disa fragmente nga cikli i artikujve:
Petro Luarasi, Kontribute Shekullore. Familja Luarasi për marrëdhëniet shqiptaro-anglo-amerikane

Dy fjalë mbi njehsimin e vlerave.
Vlerësimi i veprimtarisë së njeriut në dobi të kombit të vet e të tjerëve, në rradhë të parë kërkon përdorimin e një etaloni (njësie) matës universal , që të ndryshojë sa më pak me kohën e vendin e gjykimit.
Ky kontribut në mënyrë të thjeshtëzuar shprehet në ’’sasi dhe cilësi’’,
(p.sh.në letërsi :formë e përmbajtje e shkrimit),të mesazheve dhe punës ndaj sistemit të vlerave në shoqërinë njerëzore.
Duke u përqëndruar në diskutimet e tashme mbi historinë dhe letërsinë e kombit shqiptar dhe vlerësimet që u bëjmë personaliteteve të ndryshme, do të kujtoja disa, që së pari në histori, të përdornin etalonin matës të ideologëve të Rilindjes Kombëtare Shqiptare dhe atdhetarëve të tjerë të cilët kanë sakrifikuar për të mirën e këtij vendi e në dobi të vlerave demokratike e universale.
Ky diskutim më jep arsye të ndriçoj paksa një nga kontributet e familjes së Petro Nini Luarasit mbi sistemin e vlerave : mbi marrëdhëniet shqiptaro-anglo-amerikane, në dobi reciproke të popujve tanë.

1.Shkolla kombëtare shqipe dhe misionarët anglo-amerikanë.
Lufta e shqiptarëve për ekzistencë,ndër shekuj, lidhet thelbësisht me gjuhën-elementin e parë përcaktues të një kombi; dhe shkrimin , të sintetizuar në abetaren dhe shkollën shqipe.
Me Dekretin e Gjylhanesë të vitit 1839 ,shqiptarëve iu ndalua e drejta e arsimimit në gjuhën amtare me pretendimin se nuk formonin një kombësi më vete .Shqiptarët myslimanë cilësoheshin turq,shqiptarët ortodoksë - grekë dhe ata katolikë merreshin në mbrojtje nga Vatikani .
Prandaj lufta për shkollën kombëtare, si përçuese e ndërgjegjes kombëtare dhe e unitetit kombëtar, pavarësisht nga përkatësia fetare, mori një karakter të thellë politik.Synimi i rilindasve ishte: një komb, një alfabet unik,një gjuhë letrare e standartizuar për të gjithë kombin,një shkollë kombëtare.
Platformën e shkollës kombëtare shqipe e shkruan me gjak rilindasit tanë iluministë.
‘’Historia e arsimit tonë kombëtar ka shkruar me shkronja të arta emrat e Naum Veqilharxhit,Koto Hoxhit,Pandeli Sotirit,Papa Kristo Negovanit, Petro Nini Luarasi , etj. të cilët nuk kursyen as jetën e tyre për çështjen e shkollës dhe të Atdheut’’(H.Myzyri:Shkollat e para kombëtare shqipe’’, 1978,f.248).
Punën e tyre vazhduan më tej motrat Qiriazi, Luigj Gurakuqi ,Hilë Mosi , Mirash Ivanaj, etj. të cilët synonin krijimin e shkollës kombëtare jo vetëm shqipe nga gjuha ,por edhe ilumuniste nga përmbajtja, laike por edhe masive , e përbashkët për të pasurin e të varfërin,për myslimanë e të krishterë (ortodoksë, katolikë e protestantë), për djemtë e vajzat, një shkollë ku të arsimoheshin e edukoheshin qytetarë , jo vetëm të ditur por edhe atdhetarë..
Kjo platformë arsimore dritëdhënëse e e rilindasve , nuk mund të mos ndeshte në një urrejtje të madhe nga forcat e errata shoviniste të cilat e nisën me shpifje e kërcënime, vazhduan me mallkime dhe djegjen e teksteve shqipe duke përfunduar deri tek masakrimi i atdhetarëve-martirë të kombit.
Në këto situata një ndihmë të madhe në realizimin e misionit të Rilindjes për arsimin e kulturën, luajtën misionarët protestantë anglo-amerikanë.
Pas Luftës ruso-turke për Krimenë,Sulltani,si shpërblim ndaj ndihmës britanike, u detyrua që më 1856 të bëjë lëshime ndaj lirive të misioneve protestante.
Kështu që në vitin 1872 u ngrit në Stamboll Shtëpia Biblike ku u vendosën Shoqëria Biblike e Huaj Britanike(themeluar më 1804) dhe qendra e Bordit Amerikan (themeluar më 1810). Në programet e tyre një rëndësi e madhe i kushtohej zhvillimit të arsimit në perandorinë Osmane,duke çelur në Stamboll Robert Kolegjin,Kolegjin Femëror,etj. Shkollat anglo-amerikane u bënë vatra të dijes dhe edukimit perëndimor edhe për dhjetra djem e vajza, studentë shqiptarë,patriotë të ardhshëm të përkushtuar.
Në vitin 1873 misionarët e parë protestantë amerikanë, ndaluan me qëndrim të përkohshëm edhe në Manastir, ku morrën me qira një banesë pranë asaj të familjes Qiriazi duke bashkëpunuar ngushtë ndër vite me Gjerasimin,Gjergjin,Sevastinë e Parashqevi Qiriazin .
Ndër të parët veprimtarë protestantë shqiptarë dhe më i dalluari ,cilësohet Gjerasim Qiriazi (1858-1894). Ai u bë anëtar i Bashkësisë Ungjillore më
19 gusht 1877 e studjoi në Kolegjin Teologjik Amerikan të Samokovi ku u diplomua më 1882.
Për Gjerasimin, në rend të pare të veprimtarisë së tij si protestant, qëndronte ideali kombëtar.Me këtë motiv ai nxitoi të lidhej me misionarin skocez Dr.Aleksandër Tomson që ishte kryepërfaqësues i Shoqërisë Biblike të Huaj-Britanike në perandorinë Osmane në vitet 1860-1896 . Ai e kishte parë Shqipërinë që më 1863 duke u lidhur përjetësisht me hallet e saj.
Që në dhjetor 1864 Tomson ishte njohur me Kostandin Kristoforidhin të cilin e punësoi në Stamboll si përkthyes .Këtu Kristoforidhi kreu një punë të shquar në botimet biblike shqip ku përmendet edhe një gramatikë e shkurtër e botuar më 1882 nga Tomsoni.
Më 27 janar 1883 Tomsoni i dërgon një letër Gjerasim Qiriazit ku
i shkruan: ‘’Kur mendoj për gjendjen ku ndodhen shqipëtarët,bindem se për ta është domosdoshmëri të kenë shkolla , ku fëmijët të mësojnë gjuhën amtare me fjalën e Perëndisë……Do të doja të dija se ç’mendoni ju për këtë punë dhe nëse dëdhironi të bëheni ungjilltar i kombit tuaj…’’.
Pas bisedimeve sqaruese midis Tomsonit dhe Misionit Amerikan, i cili kishte financuar arsimimin e Gj.Qiriazit ,ai , më maj 1883 ,filloi veprimtarinë në Shoqërinë Biblike Angleze për botimin e shpërndarjen e literaturës dhe predikonte ungjillin shqip. Më pas zgjeroi aktivitetin në krijimin e shoqërive atdhetare ,me krijimin e organeve të shtypit, në çeljen e shkollave shqipe dhe ndihmën umanitare.
Megjithëse Shoqëria Biblike ishte e mbrojtur nga traktate të nënshkruara nga vetë sulltani ,aktivitetet e saj zvarriteshin qëllimisht nga zyrtarët turq e institucionet shoviniste fqinje,që keqtrajtonin veprimtarët protestantë.
Me ndihmën e Naim Frashërit dhe nga fakti që Gjerasimi ishte misionar i një shoqërie të huaj ,u nxorr leja për hapjen e një shkolle shqipe për vajzat. Mësonjëtorja e vashave u çel në Korçë më 23 tetor 1891 .’’Kjo fole u themelua prej të pavdekurit dërgimtar kombëtar GjerasimD.Qiriazit ,emrin e të cilit historia e Shqipërisë do e shkruajë me shkronja të arta duke u mburrur me veprat dhe me shërbimet e tija të çmuara që ka sjellë mbi altar të atdheut!’’(Mihal Grameno, ’’Ylli i mëngjezit'')
Më 12 nëntor 1892,u themelua në Korçë ''Vllazëria ungjillore'', me kryetar Gjerasim Qiriazin dhe sekretar Thanas Sinën…Ndër elementët që përqafuan këto ide bënin pjesë Sevasti e Gjergj Qiriazi,Petro Nini Luarasi , Nuçi Naçi, Fanka Efthimi si dhe zyrtarë,tregëtarë, zanatçinj.(Dhimitër Dishnica: Motrat Qiriazi'',f.39).
Veprimtarë të dalluar ishin edhe Grigor Cilka e Herakli Bogdani.
Platforma e patriotëve ishte e qartë: Armiku përdorte institucionet fetare shoviniste për të përçarë popullin duke barazuar fesimet fetare me kombësinë e pushtuesit e të fqinjëve dhe duke i mohuar gjuhën e shkrimin shqip.Ndaj patriotët u drejtuan për ndihmë nga forca e besime fetare ‘’të pa rrezikshme’’ nga pikëpamja e unitetit kombëtar dhe e influencave shoviniste , muslimanët orientoheshin nga besimi ‘’bektashi’’ dhe të krishterëve nga ‘’protestantizmi’’. Shoqëria Ungjillore protestante e ndihmuar nga misioni amerikan e anglez ndihmoi shumë që me anën e lirive fetare të realizohej aspirata kombëtare.
Një fakt domethënës në këtë drejtim është veprimtaria e P.N.Luarasit.

