Close
Duke shfaqur rezultatin -9 deri 0 prej 4
  1. #1
    Besimtar Musliman Maska e eldonel
    Anėtarėsuar
    07-09-2007
    Vendndodhja
    Prishtina
    Postime
    1,219

    Dita E Gjykimit

    AJETI I BALLINĖS





    DITA E GJYKIMIT





    E ē'do tė mėsoi ty se ē'ėshtė Dita e Gjykimit? Pėrsėri! Ē'do tė mėsoi ty se ē'ėshtė Dita e Gjykimit? Ėshtė Dita kur askush, askujt nuk do tė mund t'i ndihmojė asgjė. Atė Ditė e tėrė ēėshtja i takon vetėm Allahut. (Sure Infitar: 17-19)





    Harun Jahja

    Nėntor 2003




    PĖRMBAJTJA



    HYRJE


    DITA E GJYKIMIT PO AFROHET


    NGJARJET E ASAJ DITE


    ALLAHU KRIJOI GJITHĖSINĖ


    PASI TĖ VDES GJITHĖSIA


    PĖRFUNDIM


    MASHTRIMI I EVOLUCIONIT





    HYRJE



    E tė zėhet (errėsohet) Hėna, dhe tė bashkohet Dielli e Hėna. Atė Ditė njeriu do tė pyet: "Ku mund tė ik?" Jo vėrtetė! Nuk do tė ketė strehim. Atė Ditė, caku i vetėm do tė jetė te Zoti yt. (Sure Kijame: 8 - 12)


    Mendoni pėr njerėzit dhe ngjarjet qė i japin formė jetės suaj. Ju punoni me zell pėr tė arritur dikund, duke u pėrpjekur pėr tė gjetur vendin tuaj nė luftėn pėr njė jetė tė mirė. Jeni shumė tė vėmendshėm ndaj disa ēėshtjeve dhe mendoni thellė pėr to. Nė tė njėjtėn kohė, me kujdes i shmangeni tė menduarit pėr ēėshtje tjera dhe, siē ndodhė zakonisht, shumė njerėz tė afėrt me ju bėjnė tė njėjtėn gjė. Ēdo njeri e di se cilave tema duhet shmangur nė bisedė dhe nė tė menduar. Vdekja ėshtė njėra prej tyre, ndoshta mė e rėndėsishmja prej tyre. Pėr ata, vdekja ėshtė njė fund pėr tė cilin nuk ka zgjidhje.

    Dita e Gjykimit, e cila do t’ia sjellė “vdekjen” gjithėsisė mu sikurse vdekja e njerėzve, ėshtė njė ēėshtje pėr tė cilėn njerėzit nuk kanė dėshirė tė mendojnė; ata parapėlqejnė ta konsiderojnė atė si njė gjė pak tė mundshme dhe tė largėt. Ata kanė njė ide tė paqartė pėr atė qė do tė ndodhė atė Ditė, por pasiqė vetėm mendimi pėr tė i frikėson ata, njerėzit janė tė prirur ta harrojnė atė. Ata thjeshtė parapėlqejnė tė vazhdojnė jetėrat e tyre nė vend se tė ballafaqohen me tė.

    Njerėzit mė sė shumti ndikohen nga aspekti i ditės sė fundit tė kėsaj Dite pėr tė gjitha qeniet, qofshin ato tė gjalla apo tė pajetė. Dita e Gjykimit ėshtė dita e fundit e jetės nė Tokė dhe pėr gjithėsinė. Por nė tė njėjtėn kohė, ėshtė fillimi i jetės sė amshueshme nė Jetėn e Pėrtejme (Ahiret). Atė Ditė, njerėzit do tė ringjallen, do tė rikrijohen. Besimtarėt nė Allahun dhe nė Ahiret do tė mirėpriten nė Xhennet (Parajsė), ndėrsa mosbesimtarėt do tė dėrgohen nė Xhehennem (Ferr). Prandaj, pėr ata qė e presin njė Ditė tė tillė, plotėsisht tė vetėdijshėm se ē’nėnkupton ajo, ėshtė e pakuptim qė t’i iket vdekjes, Ditės sė Gjykimit dhe Ahiretit. Pėrkundrazi, realiteti i vdekjes dhe ngjarjet e asaj Dite do t’i udhėzojnė njerėzit qė tė bėjnė vepra tė mira pėr ēėshtjen e Allahut, do t’i drejtojnė ata tė besojnė nė Ahiret dhe do t’i sjellin mė pranė Allahut. Vetėm besimtarėt do tė kursehen nga frika e madhe e asaj Dite, nė tė cilėn ngjarje tė papara mė parė do tė ndodhin, sepse Allahu shpall se ata nuk do tė kenė arsye pėr tė qenė tė frikėsuar apo tė pikėlluar, sepse:


    Nuk ėshtė ashtu (si thonė ata)! Tė gjithė ata qė i janė dorėzuar Allahut dhe janė bamirės, do tė gjejnė shpėrblimin e tyre te Zoti i tyre. Ata nuk do tė ndiejnė kurrfarė frike dhe nuk do tė njohin kurrfarė pikėllimi. (Sure Bekare: 112)


    Ata qė besuan nė kėtė Ditė dhe nė Kur’an, si edhe se jeta e vėrtetė ėshtė nė Ahiret, gjersa ishin gjallė dhe jetuan nė pajtim me tė do tė jenė tė shpėtuar. Ata nuk e shpėrfillėn ekzistencėn e vdekjes dhe nuk ishin shumė mendjemėdhenjė pėr tė adhuruar Allahun. Tė tillėt do tė mirėpriten nė mėnyrėn mė tė kėndshme nė Ahiret dhe drita udhėzuese e Allahut do tė jetė me ta nė Ditėn e Gjykimit. Besimtarėve u japet lajmi i mirė nė Kur’an, si vijon:

    …Ditėn kur Allahu nuk do tė turpėrojė Pejgamberin e sė bashku me tė ata qė besuan. Drita e tyre do tė ndriēojė para tyre dhe nė tė djathtė tė tyre. E ata do tė thonė: "Zoti ynė, vazhdona dritėn tonė, dhe falna neve! Ti ke fuqi mbi ēdo gjė." (Sure Tahrim: 8)


    Ky libėr zbulon Ditėn dhe ngjarjet e saj dhe paralajmėron pėr vėshtirėsitė e asaj Dite. Ajo qė ėshtė mė e rėndėsishmja ėshtė se Dita e Gjykimit ėshtė njė realitet pėr tė gjithė njerėzit dhe, si e tillė, nuk duhet injoruar. Ky libėr do t’ju ndihmojė qė tė mendoni pėr ekzistencėn dhe realitetin e saj nė dritėn e vargjeve Kur’anore.

    Qėllimi i librit ėshtė qė t’ju paralajmėrojė pėr njė Ditė nė tė cilėn ju do tė takoheni me ēkado qė do tė ndodhė dhe t’ju udhėzojė drejt sigurisė dhe jetės sė pėrjetshme nė Xhennet. Realiteti i ngjarjeve shqetėsuese tė kėsaj Dite ėshtė njė faktor i rėndėsishėm pėr t’i shtyrė njerėzit tė mendojnė pėr tė. Pėr kėtė arsye, gjatė kėtij libri do tė pėrshkruajmė hollėsitė e kohės qė shpie drejt Ditės sė Gjykimit dhe do tė hetojmė realitetin e saj.




    DITA E GJYKIMIT PO AFROHET



    Dhe nuk ka dyshim se Ora po afron dhe se Allahu me siguri do t'i ngjallė ata tė varrezave (tė vdekurit). (Sure Haxh: 7)


    Vdekja po afrohet ēdo ditė. Pa marrė parasysh se a jeni tė ri apo tė vjetėr, vdekja ėshtė pak mė pranė jush ēdo ditė, madje ēdo minut. Nuk mund t’i bėni ballė kohės apo tė ndaloni afrimin e vdekjes. Asgjė qė bėni ju s’mund tė ndryshojė faktin se ju dhe ata afėr jush janė vetėm qenie “tė pėrkohshme”. Si ēdo qenie tjetėr e gjallė, ju i afroheni Ditės nė tė cilėn jeta juaj do tė pėrfundojė.

    Njerėzimi nuk ėshtė ana e vetme e krijimit qė i nėnshtrohet vdekjes. Tė gjitha krijesat tjera, vet Toka dhe e tėrė gjithėsia, kanė njė ditė tė vdekjes tė pėrcaktuar pėr to. Dita e Gjykimit ėshtė njė ditė e llahtarit dhe frikės sė paimagjinueshme. Por nė tė njėjtėn kohė, ėshtė dita mė e mahnitshme. Gjithēka nė Tokė do tė rrafshohet, yjet do tė shuhen dhe do tė bien me shpejtėsi njėra pas tjetrės dhe Dielli do tė mbėshtjellet nė errėsirė. Tė gjitha qeniet njerėzore qė kanė jetuar ndonjėherė do tė tubohen dhe do tė bėhen dėshmitarė tė kėsaj Dite. Kjo Ditė e Fundit do tė jetė e frikshme pėr mosbesimtarėt dhe Zoti i saj do tė jetė Allahu, i Cili zotėron gjithēka ekziston.

    Dita e Gjykimit, pėrkundėr besimit tė shumicės sė njerėzve, po afrohet, ajo nuk ėshtė nė njė tė ardhme tė largėt. Kur tė vjen ajo, Toka dhe gjithēka nė tė do tė asgjėsohet. Ambiciet, dėshirat, zemėrimi, shpresat, epshet, armiqėsitė dhe kėnaqėsitė do tė marrin fund. Planet e bėra pėr tė ardhmėn do tė bėhen tė pakuptim, sepse ata qė kishin harruar se do tė kthehen tek Allahu, duke parapėlqyer kėtė botė mbi jetėn e pėrjetshme dhe pasurinė, bukurinė dhe kėnaqėsitė ēorientuese tė saj, do tė takojnė fundin e tyre. Nė kėtė Ditė, ēdo njeri do tė pėrjetojė qartė ekzistencėn e Allahut dhe do tė pėrballet me vdekjen tė cilėn janė pėrpjekur aq shumė ta harrojnė. Pėrpjekja e tyre pėr tė harruar Allahun dhe Ahiretin ka marrė fund dhe njė fillim i ri, njė fillim qė do tė jetė i pėrjetshėm dhe qė nuk do t’ju sjellė lumturi mosbesimtarėve, i pret ata. Qė nga momenti i parė i kėsaj jete tė pėrjetshme, ndėshkimi ėshtė aq i frikshėm sa qė ata qė e pėrjetojnė atė do tė luten pėr “vdekje” dhe “asgjėsim”. Fillimi i kėsaj jete ėshtė Dita e Gjykimit dhe “Ora po afron pa asnjė dyshim.”



    JETA NĖ TOKĖ ĖSHTĖ E PĖRKOHSHME

    DHE VDEKJA ĖSHTĖ NJĖ REALITET

    I PASHMANGSHĖM


    Qė nga fėmijėria juaj e hershme e mė tutje, ju shkoni drejt synimeve tė caktuara apo udhėzoheni prej tė tjerėve. Ju me siguri do tė keni njė familje dhe njė punė, do tė pėrpiqeni tė fitoni mė shumė pėr tė pasur njė jetė mė tė mirė, do tė shkolloni fėmijėt tuaj dhe do tė shpresoni tė keni njė jetė mė tė mirė se qė keni pasur. Njė herė nė javė takoheni me pjesėtarėt e familjes suaj tė gjerė. Shkoni nė pushime, shkoni nė punė dhe pjesėn tjetėr tė kohės suaj e kaloni nė shtėpi. Pėrveē disa problemeve tė vogla me tė cilat ndesheni, jeta juaj vazhdon e qetė dhe zakonisht nuk ndesheni me asgjė tė jashtėzakonshme.

    Gjithēka nė jetėn tuaj duket tė jetė e paramenduar dhe jeta e ēdokujt ėshtė sikurse jeta e ēdokujt tjetėr. Ju duhet tė punoni pėr t’i vėnė nė jetė kėto synime dhe duhet tė keni njė familje pėr tė vazhduar familjen tuaj. Sipas kėtij botėkuptimi, ēfarė tjetėr do tė mund tė dėshironit vallė pėrveē “njė pune tė mirė” dhe “njė familje tė mirė?” Me arritjen e kėtyre synimeve, ju shpresoni tė ēoni njė jetė tė lumtur. Nė kėtė mėnyrė, gjithēka ėshtė e mrekullueshme dhe ju do tė jetoni tė lumtur.

    Megjithatė, nė trupin tuaj dhe nė mjedisin tuaj ndodhin disa ndryshime tė rėndėsishme. Shumė qeliza qė kanė funksione tė ndryshme pėrmbushin qėllimin e tyre dhe vdesin. Duke u plakur, bėhet mė e vėshtirė qė ato tė zėvendėsohen. Organizmi juaj plaket dukshėm, gjė qė bie nė sy pėrmes sėmundjeve dhe dobėsive tuaja. Koha kalon shpejtė dhe pamundėsia e kthimit tė saj bėhet mė e qartė ēdo ditė. Duke menduar se do tė jetoni i lumtur dhe nė rehati pėrgjithmonė, ju prapseprap i afroheni vdekjes. Pra, kjo jetė tokėsore kurrė s’mund t’ju jap ndjenjėn e kėnaqėsisė dhe qetėsisė qė ju shpresoni. Kur kjo jetė “e kėnaqshme” merr fund, ju do tė pėrballeni me tė vėrtetėn reale. Duke e pasur parasysh kėtė fakt, asnjėra prej ambicieve tuaja jetėsore s’duhet tė bėhet qėllimi juaj i vėrtetė nė jetė. Kjo jetė ėshtė njė sprovė e pėrkohshme pėr tė ndarė tė drejtėt prej keqbėrėsve. Allahu zbulon kėtė realitet nė vargun vijues:


    Ai ėshtė qė krijoi vdekjen dhe jetėn, pėr t'ju provuar se cili prej jush ėshtė mė vepėrmirė. Ai ėshtė Ngadhėnjyesi, Mėkatėfalėsi. (Sure Mulk: 2)


    Qėllimi i vėrtetė i jetės nuk ėshtė njė punė e mirė dhe njė familje e mirė. Nė tė vėrtetė, ēdo njeri ėshtė krijuar pėr njė qėllim: pėr t’i shėrbyer Allahut. Ne bėhemi tė lidhur me fėmijėt tonė, pozitėn dhe statusin por qė nė ēastin e parė tė vdekjes, kėto kėnaqėsi tokėsore humbin vlerėn dhe domethėnien e tyre. Ēdo njeri e di kėtė, por shumica vendosin t’mos e pranojnė. Dhe kėshtu gjėrat e tilla s’do tė duhej tė ishin qėllimet themelore tė jetės. Ne duhet tė mendojmė me kujdes dhe tė kuptojmė se ēka ėshtė qėllimi i vėrtetė dhe dobia e vėrtetė. Allahu zbulon qėllimin e vėrtetė tė krijimit tonė, si vijon:


    Unė nuk i krijova xhinėt dhe njerėzit pėr tjetėr vetėm qė t’Mė adhurojnė. (Sure Dharijat: 56)


    Vetėm me anė tė pėrmbushjes sė kėsaj pėrgjegjėsie mund tė shpresojmė nė dhuntitė e Ahiretit. Shumica e njerėzve kanė shpresa tė pabaza dhe e ngushėllojnė veten me to. Por ky ėshtė njė gabim i madh. Nėse njeriu nuk pret asgjė nga Ahireti, mbetet vetėm njė mundėsi: Tė bėhet asgjė me vdekjen e tij, njė mundėsi qė ėshtė mė e frikshme se gjitha mundėsitė tjera. Mosbesimtarėt zhvillojnė metoda tė ndryshme pėr tė harruar kėtė mundėsi, sepse shumė ia kanė frikėn asaj. Midis kėtyre metodave janė qė t’mos flitet, t’mos diskutohet apo tė mos pėrkujtohet vdekja, edhepse ėshtė njė gjė e sigurt pėr ēdo njeri. Ēdo njeri sillet sikur ajo tė mos ekzistonte. Se shumica e njerėzve sillen nė atė mėnyrė do tė mund tė ishte njė gjė lehtėsuese deri nė njė masė, por nė tė vėrtetė ata tė gjithė janė nė rrugė tė gabuar. Njerėzit dijnė pėr vdekjen, Ditėn e Fundit dhe Ahiretin por nuk pranojnė tė mendojnė pėr to. Ata janė tė kėnaqur me kėtė jetė tokėsore apo sė paku e bindin veten tė besojnė se janė. Mirėpo, Allahu zbulon se vdekja do ta gjejė ēdokend:


    Thuaj: "S'ka dyshim se vdekja prej sė cilės po ikni, ka pėr t'ju zėnė, e mandej do tė silleni te Njohėsi i tė padukshmės dhe tė dukshmės, dhe atėherė Ai do t'ju njoftojė me atė qė keni punuar." (Sure Xhum’a: 8)


    Gjithėsia dhe gjithēka qė pėrmban ajo, jo vetėm njerėzimi, do tė vdes nė Ditėn e Gjykimit, sepse atė Ditė prova do tė marr fund. Shumė njerėz do ta njohin ardhjen e saj pėrmes shenjave tė saj, dhe ngjarjet qė ēojnė nė vdekjen e gjithėsisė do tė jenė nė kuptimin e plotė tė fjalės rrėnqethėse. Pėrfundimisht, atė Ditė, Allahu do t’i ringjallė ata qė janė nė varre dhe tė gjithė njerėzit nė Tokė do tė thirren pėr tė dhėnė llogari. Ata qė nuk kishin pritur tė pėrjetojnė njė Ditė tė tillė nuk do tė jenė mė nė gjendje qė ta mohojnė atė dhe kėshtu do t’i pėrulen vullnetit tė Allahut deshėn apo jo. Allahu ka pėrgatitur njė fund madhėshtor pėr gjithėsinė dhe pėrkundėr pėrpjekjeve tė shumė njerėzve pėr ta mohuar kėtė tė vėrtetė, Dita e Gjykimit do tė vjen nė kohėn e saj tė caktuar.



    DITA E GJYKIMIT ĖSHTĖ NJĖ

    REALITET I PADYSHIMTĖ


    Ata qė janė tė kėnaqur me vlerat dhe kėnaqėsitė e pėrkohshme tė kėsaj bote bėjnė ē’munden pėr t’i injoruar faktet e tilla si vdekja e tyre pėrfundimtare, e cila ėshtė fare pranė dhe Ditėn e Ringjalljes. Duke mos menduar pėr tė vėrteta tė tilla, ata i thonė vetvetes se mund tė jetojnė vetėm pėr veten e tyre dhe tė harrojnė pėr obligimet e tyre ndaj Allahut.

    Kur’ani pėrshkruan nė mėnyrė figurative ngjarjet e Ditės sė Fundit dhe tronditjen, frikėn, panikun dhe gjendjen mendore qė shoqėron gjithė njerėzit. Gjithėsia do tė marr fund nė tė njėjtėn mėnyrė madhėshtore nė tė cilėn u krijua. Planetet do tė dalin prej orbitave tė tyre dhe malet do tė lėvizin. Pėrballė ngjarjeve tė tilla mahnitėse, ata qė vėnė besimin e tyre nė rastėsi dhe ndodhi tė rastėsishme do tė kuptojnė se vetėm Allahu sundon gjithēka. Allahu shpall:


    Thuaj: "Kujt i takon gjithēka ėshtė nė qiej dhe nė tokė?" Thuaj: "Vetėm Allahut." Ai ia pėrcaktoi mėshirėn Vetes. Ai do t'ju tubojė nė Ditėn e Ringjalljes, pėr tė cilėn gjė nuk ka dyshim. Ata qė i shkaktuan humbje vetvetes, ata nuk besojnė. (Sure En’am: 12)


    E kur t’i fryhet Surit me njė frymė, dhe tė ngrihen toka e kodrat e t'i mėshojnė njėra-tjetrės me njė tė goditur. Nė atė Ditė ndodhė e vėrteta (kijameti). (Sure Hakka: 13-15)



    ORA E DITĖS SĖ GJYKIMIT

    ĖSHTĖ PARACAKTUAR


    Me kalimin e kohės, ne me shpejtėsi i afrohemi Ditės sė Gjykimit. Shumica e njerėzve mendojnė se kjo Ditė ėshtė nė tė ardhmėn e largėt. Mirėpo, ata do tė duhej kėshilluar qė tė pėrkujtojnė se gjeneratat e mėparshme kishin tė njėjtin qėndrim. Nė tė vėrtetė, ēdo njeri i cili ka jetuar ndonjėherė do tė jetė dėshmitar i kėtyre ngjarjeve dhe do tė tubohet nė praninė e Allahut; askush s’do tė jetė nė gjendje tė ik. Pasiqė vetėm Allahu e di kur do tė vjen Dita e Gjykimit, nuk ka kurrfarė garance se nuk do tė ndodhė ndėrsa ju jeni duke bėrė plane pėr tė ardhmėn dhe jeni tė zėnė me jetėrat tuaja tė pėrditshme, sepse:


    Thuaj: "Unė nuk e di a do tė jetė afėr ajo qė u premtohet, apo Zoti im do ta vonojė atė shumė?" Ai ėshtė Njohėsi i tė fshehtės, por fshehtėsinė e Tij nuk ia zbulon askujt. (Sure Xhinn: 25-26)


    Rregulli madhėshtor nė tė cilin Allahu krijoi jetėn do tė pėrfundojė nė njė kohė tė panjohur pėr ne. Ata qė dyshojnė pėr kėtė fakt dhe zgjedhin tė mos besojnė nė tė mund ta konsiderojnė veten si tė arsyeshėm, dhe kėshtu kjo Ditė do tė jetė njė ditė e vėshtirė dhe e frikshme pėr ta. Pėr kėtė arsye, ėshtė shumė mė dobiprurėse dhe pozitive qė tė besohet nė tė, sepse nuk do tė ketė dobi tė besohet nė tė kur tė ketė arritur Ora (momenti) apo tė ndjehet keqardhje pėr vet-mashtrimin e tyre. Njė varg e pėrshkruan keqardhjen e tillė, si vijon:


    E kur tė vie Vala e Madhe (kijameti), atė Ditė njeriu pėrkujton se ēka ka punuar. (Sure Nazi’at: 34-35)






    NGJARJET E ASAJ DITE



    Siē zbulon Kur’ani, Dita e Gjykimit ėshtė “Dita kur njerėzimi do tė qėndrojė pėrpara Zotit tė botėrave” (Sure Mutaffifin: 6). Ėshtė njė ditė e egėr e ngjarjeve tė papara mė parė, njė ditė gjatė tė cilės gjithėsia dhe gjithė ē’ka nė tė do tė asgjėsohet. Atė Ditė, ēdo njeri do tė jetė dėshmitar dhe do tė kuptojė fuqinė e Allahut. Mosbesimtarėt do tė vuajnė njė frikė, mundim dhe vuajtje tė tmerrshme dhe do tė pėrjetohet e gjithė keqardhja, frika dhe pėrulja e fshehtė e tyre.

    Kur’ani na paraqet disa alegori pėr kėtė ngjarje. Ky kapitull ofron njė pėrshkrim tė pėrgjithshėm tė ngjarjeve tė kėsaj Dite dhe hulumton kuptimet e tyre. Allahu e di mė sė miri dhe vetėm dijenia e Tij ėshtė e pakufishme. Ne, nė anėn tjetėr, mund tė kuptojmė dhe tė rrėfejmė vetėm atė qė Ai ka shpallur dhe na ka mėsuar.

    Gjithēka qė rrėfehet nė kėtė kapitull buron nga Kur’ani dhe prandaj ėshtė jashtė ēdo dyshimi. Duke pasur parasysh se vetėm Allahu e di se si do tė ndodhin tė gjitha kėto ngjarje, gjėrat mund tė ndodhin ndryshe nga ajo qė presim ne. Ne i dijmė vetėm kėto fakte me siguri: ngjarjet premtuara prej Tij do tė ndodhin, njerėzit nė Ditėn e Gjykimit do tė pėrballen me njė skenė madhėshtore tė ndryshme nga ēdo gjė tė parė mė parė dhe se gjithėsia dhe gjithēka qė pėrmban ajo do tė asgjėsohen krejtėsisht. Njerėzit nuk do tė kenė mundėsi ta dinė arsyen pėr kėtė, tė ikin dhe tė shpėtojnė vetveten apo tė pėrpiqen tė gjejnė ndonjė zgjidhje. Ēdokush do tė kuptojė se Allahu dhe Ahireti ekzistojnė.



    TINGULLI I SURIT


    Dita fillon kur i fryhet Surit


    Dhe i fryhet Surit, e ajo ėshtė Dita e Premtuar (pėr dėnim). (Sure Kaf: 20)


    Tingulli i Surit shpall se Dita e Gjykimit, e premtuar prej Allahut, ka arritur mė nė fund, se i ka ardhur fundi kėsaj bote dhe se Ahireti ka filluar. Ēdokush ka qenė i informuar pėr kėtė Ditė tė madhe dhe pėr atė qė pėrmban ajo dhe ka qenė i paralajmėruar se ata do tė thirren pėr tė dhėnė llogari. Tani, ata janė ballė pėr ballė me kėtė realitet tė premtuar. Ky tingull i papritur, qė ndryshon prej ēdo gjėje tė dėgjuar ndonjėherė mė parė, do t’i bėj njerėzit tė kuptojnė se koha e tyre ka mbaruar, sepse ajo tregon fillimin e frikės, mundimit dhe mungesės sė shpresės pėr mosbesimtarėt – njė Ditė me tė vėrtetė shumė e vėshtirė pėr ta. Allahu thot:


    Sepse kur t’i fryhet Surit, ajo Ditė do tė jetė njė ditė e vėshtirė, jo e lehtė pėr jobesimtarėt. (Sure Mudeththir: 8-10)


    Ata qė mashtrohen nga joshjet e pėrkohshme tė rregullimit tė dynjasė dhe lidhen ngusht me gjėra tė tilla janė tė verbėr ndaj realitetit tė ekzistencės dhe njėsisė sė Allahut. Ata janė me sa duket tė lumtur dhe tė kėnaqur me kėtė iluzion dhe jetojnė pa asnjė konsideratė pėr Krijuesin e ēdo gjėje apo pėr krijimin e Tij dhe pėr ecjen e tij drejt fundit tė vet. Nė tė vėrtetė, pasiqė Allahu krijoi kėtė rregull, ai do tė bėj qė ky sistem madhėshtor tė marr fund, duke e dhėnė njė urdhėr tė vetėm, nė mėnyrė mahnitėse. Ata qė nuk mendojnė se do tė takojnė njė ditė tė tillė do tė zgjohen prej dremitjes sė tyre menjėherė pasi tė dėgjohet Suri. Megjithatė, gjendja e tyre e re nuk do t’u sjellė atyre asnjė dobi, sepse atėherė do tė jetė tepėr vonė pėr tė bėrė ēkado pėr Allahun dhe Ahiretin.

    Por, pse ėshtė tepėr vonė? Allahu na bėn me dije se arsyeja qė qėndron pas kėsaj ėshtė se tė tillėt ēuan dėm jetėt e tyre dhe e shpėrfillėn sprovėn dhe gjithashtu realitetin e Ahiretit. Njė qėndrim i tillė sjell njė ndėshkim tė rėndė, sepse burimi i tij ėshtė kėnaqėsia e individit me kėtė botė tė kufizuar dhe mospranimi i mundėsisė sė njė tė kaluare dhe tė ardhme. Njerėzit qė e mbajnė kėtė qėndrim dėshirojnė kėnaqėsitė e pėrkohshme tė kėsaj jete dhe shpėrfillin qėllimin e krijimit dhe kėshtu shpenzojnė jetėt e tyre pa pyetur veten se pse jetojnė, pse u krijuan, ēfarė pret Krijuesi prej tyre dhe pse do tė vdesin. Ata dijnė pėr vdekjen, por janė poashtu tė vetėdijshėm se realiteti i saj ngritė pyetje qė kėrkojnė pėrgjigje. Prandaj, ata kthejnė shpinat e tyre dhe pėrpiqen tė lėnė pas vetes kėto mendime sa mė shumė qė tė jetė e mundshme. Mirėpo, nė tė vėrtetė, qėllimi i vetėm i krijimit tė secilit person dhe jetės sė shkurt nė Tokė ėshtė t’i shėrbej Allahut. Ata qė janė tė vetėdijshėm pėr afėrsinė e vdekjes, shkurtėsinė e kėsaj jete dhe se ēfarėdo qė t’ju ndodhė ėshtė pjesė e sprovės sė tyre, janė gjithashtu tė vetėdijshėm se do tė takohen me atė qė Kur’ani u zbulon atyre. Prandaj, ata e kuptojnė se qėllimi i vetėm qė ata janė gjallė ėshtė qė tė jetojnė pėr Allahun. Tė kuptuarit e kėsaj derisa jetoni ėshtė njė pėrfitim shumė i madh, sepse kjo bėn qė njerėzit tė largohen prej botės mashtruese dhe tė kthehen nga banesa e tyre e vėrtetė: Ahireti.

    Dėshira mė e madhe e atyre qė vrapojnė pas kėnaqėsisė dhe epshit ėshtė qė ky rregull tė zgjas pėrgjithmonė. Por madje as kjo nuk i kėnaqė ata, sepse jeta pėrmban gjithnjė probleme dhe vėshtirėsi. Veē kėsaj, Shejtani ka taktika tė panumėrta pėr t’mos i lėnė ata tė besojnė nė vuajtjet e pėrjetshme tė Ahiretit dhe i bėn ata qė tė parapėlqejnė kėtė jetė tė mundimit dhe dėshpėrimit mbi besimin. Por kur tė tillėt ta dėgjojnė tingullin e Surit, ndoshta derisa janė duke udhėtuar pėr nė punė apo derisa pėrgatiten tė shkojnė nė shtrat, do ta kuptojnė se tė gjitha ambiciet dhe shpresat e tyre tė shtyera pėr mė vonė nuk vlejnė asgjė dhe prandaj do tė bien nė njė gjendje tė dėshprimit tė thellė. Rregulli qė ata kishin shpresuar se do tė zgjaste pėrgjithmonė ka mbaruar, sikurse edhe vet jetėt e tyre. Gjithēka qė ata nuk pranuan tė besojnė, pėrkundėr njohurisė qė kishin pėr to, tani i ka arritur ata. Ata njerėz qė jetuan nė hijen e fuqive tė rrejshme qė “i mbronin ata” tani s’kanė ku tė kėrkojnė strehim, sepse tė gjithė njerėzit pėrveē besimtarėve janė nė gjendje tė njėjtė tė pashpresė. Ata i janė dorėzuar tė pashmangshmės, dhe gjithė njerėzit qė kanė jetuar ndonjėherė tani tubohen nė praninė e Allahut:


    Dhe i fryhet Surit, kur ja, duke u ngutur prej varrezave ata paraqiten te Zoti i tyre. (Sure Ja Sin: 51)


    Pėr mosbesimtarėt, kjo ndodhi do tė thot “tė takuarit pikėrisht tė asaj nga e cila ai apo ajo largoheshin,” si edhe “fundi i mundėsisė sė fundit pėr t’i pėrmirėsuar gabimet e njeriut.” Frika e atij momenti ėshtė e papėrshkrueshme, sepse njė panik dhe llahtar i tillė kurrė mė parė as nuk ėshtė dėgjuar dhe as nuk ėshtė parė. Mund tė ketė qenė e mundshme tė bėhen gabime tė mira apo ato mund tė jenė harruar me kalimin e kohės, por tingulli i surit tregon se s’ka mbetur kohė mė. Atė Ditė, ky tingull do t’ju sjell frikė tė tmerrshme mosbesimtarėve dhe ēdokush do t’i dorėzohet kėtij realiteti. Allahu shpall se:


    Ditėn kur i fryhet Surit, e tė frikėsohet kush ėshtė nė qiej dhe nė Tokė, pėrpos kė do Allahu (tė mos frikėsohet) dhe t'i vijnė Atij tė gjithė tė pėrulur. (Sure Neml: 87)


    Gjithė njerėzit janė tė vetėdijshėm pėr kėtė Ditė, sepse Allahu i ka paralajmėruar njerėzit me tė dėrguarit e Tij dhe vargjet nė lidhje me njė “ditė qė nuk ka kthim.” Veē kėsaj, Ai i ka pėrkujtuar ata t’i drejtohen Atij dhe u ka thėnė se ata qė nuk pranojnė tė veprojnė ashtu nuk do tė ndihmohen pas vdekjes. Kur’ani zbulon pendimin e pėrjetuar nga ata tė cilėt u ndeshėn me dėnimin nė njė moment qė nuk e prisnin dhe tė vėrtetėn se ata nuk do tė ndihmohen, si nė vazhdim:


    Kthehuni te Zoti juaj dhe pėruljuni Atij para se t'u vijė dėnimi, se pastaj nuk do tė ketė kush t'ju ndihmojė. Pėrmbajuni asaj mė tė mirės qė u ėshtė zbritur nga Zoti juaj, para se t'ju vijė dėnimi befas, kur nuk e prisni. Dhe tė mos thotė ndokush: "O i mjeri unė qė kam lėnė mangu respektimin ndaj Allahut dhe qė kam qenė prej atyre qė talleshin!" Ose tė mos thotė: "Ah, sikur tė mė kishte udhėzuar Allahu (nė rrugė tė drejtė) e tė kisha qenė prej atyre qė janė tė ruajtur!" Apo, kur ta shohė dėnimin tė mos thotė: "Sikur tė kisha mundėsi tė kthehem edhe njeherė e tė isha bėrė prej bamirėsve!" “Jo, ty tė patėn ardhur argumentet e Mia, e ti i pėrgėnjeshtrove ato, u bėre kryeneē dhe ishe prej atyre qė nuk besuan.” E ata qė bėnė gėnjeshtėr ndaj Allahut, do t'i shohėsh nė Ditėn e Ringjalljes, me fytyrat e tyre tė nxira. A nuk ėshtė nė Xhehennem vendi i kryelartėve? (Sure Zumer: 54-60)


    Kjo jetė e kėnaqėsisė sė pėrkohshme mbaron kur i fryhet Surit. Tė gjithė njerėzit pėrballen me atė qė u premtua. Frika dhe llahtari qė ata pėrjetojnė kur tė ballafaqohen me ndodhi tė tilla s’mund tė shprehet me fjalė. Tė gjithė njerėzit ndjekin thirrjen e njėjtė dhe e kuptojnė se po ndeshen me njė realitet prej tė cilit nuk mund tė ikin.



    TOKA


    Toka do tė dridhet nga tėrmetet/dridhjet


    Kur tė dridhet Toka me dridhjen e saj tė fuqishme, dhe tė nxjerrė Toka atė qė ka nė brendinė e saj, dhe njeriu tė pyes: "Ē'ka kjo (qė bėn kėtė dridhje)?" Atė Ditė, ajo i rrėfen tregimet e veta, ngase Zoti yt e ka frymėzuar atė. (Sure Zilzal: 1-5)

    Nė Ditėn e Gjykimit, njė zhurmė shurdhuese do tė pasojė tingėllimėn e surit dhe njė dridhje e pakrahasueshme do ta dridhė Tokėn. Malet e mėdha, drunjėt, rrokaqiejt, ndėrtesat – nė fakt ēdo vend nė Tokė – do tė fillojė tė lėkundet nė tė njėjtėn kohė. Njerėzit do tė bėjnė panik dhe do tė mbėrthehen nga njė frikė e tmerrshme. Aspekti qė mė sė shumti ngjallė frikė ėshtė se askush nuk mund t’i ik asaj dhe tė gjejė ēfarėdo lloj strehimi, sepse kjo dridhje nuk i ngjanė tjerave me tė cilėt jemi mėsuar; nė tė vėrtetė, kjo dridhje do tė vazhdojė gjersa Toka tė jetė rrafshuar. (Allahu e di mė sė miri.) Allahu i pėrshkruan kėto dridhje, si nė vazhdim:


    Ditėn qė vrullshėm bėhet dridhja, pas sė cilės pason tjetra. Atė ditė zemrat janė tė tronditura dhe shikimet tė trishtuara. (Sure Nazi’at: 6-9)


    Pėrpiquni tė paramendoni se sa i prekin dridhjet qė ne i njohim ata qė i pėrjetojnė ato. Kėto dridhje zgjatėn vetėm pėr sekonda, por rezultatet ishin megjithatė shkatėrruese. Me qinda mijėra vdiqėn nė ose nėn ndėrtesat e rrėnuara dhe tė mbijetuarit u varfėruan. Shtėpitė, pronat, fitimet dhe kursimet u shkatėrruan pėrnjėherė. Kėto fatkeqėsi u panė nga secili dhe, nė ato momente, asnjė person dhe asnjė fuqi s’mundi t’u bėj ballė. Dridhjet e Ditės sė Gjykimit nuk do tė mund tė krahasohen me asgjė sa i pėrket ashpėrsisė, pasojave dhe gjerėsisė sė zonės sė prekur. Kur tė mbarojnė ato, nuk do tė mbetet asnjė rrėnojė apo jetė nė kėtė planet.

    Pa marrė parasysh se sa e ashpėr do tė jetė dridhja, njerėzit qė janė tė pėrgatitur pėr njė ngjarje tė tillė shpesh gjejnė mėnyrė pėr tė mbijetuar. Mirėpo, me tė dėgjuar tė tingullit tė Surit, madje edhe ata do tė kuptojnė se kjo nuk ėshtė njė dridhje e rėndomtė dhe se nuk ka mundėsi ikjeje.

    Kur’ani paralajmėron pėr kėtė ngjarje dhe pėr dridhjet, si vijon:


    O ju njerėz, ruajuni dėnimit nga Zoti juaj! Sepse dridhja e Orės (kijametit) ėshtė njė gjė e llahtarshme. (Sure Haxhxh: 1)


    Nė atė moment, asgjė nė Tokė nuk do tė ketė kuptim. Ēdo gjė qė i largoi njerėzit nga udha e drejtė (p.sh. shtėpitė luksoze, rrokaqiejt gjigant, hotelet me 5 yje, kursimet e akumuluara jetėsore nė mėnyrė ambicioze, shtėpitė, dekorimet, pallatet, urat, tė gjitha ndėrtesat mė tė njohura, Piramidat qė kanė mbijetuar tė gjitha fatkeqėsitė natyrore deri mė tani, kėshtjellat historike dhe qytete tė tėra) tė gjitha do tė bėhen pluhur e hi sikurse kėshtjellat nga rėra nė plazh. Ēdo gjė qė i bėn njerėzit tė ndihen krenar qė i posedojnė ato, si edhe nami, nderi, prestigji dhe fuqia e tyre do tė asgjėsohen nė ēast dhe pėrnjėherė do tė bėhen tė pakuptim, sepse:


    Jo, mosni ashtu! Kur tė dridhet Toka njėpasnjėshėm, dhe kur tė vjen Zoti yt dhe engjėjt qėndrojnė rradhė-rradhė, dhe atė ditė sillet Xhehennemi, atė Ditė njeriut i bie nė mend. Por si do t’i ndihmojė atij pėrkujtimi? (Sure Fexhr: 21-23)


    Kur i tėrė planeti tė sprapset, ata qė gjetėn ēdo lloj arsyetimi pėr tė mohuar Allahun dhe qė nuk u pėrfshinė nė asnjė veprim tė adhurimit, pėrkundėr faktit se e dinin ē’kėrkohej prej tyre, mė nė fund do ta kuptojnė se vetėm tek Allahu ka strehim. Mirėpo, tani ėshtė tepėr vonė pėr ta qė tė korrigjohen dhe as pendimi i tyre s’ju hyn mė nė punė.

    Pas frikės, ndjenja qė do tė pėrjetohet mė sė shumti atė Ditė do tė jetė paaftėsia. Njerėzimi, i cili ndėrmuar masa paraprake ndaj ēdo fatkeqėsie tė mundshme dhe katastrofe vdekjeprurėse (p.sh. tėrmete tė fuqishme, uragane tė forta dhe madje luftėra bėrthamore), do tė jetė i paaftė tė fshihet apo tė mbijetojė kėtė ndodhi. Asgjė dhe askush, pa marrė parasysh se si u mashtruan gjersa ishin gjallė, s’do tė jenė nė gjendje tė udhėzohen nė vend tė sigurt.


    Toka nxjerrė atė qė ėshtė nė brendinė e saj


    Dhe tė nxjerrė Toka atė qė ka nė brendinė e saj, dhe njeriu tė pyet: "Ē'ka kjo (qė bėn kėtė dridhje)?" Atė ditė, ajo rrėfen tregimet e veta, ngase Zoti yt e ka frymėzuar atė. (Sure Zilzal: 2-5)


    Bėrthama e Tokės, qė fillon nė njė thellėsi prej 5,000 – 6,000 kilometra (3,000 – 3, 700 milja) nga sipėrfaqja, pėrbėhet nga magma tejet e ngjeshur qė ka njė temperaturė qė vlerėsohet tė jetė 5,000°C (9,000°F). 1 Llava qė rrjedhė prej erupcioneve vullkanike vie prej zonave afėr bėrthamės. Gjatė historisė, erupcionet vullkanike kanė shkaktuar llahtar, kanė sjellė vdekjen e shumė njerėzve dhe, nė disa raste, kanė varrosur qytete tė tėra. Llava del prej ēarjeve nė korėn e Tokės dhe, sa mė e lartė qė tė jetė shtypja, mė i lartė ėshtė shpėrthimi i saj nė qiell. Faktori kryesor nė kėtė proces ėshtė prania e gazėrave tė ndryshme qė ndahen nga substanca e lėngėt nė udhėtimin drejt sipėrfaqes, sepse ato formojnė njė shtresė mbi magmėn dhe e rritin shtypjen. Sa mė e lartė tė jetė pėrmasa e gazėrave, mė e madhe ėshtė fuqia e shpėrthimeve qė pasojnė. Llava qė vlon e shėndrron sipėrfaqen e zonės qė prek pothuaj nė Ferr. Erupcionet e tilla tė tė kufizuara prekin vetėm njė rajon tė kufizuar. Hulumtuesit mund tė parashohin fatkeqėsi tė tilla dhe tė sigurojnė ndėrmarrjen masat tė domosdoshme paraprake.

    Kur’ani thot se “Toka do tė nxjerrė atė qė ka nė brendinė e saj,” duke sugjeruar se, pėrveē shumė gjėrave tjera nėn tokė, magma do tė gufojė jashtė. Dridhjet lėkundėse qė po e ēajnė koren e planetit nė nivel global, do tė pėrgatisin terrenin pėr njė katastrofė tė tillė. Nė Ditėn e Gjykimit, tėrmete shkatėrruese do ta pėrmbysin Tokėn, dhe njerėzit duke u pėrpjekur qė t’u ikin copėrave qė bien mbi ta do tė zihen nė llavėn qė gufon jashtė sipėrfaqes sė ēarė tė Tokės. Pėrsėri, ata do tė kuptojnė se nuk mund t’i iket vdekjes. Katastrofat do tė pasohen nga njėra tjetra dhe njerėzit do tė mbėrthehen nga njėra apo tjetra. (Allahu e di mė sė miri.)

    Toka i pėrulet vullnetit tė Allahut, sepse:


    Dhe kur Toka tė shtrihet nė gjerėsinė e saj dhe tė nxjerr ēka ka nė brendi e tė ēlirohet, dhe t'i bindet Zotit tė saj, ashtu si i takon. (Sure Inshikak: 3-5)


    Dita e Fundit ka arritur, koha e njerėzimit ka mbaruar dhe gjithēka ka pėrfunduar. Asgjė e gjallė s’mund t’i ikė kėsaj dite, sepse kur ajo tė pėrfundojė mė nė fund, s’do tė mbetet asgjė: asnjė farė, asnjė bimė, asnjė mikroorganizėm – madje as edhe Toka vet.

    Magma nuk ėshtė barra e vetme qė do tė zbrazet jashtė atė Ditė. Magma pėrēon nxehtėsinė dhe reaksionet kimike nė shtresėn e jashtme (nė mantel - mbulesė) dhe nė mes tė mantelit dhe kores. Prandaj, me siguri se do tė bartė nxehtėsi tė madhe dhe shumė substanca tjera nėntokėsore nė sipėrfaqe, duke e ngritur nė kėtė mėnyrė temperaturėn e sipėrfaqes nė nivele tė panjohura mė parė. Ngjarjet e tilla do tė bėjnė qė Toka tė nxjerrė jashtė gjithė ē’ka nė brendinė e saj: mineralet, qymyrin, naftėn e papėrpunuar, kufomat, rrėnojat dhe kėshtu me rradhė. Toka do tė pėrmbyset, sepse:


    Dhe kur tė zbrazen varret, secili njeri do ta dijė se ēka ka punuar dhe ēka ka lėnė prapa. (Sure Infitar: 4-5)


    Uji i nėndheshėm do tė dal prej tė ēarave dhe, pėr shkak tė natyrės sė tij nėn presion tejet tė lartė, do tė shkaktojė dėm nė afėrsi dhe do tė vėrshojė tėrė planetin.