[petrol]

Petro Luarasi, Kontribute Shekullore

P.N.Luarasi dhe lëvizja protestante në Shqipëri
Petro Nini Luarasi (1865-1911) është një nga bashkëpunëtorët e hershëm të lëvizjes protestante në Shqipëri. Ai ishte lindur i besimit ortodoks e kishte studjuar në shkollën greke të Qestoratit e Hotovës. Në Qestorat ai mësoi shkrim e këndim në shqip dhe u edukua me kulturë e atdhedashuri në shtëpinë e mikut të babait,patriotit të shquar Koto Hoxhi.
Petro Nini Luarasi (1865-1911), më 1882 , u punësua si mësues i greqishtes në shkollën fillore të Bezhanit, ku filloi t’u mësonte nxënësve shkrim e këndim shqip. Gjithashtu,me shqipërimin e psallmeve dhe këndimin e tyre në kishën e Luarasit, në bashkëpunim me papa Stefan Kicin- Luarasin, ai provoi para popullit se edhe gjuha shqipe qe e zonja të përçonte mesazhet e zotit. Me veprimtarinë e tij atdhetare në Kolonjë, Korçë e më gjerë,krahas lidhjeve miqësore, shkaktoi armiqësi të madhe me zyrtarët turq, klerin shovinist e bashkëpunëtorët e tyre. Për këtë u mallkua dhe u shkishërua familjarisht nga dy dhespotët e Kosturit: nga Qirilli më 1887 dhe Fillareti më 1892.
Po shkëpusim një fragment nga mallkimi i Dhespotit të Kosturit, Fillaret, më 20 shtator 1892:… I mallkuari dhe i shkishëruari Petro Luarasi , në bashkëpunim me propagandën protestante e masone, ka shkuar në fshatra të ndryshme të rrethit të Kolonjës,duke u premtuar emërimin e mësuesve shqiptarë për mësimin e shqipes,një gjuhë e cila nuk ekziston…Ata përhapin Dhiatën e Re, emisarë dhe libra të tjerë që janë kundër fesë sonë të shenjtë dhe që nëna e jonë, Kisha e madhe e Krishtit , ka kohë që i ka shkishëruar dhe djegur në turrën e druve…Shpallim se kushdo që ndikohet nga i mallkuari Petro Luarasi dhe shokët e tij ,ose pranon mësues shqiptarë, do të shkishërohet nga i madhi Zot, do të marrë mallkimin e etërve të kishës,do ta zerë lebra e Gehazit dhe trupi i tij do të mbetet i patretur dhe do të përdhoset pas vdekjes….
Kësaj propagande antikombëtare ''me vello fetare'', Petro Nini Luarasi iu përgjegj në veprën ''Mallkimi i shkronjave shqipe e çpërfolja e shqiptarit'' e cila demaskoi me fakte konkrete dhe dokumenta abuzimet që bëheshin nga kleri shovinist në emër të fesë ortodokse:
''E vërteta bën fenë, dhe jo feja të vërtetën…Ta dashurojmë dhe ta përparojmë gjuhën dhe kombin tonë, si të vetmet tallanta që na besoi Perëndia për provë të vlerës sonë midis kombeve të tjerë……Kush është frikacak kundrejt së drejtës, bëhet tradhëtar i mëmëdheut dhe i vetes së tij (P.N.Luarasi: Mallkimi i shkronjave shqipe…f.''279)
Kjo vepër e fundi i tij tragjik(i helmuar),i treguan popullit të vërtetën dhe bënë një jehonë të madhe në botë.Për këto ngjarje shkruan një sërë gazetash shqiptare, amerikane e angleze duke përfshirë edhe gazetën prestigjioze ''Times''.
Në lidhjet e tij me rrethet patriotike dhe zbatimin e platformës kombëtare , një rëndësi të veçantë i kushtoi P.N.Luarasi bashkëpunimit të ngushtë me parinë bektashiane: moderatorë të myslimanizmit dhe me Gjerasim Qiriazin: përfaqësuesi shqiptar i protestantëve anglo-amerikanë.Mbi bazën e këtyre idealeve kombëtare familjet Luarasi dhe Qiriazi u lidhën në një miqësi shekullore dhe iu gjendën njëri-tjetrit në momente të vështira. .
Ndoshta edhe për shkak të lidhjeve me botën anglo-amerikane, P.N.Luarasi i arratisur nga burgu e i përndjekur nga qeveria turke , në prill 1904 , emigroi në Shtetet e Bashkuara, si emigrant politik .Për aktivitetin e tij të shquar atje , emigranti veteran Kostandin Demo do t'a cilësonte Petron: ‘’Paul Reevers-i shqiptar’’, ndërsa Fan Noli: ‘’P.N.Luarasi…qe i pari pionier i lëvizjes kombëtare në Amerikë’’ .
Petro N.Luarasi krijoi shoqëritë e para patriotike shqiptaro-amerikane : ‘’Pellazgu’’ dhe ‘’Malli i Mëmëdheut’’, ndihmoi Sotir Pecin për botimin e gazetës ‘’Kombi’’dhe krijoi librarinë e parë me libra shqip e anglisht..
Ai ishte ndër përkrahësit më të fuqishëm për Fan Nolin që të kurorëzohej prift e të hidhte bazat për themelimin më vonë të kishës ortodokse autoqefale shqiptare në Sh.B.A.,
Këtu ai bashkëpunoi ngushtë me Kristo Dakon, lider i protestantëve shqiptarë , për të futur frymën kombëtare midis emigrantëve ekonomikë, të cilët ishin të tërhequr e të frikësuar nga reaksioni shovinist mbi familjet në atdhe. Petro Nini Luarasi përçoi kudo tezën: Kombi mbi të gjitha!
Më 1908 u kthye në Shqipëri së bashku me disa miq e farefis ,për të luftuar si komitë .Në këtë kohë u shpall Hyrieti e ai filloi veprimtarinë patriotike legale duke u lidhur ngushtë me misionarët protestantë amerikanë , çiftin Kenedi ,për çeljen e shkollave shqipe , deri sa armiqtë e kombit e helmuan.
Por thirrja e tij: ''Edhe 99 herë të rrëzohemi, përsëri duhet të ngrihemi…Ruamani gjakun se do të duhet fëmijëve tuaj për shkrimin e gjuhës shqipe!'', u përjetësua në vepër.

[petrol]

Petro Luarasi, Kontribute Shekullore
Çifti Kenedi
Misionarët e parë protestanë amerikanë, që erdhëm për një qëndrim të përhershëm në Shqipëri, janë çifti Kenedi (Kennedy)
Të përndriturit: Violeta (Violett) dhe Fines (Phineas ), mbërritën në Korçë më 26 mars 1908.
’’Çifti Kenedi…janë misionarët e parë të huaj Ungjillorë,që u shpërngulën në Korçë me ndihmën e Misionit Turk – Evropian”…(Xhon Kuanrud: Jeta e Gjerasim Qiriazit, f.218)
Po ashtu studjuesi i mirënjohur Iljaz Gogaj thekson:
''Arsimi dhe pedagogjia amerikane e kanë zanafillën e tyre në Shqipëri që në vitin 1908, atëherë kur erdhi në Korçë çifti amerikan Violeta e Fines Kenedi''. (I.Gogaj:Shkolla teknike e Harri Fulci, f.7)
Pas tyre,më 5 shtator 1908, vijnë në Korçë çifti Erikson (Charls Tellfort Ericson) me gruan e tre fëmijët.
Me këtë rast kam nderin të korrigjoj pasaktësinë e artikullit: ‘’Erikson…rezidenti i parë amerikan në Shqipëri'' (Gazeta 55'', 15 korrik,2003, f.12).
Si rezidencialët e parë të huaj dhe për rëndësinë e aktivitetit të tyre 30-vjeçar në Shqipëri, Violet e Fines Kenedi përfaqësojnë misionarët amerikanë më të devotshëm dhe më të suksesshëm. Ata qëndrojnë me meritë në krye të nderimit tonë ndaj veprimtarisë protestante në dobi të popullit shqiptar.
Zonja Violet Kenedi qe shoqe gjimnazi me Sevasti Qiriazi –Dakon në Manastir dhe për hir të saj mësoi mirë gjuhën shqipe. Çifti Kenedi erdhën në Shqipëri duke dhënë një ndihmë të jashtëzakonshme në veprimtari kulturalo-arsimore, fetare (ungjillorë) e humanitare, mbarëkombëtare, të ndihmuar me fonde nga bordi i misioneve amerikane në Ballkan. ’’Brodhën'' kudo nëpër Shqipërinë hallemadhe.
''Mjerimi që hoqi populli shqiptar në këtë kohë, na mbushi me simpati për të dhe na nguci që veç punës shkollore të merreshim me përkkrahjen shoqërore dhe mirëbërje’’, shkruan zonja Kenedi.
Ndër të tjera ata ndihmuan riçeljen e Shkollës shqipe të Korçës me drejtor Petro N.Luarasin, ku Fines jepte anglisht e Violet, frengjisht e muzikë. Atje ata ishin edhe mësuesit e Skënder Luarasit me të cilin krijuan një lidhje të përjetëshme.
Kur më 1910 autoritetet otomane i mbyllën shkollat shqipe, në sajë të autoritetit të çiftit Kenedi si përfaqësues të protestantëve amerikanë, shkolla e vajzave në Korçë mbijetoi duke u emëruar "Shkolla Amerikane". Nga thënia e Hil Mosit: ''Gruaja e arsimuar është shtylla e kombit'', gjykohet paksa edhe për meritën e çiftit Kenedi e të bashkëpunëtoreve Sevasti e Parashqevi Qiriazit. Në këtë shkollë mësoi e u edukua, punoi e u bë ''bijë shpirtërore'' e çiftit Kenedi dhe vajza e P.N.Luarasit, Shega Luarasi (Uçi).
I.Gogaj ( ''Shkollat amerika në Shqipëri'',f.20) shkruan se në 10.9 1924 qeveria e Nolit e njohu zyrtarisht shkollën e çiftit Kenedi: ''…me personel mësimor Fines Kenedi, Violet Kenedi, Aspasia Efthim e Shega Luarasi… Në vitin shkollor 30-31 shkolla arriti numrin më të madh të nxënësve , me 123 nxënës dhe me dhjetë mësues …Mila Gjokoreci,Ollga Plumbi,Shega Uçi(Luarasi), Aspasia Efthim.''
Çifti Kenedi u larguan nga Shqipëria më 1936 duke ia dorëzuar drejtimin e misionit çiftit Eduin e Dorotia Xhejks të cilët u përzunë në vitin 1940 nga pushtuesit .
''Trupi im është këtu, por zemra ime është në Shqipëri…S'më vjen keq për të këqiat që hoqa për Shqipërinë'', shkruan zonja Kenedi në Sh.B.A.
Pas çlirimit, kur ata cilësoheshin ''agjentë të huaj'', për veprimtarinë e shquar të çiftit Kenedi, guxoi të fliste e të shkruante vetëm ndonjë si S.Luarasi. Një studim dinjitoz për veprën e tyre, i botuar mbas viteve 90-të, gjendet në librin e I.Gogajt:’’Shkollat amerikane në Shqipëri ‘’.
Ndaj ‘’s’guxoj ‘’ të zgjatem, por shtoj vetëm se Violet e Fines Kenedi u ndanë nga jeta në moshë të shkuar e pa trashëgimtarë duke ia dhuruar kursimet çështjes shqiptare.
Ata u trajtuan me respekt e përkujdesje nga ''bijtë shpirtërorë'' Skënder e Dhimitër Luarasi dhe nga tërë brezat e familjes Luarasi. Por besoj se nderimi i përjetshëm u takon nga i gjithë kombi shqiptar.