    Erupcionet vullkanike do tė dėrgojnė ndotėsit lartė nė atmosferė. Historia na tregon se erupcione tė tilla pasohen prej shirave tė pluhurit dhe hirit qė bien nė zonėn e prekur dhe ndonjėherė madje e varrosin atė. Allahu thot se “Malet shkapėrderdhėn e bėhen copė e thėrmi, e bėhen pluhur i shpėrndarė” (Sure Vakia: 5-6). Duke u bazuar nė kėtė, ėshtė shumė e mundshme qė eksplodime dhe erupcione tė tilla do tė ndodhin gjithandej nė Tokė nė Ditėn e Gjykimit.

    Njerėzit do tė ndeshen me njė ndėshkim shkatėrrues. Retė e pluhurit dhe tymit qė do tė mbulojnė ēdo vend, si edhe gazėrat qė do tė shpėrndahen pėrnjėherė, do tė mbytin njerėzit dhe do tė shkaktojnė vuajtje tė tmerrshme. Tė gjitha kėto ndodhi do t’i bėjnė mosbesimtarėt tė kuptojnė shkallėn e vuajtjes sė pėrjetshme qė i pret ata nė Xhehennem. Allahu u jap fund jetėve tė njerėzve me njė pamje aq tronditėse dhe pėr mosbesimtarėt Ai ka pėrgatitur njė vuajtje shpirtėrore dhe fizike qė s’mund tė shprehet me fjalė. Pėrballė ngjarjeve tė tilla tė papėrballueshme, njė frikė shkatėrruese e vdekjes do ta pllakosė planetin dhe asgjė tjetėr s’do tė mbetet pėrveē frikės dhe pendimit.



    MALET


    Malet do tė ērrėnjosen dhe do tė bėhen hi e pluhur


    Dhe kur malet tė bėhen hi e pluhur. (Sure Murselat: 10)


    Siē e dimė, malet funksionojnė si kuazi-amortizues. Kur’ani thot:


    Dhe Ai vuri male tė forta nė Tokė, ashtu qė ajo tė mos lėkundet me ju, (bėri) edhe lumenj e rrugė qė tė mund tė orientoheni. (Sure Nahl: 15)


    A nuk e bėmė Ne Tokėn tė pėrshtatshme (pėr jetė), ndėrsa malet shtylla? (Sure Nebe’: 6-7)


    Tėrmeti mė i fuqishėm i regjistruar ndonjėherė shėnoi 9.5 shkallė tė Rihterit. 2 Njė tėrmet i tillė e shkreton zonėn pėr vetėm disa sekonda. Dridhjet e Ditės sė Gjykimit, pėrveē nėse Allahu nuk urdhėron ndryshe, do tė jenė tė njė fuqie tė paparė mė parė. Madje edhe malet, tė cilat rėndom zvoglojnė efektet, do tė jenė tė paafta t’i pėrballojnė ato. Ndėrtesat mė tė forta dhe malet e forta si guri do tė shkulen dhe tė fillojnė tė rrėshqasin, si vijon:


    Dhe malet tė shkulen nga vendi e tė ecin. (Sure Tur: 10)


    Dhe malet shkulen dhe bėhen pluhur (si valė rrezesh). (Sure Nebe’: 20)


    (Pėrkujto) Ditėn kur Ne i shkulim kodrat, dhe Tokėn e sheh tė sheshtė (tė zbuluar) dhe Ne i tubojmė ata e nuk mbetė asnjė prej tyre pa e tubuar. (Sure Kehf: 47)


    Pjesa mė e madhe e planetit tonė ėshtė e mbuluar prej maleve. Pa asnjė dyshim, duke i parė tė gjitha ato tė shkulen prej vendeve tė tyre, tė shpėrndahen nėpėr Tokė dhe tė ndeshen njėra nė tjetrėn, duke e rrafshuar nė kėtė mėnyrė tėrė planetin, do tė jetė njėra prej skenave mė tronditėse tė para ndonjėherė. Ne mezi mund ta paramendojmė njė skenė tė tillė.

    Paramendoni se Himalajet, Alpet dhe bjeshkėt e Taurusit, tė cilat njerėzit i konsiderojnė si tė palėkundura/tė patundshme dhe ku alpinistėt pėrpiqen tė ngjiten, papritur lėkunden dhe fillojnė tė shemben dhe tė rrafshojnė vetveten si edhe qytetet pėrreth.

    Ndėrtimi i rrugėve nėpėr zona malore kėrkon mjete, makineri dhe pajisje tė pėrparuara teknologjike. Por edhe atėherė, ato shpesh nuk sjellin dobi. Pėrdorimi i dinamitit pėr tė hapur rrugėn ka dobi tė vogėl, sepse ai ka vetėm efekt tė kufizuar, ose ndonjėherė kurrfarė efekti. Pėr kėtė arsye, shumė zona malore nuk mund tė arrihen. Nė Ditėn e Gjykimit, tė gjitha malet do tė bėhen hi e pluhur. Ky ėshtė njė shembull shumė i mirė pėr shkatėrrimin qė do tė ndodhė atė Ditė. Njėkohėsisht, tė gjitha malet do tė bėhen hi e pluhur dhe godinat/ndėrtesat madhėshtore do tė rrėnohen – njė situatė me tė vėrtetė e tmerrshme. Kėto ngjarje na ndihmojnė tė kuptojmė fuqinė e pakufishme tė Allahut. Kur’ani thot se:


    Atė Ditė kur Toka e malet tė dridhen dhe malet bėhen rėrė rrėshqitėse. (Sure Muzemmil: 14)


    Kur’ani shpall se Toka do tė jetė pa kodra dhe kratere, sepse shkatėrrimi i maleve do tė bėjė qė sipėrfaqja e planetit tė bėhet e rrafshėt, si nė vazhdim:


    Ty tė pyesin edhe pėr kodrat. Thuaj: "Zoti im mund t'i bėjė ato thėrrime tė shpėrndara. Dhe vendin e tyre ta bėjė rrafsh pa farė bime e ndėrtese. E nuk do tė shohėsh nė tė as ultėsirė e as lartėsirė. (Sure Ta Ha: 105-107)

    Terreni i pasheshuar qė shohim sot do tė jetė i rrafshėt atė Ditė, sepse tė gjithė njerėzit do tė tubohen nė njė rrafshinė tė pafund:


    (Pėrkujto) Ditėn kur Ne i shkulim kodrat, dhe tokėn e sheh tė sheshtė (tė zbuluar) dhe Ne i tubojmė ata e nuk mbetet asnjė prej tyre pa e tubuar. (Sure Kehf: 47)


    Malet do tė shpėrbėhen si tufa leshi tė ngjyrosur

    Atė Ditė, malet, bashkė me tė gjitha bimėt, lulet, gjelbėrimin, mineralet dhe dheun e ngjyrosur me ngjyra tė ndryshme do tė shpėrbėhen sė bashku. Malet, qė do tė jenė bėrė pluhur e tym, do tė shpėrndahen. Kjo skemė e ngjyrave pėrshkruhet nė vargjet:


    (Atė Ditė) malet do tė bėhen si tufa leshi tė ngjyrosur. (Sure Me’arixh: 9)


    Atė Ditė, zotėrimi i Nėnshtruesit do tė ketė gjithēka nėn kontrollin e Tij, tė gjallė apo tė vdekur. Njė frikė e madhe do tė dominojė nė ēdo vend. Njerėzit tė cilėt bėjnė panik pėr dridhjen mė tė vogėl dhe tė cilėt, duke pasur frikė pėr jetėrat e tyre, nuk mund tė kthehen nė shtėpitė e tyre me orė tė tėra mė pas, do tė jenė nė njė situatė tė padurueshme kur t’i shohin malet tė lėkunden prej vendeve tė tyre, tokėn qė nxjerrė jashtė gjithēka qė kishte mbajtur tė fshehur, varret qė kthehen mbrapsht, katastrofa qė ndjekin njėra tjetrėn dhe tė gjithė njerėzit qė tubohen nė njė vend. S’do tė mbetet askush pėr t’i besuar dhe asnjė strehim i sigurt. Llahtari i kėsaj ngjarjeje do t’i tejkalojė tej mase kufijtė e durimit tė tyre. S’do tė mund tė bėjnė mė asgjė, s’ka mė nisje prej fillimit dhe s’do tė mbetet asnjė vend ku tė mund tė shkojnė. Fillimi i ri ėshtė nė Ahiret, i cili ėshtė i pafund dhe pėrplot vuajtje dhe pendim pėr ata qė nuk kėrkuan kėnaqėsinė e Allahut gjersa ishin tė gjallė. Tė gjitha kėnaqėsitė tokėsore tė tyre, ambiciet dhe jeta kanė marrė fund. Llahtari me tė cilin do tė ndeshen do tė pasqyrojė fuqinė e pafund tė Allahut.

    Nė tė vėrtetė, tė Dėrguarit e Allahut dhe besimtarėt i kanė bėrė ata me dije pėr kėto fakte. Por kjo Ditė shkatėrruese dukej aq e largėt dhe kėshtu ata u mbėshtetėn nė pronat e pėrkohshme dhe nė vetveten. Allahu shpall se mosbesimtarėt kanė qenė tė paralajmėruar, si nė vazhdim:


    Dhe ti tėrhiqju vėrejtjen njerėzve pėr Ditėn kur atyre do t'u vijė dėnimi, e ata qė ishin mizorė do tė thonė: "Zoti ynė, na jap afat pėr njė kohė tė shkurtėr t'i pėrgjigjemi thirrjes tėnde (pėr besim) dhe t'i pasojmė tė Dėrguarit." (Por do t’u thuhet “A nuk u betuat ju mė parė se pėr ju nuk do tė pėrjetonit kurrė rėnien tuaj, edhpse ju u vendosėt nė vendbanimet e atyre qė e dėmtuan vetveten (e Ne i shkatėrruam) dhe e kishit tė qartė se si vepruam Ne me ta, dhe ju sollėm shumė shembuj edhe juve. (Sure Ibrahim: 44-45)


    Tani tė gjithė ata janė tė vetmuar nė mes tė rrezikut. Ēdokush frikėsohet pėr jetėn e tij dhe askush nuk brengoset pėr askėnd tjetėr. Askush s’mund tė ik, sepse dita e premtuar e Allahut ka arritur. Largimi prej shtėpisė s’do tė sjellė dobi, sepse gjithēka ėshtė duke u shkatėrruar dhe toka dhe malet lėvizin tė gjitha pėrnjėherė. Nuk ka strehim, nuk ka mbrojtės dhe asnjė veprim parandalues. Kur’ani pėrshkruan shkatėrrimin e maleve nė Ditėn e Gjykimit si nė vijim:


    Dhe tė ngrihen toka e malet e t'i mėshojnė njėra-tjetrės me njė tė goditur. Nė atė Ditė ndodhė e Vėrteta (Kijameti). (Sure Hakka: 14-15)



    OQEANET


    Do tė duhej t’ia pėrkujtonim vetvetes njė gjė tė rėndėsishme kur bėhet pėrshkrimi i gjithė kėtyre skenave, tė cilat bazohen nė ajetet Kur’anore: Tė gjitha kėto ngjarje do tė ndodhin sipas vullnetit tė Allahut, sepse Ai ka premtuar se ato do tė ndodhin. Padyshim, Allahu mund tė shkatėrroj dhe pastaj tė rrafshojė gjithēka nė mėnyrė tė mahnitshme, sepse:


    Ky ėshtė premtimi i Allahut. Allahu nuk e thyen premtimin e Tij, por shumica e njerėzve nuk e dinė kėtė. (Sure Rum: 6)


    Njerėzit qė ndjeheshin krenar me vetveten s’do tė kenė asnjė vlerė. Njerėzimi, i cili e konsideronte veten madhėshtor dhe tė fuqishėm para Allahut, i cili e mohoi Atė prej vetėkėnaqėsisė, do tė jenė tė braktisur dhe tė pafuqishėm nė mes tė kėtyre ngjarjeve. Gjithēka qė njerėzit konsideruan si mė madhėshtore se veten e tyre do tė nėnshtrohen nė kėtė Ditė, siē urdhėrohet prej Allahut. Malet, oqeanet, e tėrė gjithėsia – tė gjitha do tė humbasin dukjen e tyre tė forte dhe solide dhe do t’i pėrulen vullnetit tė Allahut. Gjithēka do tė marr fund me urdhėrin e Allahut “Bėhu!,” sepse ato iu kanė bindur urdhėrit tė Allahut dhe i kanė kryer funksionet e tyre si shėrbėtor tė bindur tė Tij. Kur tė asgjėsohen malet dhe tė shpėrndahen si lesh i ngjyrosur dhe kur toka tė nxjerrė ēfarė mban nė brendinė e saj, do tė shfaqet madhėshtia e pafund e Allahut. Kur’ani shpall se oqeanet do tė vlojnė si zjarr i flakėruar atė Ditė.


    Skėterra e oqeaneve

    Ėshtė pothuajse e pamundhsme tė imagjinohen oqeanet, tė cilat mbulojnė tri tė katėrtat e sipėrfaqes sė Tokės, tė vlojnė egėrsisht pėrnjėherė. Madje edhe kur njerėzit t’i tejkalojnė kufijtė e mendjeve tė tyre, mund tė kenė vetėm njė ide tė paqartė se sa e llahtarshme do tė jetė ajo ngjarje. Gjer mė tani, pėrvoja jonė personale me siguri se pėrbėhet prej imazheve tė vullkaneve qė shpėrthejnė apo anijeve-cisternė tė naftės sė papėrpunuar qė digjen qė i shohim nė televizor apo nė fotografi. Mirėpo, pėrshkrimet e dhėna nė kėto vargje tejkalojnė ēfarėdo krahasimi. Vetėm dijenia jonė e madhėshtisė, fuqisė dhe pushtetit tė pakufishėm tė Allahut mund t’na jap njė pėrfytyrim nė lidhje me shkallėn e kėtyre katastrofave qė priten, sepse Ai mund tė ndryshojė apo tė pėrmbys rregullin e gjithėsisė si pjesė tė njė skeme mė tė lartėsuar tė gjėrave.

    Bashkė me gjithēka tjetėr qė do tė nxjerret jasht tokės, llava e nxehtė, qė vlerėsohet se ka njė temperaturė prej 5,000°C (9,000°F) do tė gufojė ku tė mundet, e edhe nė oqeane. Ata qė e kanė parė llavėn duke dalė prej fundit tė oqeanit nė filma dokumentar kanė qenė dėshmitarė tė njė gjėje me tė vėrtetė mahnitėse. Mirėpo, pamjet nė Ditėn e Gjykimit, do tė jenė shumė tė ndryshme, sepse ato do tė jenė gjithėpėrfshirėse dhe shumė mė tė llahtarshme. Oqeanet do tė digjen dhe njė mur i pashmangshėm zjarri do tė gllabėrojė njerėzit. Atė Ditė, tė gjitha oqeanet do tė ndizen flakė.

    Siē thot Allahu nė Kur’an:


    Dhe kur detet tė vlojnė si zjarr i flakėruar, (Sure Tekvir: 6)


    Si rezultat i kėsaj, gjithė jeta ujore, si edhe e gjithė jeta tokėsore, nė Tokė do tė marr fund. Oqeanet qė rėndom qetėsojnė dhe freskojnė, papritur do tė pėrhapin njė nxehtėsi tė pabesueshme. Nė vend tė valėve gjigante do tė ketė valė zjarri dhe oksigjeni do tė zėvendėsohet nga tymi. Pamja e oqeaneve qė digjen egėrsisht, duke vluar dhe duke nxjerrur jashtė ēfarė mbajnė nė brendi, do tė dominojė njė pjesė tė madhe tė botės dhe do tė sjellė shkatėrrim tė pafund.


    Oqeanet do tė nxjerrin jashtė ēfarė mbajnė nė brendi

    Pėrveē gjithė asaj qė pėrmendėm mė lartė, oqeanet do tė rriten gjithashtu, siē pėrmendet nė ajetin vijues:


    Dhe kur oqeanet tė vėrshojnė dhe pėrmbysin. (Sure Infitar: 3)


    Me vullnetin e Allahut, fatkeqėsitė do tė vijnė edhe prej oqeaneve. Pasiqė Allahu ėshtė i Gjithėfuqishėm dhe Krijuesi i Tokės dhe gjithēka pėrmban ajo, gjithė ēka Ai duhet tė bėjė ėshtė qė tė jap urdhėrin “Bėhu!”, dhe ēkado qė Ai dėshiron bėhet. Rrethanat e mundshme (vetėm Allahu i di ato tė vėrtetat) qė do tė shpien te kėto ngjarje shėrbejnė pėr t’na pėrkujtuar dhe pėr tė pasur frikėrespekt ndaj Allahut pėrderisa afrohemi mė pranė Tij.

    Disa prej ngjarjeve tė mundshme kanė tė bėjnė me ngritjen e oqeaneve. Siē e dimė, tėrmetet nė fundin e oqeanit shkaktojnė valė tė mėdha nė sipėrfaqe. Dridhjet qė pasojnė mund tė bėjnė qė valėt tė shkojnė me vrull drejt bregut me shpejtėsi deri nė 750 kilometra (466 milje) nė orė. Valėt qė fillojnė me mė pak se njė metėr (tre fut) lartėsi nė det tė hapur mund tė arrijnė 60 metra (200 fut) lartėsi kur tė arrijnė nė breg. Njė valė batice 25-35 metra (80-100 fut) e lartė e formuar nga njė tėrmet i fuqishėm nė Japoni nė vitin 1896, fshijti nga faqja e dheut qytetin Honshu, duke mbytur 25,000 njerėz.

    Erupcionet vullkanike janė njė shkaktar tjetėr i valėve tė mėdha. Vala e baticės e formuar nga erupcioni i vullkanit nė Krakatoa nė vitin 1883 bėri qė Ishulli Krakatoa, qė ndodhej nė mes tė Javės dhe Sumatrės, tė fundosej papritur dhe tė shkaktojė njė valė batice qė goditi njėrin prej rripave mė sė denduri tė populluar tė vijės sė bregdetit tė Javės. Vala, e cila asgjėsoi 165 fshatra dhe mbyti 36,000 njerėz, ishte mė shumė se 35 metra (110 fut) e lartė kur arriti bregun. Ngjarje tė tilla demonstrojnė se tėrmetet nėnujore apo erupcionet vullkanike mund tė kenė ndikim tė kufizuar dhe tė shkaktojnė vėrshim dhe vdekje shumė mė larg vendit ku ndodhė. Nė Ditėn e Gjykimit, ēdo vend nė Tokė, qoftė nėntokėsor apo nėnujor do tė pėsojė dridhje. Dridhjet e fuqishme nė fund tė oqeanit do t’i zgjojnė oqeanet dhe do tė shkaktojnė valė tė baticės dhe vėrshim nė shkallė botėrore, diēka qė ne vėshtirė se mund ta pėrfytyrojmė.

    Oqeanet do tė lartėsohen edhe pėr shkaqe tė tjera. Natyra e tyre e qetė varet prej ligjeve tė natyrės. Mirėpo, atė Ditė, kėto ligje do tė asgjėsohen, mu sikurse tė gjitha ligjet tjera mbi tė cilat mbėshteten barazpeshat e brishta tė qiejve, Tokės dhe njerėzve. Shtyllat e kėsaj barazpeshe tė pėrkryer, tė cilat tė gjitha u krijuan me vullnetin e Allahut, do tė asgjėsohen pėrnjėherė prap me vullnetin e Tij. Gjithashtu, ėshtė fare e mundshme qė nxehtėsia e nėndheshme do tė ngritė temperaturėn e atmosferės, duke shkrirė kėshtu akullin nė tė dyja polet dhe duke ngritur nivelet e ujit.

    Ne poashtu e dijmė se rrėshqitjet e tokės mund tė shkaktojnė valė jashtėzakonisht tė larta nė liqe apo gji. Nė Ditėn e Gjykimit, as edhe njė mal s’do tė mbetet tė qėndrojė nė kėmbė dhe sipėrfaqja e Tokės do tė rrafshohet. Shkėmbijtė qė do tė rrokullisen prej maleve do tė mbushin shtratet e oqeaneve dhe do tė shkaktojnė vėrshime.

    Me tė arritur tė kohės sė pėrcaktuar nga Allahu, ngjarje tė tilla qė ngjallin frikė do tė shpalosen njėra pas tjetrės: njė tingull shurdhues; bėrja pluhur e hi e maleve; llava qė gufon nėn kėmbėt e njerėzve; pluhuri, gazi dhe re tymi qė ia zėnė frymėn sipėrfaqės sė Tokės; dhe uji i nxehtė hungėrues qė derdhet mbi njerėz…njė pendim i papritur qė u ndodhė atyre qė nuk menduan pėr ekzistencėn e Allahut apo fuqinė e Tij gjersa ishin gjallė… njė mundim dėrrmues qė nėnshtron ēdokend pa dallim, qė shfaq pafuqinė e njerėzve, pavlefshmėrinė e ēdo gjėje qė ata konsideruan tė vlefshme gjersa ishin gjallė… Frika dhe llahtari i njerėzve do tė jetė i papėrshkrueshėm. Ata do tė vrapojnė nga njė vend nė tjetrin, duke kėrkuar mbrojtje dhe shpėtim, duke e ditur se nuk ka shpėtim.



    QIEJT


    Llahtari dhe shkatėrrimi i Ditės sė Gjykimit nuk kufizohet vetėm me ngjarjet qė ndodhin nė Tokė. Atė Ditė, tė gjitha qeniet si edhe gjithēka qė ne e konsiderojmė si tė zakonshme dhe tė njohur dhe qė e marrim si diēka tė sigurt do tė shkatėrrohet. Ajo ėshtė poashtu dita e fundit e gjithėsisė, madhėshtia e sė cilės ka sfiduar tė kuptuarit njerėzor gjatė historisė, bashkė me yjet tejet tė mėdha tė cilat ne filluam t’i kuptojmė vetėm nė shekullin e kaluar. Qielli, Hėna dhe Dielli, yjet dhe planetet, do tė shkatėrrohen, sipas asaj qė ka shpallur Allahu:


    S'ka dyshim se ajo qė ju ėshtė premtuar do tė ndodhė pa tjetėr. Kur yjet tė shuhen, dhe kur qielli tė hapet. (Sure Murselat: 7-9)


    Pėr ata qė mund tė ndiejnė se sa e mrekullueshme ėshtė ēdo gjė dhe kanė dėshirė tė kuptojnė ekzistencėn absolute tė Krijuesit, shumė argumente nė formėn e objekteve dhe ngjarjeve qė Ai ka krijuar qė kur filloi koha, i ēojnė ata drejt besimit nė Tė. Allahu krijoi yjet, planetet dhe tė gjitha objektet tjera nė gjithėsinė e pafund me anė tė njė urdhėri tė vetėm dhe i mbanė tė gjitha nė barazpeshė tė pėrkryer. Ky fillim dhe barazpeshė e ruan fshehtėsinė e saj dhe vazhdon tė preokupoj mendjet e njerėzve. Nė realitet, njerėzit qė kėrkojnė pėrgjigjet e gjejnė vetėm njė tė vėrtetė: Ekzistencėn e Allahut. Ngjarjet e Ditės sė Fundit do tė pasqyrojnė madhėshtinė e Krijuesit, sepse Allahu ka pėrgatitur njė mbarim unik dhe madhėshtor pėr qiejt, si edhe pėr gjithēka qė ekziston.

    Qielli ka qenė gjithmonė si njė tavan pėr njerėzit, tė bindur se do tė ekzistojė dhe tė vazhdojė tė ekzistojė, njė tavan madhėshtor i ngritur dhe i mbajtur pa shtylla prej Allahut: njė ekran pėrrallor nė mes tė gjithėsisė sė pafund dhe tyre.

    Ky tavan ka mbrojtur botėn tonė dhe banorėt e saj prej rreziqeve tė panumėrta (p.sh. nga rrezatimi ultravjollcė, meteoritet dhe temperaturat ngrirėse tė hapėsirės) pa dėshtuar me shekuj tė tėrė dhe mbetet njė domosdoshmėri absolute pėr vazhdimėsinė e jetės. Drita qė vie pėrmes errėsirės sė hapėsirės pėrhapet nė Tokė ashtu kėsisoji pėr shkak tė cilėsive tė atmosferės dhe ngroh dhe ndriēon planetin. Dhe, barazpesha e brishtė e pėrmbajtjes sė oksigjenit nė atmosferė ju mundėson njerėzimit tė marrin frymė dhe jetojnė. Mirėpo, atė Ditė qielli mė s’do tė kryej funksionet e tij, sepse ka arritur fundin e tij. Kur’ani shfaq kėto ngjarje, si nė vazhdim:


    Ditėn kur qielli pėson njė tronditje tė fortė. (Sure Tur: 9)


    Atė Ditė qielli do tė ēahet dhe premtimi i Tij do tė realizohet. (Sure Muzemmil: 18)


    Dhe Qielli do tė ēahet, sepse ai atė Ditė do tė jetė i rraskapitur. (Sure Hakka: 16)


    Ajri, aq jetik pėr jetėn, do tė humbas poashtu funksionin e tij, sepse ligjet qė vlejnė atė Ditė do tė jenė ndryshe prej ligjeve tė zakonshme. Atmosfera, e mbajtur nė mėnyrė aq tė brishtė nė njė barazpeshė tė qėndrueshme me anė tė ligjeve tė fizikės, thjesht do tė tretet dhe tė zhduket. Fundi i qiejve pėrshkruhet, si vijon:


    Dita kur qielli bėhet si kallaji i shkrirė. (Sure Me’arixh: 8)


    Atmosfera do tė tretet dhe do tė ndezet dhe njerėzit do ta shohin qiellin rėndom tė kaltėr si ngjyrė tė kuqe tė ndezur, tė ēarė, tė shkrirė dhe sikurse vaj:


    E kur tė ēahet qielli e tė bėhet i kuq si vaji i shkrirė. (Sure Rahman: 37)


    Dita e Gjykimit ėshtė ditė e pendimit tė madh pėr ata qė nuk e njohėn madhėshtinė dhe fuqinė e Allahut dhe qė ia kthyen shpinėn Atij me dashje. Ky pendim do tė jetė i pėrjetshėm, sepse s’do tė ketė mė kohė pėr tė menduar, mėsuar apo pėr shpėtim. Ēdo njeriu do t’i duhet tė kuptojė se Allahu, i Cili posedon pushtet dhe fuqi tė pakufishme, ėshtė shoku, ndihmėsi dhe mbrojtėsi i vetėm. Asnjė njeri s’do tė jetė nė gjendje ta mohojė apo tė kėmbėngul nė mohimin e Allahut dhe tė Ditės sė Gjykimit nė njė kohė tė tillė, siē e zbulon Kur’ani:


    Ata nuk e ēmuan Allahun me madhėshtinė qė i takon Atij. Nė Ditėn e Ringjalljes e tėrė Toka ėshtė nė grushtin e Tij, e qiejt tė mbėshtjellur nė dorėn e Tij tė djathtė. Ai ėshtė i pastėr nga tė metat! Ai ėshtė i lartė nga ēka ata i shoqėrojnė! (Sure Zumer: 67)


    Atė Ditė, tė gjitha rregullat e njohura do tė zhduken. Qiejt dhe Toka, tė cilat iu bindėn urdhėrit tė Allahut “binduni me dėshirė apo pa dėshirė” me “bindemi me dėshirė” nė krijimin e tyre, prap do t’i nėnshtrohen zotėruesit dhe krijuesit tė tyre tė vėrtetė: Allahut. Kur’ani shpall thirrjen e Allahut qiejve dhe Tokės:


    Thuaj: "A ju jeni ata qė nuk i besoni Atij qė e krijoi Tokėn pėr dy ditė dhe Atij i pėrshkruani shok? E Ai ėshtė Zoti i botėve.” Ai nė tė vuri male tė forta, qė ngriten mbi tė, ia shtoi tė mirat asaj dhe brenda katėr ditėve tė plota caktoi tė gjitha kushtet pėr tė jetuar nė tė, pėr ata qė pyesin (pėr kohėn e krijimit tė saj). Mandej iu kthye Qiellit (krijimit tė qiellit) e ai ishte tym dhe atij dhe Tokės i tha: "Binduni urdhėrit Tim me dėshirė apo pa dėshirė!" Ato tė dyja thanė: "Po i bindemi me dėshirė!" (Sure Fussilet: 9-11)


    Njėra prej pohimeve mė me rėndėsi tė materialistėve ėshtė se materia u formua vetvetiu. Veē kėsaj, e gjithė bukuria qė ata shohin nė mjedisin ku jetojnė i pėrshkruhet natyrės. Hollėsitė qė mbeten apo mėnyra se si ky projektim inteligjent ka mundur tė burojė prej njė natyre tė pajetė, kur madje natyra vet nuk ekzistonte, shpėrfillen. Sipas kėtij pohimi tė paarsyeshėm, natyra krijoi gjithēka. Me fjalė tė tjera, mrekullia mahnitėse e harmonisė dhe barazpeshės ėshtė e pranishme nė dhe, gurė, ajėr dhe ujė. Por nė Ditėn e Gjykimit, njerėzit do tė shohin se ēfarė do tė bėhet me malet, shkėmbinjėt dhe dheun dhe mė nė fund do tė kuptojnė se natyra nuk posedon asnjė forcė nė vetvete, sepse edhepse mendohet tė jetė burimi nga i cili buron ēdo gjė e gjallė apo e pajetė, do tė jetė e paaftė ta shpėtoj vetveten. Allahu do tė demonstrojė se gjithēka ekziston vetėm me vullnetin dhe fuqinė e Tij dhe varet prej mbrojtjes dhe mbėshtetjes sė Tij. Shumicės sė njerėzve do t’u kujtohen mu nė atė moment, dhe prandaj do tė ndiejnė pendim tė madh, tė vėrtetat qė ata shpėrfillėn edhepse vet ndėrgjegjet e tyre i pranuan ato. Allahu zbulon ngjarjet e Ditės sė Gjykimit, si vijon:


    Kur tė pėlcet qielli, e t'i bindet urdhėrit tė Zotit tė vet, ashtu si i takon! Dhe kur Toka tė shtrihet nė gjerėsinė e saj dhe tė nxjerr ēka ka brenda e tė ēlirohet, dhe t'i bindet Zotit tė saj, ashtu i takon! O ti njeri! Vėrtet ti pėrpiqesh me njė pėrpjekje tė madhe qė ēon te Zoti yt, e Atė do ta gjesh. (Sure Inshikak: 1-6)



    YJET, DIELLI DHE HĖNA


    Pėrkundėr errėsirės sė ftohtė tė hapėsirės, Toka ka njė atmosferė qė rregullon dritėn e Diellit dhe njė temperaturė mesatare qė mbėshtetė jetėn. Me fjalė tė tjera, atmosfera, kulmi mbrojtės i planetit tonė, ka karakteristika shpėrndarėse tė dritės dhe nxehtėsisė qė lejojnė qė rrezet e diellit tė arrijnė, ngrohin dhe ndriēojnė botėn tonė. Si ēdo gjė tjetėr qė ekziston, nė Ditėn e Gjykimit qiejtė do tė ēahen dhe do tė humbasin funksionet e tyre, do tė shkrihen dhe tė rrjedhin. Shprehja “Kur dielli tė jetė mbėshtjellur dhe errėsuar” (Sure Tekvir: 1) i referohet kėsaj Dite. Nga kjo shprehje, kuptojmė se drita e Diellit nuk do t’i sjellė mė dobi botės.

    Nė Ditėn e Gjykimit, Dielli dhe Hėna, dy burimet e dritės pėr Tokėn, do tė errėsohen njėra pas tjetrės. Zhdukja e atmosferės nuk ėshtė arsyeja e vetme se pse s’do tė ketė dritė nė Tokė atė Ditė, nė tė vėrtetė, Kur’ani zbulon se jo vetėm qė do tė asgjėsohen qiejt, Toka dhe gjithēka nė mes tyre, por se kjo ėshtė dita e fundit e tėrė gjithėsisė. Siē flasin vargjet e para tė Sures Tegabun thonė: Allahu ėshtė Ai i Cili krijon ēdo gjė tė plotėsuar dhe tė pėrkryer dhe Ai ka fuqi tė krijojė gjithēka qė dėshiron kur tė dėshiroj Ai. Ai e krijoi gjithėsinė, e cila pėrmban me miliarda yje nė secilėn prej miliarda galaktikave dhe Ai do ta asgjėsojė atė prap vetėm me anė tė dhėnies sė urdhėrit “Bėhu!” kur tė dėshirojė Ai.

    Ėshtė krejtėsisht e pamundshme pėr mendjen njerėzore qė me tė vėrtetė ta kuptojė pafundėsinė e gjithėsisė misterioze. Megjithatė, ne mund tė pėrpiqemi qė tė llogarisim pėrmasėn e saj. Dielli ėshtė njėri prej 200 – 250 miliarda yjeve tė parashikuara nė galaktikėn tonė tė Udhės sė Qumėshtit. I konsideruar si njėri prej yjeve mė tė vogla, edhepse ėshtė 333,000 herė i madh sa Toka jonė, ndodhet 28,000 vite dritė larg nga qendra e Udhės sė Qumėshtit, e cila vet ėshtė 100,000 vite drite mespėrmes (njė vit drite ėshtė i barabartė me 9,460,800,000,000 kilometra apo 5,879,000,000,000 milje). Toka rrotullohet rreth boshtit tė saj me njė shpejtėsi prej 1,670 kilometra (1,040 milje) nė orė dhe peshon 6,000 kuintilionė tonė metrik (6 x 1021). Dielli lėvizė rreth qendrės sė galaktikės me njė shpejtėsi prej 792,000 kilometra (492,000 milje) nė orė dhe Udha e Qumėshtit rrotullohet nėpėr hapėsirė me njė shpejtėsi prej rreth 2.1 milion kilometra (1.3 milion milje) nė orė. Por nė Ditėn e Gjykimit, kjo gjithėsi mahnitėse do tė asgjėsohet dhe yjet me pėrmasa tė papėrshkrueshme do tė shuhen.

    Ēdo pikė nė gjithėsi ėshtė njė argument tjetėr i ekzistencės, madhėshtisė dhe fuqisė sė Allahut. Ato kanė ekzistuar gjer mė tani vetėm me vullnetin dhe lejen e Tij dhe pėr aq kohė sa Ai ka pėrcaktuar pėr to. Padyshim se Allahu, i Cili krijon dhe mbėshtetė kėtė barazpeshė, mund ta asgjėsojė atė kurdo qė Ai dėshiron. Vdekja e gjithėsisė do tė shfaqet vetėm atėherė dhe kur Ai tė dėshirojė. Gjithēka qė mahniti njerėzit me madhėshtinė e saj do tė asgjėsohet, sepse tė gjitha planetet dhe yjet, Dielli dhe Hėna, do tė largohen prej orbitave tė tyre. Yjet do tė bien dhe ēdo gjė qė ekziston do tė vdes njė nga njė si nė vargun “Dhe kur yjet tė shkapėrderdhen.” (Sure Infitar: 2)

    Dielli ėshtė njė yll qė shpėrndan energji pandėrprerė. Shumė yje tjera janė shumė mė tė mėdha dhe pėrmbajnė shumė mė tepėr energji. Por nė Ditėn e Gjykimit, tė gjitha ato do tė humbasin fuqinė e tyre, do tė shuhen dhe bien siē rrėfen Kur’ani:


    Dhe kur yjet tė kenė rėnė (e tė jenė shkapėrderdhur), (Sure Tekvir: 2)


    Kur yjet tė shuhen. (Sure Murselat: 8)




    Dielli, i cili ka qenė burimi i jetės dhe energjisė sė kėtij planeti pėrgjithmonė, do tė errėsohet, ashtu si edhe yjet qė i kanė zbukuruar qiejt. Dhe njerėzit edhe njėherė do tė kuptojnė se Allahu, zotėruesi i vėrtetė i tyre, mbajti orbitat e tyre dhe bėri qė ato tė shkėlqejnė deri nė atė Ditė, sepse ato ekzistuan vetėm me vullnetin e Tij.

    Pėr mė tepėr, Ai nuk do ti ndihmojė mosbesimtarėt dhe asnjė forcė tjetėr nuk do tė jetė nė gjendje ta bėj kėtė. Madje edhe nėse pėrparimet teknologjike mundėsojnė udhėtimin tek kėndet mė tė largėt tė gjithėsisė, njerėzit nuk do tė jenė nė gjendje tė shmangin ndėshkimin e Allahut, sepse Dita e Gjykimit do tė mbėshtjellė tėrė gjithėsinė dhe gjithēka, duke iu bindur vullnetit tė Tij, do tė asgjėsohet. Kur’ani e pėrshkruan pafuqinė e njerėzimit atė Ditė, si vijon:


    E tė zėhet (errėsohet) Hėna, dhe tė bashkohet Dielli e Hėna. Atė ditė njeriu do tė thotė: "Nga tė iket!" Jo me tė vėrtetė! Nuk ka strehim. Atė ditė vetėm te Zoti yt ėshtė caku! Atė ditė njeriu do tė njihet me atė qė ēoi para dhe me atė qė la prapa. (Sure Kijame: 8-13)



    NJERĖZIT NĖ DITĖN E GJYKIMIT


    Tė gjitha ngjarjet e rrėfyera deri mė tani fillojnė me dėgjimin e njė tingulli tė panjohur mė parė nė njė kohė tė papritur. Tė gjithė ata qė kishin menduar gjer nė atė moment se gjithēka do tė mbetej e pandryshuar dhe e padėmtuar do tė provohet ta kenė gabim.

    Ēdo gjė qė ndodhė mu para se t’i fryhet Surit nuk dallon nga njė ditė mė parė. Toka rrotullohet me tė njėjtėn shpejtėsi, Dielli ndriēon planetin tonė, jeta vazhdon dhe shumica e njerėzve vazhdojnė tė jetojnė sipas rutinave tė zakonshme pa u hamendur se pse dhe prej kujt u krijuan dhe ēfarė do tė jetė fundi i tyre. Njerėzit do tė mendojnė pėr ushqimin me tė cilin do tė shėrbehen atė natė, do tė pėrqendrohen nė takimin e ardhshėm tė punės, do tė jenė duke blerė apo duke fjetur dhe shumė prej tyre duke e mohuar ekzistencėn e Allahut kur ta dėgjojnė kėtė tingull. Gjithēka do tė fillojė dhe mbarojė nė njė ēast.

    Trupat e tyre, tė cilat njerėzit i konsiderojnė si tė fuqishėm dhe pėr tė cilėt mburren, papritur do tė mbėrthehen nga vdekja prej tė gjitha anėve. Shqetėsimi i vetėm i tyre do tė jetė mbijetesa. Prej llahtarit tė madh, njerėzit s’do tė mendojnė pėr gjėrat qė aq shumė i ēmuan, i dėshiruan dhe pėr tė cilat rrezikuan shumė gjersa ishin gjallė.

    E gjithė kjo frikė, llahtar dhe tronditje buron prej tė jetuarit tė tyre nė mosdije. Vuajtjet e papėrballueshme tė Ditės s’do tė pushojnė sė ndjekuri mosbesimtarėt. Ēdo ngjarje qė do tė shpaloset do tė rritė panikėn dhe llahtarin e tyre dhe ēdo moment qė do tė kalojė do tė sjellė vuajtje dhe rrezik tė freskėt. Ngjarjet e tmerrshme me tė cilat do tė pėrballen do tė demonstrojnė madhėshtinė e Allahut, tė Cilin ata e kishin mohuar deri atėherė. Njerėzimi, i cili do tė jetė absolutisht i dobėt dhe i pafuqishėm pėrballė kėsaj fuqie, s’do tė jetė nė gjendje tė bėjė asgjė veēse tė ndiejė pendim, pafuqi dhe frikė. Me kalimin e sekondave, tė kuptuarit e tyre pėr ndėshkimin e frikshėm qė Allahu ka pėrgatitur pėr ta nė Ahiret vetėm se do tė rritet. Gjatė kėtyre minutave tė frikshėm, ata do tė ndeshen vetėm me njė thėrmijė tė vuajtjes qė i pret ata. Kur’ani e rrėfen kėtė frikė deri nė njė masė.


    Frika e njerėzve

    Allahu u tregon njerėzve se edhepse ata plot pasion kapen pas jetės tokėsore, se pasioni i tyre nuk do t’u bėjė dobi atyre nė Ahiret. Tė gjitha gjėrat qė ata marrin si tė vlefshme , i konsiderojnė tė shtrenjta dhe pėr tė cilat rrezikojnė s’do t’ju sjellin asjgė veē humbje nėse nuk janė bėrė pėr tė fituar kėnaqėsinė e Allahut. Ēdo joshje tokėsore ėshtė krijuar si sprovė pėr njerėzimin. Jeta e vėrtetė ėshtė nė Ahiret siē zbulohet nė Kur’an:


    Njerėzve u ėshtė zbukuruar dashuria ndaj tė kėndshmeve tė dynjasė, ndaj grave, djemve e ndaj pasurisė sė grumbulluar nga ari e argjendi, ndaj kuajve tė stolisur, bagėtisė e bujqėsisė. Kėto janė kėnaqėsi tė kėsaj bote, por te Allahu ėshtė e ardhmja mė e mirė. (Sure Ali Imran: 14)


    Njerėzit nė skajshmėri i dėshirojnė joshjet tokėsore tė pėrmendura nė kėto vargje dhe mund tė kalojnė tėrė jetėrat e tyre duke vrapuar pas tyre. Kur’ani thot si nė vazhdim pėr jetėn tokėsore:


    Ju njerėz dijeni se jeta e kėsaj bote nuk ėshtė tjetėr vetėm se lojė, kalim kohe nė argėtim, stoli, krenari mes jush dhe pėrpjekje nė shtimin e pasurisė dhe tė fėmijėve, e qė ėshtė si shembull i njė shiu prej tė cilit bima i habitė bujqit, e pastaj ajo thahet dhe e sheh atė tė verdhė, mandej bėhet kashtė e thyer, e nė botėn tjetėr ėshtė dėnimi i rėndė, por edhe falje mėkatesh dhe dhurim i kėnaqėsisė nga Allahu. Jeta e kėsaj bote nuk ėshtė tjetėr vetėm se pėrjetim mashtrues. (Sure Hadid: 20)


    Pėr dikend, njėra prej ambicieve mė tė mėdha jetėsore ėshtė qė tė tregoj pasurinė e tij, djemtė dhe vajzat dhe gjėrat e tjera tė ēmueshme. Njėra prej pasurive mė tė ēmueshme janė fėmijėt. Kjo vlen pėr tė gjitha shoqėritė dhe theksohet nė veēanti nė Kur’an. Dėshira pėr tė pasur fėmijė mėsohet nė moshė tė re. Fėmijėt nė tė njėjtėn kohė janė shkak i njė gare tė panevojshme nė mes tė njerėzve si edhe burim sigurie pėr tė ardhmėn e tyre.

    Njė tjetėr ambicie ėshtė dėshira pėr pronė dhe pasuri. Siē e dimė, qėllimet, planet dhe pėrpjekjet e njerėzve pėrqendrohen rreth kėtyre ambicieve. Dėshira pėr tė holla dhe pasuri mjegullon shikimin e njerėzve, vlerat morale humbin domethėnien e tyre dhe materializmi bėhet faktori pėrcaktues i karakterit tė tyre. Parimet morale tė Kur’anit, sė bashku me urdhėrat dhe ndalimet e tij, humbin pėrparėsinė e tyre; grumbullimi i pasurisė bėhet vetvetiu njė synim dhe pėrfitimi personal shquhet nė raportet ndėrnjerėzore.

    Mirėpo, nė Ditėn e Gjykimit, ēdo gjė do tė jetė e kundėrt. Njerėzit do tė harrojnė gjithēka ata ishin mėsuar ta vlerėsonin, sepse tani do tė kuptojnė se objektet e dėshirave tė tyre nuk kanė mė domethėnie. Vlerat e tyre do tė ndryshojnė nė ēast, sepse pasuria dhe fėmijet nuk do tė kenė vlerė dhe ndjenjat prindore do tė humbin kuptimin e tyre. Pėrballė llahtarit tė kėsaj Dite, ata do tė harrojnė njerėzit mė tė dashur tė tyre: fėmijėt e tyre. Askujt s’do t’i kujtohen fėmijėt e tij apo tė saj, dhe shumė mė pak do tė interesohen pėr mirėqenien e tyre. Kjo do tė jetė njė Ditė shumė e vėshtirė pėr mosbesimtarėt nė ēdo aspekt.