Çarls Krein (Charls Crane)
Skënder Luarasi në kujtimet e tij ''Ç'kam parë e çkam dëgjuar'', shkruan:
Në çerekun e fundit të shek.19-të, amerikanët patën themeluar në Stamboll dy kolegje : njërin për djem në Bebek, tjetrin për çupa në Arnautqoi. Që në dekadën e parë, një numër i vogël shqiptarësh të rinj,erdhën të edukoheshin në këta institute.
Nën ç’rrethana erdhën këta të rinj?
Charles R.Crame, një nga ndihmëtarët për themelimin e të dy kolegjeve, gjatë qëndrimit të tij në Stamboll, pati admiruar gardën shqiptare të sulltanit. Kur plasi kryengritja e malësorëve, më 1911,tregoi interesim të vizitonte vendin tonë.Në verë arrin në Manastir i shoqëruar nga Kristo A.Dako, udhëtoi nëpër Ohër, Elbasan, Tiranë, Krujë, Shkodër dhe qëndroi në Podgoricë. Këtu pa me qindra luftëtarë shqiptarë të plagosur , pa ndonjë ndihmë të vërtetë mjekësore.
Misionarja britanike, Meri (Marry) Edith Durham , qe e vetmja që po kujdesej për këta malësorë trima , që po derdhnin gjakun për lirinë e Shqipërisë. Ajo foli me zotin Krein për gjëndjen e rëndë dhe ai e ndihmoi të ngrinte një spital për të plagosurit. Pyeti Kristo Dakon se në ç’mënyrë tjetër mund të ndihmonte popullin shqiptar. ‘’Duke dërguar të rinj me bursa në shkolla moderne’’, i propozoi ai . Çarls Kreini, president i Bordit të Kolegjit femëror amerikan në Stamboll u bë ndër përkrahësit financiar e moral më të mëdhenj të çështjes shqiptare dhe të arsimit femëror. Me ndihmën e tij u themelua më vonë Instituti ''Qiriaz'', në Kamëz, me mësuese motrat Sevasti e Parashqevi Qiriazi e ku u arsimuan me qindra vajza.
Çarls R.Krein, më 1912, dha edhe shtatë bursa studimi për djem në Robert Kolegj dhe shtatë të tjera për çupa në Kolegjin Arnautqoi.

Në Robert Kolegj-Stamboll.
Skënder Luarasi kujton:
''Shoqëria ‘’Përparimi’’ që u ngarkua në zgjedhjen e 12 të rinjve, më caktoi mua për bursistin nga Kolonja. Çifti Kenedi erdhën në fshat për përvjetorin e vrasjes së Petro N.Luarasit dhe më lajmëruan që të nisesha në Stamboll. Në fillim të vjeshtës u nisa për në Robert Kolegj që qe ndërtuar për të ngjallur frymën e vëllazërimit midis popujve,sidomos të Ballkanit. Veçoj një kujtim të bukur: takimin me Ismail Qemalin…m'u duk sikur pashë më të bukurin e të gjithë rilindasve…
Kur thotë populli: ‘’Ç’e sjell sahati, nuk e sjell moti’’. Ne shqiptarëve nuk na e sollën shekujt atë që na solli I.Qemali e dita e 28 Nëntorit 1912…
Në pranverë na vizitoi në Kolegj çifti Kenedi që qeveria greke i përzuri nga Korça se patën mbrojtur çështjen shqiptare.Ata na treguan gjëndjen në Shqipëri dhe mua më këshilluan që të mos kthehesha në Kolonjë.Për fatin tim të keq ose të mirë , më erdhi një letër (me një çek brenda), nga Amerika, prej tim vëllai Dhimitrit dhe u nisa për në atdhe pa mundur të kthehem më në Stamboll.''

[petrol]

Petro Luarasi, Kontribute Shekullore
Në Botën e Lirë
Emigracioni i shqiptarëve në Sh.B.A. nisi kryesisht në fillim të shek.të 20-të duke u shndëruar në qendrën më të madhe e më të fuqishëm të tyre në botë. Jo më kot në momentet më të vështira për ekzistencën e Shqipërisë jepej kushtrimi :
‘’Mbahu nënë, mos ki frikë,
se ke djemt në Amerikë.’’
Skënder Luarasi mbërritjen në Sh.B.A e përshkruan me një emocion të veçantë:
‘’Mua që akoma më mjegullonin sytë nga zjarri i shtëpive dhe klithmat e vdekjes së bashkëpatriotëve të mi, nga vdekjet prej urije të nënave me fëmijët në gji ullishteve të Vlorës ,më përshkëndiu përpara syve ajo pamje madhështore dhe e frikshme : ‘’skystripes’’ato ndërtesa vigane të ngjitura me njëra-tjetrën.
Më prisnin zoti dhe zonja Kenedi, im vëlla Dhimitri dhe kushëriri Naqo Miti Sevo.
Pas formaliteteve zyrtarët iu drejtuan vëllait tim: ''Ne ta lejojmë vëllain të hyjë në Shtetet e Bashkuara me kusht që ta dërgosh në shkollë dhe jo në fabrikë''
Dolëm prej ishullit të Statujës së Lirisë dhe më shkeli këmba në trollin e botës së lirë ku u klimatizova menjëherë e fitova qetësi shpirtërore…
Im vëlla Dhimitri, banonte në Taunton Mass, ku prej njëzet e ca vjetësh jetonin kryesisht emigrantë nga Luarasi, gati gjysma e të cilëve qenë farefis me ne, të gjithë anëtarë të degës nr.15 të ‘’Vatrës’’.
Në SHBA kishin ardhur nga Shqipëria edhe im kushëri Petraq Mano Gostivishti, biri i Paro Kitës, motrat Parashqevi e Sevasti Qiriazi dhe Kristo Dako me gjithë familje.
Kur arrita në Townton Mass, të gjithë erdhën të më përshëndesnin e të pyesnin për gjirijtë e tyre.Sa u erdhi keq kur morën vesh se të tëra mëhallat e fshatit Luaras qenë zhdukur nga faqja e dheut, përveç mëhallës së Kostallarëve që edhe kjo përgjysëm qëndronte në këmbë.
Për vrasjen e Vasil Kitës dhe të së bijës Paros, të therrur para derës së kishës nga andartët, Dhimitri Luarasi lajmëroi edhe zonjën Kenedi.
Lajmi bëri bujë.Organizata “Vatra” protestoi për krimet që patën bërë ushtarët grekë në Gostivisht. Departamenti i Shtetit pyeti ambasadën në Athinë, titullar i së cilës qe Johan Fred Williams. Ky jo vetëm e vërtetoi këtë ndodhi, por informoi edhe për masakra të tjera që kishin bërë andartët në Çamëri e në të gjithë Shqipërinë e Jugut. Qeveria greke e alarmuar kërkoi largimin e ambasadorit amerikan nga Athina. Ky erdhi në Vlorë, pa mjerim në të cilin ishin kredhur ata mijëra muhaxhirë në ullishtet e Vlorës, u kthye në Boston, ku pat qenë avokat, organizojë një “riliev fund” (fond ndihme), erdhi me vaporin “Albania” në porti e Vlorës, por okupatorët italianë nuk e lanë të shkarkonte miellin, duke thënë se Italia e kishte më për zemër popullin shqiptar.
Unë shkrova një artikull në revistën“Ylli i mëgjesit” për vrasjen e dy dëshmorëve të Gostivishtit" (''Vdekja heroike e Paros '':S.Luarasi, Fjala shqipe)

* * *

Njoha disa personalitete amerikane si : George Fred Williams, William Jenningss Bryan dhe Calvan Coolidge. Bryan-e ka qenë sekretari i shtetit për marrëdhëniet e jashtme kur qe G.Z.William ambasador në Amerikë.
Me guvernatorin e shtetit në Mass. u njoha në 4 korrik 1918, me rastin e festës nacionale kur kishin ardhur në Townton edhe shqiptarët e Malibut që do të festonin së bashku me ne. Më caktuan mua të flas për shqipëtarët.
''Mayour i Taunton-it foli…Z.Skënder P.Nini, i cili ishte i zgjedhur nga ana e shqiptarëve u shpjegoi gjindjes amerikane në gjuhën anglisht se shqiptarët kanë qenë në anë të aleatëve që kurse nisi lufta dhe që kanë për të qëndruar besnikë gjer në fund për ato qëllime… (Parada e 4 korrikut në Taunton:''Dielli'', 10 korrik 1918. Artikull i botuar edhe në Taunton ''Daily Gazzete'')
Shkrova në disa organe për çështjet kombëtare. Disa artikuj janë përmbledhur në librin ''Fjala shqipe’’.

* * *
Në vjeshtë 1920 , i shtyrë nga Parashqevi Qiriazi, bisedova me studentët shqiptarë për të themeluar një organizatë që e quajtëm ’’Lidhja e studentëve shqiptarë’’ dhe buletinin’Studenti'' ku unë isha editor.
U bë një punë e mirë për ndërgjegjësimin e studentëve shqiptarë e familjeve të tyre, për mbledhjen e ndihmave, botimin e disa librave shqip dhe propagandimin e ideve kombëtare:

Letër drejtuar Woodrow Wilson
President i Shteteve të Bashkuara të Amerikës
Kryetarit të Konferencës së Paqes , Paris
Legatës Amerika ,Paris
Shkëlqesi: Shoqata e Studentëve Shqiptarë, përulet thellësisht e i lutet Konferencës së Paqes për të rivendosur pavarësinë dhe integritetin e Shqipërisë, duke përfshirë në kufijtë e saj krahinat e Kosovës dhe të Çamërisë, në bazë të së drejtës së kombësisë dhe të vetvendosjes, për hir të së drejtës dhe paqes së ardhshme në Ballkan.
Me respekt:
Qerim Panariti
Skënder Luarasi
( “Studenti”, Janar 1920 ,f.13)

Në motin shkollor 1920-1921 lidhja e studentëve u shpërngul në Boston, Mass me përgjegjës studentin Koço Tashko.

* * *
Në maj 1920 , pas pese vitesh në Shtetet e Bashkuara,ku studjova:në Easton Academy një mot, në American Internacional College tre vjet dhe në Northen College School of Law për më pak se një mot, pa mbaruar moti shkollor, u nisa për në Shqipëri.
Disa muaj më pare im vëlla Dhimitri ishte nisur në ndihmë të Shqipërisë me vullnetarët e shoqërisë Vatra
* * *
Me rastin e 105 vjetorit të lindjes kujtojmë se Dhimitri P.Luarasi (1898-1985) në Sh.B.A njihet si Dh.P.Nini, ka një aktivitet të gjerë patriotik, që nis më 1920: vullnetar i Vatrës dhe më 1924dhëheqës i vullnetarëve kolonjarë në përkrahje të qeverisë së Fan Nolit…
Dh.Luarasi, krahas patriotëve Gary Riska , N.Demo,P.Kolonja, Peter R.Prifti , etj. ka qenë nga bashkëpunëtorët më besnikë të Fan Nolit në Sh.B.A. , sidomos pas vitit 1945,kur ai ndodhej në vështirësi të madhe. Dhimitri ka meritë të madhe në konsolidimin e kishës ortodokse autoqefale e shoqërive shqiptare, në lidhjet me çiftin Kenedi e misionare te tjere protestante, në dërgimin e ndihmave për Shqipërinë,etj. P.sh.në gusht 1946, me vajtjen e delegacionit qeveritar në Sh.B.A.: ’’atdhetari Dhimitri Luarasi, duke përshëndetur me telegram vajtjen tonë atje,na shkruan: Lutem për hirin e çështjes,jini të vetmit që kam pritur që të mund të kurorëzoni bashkimin e të dy organizatave tona këtu, në një ’’(f.76)…Më 21 dhjetor 1949, në gazetën Dielli, Fan Noli botoi deklaratën ,e cila u prit mirë dhe u mbështet me deklarata analoge nga Dr.Xhon Nase :kryetar i Shqipërisë së Lirë, nga Dhimitri Luarasi:kryetar i Vatrës më 1948, Hulusi Kavo, etj. (B.Shtyllaan Noli siç e kam njohur). ‘’Dhimitri jetoi një kohë të gjatë në Cambridge dhe Medford,Mass dhe pas vitit 1971 u riatdhesua në Shqipëri…Këtu në Amerikë u muar me çështjen shqiptare, fetare, kombëtare dhe shoqërore dhe ish gjithënjë aktiv.Ay shërbeu në Organizatën Shqipëia e Lirë për vjete me rradhë me pozitën arkëtar dhe anëtar i Komitetit’’ (Nekrologji, ‘’Liria’’, 1985).