    Ditėn kur qielli tė bėhet si kallaji i shkrirė dhe malet tė bėhen si tufa leshi tė ngjyrosur. Dhe asnjė mik nuk do tė pyes pėr mikun e vet, edhepse ata shihen ndėrmjet vete (edhe njihen, por ikin prej njėri-tjetrit). Krimineli do tė dėshirojė sikur tė mund tė paguante dėnimin e asaj Dite me bijtė e vet, dhe me gruan e vet dhe me vėllain e vet, apo me tė afėrmit e tij te tė cilėt ai mbėshtetej, apo me krejt ēka ka nė tokė, vetėm pėr tė shpėtuar! (Sure Me’arixh: 8-14)


    Dhe (pėrkujto) Ditėn kur qielli do tė ēahet me anėn e njė reje dhe engjėjt tė zbresin nė mėnyrė madhėshtore. Atė Ditė sundimi i vėrtetė i takon Tė Gjithėmėshirėshmit, e ajo ditė pėr mosbesimtarėt do tė jetė Ditė e vėshtirė. (Sure Furkan: 25-26)


    Familjet do t’i braktisin fėmijėt dhe njerėzit do tė jenė tė hutuar dhe s’do tė dijnė ē’tė bėjnė. Frika do tė godas aq papritur dhe aq fuqishėm sa qė gratė shtatzėna do tė dėshtojnė dhe nėnat do tė harrojnė fėmijėt e tyre qė u japin gji:


    Atė ditė, kur ta pėrjetoni atė, secila gjidhėnėse do ta braktis foshnjėn qė ka pėr gjini dhe secila shtatzėnė do tė hedh para kohe barrėn e vet… (Sure Haxhxh: 2)


    Tė gjithė ata qė refuzuan thirrjet pėr tė besuar dhe kėshtu u bėn tė pavėmendshėm ndaj mikut dhe krijuesit tė tyre tė vėrtetė, Allahut, do tė dėshirojnė t’i shmangen njėri tjetrit. Ata do tė jenė aq tė zėnė me veten e tyre, sa qė lidhjet e miqėsisė, farefisnisė dhe lidhjet familjare do tė pushojnė tė ekzistojnė:


    Atė Ditė njeriu ikėn prej vėllait tė vet, prej nėnės dhe prej babait tė vet, prej gruas dhe prej fėmjėve tė vet. Atė Ditė secilit njeri do t’i mjaftojė ēėshtja e vet. (Sure ‘Abese: 34-37)


    Njerėzit do tė sillen sikur tė ishin tė dehur

    Njerėzit do tė humbin gjithė qetėsinė, vetkontrollin dhe vetbesimin e tyre. Kur tė takohet vdekja, ēdo gjė humb vlerėn e saj dhe shprehjet e fytyrės, sjellja dhe mėnyra e tė folurit tė gjitha ndryshojnė.

    Ne jemi dėshmitarė tė frikės dhe llahtarit tė njerėzve pėrballė vdekjes nė filma. Reagimet e tyre mjaftojnė pėr tė shpjeguar gjendjen e tyre mendore. Nė tė shumtėn e skenareve, njerėzit kanė njė shpresė, pa marrė parasysh sa ėshtė e vogėl, pėr tė shpėtuar. Madje edhe ata tė cilėt e kuptojnė se vdekja ka ardhur nuk e dinė se ēka i pret ata apo thjeshtė besojnė se do tė bėhen asgjė. Mirėpo, ngjarjet e kėsaj Dite nuk do tė lėnė asnjė dyshim nė mendjet e njerėzve se shpėtimi ėshtė i pamundshėm, madje edhe para se vdekja tė vijė tek ata. Mosbesimtarėt do tė gjejnė veten pėrballė njė Dite qė ata nuk kishin pritur ta takojnė, pėrkundėr asaj se ishin paralajmėruar pėr tė, njė Ditė nė tė cilėn ekzistenca e njė Krijuesi dhe Mbajtėsi tė gjithėsisė do tė shfaqet qartė qė ta shohin tė gjithė, por gjithashtu nė tė cilėn gjithēka do tė shkatėrrohet nė shenjė nėnshtrimi ndaj vullnetit tė Tij.

    Ata kurrė nuk menduan pėr atė qė vie pas vdekjes, sepse ata nuk besuan nė ekzistencėn e Allahut apo tė Ahiretit, por ata do tė kuptojnė qartė fuqinė dhe ekzistencėn e Allahut. Ata poashtu do tė kuptojnė se nuk ka asnjė shpresė pėr shpėtim dhe se jeta e tyre e re ėshtė e amshueshme. Vuajtja dhe dhimbja e tyre e pėrjetshme do tė jetė pakrahasueshėm mė e keqe se ngjarjet e asaj Dite dhe Kur’ani thot se mosbesimtarėt do tė parapėlqejnė asgjėsimin e tyre pranė njė jete tė tillė:


    Ne ua tėrhoqėm juve vėrejtjen pėr njė dėnim tė afėrt nė Ditėn kur njeriu shikon se ēka i kanė sjellė duart e veta, e mosbesimtari thotė: "Ah, sa mirė do tė ishte pėr mua sikur tė isha pluhur!” (Sure Nebe’: 40)


    Paniku, llahtari dhe habia e njerėzve do tė bėjė qė ata tė duken si tė dehur, sepse:


    …Ndėrsa njerėzit duken tė dehur, por ata nuk janė tė dehur, por dėnimi i Allahut ėshtė i aq i ashpėr. (Sure Haxhxh: 2)


    Ndryshimet fizike dhe tė sjelljes nė njerėz qė pėrjetojnė frikė tė skajshme janė shumė tė ngjashme me ato tė njerėzve tė dehur. Nė raste tė tilla, marramendja, histeria dhe shikimi i penguar janė tė zakonshme.

    Siē shohim prej asaj qė ėshtė nxjerrė nė shesh gjer mė tani, njerėzit do tė pėrjetojnė panikė tė tmerrshme nė atė ditė tė vėshtirė. Allahu e krahason kėtė frikė therėse dhe sjelljen qė rezulton prej saj me dehje, sepse njerėzit do tė shfaqin sjellje tė pakontrolluar dhe do tė ikin prej njė vendi nė njė vend tjetėr si tė ishin tė dehur. Allahu e bėn njė krahasim nė Kur’an:


    Ajo ėshtė Dita kur njerėzit do tė bėhen si insekte tė shpėrndara. (Sure Kari’a: 4)


    Llahtari nė sytė e tyre


    Dhe (kur) Premtimi i saktė tė jetė afruar shumė, sytė e atyre qė nuk besuan do tė shtangen (nė ato ēaste thonė): "Tė mjerėt ne, vėrtet ishim krejt tė pavetėdijshėm pėr kėtė (moment)! Por jo, ėshtė e vėrtetė se ishim zullumqarė tė mėdhenjė.” (Sure Enbija: 97)


    Sytė janė organet e para qė do tė shfaqin frikėn e njerėzve. Sytė e njerėzve qė do tė jenė dėshmitarė tė ngjarjeve tė frikshme tė asaj Dite do tė kėrcejnė prej zgavrave tė tyre tė tmerruar. Shprehja “sytė e atyre qė nuk besuan do tė shtangen” pėrshkruan shkallėn e frikės sė tyre. Nė ēast, zgjerohen bebėzat, shfaqet tė bardhėt e syve dhe shtangen. Tė gjithė njerėzit do ta shijojnė kėtė frikė dhe asgjė s’mund ta ndalojė atė qė do tė vie si rezultat i ngjarjeve ngjarjeve rrėnqethėse. E vetmja ndjenjė qė ndiejnė do tė jetė llahtari.


    Fėmijėt


    Nėse ju mohoni, si do tė mbroheni nė njė Ditė qė fėmijėt do t'i bėjė pleq? (Sure Muzemmil: 17)


    Kjo frikė do t’i mbėrthejė madje edhe fėmijėt e vegjėl. Fėmijėt tė cilėt nuk e kuptojnė natyrėn e vėrtetė tė kėsaj Dite dhe se kjo ėshtė dita e parė e dėnimit tė pėrjetshėm pėr mosbesimtarėt do tė kenė njė frikė tjetėr. Njerėzit do tė jenė jenė shumė tė penduar pėr keqbėrjet e tyre gjatė jetėrave tė tyre tė pėrkohshme tokėsore; por fėmijėt, tė cilėve u mungon aftėsia pėr tė kuptuar se ēfarė po ndodhė, do t’u thinjen flokėt. Njė ndryshim i tillė fizik ėshtė njė ilustrim domethėnės pėr ashpėrsinė e asaj Dite. Njerėzit kanė parė shumė fatkeqėsi dhe ato kanė rrėnjosur frikė tė madhe nė zemrat e tyre dhe i kanė prekur ato me ashpėrsi. Por asnjėra prej tyre, kur tė krahasohet me ngjarjet e kėsaj Dite, s’do tė jetė aq tronditėse sa tė ndikojė qė fėmijėve t’u thinjen flokėt.


    Shtazėt

    Pėrpiquni tė pėrfytyroni shtazėt e egra, leopardėt, luanėt, ujqit, ēakallėt, arinjėt… Kėto shtazė do tė pushojnė tė luftojnė me njėra tjetrėn dhe do tė bashkohen pėr shkak tė kėtyre ngjarjeve. Ėshtė e qartė se ėshtė njė pamje tmerruese tė shihen me mijėra shtazė tė egra kėshtu. Allahu shpall nė shumė vargje se ndryshimet kryesore do tė prekin Tokėn dhe njerėzimin nė Ditėn e Gjykimit. Nė tė njėjtėn mėnyrė, shtazėt e egra do tė preken plotėsisht, siē rrėfen Kur’ani:


    Dhe kur devetė e shtrenjta tė lihen pa bari nė fushė, dhe kur egėrsirat tė jenė bashkuar (tubuar). (Sure Tekvir: 4-5)






    ALLAHU KRIJOI GJITHĖSINĖ



    Shumė teori tė ndryshme janė paraqitur pėr tė shpjeguar krijimin e gjithėsisė. Disa njerėz, tė cilėt shpėrfillėn faktet shkencore pėr fillet e gjithėsisė, sugjeruan se materia ka ekzistuar gjithmonė. Njė hipotezė e parashtruar pėr tė mbėshtetur kėtė pikėpamje ėshtė “Hipoteza e Gjendjes sė qėndrueshme.” Hulumtimet gjithėpėrfshirėse dhe tė gjata kanė zbuluar dėshmi tė fuqishme se gjithėsia ka njė fillim. Hipoteza e Gjendjes sė qėndrueshme, nė anėn tjetėr, ėshtė bėrė njė kujtim i largėt nė historinė e shkencės.

    Tė dhėnat tregojnė se gjithėsia u krijua nga asgjėja. Prandaj, gjithėsia ka njė fillim shpėrthyes: “Big Bengun (Shpėrthimin e Madh).” Para kėsaj, nuk ekzistonte asgjė: as materie, as energji, as hapėsirė, as kohė apo njė gjithėsi. Si pasojė e njė shpėrthimi tė njė pike pafundėsisht tė ngjeshur, me vėllim zero, materia shpėrtheu me njė shpejtėsi tė pabesueshme nė tė gjitha drejtimet, duke formuar yjet, planetet dhe trupat tjerė qiellor. Gjithėsia u zgjerua, u fry, u rrit me njė shpejtėsi marramendėse dhe, me kalimin e kohės, u ftoh dhe mori formėn e saj tė tanishme.

    Nė kohėn e sotme, shumica e librave mbi kozmologjinė, revistat shkencore dhe artikujt nė lidhje me kėtė temė, si edhe dėshmitė mbėshtetėse, pohojnė se gjithėsia filloi me njė Big Beng dhe si pasojė e kėsaj ka njė moshė tė caktuar. Pasiqė ėshtė e pamundshme tė fusim gjithė kėtė material tė shkruar nė disa rreshta, do t’u japim njė apo dy shembuj.

    Profesori Xhorxh O. Abell (Universiteti i Kalifornisė) deklaron se edhepse gjithėsia e gjendjes sė qėndrueshme ėshtė joshėse pėr materialistėt, duhet tė braktiset pėrballė dėshmive tė reja:

    Gjithėsia e gjendjes sė qėndrueshme ėshtė e pafund dhe e amshueshme dhe ka thirrje shumė filozofike. Por ne tashmė kemi parė se objektet e caktuara, posaēėrisht kuazarėt, ndryshojnė me vjetėrsimin e gjithėsisė, qė cenon parimin e pėrkryer kozmologjik. Pėr mė tepėr, do tė shohim mė pas se ekzistojnė dėshmi tė drejtpėrdrejta se gjithėsia ka evoluar prej njė gjendje tė nxehtė dhe tė ngjeshur, gjė qė e mbėshtetė fuqishėm idenė e njė big bengu. 3

    Kur shkencėtarėt amerikan bėn tė ditur zbulimin e llojeve tė rrezatimit nė hapėsirė qė mund tė shėnojnė fillimin e kohės vetvetiu, astrofizikani Xhorxh Smut, udhėheqėsi i ekipit hulumtues tha: “Ajo qė kemi zbuluar ėshtė dėshmi pėr lindjen e gjithėsisė – ėshtė sikurse ta shikosh Zotin. Rregulli ėshtė aq i mrekullueshėm dhe simetria aq e bukur sa qė tė bėn tė mendosh se ekziston njė projektim pas tij.” 4 Diku tjetėr ai shtoi: “Ėshtė njė pėrvojė mistike, si njė pėrvojė religjioze. Vėrtetė ėshtė sikurse tė zbulosh mekanizmin lėvizės tė gjithėsisė.” 5

    Meqė gjithėsia ka njė fillim, ajo duhet tė jetė formuar nga asgjėja. Me fjalė tė tjera, ajo u krijua. Poqese kishte njė krijim, duhet tė ketė njė krijues. Kjo gjithėsi u krijua pa njė model tė mėparshėm dhe madje para se tė ekzistonte koha dhe hapėsira. Fakti mė vendimtar i zbuluar nga kjo teori ėshtė se gjithėsia ka njė fillim dhe njė krijues absolut dhe tė gjithėfuqishėm. Allahu krijoi gjithėsinė!

    Big Bengu ėshtė lėzizja e parė qė mund ta llogarisim nė gjithėsi. Ēdo lėvizje dhe ngjarje qė prej atij momenti ka ndodhur me vullnetin e Allahut dhe nėn kontrollin e Tij. Ėshtė e papranueshme dhe e paarsyeshme tė pandehet se materia e shpėrndarė me anė tė njė shpėrthimi tė pavetėdijshėm tė mund tė formonte njė rregull tė tillė galaktik, sisteme yjore dhe sistemin diellor tė cilit i takon planeti ynė. Gjithēka qė mund tė vrojtohet nė mjedisin ku jetojmė, duke pėrfshirė edhe vet trupin tonė, ėshtė krijuar nė njė rregull tė pafund pėrbrenda kontrollit dhe diturisė sė Allahut. Kur’ani zbulon se Ai sė pari krijoi qiejt, pastaj Tokėn dhe mė nė fund qeniet e gjalla.

    Allahu krijoi gjithėsinė me njė barazpeshė dhe rregull shumė tė brishtė. Faktorė tė panumėrt janė tė ndėrlidhur me njėri tjetrin, qė nga pėrpjestimi i gazėrave tė ndryshme tė atmosferės deri te temperatura e sipėrfaqes sė Tokės, prej shpejtėsisė sė rėnies sė shiut deri te pėrbėrja e hekurit tė bėrthamės sė Tokės. Forca e gravitacionit, e cila i mbanė tė gjitha yjet dhe planetet nė orbitat pėrkatėse tė tyre, ėshtė njė shembull tjetėr nė lidhje me kėtė. E gjithė materia nė gjithėsi i nėnshtrohet forcave tė gravitacionit, nė pajtim me madhėsinė e saj. Forca e gravitacionit e Tokės mbanė oqeanet dhe gjithēka tjetėr, duke pėrfshirė qeniet e gjalla, tė ngujuar fort nė sipėrfaqen e Tokės. Nė kėtė mėnyrė, njerėzit dhe krijesat tjera, si edhe oqeanet dhe malet, nuk bien nė boshllėkun e hapėsirės. Masa e Tokės ka njė rėndėsi vendimtare kėtu: Po tė kishte qenė masa e saj pak mė e madhe, do tė kishte shkaktuar njė ndikim mė tė madh nė ēdo gjė nė sipėrfaqen e planetit. Si pasojė e kėsaj, ujėrat nėntokėsor do tė ishin zmbrapsur, njerėzit nuk do tė ishin nė gjendje tė ecnin, uji s’do tė mund tė arrinte gjethet e degėve tė drunjėve, bimėsia do tė ishte zhdukur dhe qarkullimi i gjakut do tė bėhej jofunksionues dhe do tė bėnte qė gjaku tė pėrqendrohej nė shputat e kėmbėve. Tė gjitha kėto dhe shembuj tė ngjashėm dėshmojnė se masa e Tokės ėshtė pėrshtatur nė atė mėnyrė pėr tė mbėshtetur sistemet e saj ekologjike dhe format e jetės.

    Shkencėtarėt qė hulumtojnė fundin pėrfundimtar tė gjithėsisė besojnė se gjithēka ėshtė nė procesin e kalbjes/shkatėrrimit dhe se ky fund i gjithėsisė do tė jetė pasojė e kėsaj kalbjeje/shkatėrrimi. Ata sugjerojnė se madje edhe njė proton i paqėndrueshėm do tė mund tė shkaktonte kėtė ndodhi dhe paralajmėrojnė/tėrhekin vėrejtjen pėr kėtė rrezik tė madh:

    Entropia kozmike, nėse ėshtė e vėrtetė, do tė vazhdojė me shekuj tė tėrė por kur tė ndodhė, s’do tė mbetet asgjė, as yjet, as njerėzit, as poemat, as atomet apo kujtimet…

    Me tė theksuar tė kėtij fakti, vėmendja jonė tėrhiqet drejt kėtij rreziku real:

    As edhe njė projekt hulumtues dhe as edhe njė eksperiment i ndėrmarrur ndonjėherė nuk ka qenė nė gjendje ta vėrtetojė zhdukjen e madje njė protoni tė vetėm. Megjithatė, kjo nuk i ka zmbrapsur shkencėtarėt qė tė vazhdojnė tė bėjnė hulumtime nė kėtė fushė. Sepse poqese shkencėtarėt do tė ishin dėshmitarė tė kalbjes/shkatėrrimit tė njė protoni do tė thoshte se ēdo gjė nė gjithėsi ėshtė duke u kalbur/ shkatėrruar. Kalbja/shkatėrrimi i njė protoni tė vetėm do tė tregonte se tė gjitha protonet kalben dhe se prandaj atomet, molekulat dhe ADN-ja s’do tė mund tė formoheshin. 6

    Kėta pak shembuj mjaftojnė pėr tė vėrtetuar se gjithėsia u krijua nga njė fuqi e lartė, e cila i dha asaj njė rregull dhe barazpeshė madhėshtore. Zoti jonė i gjithėfuqishėm mbron dhe kujdeset pėr kėtė rregull tė pėrkryer, sepse:


    Allahu i mban qiejt dhe tokėn qė tė mos zhduken, e nėse zhduken, s'ka askush pos Tij qė tė mund t'i mbajė. Ai ėshtė qė nuk ngutet, ėshtė qė falė gjithnjė. (Sure Fatir: 41)

    Allahu shpall nė Kur’an se ēdo gjė nė gjithėsi do tė marr fund. Ėshtė e qartė se Allahu, i Cili krijoi dhe mbanė kėtė gjithėsi, mund ta shkatėrrojė atė kurdo qė Ai tė dėshirojė. Nė kėtė Ditė madhėshtore tė Fundit, tė gjitha rregullimet ekzistuese do tė marrin fund dhe ēdo gjė qė njerėzit admiruan, hetuan dhe pandėrprerė u pėrpoqėn tė kuptojnė do tė pėrmbyset, sepse:


    Kur Ai dėshiron ndonjė send, urdhėri i Tij ėshtė vetėm t'i thotė: "Bėhu!" dhe ajo bėhet menjėherė. I lartė ėshtė Ai nė dorėn e Tij ėshtė pushteti mbi ēdo send dhe vetėm te Ai do tė ktheheni. (Sure Ja Sin: 82-83)



    SHKATĖRRIMI PĖRFUNDIMTAR I GJITHĖSISĖ


    Bota jonė ėshtė e rrethuar nga kėrcėnime vdekjeprurėse. Ēuditėrisht, edhepse ne jemi tė vetėdijshėm pėr rreziqe tė tilla, shumė prej nesh jetojnė sikur gjithėsia tė mos pėrballej me asnjė rrezik qė kėrcėnon jetėn dhe sikur jetėt tona tė ishin tė sigurta. Shumė prej nesh nuk mendojnė pėr vdekjen apo pėr atė qė vie pas vdekjes.

    Bota jonė ėshtė nė njė udhėtim tė gjatė nė njė hapėsirė tė pafund. Nė tė vėrtetė, faktorėt qė e bėjnė kėtė udhėtim tė mundshėm janė mė tė shumtė se qė mund tė paramendojmė. Toka pėrballet me shumė rreziqe nė kėtė udhėtim: prej kometave deri te yjet qė bien, prej vrimave tė zeza deri te shpėrthimet e supernovave. Asaj i duhet tė qėndrojė nė orbitėn e saj rreth Diellit, duke u rrotulluar me njė shpejtėsi konstante rreth boshtit tė saj, duke e ndjekur njė udhė spirale nė kėndin e duhur nė raport me Diellin dhe tė mbajė tė gjitha barazpeshat ekzistuese nė sistemet e saj nė mėnyrė qė jeta tė jetė e mundshme nė tė.

    Mirėpo, nuk ekziston asnjė arsye pse rreziqet e jashtme nuk do tė duhej t’i shkatėrrojnė kėto barazpesha. Shkencėtarėt, tė cilėt tėrheqin vėmendjen ndaj kėtyre rreziqeve kurdo qė kanė mundėsi, pajtohen se Toka do tė mund tė pėrballej me rreziqe tė tilla nė ēdo kohė. Siē shprehet Profesori Karll Sagan:

    Toka ėshtė njė vend i kėndshėm dhe pak a shumė i qetė. Gjėrat ndryshojnė por ngadalė. Ne mund ta jetojmė njė jetė tė tėrė dhe kurrė tė mos ndeshemi personalisht me njė fatkeqėsi natyrore mė tė fuqishme se njė stuhi. Dhe kėshtu ne bėhemi tė vetkėnaqur, tė lehtėsuar, tė shkujdesur. Por nė historinė e Natyrės, faktet janė tė qarta. Botėrat janė shkatėrruar. Madje edhe ne njerėzit kemi arritur epėrsinė teknike tė dyshimt tė tė qenit nė gjendje tė shkaktojmė katastrofat tona vetjake, si ato tė qėllimshme ashtu edhe tė paqėllimshme. Nė pejzazhet e planeteve tjera ku janė ruajtur faktet e tė kaluarės, ekzistojnė dėshmi tė bollshme tė katastrofave tė mėdha. E tėrė kjo ėshtė ēėshtje e kohės. Njė ndodhi qė do tė ishte e papėrfytyrueshme pėr njė qindvjeēar mund tė jetė e pashmangshme nė njėqind milion vjet. Madje edhe nė Tokė, madje edhe nė shekullin tonė, kanė ndodhur ndodhi tė ēuditshme natyrore. 7

    Nuk do tė ishte e ēuditshme tė shohim gjithėsinė tė shkatėrrohej prej disa gjėrave tė pėrmendura mė heret. Ndoshta tė gjitha gjėrat qė Allahu thot se do tė ndodhin nė Ditėn e Gjykimit do tė ndodhin pėr shkak se barazpesha e Tokės do tė dėmtohet. Padyshim se dėmtimi i rregullit qė funksionon nė mėnyrė tė pėrkryer do tė mund tė shkaktonte shumė katastrofa dhe ndoshta, Dita e Fundit, tė cilėn njerėzit e konsiderojnė si tė pamundshme apo si tė largėt nė ardhmėri, ėshtė shumė afėr.



    SHKAQET E MUNDSHME TĖ

    VDEKJES SĖ TOKĖS


    Faktorė tė panumėrt qė mundėsojnė qė bota jonė tė vazhdojė tė ekzistojė duhet tė jenė tė pranishme nė tė njėjtėn kohė dhe nė tė njėjtėn mėnyrė kėshtu siē janė. Shumė shkencėtarė janė duke bėrė studime se si tė mbrohen kėto barazpesha natyrore. Njė shembull i vogėl: Shkencėtarėt dhe ambientalistėt parashohin se nuk do tė jetė e mundshme tė zvoglohet dėmtimi ekonomik dhe i ambientit i shkaktuar me pėrdorimin e lėndėve tė tilla djegėse fosile si nafta dhe qymyri. 8 Ekspertėt e kėsaj fushe thonė se skenaret nė vijim tė katastrofave do tė shkaktohen me shkallėzimin e pėrdorimit tė lėndėve djegėse fosile nė tė ardhmen shumė tė afėrt:

    Deltat e lumenjėve mė tė mėdhenjė botėror, si Gangu apo Nili, do tė vėrshojnė dhe do tė humbin, dhe njė ēerek i territorit tė Bangladeshit, sė bashku me tė gjitha deltat e Kinės, do tė mbeten nėn ujė.
    Maldivet dhe ishujt tjerė dhe shtetet ishuj do tė fundosen.
    Sipėrfaqe tė mėdha tė tokės pjellore tė shteteve (p.sh. Perėndimi i mesėm i SHBA-ve, Evropa dhe Kazakstani) do tė shėndrrohen nė shkretėtira dhe Turqia do t’i ngjasojė shkretėtirės sė Saharės.
    Sipėrfaqet tokėsore tė ngrira tė Siberisė dhe Kanadasė do tė shkrihen pjesėrisht, duke shkaktuar shkatėrrimin e tubacioneve, tė binarėve tė trenit dhe tė ndėrtesave.
    Njė e treta e tė gjitha pyjeve do tė shkatėrrohet. Pėr shkak tė kėsaj sasie tė zvogluar tė bimėsisė, tė mushkėrive tė botės sonė, pėrqindja e dioksidit tė karbonit nė atmosferė do tė rritet. Kjo do tė nxis procesin e ngrohjes globale dhe do tė ēojė ne probleme tė ndryshme shėndetsore epidemike.
    Nė rajonet tropikale, tajfunet, ciklonet dhe katastrofa tė tjera natyrore do tė ndodhin mė shpesh. Rryma tė tilla si Rryma e Gjirit dhe El Ninjo nė oqeanin Paqėsor dhe Atlantik do tė ndryshojnė rrjedhėn e tyre dhe do tė pėrmbysin kushtet klimatike nė tokė si edhe nė det.
    Nė Teksas dhe pėrgjatė bregdetit Mesdhetar Europian, sėmundja tė tilla infektuese si malaria do tė bėhen epidemike (ngjitėse).
    Njė e katėrta e gjithė akullnajave dhe akullit tė pėrhershėm nė Alpe dhe Himalaje do tė shkrihen. Ujėrat e krijuara do tė vėrshojnė shumė qytete bregdetare dhe shumė shtete ujdhesa do tė fundosen. 100 milion njerėz qė vlerėsohet se jetojnė nė rajonet e prekura ose do tė vdesin ose do tė bėhen shtegtar tė pastrehė. 9
    Tė gjitha rreziqet e pėrmendura mė lartė janė parashikuar me anė tė hulumtimeve shkencore. Me tė filluar Toka kėtė proces, vetėm Allahu do tė jetė nė gjendje ta ndalojė atė. Rritja e pėrqindjes sė karbonit tė dioksidit vetėm nė vitin 1997 rriti efektin e serrės, e cila shkaktoi ngjarjet vijuese: pjesė tė akullnajave polare u shkrinė, ajsbergėt u shkrinė dhe ngritėn nivelet e ujėrave tė oqeaneve, dimra mė tė ftohtė se zakonisht, reshje ekstreme tė shiut dhe stuhi dhe vėrshime shkretuese. Vrima nė shtresėn e ozonit ia ekspozoi Tokėn rrezatimit tė dėmshėm prej hapėsirės, rriti pėrqindjet e kancerit, bėri qė tė identifikohen dhe tė pėrcaktohen diagnoza tė reja tė sėmundjeve dhe zbuloi zhvillime degjeneruese nė jetėn bimore. Shkencėtarėt amerikanė dhe aktivistėt e Greenpeace zbuluan gjatė hulumtimeve tė tyre nė Alaskė se Akullnaja e Beringut ėshtė zvogluar pėr 12 kilometra (7.5 milje) nė gjatėsi dhe 130 m2 (155 jard nė katror) nė madhėsi. 10 Temperatura e ujit tė oqeanit u ngrit pėr 0.8 gradė; koralet, tė cilat luajnė njė rol jetik nė barazpeshėn e ekosistemit, filluan tė vdesin dhe 80 pėrqind e planktoneve u shkatėrruan. 11

    Gjatė disa shekujve tė fundit, shumė shkaqe tė reja tė mundshme pėr fundin e botės janė shfaqur dhe numri i tyre vazhdon tė rritet pėrditė. Situata e tanishme e planetit tonė pėrmban njė porosi tė fuqishme. Fundi i Tokės ėshtė njė gjė e sigurt dhe koha e tij po afron. Fizikanėt, nė veēanti, shpesh shprehin shqetėsimet e tyre nė lidhje me kėtė, si nė vijim:

    Nėse gjithėsia ka njė fond tė kufizuar tė rregullit dhe po ndryshon pa kthim drejt parregullsisė – sė fundi drejt barazpeshės termodinamike – dy konkluzione shumė serioze pasojnė menjėherė. I pari ėshtė se gjithėsia do tė vdes pėrfundimisht, duke u zhytur, si tė thuash, nė entropinė e saj vetjake. Kjo njihet nė mesin e fizikanėve si “vdekja e nxehtė” e gjithėsisė. I dyti ėshtė se gjithėsia nuk mund tė ketė ekzistuar gjithmonė, pėrndryshe do tė kishte arritur barazpeshėn e gjendjes pėrfundimtare tė saj para njė kohe tė pakufishme. Pėrfundimi: gjithėsia nuk ka ekzistuar pėrgjithmonė. 12

    Ēudit fakti se aq shumė njerėz vazhdojnė tė jetojnė pa e marrė parasysh vet fundin e tyre dhe duke mos iu frikėsuar Allahut dhe mbesin krejtėsisht tė pėrvetėsuar prej jetėrave tė tyre tokėsore pėrkundėr afėrsisė sė vdekjes. Dhe ėshtė madje edhe me e ēuditshme se shumica e njerėzve kur pėrkujtohen pėr vdekjen dhe mundimet e ardhshme, e konsiderojnė atė si njė mundėsi tė largėt. Pasiqė ata nuk e pranojnė Kur’anin haptazi, pėrshkrimet qė Kur’ani i bėn Ditės sė Gjykimit nuk kanė asnjė kuptim pėr ta. Ata sillen sikurse do tė jetojnė pėrgjithmonė dhe kėshtu e rrezikojnė jetėn e amshueshme pėr hir tė njė jete tė pėrkohshme. Vdekja, tė cilės njerėzit pėrpiqen t’i shmangen me ēdo kusht, do t’i gjejė tė gjithė ata, sepse as njerėzimi dhe as gjithėsia nuk mund t’i shmangen apo tė ndalojnė vdekjen. Kur’ani zbulon kėtė realitet, si nė vazhdim:


    Thuaj: "S'ka dyshim se vdekja prej sė cilės po ikni, ka pėr t'ju zėnė, e mandej do tė silleni te Njohėsi i tė padukshmėn dhe tė dukshėm, dhe atėherė Ai do t'ju njoftojė me atė qė keni punuar". (Sure Xhum’a: 8)


    Duke qenė se shkatėrrimi i Tokės ėshtė njė fakt fizik mė parė se njė besim, faktorėt qė do tė kontribuojnė nė pėrfundimin e saj zbulohen nė dritėn e zbulimeve shkencore. Madje edhe ata qė nuk besojnė nė Allahun ose nė ēfarėdo religjioni tjetėr duhet tė pranojnė se gjithėsia po i afrohet fundit tė saj tė pashmangshėm. Prandaj, shfaqet njė realitet i ri pėrveē besimit nė Ditėn e Gjykimit dhe nė Ahiret. Ky ėshtė njė realitet i frikshėm, sepse nėnkupton mosqenie tė pafund. Shenjat e afrimit tė Ditės sė Fundit u lėnė njerėzve njė numėr mundėsish: Disa mosbesimtarė e shohin atė si njė mosqenie tė pafund, ndėrsa besimtarėt e shohin atė ose si kėnaqėsi tė amshueshme ose si vuajtje tė amshueshme…



    FUNDI I GJITHĖSISĖ: MODELET E GJITHĖSISĖ

    SĖ MBYLLUR DHE TĖ GJITHĖSISĖ SĖ HAPUR


    Shkencėtarėt pajtohen se teoria e Big Bengut ėshtė e pakundėrshtueshme dhe e bazuar nė tėrėsi nė tė dhėnat shkencore. Nė pėrputhje me kėtė, gjithėsia lindi nga njė shpėrthim i papritur i njė pike pafundėsisht tė ngjeshur dhe nga zgjerimi dhe rritja e saj e shpejtė e mėpastajme nė hapėsirė. Me kohė, ajo filloi tė ftohet dhe muar formėn e saj tė tanishme.

    Kėshtu, pėr sa kohė do tė vazhdojė ky zgjerim? Sa mė e madhe qė tė jetė masa e njė objekti, aq mė e madhe do tė jetė forca e saj gravitacionale – deri nė masėn sa forca e gravitacionit do ta mposhtė shkallėn e zgjerimit. Mirėpo, nėse forca e gravitacionit ėshtė mė e vogėl, zgjerimi nuk mund tė ndalohet. Sipas shkencėtarėve, nėse masa e gjithėsisė tejkalon njė kufi tė caktuar, zgjerimi do tė ndalojė njė ditė dhe gjithėsia do tė rrėnohet prapa nė vetvete. Ky ėshtė modeli i mbyllur i gjithėsisė. Por nėse masa e saj ėshtė nėn kėtė kufi, forcat e gravitacionit nuk do tė jenė nė gjendje ta mposhtin zgjerimin dhe kėshtu do tė vazhdojė tė zgjerohet deri nė pakufi. Ky ėshtė modeli i hapur i gjithėsisė.

    Gjithėsia ose do tė mbyllet dhe do tė marr fund ose do tė vazhdojė gjersa tė jetė molisur dhe pastaj tė pėrfundojė, pėrveē nėse Allahu bėn qė ajo tė marr fund nė njė mėnyrė tjetėr. Pėr tė parashikuar me anė tė cilit model do tė vdes gjithėsia, duhet ta dijmė masėn e saj tė pėrgjithshme.

    Pasiqė pėrcaktimi i saj ėshtė njė gjė shumė e vėshtirė, shkencėtarėt kanė bėrė pėrpjekje qė ta masin dendėsinė mė parė se masėn e saj, sepse nėse dendėsia arrin njė pikė kritike, gravitacioni i saj mund tė mposhtė zgjerimin e galaktikave. Kėshtu, gjithėsia do tė fillonte tė rrėnohej duke thithur brenda tė gjitha galaktikat. Por nėse dendėsia e saj nuk e arrin kėtė vlerė kritike, zgjerimi do tė vazhdojė pėrgjithmonė, sepse gravitacioni nuk mund tė mposhtė zgjerimin e galaktikave. Shkencėtarėt duke u nisur nga kjo premisė morėn pėrsipėr tė zbulojnė fundin e gjithėsisė. Ata kryen shumė eksperimente dhe shpenzuan orė tė panumėrta duke analizuar dritėn prej galaktikave tė largėta pėrmes teleskopėve.

    U bė matja e shpejtėsisė sė sistemeve galaktike: u bė llogaritja e madhėsisė, dendėsisė dhe largėsisė sė tyre; dhe u hulumtua dendėsia e vėrtetė e gjithėsisė. Tė dhėnat qė rezultuan vėrtetojnė se dendėsia ekzistuese e gjithėsisė ėshtė afėr dendėsisė kritike. Me fjalė tė tjera, ėshtė mė shumė e mundshme qė gjithėsia ėshtė e mbyllur. Me tė pėrfituar tė tė dhėnave nga shkencėtarėt amerikan Edvin Loh dhe Ėrll Spillar – hulumtimi qė mbėshtetet nė studimin e mijėra galaktikave – iu shtua tė dhėnave ekzistuese tė vitit 1986, mundėsia qė gjithėsia tė jetė e mbyllur arriti 90 pėrqindshin.

    Pėr mė tepėr, disa faktorė u shpėrfillėn gjatė llogaritjes sė dendėsisė sė gjithėsisė, gjė qė solli deri te shifra e 90 pėrqindshit. Pėr shembull, vrimat e zeza nuk u morėn parasysh. Po tė ishin marrė, vlera e dendėsisė do tė rritej pėr njė sasi tė caktuar. Po tė ishin marrė parasysh, vlera e dendėsisė do tė rritej pėr njė shkallė tė caktuar. Me tė shtuar tė dendėsisė sė materies sė errėt – tė pranishme nė tė gjitha galaktikat – nė kėtė ekuacion, pamja qė shfaqet tregon se gjithėsia do tė pushojė sė zgjeruari dhe do tė rrėnohet pėrbrenda vetvetes. Dr. Xhon Gribin, njė fizikan dhe autor shkencor i mirėnjohur, gjithashtu theksoi se dėshmitė pėr modelin e mbyllur tė gjithėsisė kurrė nuk kanė qenė aq tė fuqishme. 13

    Thėnė ndryshe, gjithėsia ka arritur njė pikė kritike dhe ėshtė e gatshme tė shpėrthej pėrbrenda nė ēfarėdo kohe. Allahu zbulon se njė ditė Ai do ta kthejė gjithėsinė nė gjendjen e saj fillestare, si vijon:


    (Pėrkujto) Atė ditė kur Ne do ta palosim Qiellin sikurse palosen fletėt nė njė libėr. Ashtu sikundėr e kemi filluar krijimin (tuaj), do ta rikthejmė. Ky ėshtė obligim Yni, e Ne do ta bėjmė kėtė. (Sure Enbija: 104)


    Ėshtė tejet e mundshme se ky ajet sugjeron modelin e mbyllur tė gjithėsisė. Ajo qė kemi rrėfyer kėtu tregon se tė dhėnat shkencore nėnkuptojnė se gjithėsia ėshtė e mundshme tė shpėrthejė pėrbrenda. Pėr mė tepėr, kujdestarėt e ideologjive materialiste nuk mund tė parashtrojnė asnjė kundėrpohim serioz pėrballė rezultateve tė tilla tė hulumtimit.

    Dr. Shermani, dekan i degės sė astronomisė sė Univerzitetit tė Ēikagos, thot se ndonėse idea e gjithėsisė sė mbyllur pėrfaqėsohej kryesisht nga religjioni dhe filozofia, tani ekzistojnė shumė dėshmi eksperimentale si edhe teorike qė vėrtetojnė saktėsinė e saj. 14

    Gjithėsia jonė ėshtė zgjeruar pėr 15 miliardė vjet, por sipas rezultateve tė pėrfituara dhe nė kohėn kur Allahu tė dėshirojė, gravitacioni me siguri se do ta mposhtė zgjerimin dhe do t’i jap fund asaj. Kur gravitacioni tė bėhet forca mbisunduese nė njė gjithėsi tė mbyllur dhe tejet tė ngjeshur, gjithēka do tė fillojė tė shpėrthejė nė vetvete dhe tė kthehet mbrapsht, sepse gjithēka qė deri atėherė kishte qenė duke u ftohur dhe zgjeruar do tė tkurret dhe do tė nxehet. Si rezultat i kėsaj, tė gjitha galaktikat do tė sjellen nė mėnyrė tė furishme mė afėr njėra tjetrės.

    Sipas kėtij modeli, gravitacioni do t’i jap fund zgjerimit tė gjithėsisė dhe do tė shkaktojė qė galaktikat tė lėvizin nė drejtim tė njėra tjetrės me shpejtėsi tė shkallėzuara. Pėrplasje shkatėrruese do tė ndodhin; yjet e mėdha do tė pėrplasen dhe bashkohen. Hėna, Dielli dhe Toka, si edhe yjet dhe planetet tjera, do tė bashkohen dhe nė fund tė kėtij procesi gjithėsia shpėrthyese do tė pėrqendrohet nė njė pikė dhe do tė shkatėrrohet. E tėrė gjithėsia do tė pėrmbyset. Duke qenė se njė devijim i vogėl nė orbitėn e Tokės do tė ēonte ose nė djegjen apo ngrirjen deri nė vdekje tė tė gjitha gjallesave, se njė vrimė e vogėl nė atmosferė mund tė ketė efekte shkatėrruese dhe se njė ndryshim i kėndit 23° 27’ tė boshtit tė Tokės do t’i ndalonte stinėt, nuk ėshtė e vėshtirė tė llogaritet ndikimi negativ i mbledhjes sė gjithėsisė nė barazpeshat e brishta mbi tė cilat mbėshtetet rregulli i saj.

    Allahu shpall se Dielli dhe Hėna do tė bashkohen nė Ditėn e Gjykimit. Ndoshta kėto vargje tregojnė modelin e mbyllur tė gjithėsisė. Nėse ndodhė mbledhja, bota, yjet dhe planetet e tjera tė sistemit tonė diellor, si edhe Dielli dhe Hėna do tė bashkohen.

    Kur’ani gjithashtu zbulon se yjet do tė bien nga vendet e tyre nė qiej me shpejtėsi njėra pas tjetrės (Dhe kur yjet tė kenė rėnė (e tė jenė shkapėrderdhur)) (Sure Tekvir: 2). Ky ajet do tė mund tė sugjeronte njė model tė mbyllur tė gjithėsisė, sepse nė kėtė skenar yjet do tė lėnė orbitat e tyre dhe do tė pėrplasen. Nė njė gjithėsi qė tkurret, koha do tė lėvizė mbrapsht dhe kėshtu mund tė ketė ngjashmėri nė mes tė ngjarjeve qė ndodhin nė atė kohė nė Tokė dhe ngjarjet qė ndodhin kur tė hyhet nė njė vrimė tė zezė. Si ēdo gjė tjetėr, forcat e gravitacionit do tė jenė tė lėvizin nė drejtim tė kundėrt. Toka do tė nxjerrė jasht ēfarė ka nė brendinė e saj, malet do tė bėhen hi e pluhur dhe oqeanet do tė mbushen dhe pėrmbyten. Nuk e dimė se sa do tė zgjas ky process, por kėto ngjarje do tė ndodhin ashtu siē i pėrshkruan Allahu nė Kur’an.

    Kėtė mund ta pėrmbledhim si nė vazhdim: Nėse modeli i mbyllur i gjithėsisė ėshtė i vėrtetė, gjithėsia do tė bashkohet/shkrihet nė njė pikė dhe do tė asgjėsohet nga ana e Allahut.

    Megjithatė, kjo nuk do tė thot se modeli i gjithėsisė qė zgjerohet do ta shpėtojė gjithėsinė prej shkatėrrimit. Poqese ky skenar ėshtė i vėrtetė, ajo thjeshtė don tė thot se gjithėsia do tė asgjėsohet nė njė mėnyrė tjetėr. Qė prej se u krijua, dendėsia e gjithėsisė ka vazhduar tė rritet dhe temperatura e saj gadi sa nuk ka arritur zeron absolute. Temperatura qė tashmė mbizotėron nė hapėsirė ėshtė 270°C – vetėm 3 gradė mė ngrohtė se zeroja absolute. 15 Pėr aq kohė sa do tė vazhdojė zgjerimi i gjithėsisė, temperatura do tė vazhdojė tė bie. Njė temperaturė prej 270°C ėshtė mė e pėrshtatshmja pėr ekzistencėn e jetės. 16 Madje edhe lėkundjet mė tė vogla do ta dėnojė gjithė jetėn me vdekje. Kjo temperaturė nuk mund tė mbetet e qėndrueshme nė njė gjithėsi qė zgjerohet. Pra, kur tė bie, njerėzimi dhe tė gjitha pjesėt e gjalla tė krijimit do tė vdesin.

    Zbulimet e vėrtetuara tė hulumtimeve mė tė reja sugjerojnė se modeli i mbyllur i gjithėsisė ėshtė i zbatueshėm. Edhepse tė pasigurt se cili model do tė mund tė ishte saktėsisht, shkencėtarėt pajtohen se fati i gjithėsisė do tė jetė i njėjtė: Sipas tė dyja modeleve gjithėsia do tė vdes, megjithėse nė mėnyra tė ndryshme. Siē kemi shpjeguar mė lartė, tė dyja modelet shpien nė Ditėn e Fundit. Mirėpo, ekzistojnė faktorė tjerė qė mund tė shkaktojnė fundin e gjithėsisė, siē ėshtė pėrmbushja e ciklit jetėsor tė Diellit. Allahu e di mė sė miri.



    DIELLI PĖRMBUSH CIKLIN E TIJ JETĖSOR


    Yjet lindin, jetojnė njė periudhė tė caktuar kohe dhe pastaj vdesin. Dielli jonė ka njė jetė tė kufizuar. Para se gjithėsia tė ndeshet me fundin e saj, Dielli mund tė ketė pėrmbushur ciklin e tij jetėsor, qė, si pasojė, don tė thot se edhe Toka do tė duhet tė vdes.