[petrol]

Petro Luarasi, Kontribute Shekullore
Në Kryqin e Kuq
S.Luarasi punoi për dy vjet (1920-1922) si nëpunës dhe mësues në shkollën e Kryqin të Kuq të Rinisë Amerikan në Elbasan.
KKRA ishte themeluar në Kanada gjatë viteve të Luftës së Parë Botërore dhe më pas u shtri vrullshëm edhe në Sh.B.A.Gjatë viteve 1919-20 zhvilloi një veprimtari të gjerë duke çelur shkolla në Elbasan, Kavajë e Tiranë. S.Luarasi kujton:"Në Elbasan njoha patriotin e shquar Aqif Pashë Elbasanin. Ai ishte një burrë i gjatë, fjalëpak, pak a shumë nervoz në tiparet e tij por shumë praktik,i nderuar e zotni në sjellje. Aqif Pasha, jo vetëm për shërbimet që i bëri Shqipërisë,por edhe për virtutet e tij,më mbeti në kujtesë si një nga figurat më të dashura. Një nga admiruesit e Aqif Pashës ishte Kristo Dako, një nga liderët e protestanteve shqiptare, i cili pati qenë kundërshtar i rreptë i politikës së “Vatrës” e Fan Nolit. Por të dy këta patriotë, Noli dhe Dako, u bashkuan me Aqif Pashën në veprimtarinë e tyre politike të asaj kohe gjë që dëshmon se sa e çmonin të dy personalitetin e Aqif Pashë Elbasanit.
Ai pat ardhur për pushime atë vjeshtë në Elbasan. Zonja Erikson, që nuk dinte shqip, m'u lut të bëhesha interpret i saj pranë Aqif Pashës. Nga sa më kujtohet, ajo donte të dinte për gjëndjen e të bijve shkollarë në Zvicër.
Burri i saj Çarl Erikson (Charls Telford Ericson) kishte ardhur familjarisht në Shqipëri më shtator 1908 dhe po atë vit filloi punën për hapjen e një spitali në Elbasan. Më pas e shtriu veprimtarinë e tij të shumanshme duke themeluar Institutit Shqiptar Amerikan të Kavajës (1926-1939)

* * *

Krijohet Katedra e Anglishtes
Një rëndësi të madhe për shtetin dhe popullin shqiptar,sidomos në vitet 60-të, ka pasur mësimi i gjuhës dhe kulturës anglo-amerikane në Universitet e më gjerë. Në këtë fushë një ndihmesë të veçantë ka dhënë çifti Skënder e Maja Luarasi.
Në tetor të vitit 1960-të, në U.T., Fakulteti Histori-Filologji,u krijua katedra gjuhë-letërsi angleze, me pedagogë Skënder Luarasi(përgjegjës) e Maja Poljakova-Luarasi .
Kursi i parë filloi me 30-të studentë (15 djem e po aq vajza) të ardhur nga të tëra krahinat e vendit, disa në moshë të madhe,e shumica vetëm emrin i kishin dëgjuar anglishtes.Kërkohej që brenda katër vjetëve tu mësohej atyre jo vetëm gjuha, letërsia e historia anglosaksone, por edhe të përgatiteshin për t'u bërë mësues.
Skënder e Maja Luarasi hartuan programin mësimor, përcaktuan strukturën e lëndëve e gjetën literaturën e nevojshme për leksione. Për këtë një ndihmë të madhe dhanë i vëllai i Skënderit, Dhimitri, Peter Prifti së bashku me Fan Nolin, që u dërguan nga Sh.B.A literaturën e domosdoshme: 30-të fjalorë anglisht-anglisht (Horby) që iu shpërndanë studentëve dhe dhjetra libra të tjerë, që u dorëzuan në bibliotekën e fakultetit. (Disa prej tyre gjenden ende në fondin e bibliotekës së Universitetit, fondi qëndror. P.S.). Më pas botuan dispensat e para. S.Luarasi jepte lëndët histori dhe letërsi angleze ndërsa Maja të gjitha lëndët e tjera (metodikë,leksikologji,etj). Gjatë dy vjetëve të kursit të parë u botua në anglisht gazeta e murit ‘’Exelsior’''(''Lart e më lart'', titull i zgjedhur nga S.Luarasi) në të cilën studentët botuan artikuj interesantë. U krijua edhe një grup teatral, që ndër të tjera shfaqi tragjedinë ''Romeo e Zhulieta'' të Shekspirit.Puna ishte e vështirë , me ngarkesë të madhe e mbi të gjitha në kohë të vështira, kur kishte grupime që e luftonin këtë katedër. Gjatë përfundimit të kursit të parë (1960-1964) në prag të fillimit të kursit të dytë, u vendos që kursi i anglishtes do të mbyllej, kështu që për motin 1963-1964 nuk u pranuan të regjistroheshin më studentë. Kjo ndodhi për shkak të disa forcave të errta që më në fund u tërhoqën dhe kështu ,në degën anglisht, vazhduan të regjistroheshin studentë për motin
1965-1966 e në vazhdim.
Maja Luarasi kujton:
''Në vitin e tretë, tashmë që nxënësit qenë shumuar, na u bashkuan edhe dy pedagogë të rinj Thanas Shkurti e Bashkim Dino. Kështu trupi mësimor i katedrës u bë me katër vetë.
Në fund të vitit të katërt S.Luarasi dorëzoi në anglisht përmbledhjet ‘’Letërsia angleze’’ e ‘’Historia e Anglisë‘’ të shtypur në shaptilograf dhe disa dispenca të miat.
Punën që bëmë nga fillimi dhe gjer në mbarim të motit të katërt qe natyrisht më i rëndi për ne. Me diplomimin e grupit të parë të parë, katër prej studentëve tanë më të mirë u bënë pedagogë (Drita Draçini, Nazmie Bezhani, Thoma Sharra e Refik Kadia) e u treguan të zot të jepnin lëndët me kompetencë.''
Skënder Luarasin e nxorën në pension në 1968 ndërsa e shoqja, Maja, vazhdoi edhe një dekadë tjetër, deri sa e qarkulluan me urdhër nga lart si ‘’pedagoge e huaj’’.
Mund të thuhet pa mëdyshje se në sajë të punës plot përkushtim të pedagogëve dhe rëndësisë së saj aktuale e perspektive,dega e anglishtes në U.T. është më e preferuara ndër gjuhët e huaja,thith nxënësit më të mirë dhe nxjerr kuadro që i shërbejnë atdheut në pozita kyçe.