    Dielli vlerėsohet tė jetė 5 miliardė vjet i vjetėr. Nė ēdo sekond, ai shėndrron 564 milionė tonė hidrogjen nė 560 milionė tonė helium. 17 Katėr milionė tonė tė materies sė mbetur shėndrrohet nė energji. Kur e arrin fazėn nė tė cilėn do tė djegė dhe tė harxhojė hidrogjenin e tij, fundi i Tokės do tė ketė arritur. Nė kėtė fazė, hidrogjeni i bollshėm nė bėrthamėn e Diellit do tė zėvendėsohet nga heliumi dhe temperatura e bėrthamės do tė rritet prej 20 milionė gradėve tė tanishme nė 100 milionė gradė Celsius. Ndėrsa bėrthama e Diellit tė tejnxehet, shtresat e jashtme tė tij do tė zgjerohen dhe ngjyra e tij do tė marr njė ngjyrim tė kuq nė vend tė ngjyrės sė tij tė verdhė tė zakonshme. Nė kėtė mėnyrė, Dielli do tė bėhet njė “gjigant i kuq.”

    Shkencėtarėt bėjnė kėto parashikime: Dielli, aq jetik pėr jetėn tokėsore, do tė fryhet dhe do tė zgjerohet nė hapėsirė; planetet e sistemit tonė diellor do tė ndizen flakė; dhe planetet e vogla afėr tij do tė asgjėsohen. Pėrkundėr faktit se temperatura e jashtme e Diellit do tė mbetet e njėjtė, planetet e afėrta do tė preken sė tepėrmi prej rrezatimit tė nxehtėsisė sė tij, qė shkaktohet nga vėllimi i rritur i tij. Sė pari Merkuri dhe pastaj Venera do tė digjen dhe asgjėsohen.

    Vazhdimėsia e jetės nė Tokė varet nga ruajtja e shumė barazpeshave ekzistuese tė gjithėsisė. Pėr shembull, po t’i afrohej Toka pak mė shumė Diellit, e gjithė jeta nė tė do tė vdiste. Pra, Toka do tė prekej tejet shumė nga Dielli qė zgjerohet shumė para se atė ta arrinin periferitė e jashtme tė tij. Kur Merkuri dhe Venera tė jenė kapluar nė flakė, tė gjitha kushtet natyrore tė Tokės do tė jenė shkatėrruar dhe e gjithė jeta nė tė do tė jetė asgjėsuar. Pėr njė kohė shumė tė shkurt, nxehtėsia e jashtėzakonshme do t’i avullojė oqeanet dhe do t’i shkrijė shkėmbinjėt dhe malet, tė cilat sė shpejti do tė shėndrrohen nė gazėra. Nė ēast, planeti do tė digjet dhe do tė shėndrrohet nė njė grusht hiri tė shpėrndarė nėpėr gjithėsi. Shkencėtarėt arritėn nė kėtė pėrfundim pasiqė studiuan yjet qė kanė njė madhėsi tė ngjashme me atė tė Diellit tonė. Shumė yje tė largėta po shėndrrohen nė “gjigant tė kuq,” tė cilėt shkaktojnė shumė ngjarje tė jashtėzakonshme nė gjithėsi. 18 Kur Dielli gjigant tė ketė djegur lėndėn e tij djegėse, nuk do tė jetė mė nė gjendje tė mbajė peshėn e shtresave tė tij tė brendshme dhe ato do tė fillojnė tė rrėnohen nė drejtim tė bėrthamės, duke prodhuar mė nė fund njė yll tė vogėl, tė dendur dhe tė ftohur tė quajtur xhuxh i bardhė. Pasiqė tė jetė shėndrruar nė njė xhuxh tė bardhė, do tė ftohet ngadalė pėr miliarda vjet, duke u bėrė pėrfundimisht aq i ftohtė sa qė mė s’do tė rrezatoj dritė.

    Profesori i Fizikės Teorike dhe autori i shquar shkencor Poll Dejvis shpreh shqetėsimet e tij nė lidhje me nivelet e energjisė nė rėnie tė Diellit nė kėtė mėnyrė:

    Sa i pėrket Diellit, qartė se nuk mund tė vazhdojė sė djeguri me gėzim dhe pafundėsisht. Vit pas viti rezervat e lėndės djegėse tė tij bien, ashtuqė mė nė fund do tė ftohet dhe dobėsohet. Nė tė njėjtėn mėnyrė zjarret e tij duhet tė jenė ndezur vetėm para njė kohe tė kufizuar: ai nuk posedon burime tė pashterrshme tė energjisė. 19

    Si pasojė e natyrshme e kėtij procesi, katastrofa qė do tė rrjedhė nga Dielli ėshtė e pashmangshme. Pėrveē kėsaj, hulumtimet zbulojnė shumė faktorė tjerė qė do tė mund tė shkatėrronin Tokėn.

  2. #2
    Besimtar Musliman Maska e eldonel
    Anėtarėsuar
    07-09-2007
    Vendndodhja
    Prishtina
    Postime
    1,219
    METEORĖT


    Gjithėsia pėrmban me miliona meteorė tė mėdhenjė dhe tė vegjėl qė lėvizin. Pasojat e pėrplasjes nė mes tė tyre dhe njė planeti ndryshojnė, nė pajtim me masėn e meteorit tė pėrfshirė nė pėrplasje.

    Shkencėtarėt vlerėsojnė se prej 1,000 tonė deri nė mė shumė se 10,000 tonė tė materialit meteorik bie nė Tokė ēdo ditė. Mirėpo, pjesa mė e madhe e kėtij materiali ėshtė shumė e vogėl – nė trajtėn e mikrometeoridėve apo grimcave nė formė pluhuri prej vetėm disa mikromilimetrash madhėsi. 20 Dhe pjesa mė e madhe e mbetur shėndrrohet nė hi pjesėrisht pėr shkak tė fėrkimit me tė cilin ndeshen me tė hyrė nė atmosferė. Me fjalė tė tjera, atmosfera e Tokės na mbronė nga katastrofat e mundshme pėr ēdo ditė. Mirėpo, ėshtė paksa mė shqetėsues fakti se disa meteorė janė mjaft tė mėdhenjė sa tė asgjėsojnė gjithė jetėn nė Tokė. Shkencėtarėt kanė treguar se goditjet e meteorėve nė tė kaluarėn e Tokės kanė ndryshuar pamjen e saj gjeologjike dhe ekologjike nė masė tė madhe.

    Njė meteorit, qė vlerėsohet tė ketė pasur njė diametėr prej 60 kilometrash (37 milje), eksplodoi nė atmosferė mbi Tunguska nė Siberi nė vitin 1908 dhe shkatėrroi rreth 2,000 km2 (770 milje katrorė) tė pyllit. Forca e tij shpėrthyese ishte 1,000 herė mė e fuqishme se bomba atomike e lėshuar nė Hiroshimė. Pėr fat tė mirė, ai eksplodoi mbi njė rajon kryesisht tė pabanuar. Po tė kishte eksploduar mbi Kullėn e Ajfellit, me siguri se do tė kishte mbytur mbi 10 milionė njerėz. 21

    Kjo ngjarje ua pėrkujtoi njerėzve kėrcėnimin e madh tė fakteqėsive katastrofike natyrore. Ja se si ndodhi:

    Nė orėt e hershme tė mėngjezit tė 30 Qershorit tė vitit 1908, nė Siberinė qendrore, njė top i zjarrtė gjigant u pa duke lėvizur me shpejtėsi nė qiell. Kur preku horizontin, ndodhi njė shpėrthim tejet i madh. Rrafshoi me tokė rreth 2,000 kilometra katrorė (770 milje katrorė) tė pyllit dhe dogji me mijėra drunjė sa qel e mbyll sytė afėr vendit tė goditjes. Prodhoi njė valė goditėse atmosferike qė pėrshkoi Tokėn dy herė. Pėr dy ditė pastaj, kishte aq shumė pluhur tė hollė nė atmosferė sa qė njeriu mund tė lexonte gazetėn natėn pėr shkak tė dritės sė shpėrndarė nė rrugėt e Londrės, 10,000 kilometra (6,200 milje) larg. 22

    Dėshmitarėt okular mund tė na informojnė nė lidhje me fatkeqėsitė tjera tė mundshme:

    Isha i ulur nė verandėn e shtėpisė nė stacionin tregtar tė Vanovarės nė kohėn e mėngjezit dhe duke shikuar nė drejtim tė veriut. Posa ngrita sopatėn time pėr tė vendosur rrethin nė fuēi, kur papritur…qielli u ēa mė dysh dhe lartė mbi pyll e tėrė pjesa veriore e qiellit u duk tė jetė e mbuluar nė flakė. Nė momentin kur ndieva njė nxehtėsi tė madhe, sikur kėmisha ime tė ishte ndezur flakė…desha ta heq kėmishėn dhe ta hudh atė, por nė atė moment ndodhi njė shpėrthim nė qiell dhe njė krismė e fuqishme u dėgjua. Mė hodhi nė tokė rreth tre sajenė (rreth 7 metra apo 23 fut) larg nga veranda dhe pėr njė moment e humba vetėdijen. Gruaja ime vrapoi jashtė dhe mė barti nė kasolle. Krisma u pasua nga njė zhurmė sikur gurėt tė binin prej qiellit apo sikur kėrsitjet e armėve. Toka u dridh dhe kur u shtriva pėrtokė mbulova kokėn, sepse frikėsohesha qė gurėt do t’mė binin nė kokė. Nė atė moment kur u hap qielli, njė erė e nxehtė, si tė vinte prej topit, fryejti pas kasolleve nga ana e veriut. La gjurmėn e saj nė tokė…23

    Ne nuk e dijmė se prej nga do tė mund tė vinte apo tė godiste meteori i ardhshėm.

    Sipas shkencėtarėve, nė ēdo dy shekuj njė meteor i madhėsisė sė atij tė Tunguskės pėrplaset me Tokėn, njė fakt qė pasqyron afėrsinė e fatkeqėsive tė tilla. Nuk ekziston ndonjė arsye pse pėrplasja e ardhshme nuk do tė duhej tė ndodhte nė njė rajon tė populluar dendur. Nė kohėn e sotme, shkencėtarėt janė shumė tė brengosur nė lidhje me pasojat e mundshme tė njė pėrplasjeje tė tillė, sepse:

    Po tė ndodhte njė pėrplasje e tillė sot do tė mund tė merrej gabimisht, veēanėrisht nė panikun e momentit, pėr njė shpėrthim bėrthamor. Pėrplasja e kometės dhe topi i zjarrtė do tė nxiste tė gjitha efektet e njė shpėrthimi bėrthamor prej njė mega-tonėsh, duke pėrfshirė edhe renė nė formė tė kėpurdhės, me dy pėrjashtime: nuk do tė kishte rrezatim gama apo mbeturina radioaktive. 24

    Pėrplasja e njė objekti tė tillė masiv nė njė qytet tė madh do tė mund tė mbyste me miliona njerėz. Po tė binte nė oqean, pėrsėri do tė ishte njė gjė tmerrėsisht e rrezikshme, sepse shpejtėsia dhe masa e tij do tė krijonte valė tė baticės qė do tė shkatėrronte rajonet e populluara tė rripit tė bregdetit.

    Gjithashtu, mundėsia qė meteorė shumė mė tė mėdhenjė tė ndeshen me Tokėn ėshtė tejet e mundshme dhe tė bėn tė mendosh pėr kėtė. Shkencėtarėt e konsiderojnė njė ngjarje tė tillė si tė pashmangshme dhe thonė se do tė ishte nė gjendje tė shkatėrrojė kontinente tė tėra dhe tė mbush atmosferėn me gazėra helmuese. Ata poashtu lehtė e pranojnė se janė duke e kėrkuar njė zgjidhje pėr kėtė me pėrkushtim.



    ASTEROIDET DHE KOMETAT


    Shkencėtarėt theksojnė se mundėsia e njė pėrplasjeje nė mes tė Tokės dhe disa prej asteroideve tė njohura rritet pėrditė. Dankėn Smith, asistent profesori pėr teknologjinė e hapėsirės nė Univerzitetin e Salfordit thot se shkencėtarėt kishin identifikuar mė shumė se njė mijė asteroide, tė madhėsive tė ndryshme, qė kanė orbita rreth Diellit qė kalojnė rrugėn e Tokės. Shkencėtarėt thonė se asteroidet e mėdha kanė goditur Tokėn mė parė dhe ėshtė vetėm ēėshtje kohe para se ndonjėra tė godas Tokėn pėrsėri. 25

    Ēdo vit, shumė copėza tė mbeturinave godasin planetin tonė, por shumica e tyre janė aq tė vogla sa qė digjen nė atmosferė pa shkaktuar rrezik, tė pavėrejtura prej nesh. Mirėpo, njė sasi e kėtij materiali ėshtė mė e madhe se qė atmosfera mund tė durojė.

    Gjeologu Valter Alvarez regjistron ngjarjet e mundshme tė njė komete (meteor - yll qė kėputet) qė hyn nė atmosferėn e Tokės nė librin e tij “T-Rex dhe Krateri i Fatkeqėsisė/ Vdekjes” ku ai pėrshkruan botėn 65 milionė vjet mė parė:

    Fatkeqėsia po vinte nga qielli, nė trajtėn e njė komete apo asteroidi tejet tė madh – ende nuk jemi tė sigurt ēfarė ishte. Me sa duket dhjetė kilometra mespėrmes, duke udhėtuar dhjetėra kilometra nė sekond, energjia e tij e lėvizjes kishte aftėsinė shkatėrruese tė njėqind milionė bombave hidrogjenike. Poqese ishte asteroid, ishte njė shkėmb i plogėsht i dhėmbėzuar nga krateret, i errėt dhe ogurzi, i padukshėm deri nė momentin e fundit para se tė godiste. Poqese ishte njė kometė, ishte njė top akulli i ndytė, qė nxjerr jashtė gazėra tė avulluara nga nxehtėsia e Diellit, dhe lajmėroi fatkeqėsinė qė afrohej me njė kokė ndriēuese dhe njė bisht shkėlqyes tė pėrhapur pėrgjatė gjysmės sė qiellit, duke e ndriēuar natėn dhe nė fund tė dukshėm madje edhe gjatė ditės me afrimin e Armagedonit (Mbarimit tė botės). 26

    Shkencėtarėt besojnė se njė trup shumė i madh qiellor (sipas tė gjitha gjasave njė kometė) u pėrplas me Tokėn 65 milionė vjet mė parė dhe la gjurmė tė shumta. Bazuar nė kėtė pėrvojė dhe nė pėrplasjet pasuese, ėshtė e mundshme tė parashikohen ngjarjet qė pasojnė njė pėrplasje tė tillė dhe pasojat e mundshme pėr planetin tonė.

    Energjia potenciale e njė komete para pėrplasjes ėshtė e barabartė me 100 miliardė megaton TNT, e cila do tė bėjė qė ajo tė avullohet pėr sekonda dhe mund tė lėrė njė krater 40 kilometra (25 milje) tė thellė. Si krahasim, njė bombė hidrogjenike ka forcėn e 1 megatoni TNT. Nė kulminacionin e luftės sė ftohtė, kishte 10,000 armė tė tilla. Nė anėn tjetėr, forca potenciale e njė komete ėshtė 10 milionė herė mė e madhe se forca e gjithė eksplozivėve qė ekzistonin nė atė kohė.

    Kur’ani zbulon se nė Ditėn e Gjykimit do tė ketė dridhje tė tmerrshme, se gjithēka do tė rrafshohet dhe se oqeanet do tė vlojnė. Pėrplasja me njė kometė apo njė asteroid do tė mund tė shkaktonte gjithė kėto fatkeqėsi. Valė masive sizmike do tė trazonin shtratet e oqeaneve, duke shkaktuar rrėshqitje tė tokės dhe valė vigane tė baticės. Shkencėtarėt bėjnė vėrejtje se valėt e mėparshme tė baticės tė shkaktuara nė kėtė mėnyrė ishin tė njė madhėsie tė tillė sa qė lanė gjurmėt e tyre nė shtratin e oqeanit.

    Hulumtimet mė tė reja zbulojnė se njė objekt i madh qė ra nė Gjirin e Meksikos krijoi valė tė baticės tė njė shkalle tė gjerė qė u drejtuan nga Florida. Ndėrsa lėviznin nė drejtim tė cakut tė tyre, ato u bėn edhe mė tė mėdha dhe rrezikuan bregun e detit. Ato nė fund shkatėrruan rajone tė mėdha tė pyjeve. Edhepse shumė njerėz jetojnė sikurse vdekja e tyre dhe Dita e Gjykimit s’do tė vijnė kurrė, nuk ka asnjė arsye pse njė katastrofė e tillė s’do tė duhej tė ndodhte. Pėr shembull, njė ditė para se tė ndodhte katastrofa e pėrmendur mė lartė, dheu qė mbulonte brezet e mėdha tė tokės sė Amerikės dhe Meksikos ishte pjellor; mirėpo, posa ato goditėn, e tėrė ajo u katandis si mos mė keq. 27

    Katėrmbėdhjetė shekuj mė parė, Allahu zbuloi se nė Ditėn e Gjykimit qielli do tė ndahet mė dysh (do tė ēahet) (Sure Hakka: 16) dhe do tė jetė sikurse kallaji i shkrirė (Sure Me’arixh: 8). Ky skenar i ngjanė efekteve tė njė komete apo njė meteori tė madh qė pėrplaset me Tokėn.

    Poll Dejvis, nė librin e tij Tre minutat e fundit, thot se njė komet nė njė shteg qė ēon te pėrplasja me Tokėn do tė rrezatojė njė dritė aq tė fortė sa qė atmosfera do tė fillojė tė digjet nga lart dhe tė shkrihet si metal. Ai poashtu thot se gazėrat qė do tė lirohen nė boshllėkun e hapėsirės do tė krijojnė njė tornado. Kėto thėnie janė plotėsisht tė ngjashme me atė qė thuhet nė Kur’an, si nė vazhdim:


    E kur tė ēahet qielli e tė bėhet i kuq si vaji i shkrirė. (Sure Rahman: 37)


    Shkrirja dhe rrjedhja e qiejve si kallaji i shkrirė apo si vaji i shkrirė na pėrkujton njė lėng tė nxehtė, tė rrjedhshėm dhe tė dendur. Nė njė rast tė tillė, qielli do tė merrte njė ngjyrė tė kuqe tė nxehtė. Siē thekson Dejvis, atė Ditė gazėrat e tejnxehura do tė mund tė formonin tornado dhe nga kjo ngjasimi me njė ngjyrė tė kuqe rozė ėshtė i qartė.

    Allahu do tė sjellė Ditėn e Gjykimit nė njė kohė tė paracaktuar dhe do t’i pėrmbushė premtimet e Tij. Kėto ngjarje mund tė ndodhin njė nga njė apo tė gjitha pėrnjėherė. Gjėra tė ngjashme kanė ndodhur mė parė, sepse tė dyja si asteroidet ashtu edhe kometat kanė shkaktuar dėme tė kufizuara dhe herave tjera dėme gjithėpėrfshirėse. Vetėm Allahu e di kohėn e tė ardhmės.

    Shkencėtarėt parashikojnė se njė asteroid do t’i afrohet Tokės nė vitin 2028. Sipas tyre, nėse ai bie nė Oqeanin Atlantik, Amerika dhe Evropa do tė fundosen; nėse bie nė tokė, do tė jetė shumė mė shkatėrrimtar. Asteroidet qė do tė hynin nė atmosferė do tė shkaktonin tėrmete dhe erupcione vullkanike, pluhuri i tė cilave do ta mbėshtjellte Tokėn me errėsirė. Astronomėt theksojnė se madje edhe afėrsia e njė komete tė tillė do tė paraqiste njė rrezik tė madh pėr Tokėn. 28

    Shkencėtarėt i referohen kometės Suift-Tatėll, e cila kaloi pranė Tokės nė vitin 1993 dhe pritet tė kthehet nė vitin 2126. Llogaritjet sugjerojnė njė mundėsi tejet tė madhe tė pėrplasjes, pasiqė pritet tė kaloj pranė vetėm dy javė largėsi – njė takim me tė vėrtetė shumė i afėrt – dhe shumė shkencėtarė janė vėrtetė tė shqetėsuar dhe tė brengosur pėr njė shmangje aq tė afėrt. Orbitat e paqėndrueshme tė kėtyre objekteve krijojnė njė lėvizje tė vazhdueshme, qė don tė thot se Toka dhe planetet tjera janė vazhdimisht nė rrezik. Sipas ekspertėve, Suift-Tatėll apo ndonjė objekt tjetėr mė nė fund do tė ndeshet me Tokėn. Disa prej tyre do tė mund tė shkaktonin shkatėrrim edhe mė tė madh se tė gjitha armėt bėrthamore tė njerėzimit sė bashku. Ne nuk e dimė vetėm se kur do tė ndodhė kjo.

    Dejvis thot: “kur tė ndodhė kjo, do tė jetė lajm i keq pėr njerėzit. Do tė ketė njė ndėrprerje tė vrazhdė dhe tė pashembullt nė historinė e species sonė.” Ai thot se njė pėrplasje gati me siguri do tė shėnonte fundin e njerėzimit. 29 Ai merret gjerėsisht me kėtė temė nė librin e tij Tre minutat e fundit, nė tė cilin ai deklaron se mė 21 Gusht tė vitit 2126, Suift-Tatėll do ta godas Tokėn dhe nė kėtė mėnyrė do tė shpallė ditėn e fundit tė planetit tonė. Ekziston njė ngjashmėri tė madhe nė mes tė asaj qė ai rrėfen dhe qė Allahu zbulon, si nė vijim:

    Data: 21 Gusht, 2126

    Fundi i Botės

    Vendi: Toka

    …Koka e vogėl e kometės zbulon fuqinė e tmerrshme shkatėrruese tė saj. Po i afrohet planetit tė Tokės me njė shpejtėsi marramendėse prej 40,000 miljave nė orė, 10 milja pėr ēdo sekond – njė trilion tona akulli dhe shkėmbinjėsh, e pėrcaktuar tė godas me njė shpejtėsi 70 herė shpejtėsia e zėrit.