Kontribut për kulturën anglo-amerikane.
Një kontribut të madh ka dhënë S.Luarasi ‘’Nder i Kombit’’ për lidhjet e ndërsjellta kulturore duke përkthyer një sërë kryeveprash të letërsisë botërore: nga letërsia anglo amerikane, gjermane, ruse, spanjolle, greke, indiane, kineze, arabe..
Në fondin kulturor shqiptaro-anglo-amerikave ai ka kontribuar krahas të tjerave edhe me dhjetra artikuj historikë, publicistikë, kritikë letrare (në shtypin e huaj e shqiptar që nga vitet 20) dhe me përkthime.
a)Në shkrimet e tij për gratë e shquara të huaja që kanë vlerësuar shqiptarët, Skënder Luarasi veçon edhe tri gra angleze: Lady Mary Worthey Montagu, Lucy M.J.Garnett dhe Miss Marry Edith Durham.
Lady Montagu, e përmendur në letërsinë angleze,duke shtegtuar nëpër Turqi më 1717, kishte për shpurë (shoqërues) shqiptarë .Në letrat dërguar miqve shkruan për ta: ''Të gjithë vishen e mbathen dhe armatosen me paratë e tyre,përgjithërisht ata janë djelmosha shënd e verë, me rroba të pasta prej shajaku , kanë dyfeqe shumë të gjatë dhe i bartin në supet e tyre sikur të mos e ndjejnë fare peshën e tyre ;duke ecur krenarisht udhëheqësi i tyre këndon një farë avazi, i ashpër por jo i pakënshëm dhe shokët ia mbajnë avazin gjithë bashkë….’’
Por është fare e panjohur ndër ne Lucy Garnet.Kjo zonjë ka rrojtur në Stamboll, ka shëtitur gjithë Ballkanin, njeh shumë mirë Shqipërinë e popullin shqiptar,grekët, vllehët , bullgarët, turqit …Ajo ka shkruar librin interesant:’’Jeta shtëpiake në Ballkan’’
Autorja përshkruan shqiptarët,traditat e tyre , me shumë besnikëri e dashuri.Në një anglishte të bukur ka përkthyer:’’Përtej urës së Qabesë‘’, ’’Dervish Aga’’, etj. Ajo shkruan:’’Por një nga këngët më të forta të shqiptarëve përkujton revolucionin e motit 1572 nënë Ibrahim Pashën e Shkodrës. Pasojat e kësaj kryengritje qe të njohurit e udhëheqësit të saj si guvernator i Shkodrës. Ky është i pari qytetar shqiptar që njihet me titull prej kohës së ngadhnjimit turk’’
Kënga për të është tepër e gjatë,plot 82 faqe,por përkthimi i saj na jep frymën shqiptare të Lucy Garnet…
Ndër misionarët anglezë që ka kontribuar për Shqipërinë, më e shquara është Miss Meri(Mary) Edith Durham. Për veprimtarinë e saj të gjithanshme Skënder Luarasi ka shkruar që në vitet 20-të. Ai e cilësonte atë si njohësja më e mirë e Ballkanit dhe ajo që ia ktheu dekoratat Pjetrit serb e Nikollës malazes me fjalët: ’’Nuk pranoj dekorata nga duar që kanë derdhur gjak të popullit shqiptar''.
Skënder Luarasi në shkrimet e tij ka përmendur një fakt me rëndësi:dy letra të panjohura të Miss Durham për Sevasti Qiriazin.Kjo korespondencë tërhoqi vëmendjen edhe të studjuesit kosovar Shaqir Shaqiri që erdhi në Shqipëri p,por e penguan që të takonte S.Luarasin. (Republika,14 shtator 1997).
Ka një lidhje interesante midis Miss Durham dhe Sevasti Qiriazit.Të dyja u njohën më 1904, në Korçë.Në një letër të saj, Miss Durham i shkruan mikes së saj të vjetër tekstualisht: Éshtë kryesisht nëpërmjet teje dhe miqve tuaj që unë u interesova për fatin e Shqipërisë. Kanë kaluar 14 vjet qysh atëhere, që kur vizitova shkollën tuaj në Korçë. Gjatë këtyre viteve unë i kam dedikuar shumë punë dhe mendim kauzës suaj….''.
Më 31 maj 1916 Miss Durham i shkruan Sevastisë:
''Sa mirë kujtoj ardhjen në derën tënde, së bashku me zotin Nevinson e pastaj udhëtimin me kuaj gjer në Berat për të dërguar atë telegram me rëndësi…''
Miss Meri E. Durham tashmë është e mirënjohur në Shqipëri edhe nëpërmjet veprës ‘’Brenga e Ballkanit.’’

[petrol]

Petro Luarasi, Kontribute Shekullore

Kontribute letrare nga literatura anglo-amerikane
Skënder Luarasi ka shqipëruar: Gjashtë vepra nga Shekspiri (Mbreti Lir,Rikardi 2,Rikardi 3,Komedia e gabimeve,Tregëtari I Venedikut,Si t'a doni) ;Bajron:Çajld Harold; Dikens:Oliver Tuist; Oskar Uajld:Përralla të zgjedhura; Milton:Samson Luftëtari; Tenison:Enoh Arden; Uinkop:Skënderbeu; Longfellou:Kënga e Hajavathës; Uitman:Fije Bari; dhe disa të pa botuara si Morton Frederic Eden, Shqipëria: Pakënaqësitë e saj dhe origjina e tyre.etj.Ai ka perkthyer edhe nga shqipja në anglisht : Motrat Qiriazi; Migjeni;Ismail Qemali(fragmente); Stavro Skëndi: Zgjimi kombëtar shqiptar; F.Reshpja: Rapsodi shqiptare,etj.
Vlerësimet për këtë kontribut janë të shumta:
Mojkom Zeqo në kritikën për ''Çajld Haroldin: ''Skënder Luarasi është themelues i bajronizmit shqiptar''
Shaqir Shaqiri: ''Përkthimet e veprave të Shekspirit nga Prof.Skënder Luarasi …pa mëdyshje i takojnë fondit elitar botëror të përkthimeve''
Po zgjatemi paksa në komentet mbi ''Fije bari'' të Uitman'' . Studjuesi Anton Papleka (‘’Fije bari’’, 1997,f.308): "Cila qe shtysa e vërtetë e përkthimit të ‘’Fije bari’’?
E çmund të ketë qenë tjetër , përveç se synimit për t’i dhënë publikut shqiptar një kryevepër të letërsisë botërore ,Biblën e poezisë moderne? Nuk ka dyshim se këtij synimi i ka paraprirë diçka më intime , më e thellë:lidhja midis frymës antikonformiste , demokratike të poezisë uitmaniane dhe shpirtit të Skënder Luarasit.
Moikom Zeqo thekson:”Dua të tërheq vëmendjen për një fakt kulturor të klasit të parë. Në 1956 një figureë e shkëlqyer e kulturës shqiptare,Skënder Luarasi përktheu dhe botoi librin ‘’Fije bari’’ të Uitmanit…Luarasi ky disident trim dhe njeri i vërtetë i kulturës bëri sfidën e tij të çuditshme nëpërmjet botimit të Uitmanit.Ishte kjo si një hedhje doreze dueli për tërë mediokritetin letrar të kohës…’’Fije bari’’ka ndikuar në poezinë moderne shqiptare dhe ka qenë një lëndë radioactive artistike.Éshtë një mrekulli e vërtetë që miqësia midis populit shqiptar e amerikan të ketë një ndërmjetës dhe interpret kaq të madh siç është emri I Uollt Uitmanit’’. Poetët janë profetë të popujve dhe të lirisë‘’(Fije bari’’, 1997,f.307
Vlerësime të shumta ka patur edhe nga institucione të ndryshme angleze.

Një dhuratë e refuzuar në vitet e demokracisë.
Ishte viti 1990 . Kisha disa vjet që punoja në shtypshkronjën e dispencave si përgjegjës i botimeve (ndjekës prodhimi) dhe e dija mirë ''se ku i pikonte çatia'': makineri tejet të amortizuara, botime jo cilësore, e tek e fundit që qeverisej nga një faqe me nder drejtoreshë me objektiv themelor bilancin e xhepit të saj e miqve. Në flladet e demokracisë e orientoi edhe ajo direkun dhe pas një ''axhende në Itali'' solli sihariqin se hallet e ndërmarjes do të merrnin fund, ''dikush do na privatizonte '' pa dhënë asnjë sqarim për si,qysh e tek. Në heshtjen e frikshme ,edhe të drejtuesve të tjerë ,kuptova gjithshka nga ''përkushtimi i tyre. I sqarova punëtorët se kishte tre mënyra privatizimi: nga vetë punonjësit e ndërmarjes si aksionerë; me ''join venture''-bashkëpunim me një investitor të fuqishëm,dhe tek e fundit të shiteshim - por mbi bazën e një kontrate ligjore ku të garantoheshin vendi i punës, paga, pensioni, të drejtar sociale,etj.Për të tri variantet u ofroja punonjësve zgjidhje optimale dhe kjo lidhej me ndihmën e shoqatave bamirëse protestante.
Para disa kohësh isha njohur me një nga misionarët e parë protestantë që kishin ardhur në Shqipëri e ai më prezantoi me presidentin e ''Globe Service'' me qendër në Londër që sapo kishte ardhur me ndihma për një spital në Berat e për t'u njohur me nevojat e popullit. Kur i fola mbi hallet në shtypshkronjën tonë, ofroi ndihmë konkrete falas, bashkëpunim në botime deri marrëveshje privatizimi me kushte ideale për punonjësit: specializime, pagë minimale 200 dollarë, garantim të vendit të punës, etj. ''Ndërmarjen tuaj do t'a bëjmë qendër të botimeve ballkanike e më gjerë'', etj.
Përfaqësuesi i ''Globe Servic'' pati mirësinë të ofrojë garancitë zyrtare, por pa dobi. ''Menderhanes '' së ndërmarjes sonë ullukët e ujrave të zeza i derdheshin në vend tjetër: mashtrimet, fallsifikimet e korrupsioni ''demokratik'' bënë shitjen pa kontroll të ndërmarjes dhe pushimin nga puna të qindra punonjësve. Por pas pak edhe të vetë drejtoreshës. Pronari e ligjësitë e pronës nuk mund t'a lejonin të shinte si dikur…
Një ditë takohem me mikun anglez dhe i tregoj se si vajti puna e ndërmarjes : u dëshpërua më tepër se ne …për fatkeqësitë që i shkaktojmë vetes. Shumë kolegëve kur ua tregoj këtë ngjarje (edhe atyre që më luftuan) më thonë: Si nuk e dinim? Si nuk ju dëgjuam!
Pyetje pa përgjigje që hasen në gjithë historinë shekullore te popullit shqiptar ndaj mireberesve protestante.

Përmbyllje
U mbushen 130 vjet nga shfaqja e misionarëve të parë protestantë, amerikanë, në Manastir më 1873 dhe 95 vjet nga vendosja e çiftit Kenedi në Korçë, më 26 mars 1908.Në vitet që rrodhën , prej tyre veç të mira pamë.
''Po nga buron kjo ndjenjë mirësie e popullit amerikan për ne? Krahas idealeve demokratike e humanitare të popullit amerikan të kultivuar ndër shekuj apo nga strategjia globale e një shteti me udhëheqës si Vashingtoni e Linkolni,Uillsoni e Rusvelti,Karteri apo Klinton,(në miqësi me Britaninë e Toni Bler-it) një faktor sado pak të rëndësishëm e përbëjnë ''edhe emri i mirë që lanë figurat e shquara intelektuale atdhetare, që nisin me Petro Nini Luarasin dhe Sotir Pecin, me Fan Nolin dhe Faik Konicën, pastaj me Bari Omarin e Kostë Çekrezin me shokë''(Iljaz Gogaj : Shkollat amerikane në Shqipëri'', f.217).
Nga ky embrion pema kombëtare hodhi rrënjë të thella, nga përkushtimi i qindra e mijra atdhetarëve të tjerë martirë, me ndihmën e miqve tradicionalë kjo pemë do të na dhurojë një frut të ëmbël - Kosovën …Por koha na premton të tjerë…
Petro Luarasi
(Fragmente nga seria e artikujve Petro Luarasi , Kontribute shekullore. Familja Luarasi për marrëdhëniet shqiptaro-anglo-amerikane
Gazeta 55, nëntor 2006)
Ky material nuk duhet te perdoret pa treguar burimin.

[baaroar]

Tashme VUSH njihet si besimi i 5 fetar zyrtar ne Shqiperi.
Njihet si Bashkesia Fetare'' Vellazeria Ungjillore Shqipetare'' edhe pse kuptohet se behet fjale per besimin Ungjillor

Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë
Neni 10, pika 1
"Në Republikën e Shqipërisë nuk ka fe zyrtare"
Ajo që thua për VUSH-in nuk është e vërtetë.

[Gregu]

Sigurisht nga Kisha Orthodokse ai nuk eshte shkisheruar, per kete nuk ka asnje dokument, jo vetem kaq por kur Kristoforidhi ka nderruar jete ceremonia e tij e varrimit ka qene mjaft madheshtore duke u varrosur edhe ne oborrin e kishes katedrale te kalase se Elbasanit kur dime se te krishteret e kalase kishin si vend varrimi atje ku ndodhet sot kisha e Shen Thanasit. Kjo tregon se ai nuk eshte se nuk besonte ne frymezimin hyjnor te Bibles por qe ishte i krishtere orthodoks, te cilin mendoj se eshte shume e qarte perderisa te krishteret orthodokse te Elbasanit qe ne kete periudhe kishin filluar me shkollat e fshehta te gjuhes shqipe nga nje tradite e trasheguar dhe nga Theodhor Haxhifilipi.

Jemi jasht teme, por me lejo te them edhe dy fjale.

Kam X raste ku te krishtert ungjillor vdesin ne Kosove, ata varrosen nga hoxhallaret!
Varrimi nuk ka te bej me ate qe personi ka besuar dhe ka qene.