    …Drejtpėrdrejt mbi pikėn zero (epiqendrėn e shpėrthimit), qielli ēahet mė dysh. Njė mijė milje kub ajėr pėrplasen tutje. Njė gisht i flakės pėrcėlluese mė i gjerė se njė qytet lėvizė nė formė harku nė drejtim tė tokės dhe pesėmbėdhjetė sekonda mė vonė ngulet nė Tokė. Planeti dridhet me njė fuqi prej dhjetė mijė tėrmetesh. Njė valė goditėse e ajrit tė zhvendosur pėrshkon sipėrfaqen e globit, duke rrafshuar ēdo ndėrtesė, duke bėrė hi e pluhur gjithēka qė i ndodhet nė rrugė. Terreni i rrafshėt pėrreth vendit tė pėrplasjes ngritet nė njė unazė malesh tė lėngėta disa milje tė larta, duke shfaqur zorrėt e Tokės nė njė krater qindra milje tė gjatė. Muri i shkėmbinjėve tė shkrirė derdhet jashtė, duke e mbuluar pejzazhin si njė mbulesė qė lėvizė ngadalė…

    Pėrbrenda vet kraterit, triliona tone shkėmbinjėsh avullohen. Shumė mė tepėr spėrkatet lartė, njė pjesė e saj hidhet lartė nė hapėsirė. Edhe mė shumė ėshtė flakur pėrgjatė gjysmės sė njė kontinenti pėr tė rėnė poshtė me qindra apo edhe me mija milje larg, duke shkaktuar shkatėrrim tė madh nė gjithēka nėn tė. Njė pjesė e lėndės sė shkrirė qė hidhet jashtė bie nė oqean, duke shkaktuar dallgė gjigante qė vetėm sa e rritin ērregullimin qė pėrhapet. Njė shtyllė e gjerė e pluhurit pėrhapet nė atmosferė, duke e mbėshtjellur diellin pėrgjatė tėrė planetit. Tani drita e diellit zėvendėsohet me njė shkėlqim ogurzi drithėrues tė njė miliardė meteorėve, qė e pjekėn tokėn nėn to me nxehtėsinė e tyre pėrcėlluese, pasiqė materiali i zhvendosur kthehet furishėm prapa nė atmosferė nga hapėsira. 30

    Padyshim se ky pėrshkrim nuk ėshtė larg tė vėrtetės. Vetėm njė kometė mund tė shkaktojė njė dėm tė tillė, por ne nuk e dimė se kur do tė pėrplaset me Tokėn. Pa marrė parasysh se sa njerėzit pėrpiqen tė mohojnė ekzistencėn e Ditės sė Gjykimit, mund t’iu kundėrvihet si njė mundėsi qė ėshtė mė e afėrt se qė e mendojnė ata, sepse Kur’ani zbulon se:


    Vetėm Allahut i takon fshehtėsia e qiejve dhe e Tokės! Ēėshtja e Orės (Kijametit) ėshtė larg vetėm sa hedh njė shikim, ose edhe mė afėr. Allahu ėshtė i gjithfuqishėm pėr ēdo send. (Sure Nahl: 77)



    VRIMAT E ZEZA


    Nė kohėn e sotme, shkencėtarėt besojnė se vrimat e zeza me masė enorme ekzistojnė nė qendėr tė shumė galaktikave. Forca e tyre e madhe gravitacionale gllabėron rrezatimin vetjak tė tyre dhe gjithēka tjetėr qė vie brenda fushės sė saj, njė veprim qė vetėm se rritė mė shumė madhėsinė e saj dhe forcėn e saj gravitacionale. Ato mund tė tėrheqin brenda yje shumė herė mė tė mėdha se ato, planete, vrima tė zeza mė tė vogla dhe madje edhe galaktika tė tėra. Pasiqė planeti jonė lėvizė me shpejtėsi nė boshllėkun e pafund tė hapėsirės, njė ditė do tė mund tė hynte nė zonėn e gravitacionit tė njė vrime tė zezė.

    Vrimat e zeza janė dukuria mė e ngjeshur qė tėrheq brenda ēdo gjė. Forca e tyre gravitacionale ėshtė aq e fuqishme sa qė asgjė qė ndodhet nė udhėn e saj s’mund t’i ikė. Sikurse njė fshesė elektrike, vrimat e zeza gllabėrojnė gjithēka nė spektrin e tyre gravitacional: planetet, satelitėt, asteroidet dhe madje yjet. Me tė hyrė tė tyre nė kėtė fushė tė gravitacionit, ato nuk mund tė ikin.

    Pse vrimat e zeza gllabėrojnė ēdo gjė?

    Siē e dimė, secili objekt ushtron njė forcė tė caktuar gravitacionale. Pėr shembull, nėse e hedhim njė gur lartė, do tė ngritet lartė derisa tė humbas shpejtėsinė e tij dhe pastaj bie nė tokė me anė tė forcės sė gravitacionit. Qė njė objekt t’i shmanget gravitacionit tė Tokės, duhet tė tejkalojė njė shpejtėsi tė caktuar nė njė drejtim (shpejtėsi). Nėse njė raketė don tė lirohet prej gravitacionit tė Tokės, duhet tė arrijė njė shpejtėsi qė mund ta mposhtė gravitacionin: 11.2 kilometra (7 milje) nė selond.

    Pėr t’iu shmangur njė vrime tė zezė, objekti duhet tė lėvizė mė shpejtė se shpejtėsia e dritės. Mirėpo, pasiqė asgjė nuk mund tė tejkalojė shpejtėsinė e dritės, asgjė s’mund t’i shmanget gravitacionit tė njė vrime tė zezė, as edhe tufat e dritės qė lėvizin me njė shpejtėsi prej 300,000 kilometrave (190,000 miljave) nė sekond. Pasiqė as edhe drita s’mund t’i shmanget, vrimat e zeza janė gjithmonė tė errėta. Nuk ekziston asnjė arsye pse planeti jonė qė lėvizė me shpejtėsi tė mėdha nėpėr hapėsirė, s’do tė duhej tė futej nė fushėn gravitacionale tė njė vrime tė zezė. Nė tė vėrtetė, shkencėtarėt nė Amerikė kanė zbuluar ekzistencėn e dy vrimave tė zeza aktive nė qendrėn e galaktikės sonė, secila duke qenė nė gjendje qė tė gllabėrojė me miliona yje mė tė mėdha se Dielli jonė.

    Shoqata e astronomėve amerikan sė voni botoi njė raport shkencor nė tė cilin thot se njėra prej vrimave tė zeza ėshtė mu nė qendėr tė galaktikės sonė, vetėm 26,000 vite drite larg prej Tokės (njė vit drite ėshtė gati 9.5 trilion kilometra apo pothuajse gjashtė trilion milje). Quhet “Shigjetari A” apo “Ylli-A,” 31 dhe ėshtė poaq i madh sa sistemi ynė diellor, por ka njė masė me miliona herė mė tė madhe. Bazuar nė llogaritjet, masa e saj ėshtė 2.6 miliardė herė ajo e Diellit dhe gllabėron yjet me njė shpejtėsi prej 965 kilometrave (600 miljeve) nė sekond. Ky padyshim ėshtė njė zbulim i rėndėsishėm dhe paraqet njė rrezik tė madh pėr planetin tonė.

    Vrima tjetėr e zezė, “Besnikja e vjetėr (Old Faithful)” ka njė formė sferike, ėshtė shumė mė e madhe dhe ėshtė 40,000 vite drite larg. Ajo i nganė njė monstrumi tė pangopshėm qė gllabėron tė gjitha yjet nė afėrsi tė saj.

    Fakti se Ylli-A gllabėron yjet nė rrethinėn e tij me njė shpejtėsi prej 965 kilometrave (600 milje) nė sekond tregon se forca e tij gravitacionale rritet me secilin yll qė gllabėron. Prandaj, nė fund tė kėtij procesi, shpejtėsia e shkallėzuar me tė cilėn ajo tėrheq objektet brenda saj do tė arrijė njė madhėsi tė pabesueshme.

    Pasiqė vrimat e zeza gllabėrojnė dritėn, ato nuk mund tė shihen apo perceptohen madje edhe me anė tė teleskopėve mė tė zhvilluar dhe teknologjisė tjetėr. Prandaj, shkencėtarėt duhet tė pėrcaktojnė ekzistencėn e tyre pėrmes hulumtimeve dhe matjeve. Duke pėrdorur mjete tė tilla, shkencėtarėt tashmė kanė vėrtetuar ekzistencėn e disa vrimave tė zeza. Mirėpo, ka shumė tė ngjarė se ende nuk janė zbuluar shumė mė tepėr sosh pasiqė niveli i tanishėm i hulumtimeve ėshtė i pamjaftueshėm.

    Shumė shkencėtarė besojnė se Dielli jonė ka njė binjak, i cili me sa duket u shėndrrua nė vrimė tė zezė. Arsyetimi qė qėndron pas kėtij supozimi ėshtė se tė gjitha yjet tjera nė sistemin tonė diellor ekzistojnė nė grupe prej dy, tre dhe pesė sosh, pėrveē Diellit tonė. Provat qė e mbėshtesin kėtė janė tė konsiderueshme dhe po analizohen. Duke qenė se Dielli ėshtė vetėm 150 milionė kilometra (93 milionė milje) larg prej Tokės, rreziku i mundshėm ėshtė i pamohueshėm. Thėnė shkurt, nuk ekziston ndonjė arsye pse Toka tė mos bie nė fushėn gravitacionale tė njė vrime tė zezė nė ēdo moment.

    Shumė shkencėtarė besojnė se njė vrimė e zezė do tė asgjėsojė Tokėn duke e gllabėruar atė. Madje edhe nėse Toka i shmanget kėtij fundi, ekziston njė rrezik i madh qė njė vrimė e zezė tė kalojė pranė sistemit tonė diellor. Dhe ē’do tė ndodhte nėse njė vrimė e zezė t’i afrohej qetėsisht sistemit tonė diellor? Njė gjė e tillė do tė ndryshonte orbitat e shumė planeteve, gjė qė natyrisht do tė ndikonte nė barazpeshėn e Tokės. Qindra e madje edhe mijėra asteroide do tė mund tė ndikoheshin nga njė forcė e tillė gravitacionale. Shumė prej tyre do tė gllabėroheshin nga vrima e zezė dhe qindra apo mijėra sosh do tė binin nė Tokė.



    GALAKTIKAT QĖ PĖRPLASEN


    Vlerėsohet tė ketė 200 galaktika tjera pėrveē galaktikės sonė nė gjithėsi, secila prej tė cilave pėrbėhet prej 200 miliardė yjesh, sillet rreth boshtit tė saj dhe e ndjekė njė orbitė. Galaktika jonė lėvizė me njė shpejtėsi tė madhe nė drejtim tė njė pikė imagjinare tė quajtur Maja Diellore afėr yllit tė ndritshėm Vega. Pėr shkak tė gjithė kėsaj lėvizjeje nė gjithėsi, ndeshje dhe shpėrthime vigane ndodhin. Por pėr shkak se ato ndodhin me miliona vite drite larg, ne nuk i vėrejmė ato.

    Pėr shembull, teleskopi Habėll bėri fotografitė e pėrplasjes sė dy galaktikave nė njė largėsi prej rreth 63 milionė vjet drite larg. Si rezultat i kėsaj ngjarjeje, yje tė reja lindėn dhe re tė mėdha hidrogjeni u formuan dhe u liruan nė hapėsirė. Po tė ndodhte njė pėrplasje e tillė pranė Tokės, do tė mund tė bėhej njėri prej faktorėve qė do tė shkatėrronte planetin tonė.

    Veē kėsaj, shkencėtarėt theksojnė se njė fund i tillė me sa duket e pret sistemin tonė diellor. Njė zbulim i tillė ėshtė dhėnė nė vazhdim:

    Astrofizikanėt flasin pėr probleme serioze qė Toka do tė ketė nė tė ardhmėn e afėrt. I pari prej tyre ėshtė njė shpėrthim i supernovės (supernova: njė yll qė shpėrthen dhe bėhet tejet i ndritshėm gjatė kėtij procesi). Madje edhe nėse koha dhe vendndodhja e kėtij shpėrthimi ėshtė e panjohur, parashikimet e parashtruara shikojnė nga e ardhmja e afėrt dhe nuk janė shumė inkurajuese. Sipas shkencėtarėve, supergjiganti i kuq ylli Betelgez nė njė largėsi prej 430 vite drite, duket i gatshėm tė eksplodojė. Ata mendojnė se hipernovat janė krijuar me anė tė bashkėshkrirjes apo bashkimit/shkrirjes sė vrimave tė zeza me yjet neutronike. Por asnjėri prej tyre nuk e din se si shpėrndahen kėto bomba me orė nė hapėsirė ose se ēdo tė ndodhte me ne poqese ato do t’i afroheshin botės sonė. 32

    Kur’ani zbulon se nė atė Ditė, Toka do tė lėkundet nga dridhjet shkatėrruese; se njerėzit do tė pėrjetojnė njė tmerr tė kulluar, se Dielli, Hėna dhe yjet do tė shuhen; dhe se ēdo gjė do tė shkatėrrohet furishėm. Njė pėrplasje do tė mund t’i shkaktonte gjithė kėto ngjarje dhe do tė prekte gjithashtu jo vetėm Tokėn por tėrė sistemin tonė diellor.

    Hulumtimet shkencore zbulojnė se Dita e premtuar e Gjykimit do tė vie patjetėr, dhe se tė gjitha gjallesat dhe gjėrat e pajetė dhe Toka gjithashtu do tė shkatėrrohen dhe se Allahu do tė krijojė njė qiell tė ri dhe njė botė tjetėr. E gjithė kjo rrėfehet pėr tė theksuar se Toka mund tė vdes poashtu nga shkaqe natyrore. Mirėpo, nuk ka dyshim se Allahu nuk ka nevojė pėr njė shkak pėr tė bėrė gjėra tė tilla dhe se nėse Allahu dėshiron, ai mund tė bėj qė Dita e Gjykimit tė ndodhė nė ēfarėdo kohe dhe madje pa pasur nevojė pėr njė pėrplasje apo njė shpėrthim.

    Mundėsitė qė kemi ekzaminuar kėtu janė vetėm disa prej mėnyrave tė mundshme qė jeta tė asgjėsohet. Veē kėsaj, hulumtimi shkencor vėrteton se njė ngjarje e tillė ėshtė njė pritje realiste.

    Zgjerimi i vazhdueshėm i gjithėsisė ėshtė njė tjetėr shkak i mundshėm qė Toka tė vdes. Njerėzit nuk janė tė prekur nga shqetėsime tė tilla, sepse ata i shohin ato si mundėsi shumė tė largėta apo thjeshtė parapėlqejnė t’i lėnė gjeneratat e ardhshme tė merren me to. Megjithatė, ekzistojnė madje edhe rreziqe mė tė mėdha dhe vetėm Allahu e di se cila do tė sjellė Ditėn e Gjykimit. Pa marrė parasysh se sa e largėt u duket njerėzve njė mundėsi, hulumtimet dhe shtimi i ngjarjeve katastrofike sugjerojnė se njė ditė e tillė po afrohet. Dhe vetėm Allahu e di se kur do tė ndodhė kjo, sepse:


    Ai ėshtė qė krijoi qiejt dhe Tokėn me qėllim tė caktuar. Ditėn kur Ai thotė: "Bėhu!" ajo bėhet. Fjala e Tij ėshtė e njėmendtė dhe Atij i takon sundimi Ditėn kur i fryhet Surit. Ai e di tė fshehtėn dhe dukshmėn. Ai ėshtė mė i urti qė di pėr ēdo gjė nė hollėsi. (Sure En’am: 73)



    ALLAHU ĖSHTĖ I GJITHĖFUQISHĖM


    Pėr shumė vite, njerėzit janė pyetur se si do tė vdes gjithėsia. Shumė mundėsi na shfaqen nė mendje, por Allahu mund tė bėj qė kjo tė ndodhė pa asnjė shkak dhe krejt papritur. Mundėsitė e zbuluara me anė tė hulumtimeve shkencore pėrbėjnė njė paralajmėrim dhe na japin mundėsinė qė tė mendojmė dhe t’i drejtohemi Allahut para se tė vie ajo Ditė e vėshtirė sipas vullnetit tė Tij. Besimtarėt janė tė sigurt se Dita e Gjykimit do tė ndodhė nė kohėn e paracaktuar nė praninė e Tij. Tė gjithė njerėzit do ta pėrjetojnė atė, sepse do tė jenė tė pėrfshirė nga i Gjithėfuqishmi, si nė vazhdim:


    Ose, mund tė bėjmė qė ti ta shohėsh atė qė Ne u premtuam (dėnimin), ngase ata janė tė pėrfshirė plotėsisht nė fuqinė Tonė. (Sure Zuhruf: 42)


    Shumė ngjarje mund tė bėjnė qė rregulli ekzistues i Tokės tė rrėnohet dhe e tėrė jeta tė asgjėsohet. Veē kėsaj, me kalimin e kohės, shkaqe madje edhe mė tė mundshme u shtohen atyre qė tashmė ekzistojnė. Shumė shenja tregojnė se bota jonė ėshtė duke lėvizur me shpejtėsi drejt fundit tė saj tė paracaktuar, madje edhe nėse shumica e njerėzve e mohojnė ekzistencėn e Ditės sė Gjykimit. Kur’ani e vė nė pah kėtė tė vėrtetė nė vargun vijues:


    S'ka dyshim se Ora (momenti/kijameti) do tė vijė pa tjetėr, por Unė e kam fshehur atė qė secili njeri tė shpėrblehet pėr atė qė ka bėrė. (Sure Ta Ha: 15)


    Shkencėtarėt kanė arritur njė konsensus, tė bazuar nė tė dhėnat shkencore, se gjithėsia do tė asgjėsohet. Gazetat, revistat, programet televizive dhe mediumet tjera shpesh i informojnė njerėzit pėr zbulimet mė tė reja shkencore. Hulumtuesit tė cilėt janė tė vetėdijshėm pėr kėto fakte po kėrkojnė mėnyra pėr tė parandaluar fatkeqėsi tė tilla pėr tė vonuar vdekjen e gjithėsisė. Njė tjetėr fushė e hulumtimeve pėrqendrohet nė ndryshimet e mundshme qė do tė mund tė ndodhnin nė Tokė dhe nė atė se cilat do tė ishin efektet e tyre pėr jetėn po ta godiste njė katastrofė e tillė. Tė dhėnat qė rezultojnė bartin njė ngjashmėri mahnitėse me shumė ngjarje tė parashikuara nė Kur’an.






    PASI TĖ VDES GJITHĖSIA



    Nė Ditėn e Gjykimit, ēdokush do ta shoh realitetin qartė. Mosbesimtarėt do tė jenė tė pėrballur me realitetin e Ahiretit nė tė cilin ata nuk besuan kurrė, u zmbrapsėn nga tė menduarit pėr tė dhe e refuzuan. Ata do tė shohin pasojat e gabimit tė tyre dhe do tė kėrkojnė rrugėdalje me kėmbėngulje; mirėpo, nuk do ta gjejnė. Ata do tė kenė takuar njė fund shkatėrrimtar dhe do tė jenė pėrplot pendim. Kur’ani rrėfen psikologjinė e tyre nė hollėsi.

    Tė pėrballur me Ditėn e Gjykimit, dėshiruan apo jo, ata do tė jenė dėshmitarė tė ngjarjeve unike pasi t’i fryhet Surit: tė shkatėrrimit tė Tokės dhe qiejve dhe tė shkatėrrimit tė gjithėsisė dhe gjithė asaj qė ajo pėrmban. Pasi tė ketė pėrfunduar kjo, Allahu do t’i rikrijojė qiejtė, botėn dhe njerėzimin pėrsėri. Allahu, i Cili krijoi qiejtė, Tokėn dhe tė gjitha botėrat, padyshim se ka fuqi tė krijojė tė ngjashme me to, sepse:


    A nuk e kuptuan ata se Allahu qė krijoi qiejt e Tokėn ėshtė i plotėfuqishėm qė tė krijojė ashtu siē janė ata, dhe Ai u ka caktuar afatin (e vdekjes e tė ringjalljes) nė tė cilin nuk ka dyshim? Por zullumqarėt nuk deshėn tjetėr, vetėm tė refuzojnė. (Sure Isra: 99)


    A nuk e dinė ata se Allahu qė krijoi qiejt dhe Tokėn dhe nuk u lodh nė krijimin e tyre, ka fuqi t'i ngjallė tė vdekurit? Po, Ai ėshtė i plotfuqishėm pėr ēdo send. (Sure Ahkaf: 33)


    Ngjarjet e Ditės sė Gjykimit do tė sjellin qiej tė rinjė dhe njė botė tė re, sepse ky ėshtė vullneti i Tij. Njerėzit do tė sillen nė praninė e Tij pėr tė dhėnė llogari pėr gjithė ēka kanė punuar, sepse:


    Ditėn kur toka ndryshohet nė tjetėr tokė, e edhe qiejt nė tjerė qiej, e ata (njerėzit) tė gjithė dalin sheshazi para Allahut, Njė, Mbizotėruesit. (Sure Ibrahim: 48)


    Kjo Ditė e vėshtirė pėrkufizohet si “Dita e Shpėrblimit,” “Fundi i Botės,” apo “Dita e Fundit” nė Kur’an. Toka dhe qiejt e krijuar pėrsėri do tė jenė tė amshueshme dhe njerėzimi do tė ringjallet. Besimtarėt dhe mosbesimtarėt do tė ndahen dhe do tė dėrgohen nė vendet e tyre pėrkatėse nė jetėn e pėrjetshme. Askush, pėrfshirė edhe mosbesimtarėt, s’do tė jetė i huaj nė kėtė ditė.

    Besimtarėt, tė cilėt u pėrgatitėn pėr jetėn e tyre nė Ahiret, do tė gjejnė ngjarjet e kėsaj Dite saktėsisht ashtu siē i parashikoi Kur’ani dhe do tė kenė prehjen e pranimit tė asaj qė Allahu u premtoi. Nė anėn tjetėr, mosbesimtarėt do tė pėrjetojnė njė frikė, pendim dhe shqetėsim tė pashpjegueshėm, sepse ata i kaluan jetėrat e tyre duke iu kundėrvėnė sistemit tė Allahut. Por nė kėtė moment ata do tė jenė tė vetėdijshėm pėrplot dhimbje pėr gabimin e tyre. Ata do tė jenė ballė pėr ballė me tė vėrtetėn pėr tė cilėn njė kohė menduan me fjalėt “ēka nėse kjo ėshtė e vėrtetė” nė pasiguri dhe frikė. Ata do t’i fillojnė ēastet e tyre tė para tė ndėshkimit tė tyre tė pėrjetshėm, i cili s’mund tė parandalohet apo tė shmanget dhe janė tė gjykuar qė ta pėrjetojnė kėtė gjendje pėrgjithmonė, sepse:


    Si e mohoni Allahun, e dihet se ju ishit tė vdekur, e Ai ju ngjalli, mandej ju bėn tė vdisni e pastaj ju ringjall, e mandej tek Ai do tė ktheheni? (Sure Bekare: 28)



    TINGULLI I DYTĖ I SURIT DHE DITA E

    RINGJALLJES


    E atyre qė iu ėshtė dhėnė dija dhe besimi thonė: "Ju keni qėndruar aq sa u pat caktuar Allahu deri nė Ditėn e Ringjalljes. E kjo pra ėshtė Dita e Ringjalljes, por ju ishit qė nuk e pranonit." E atė ditė pėr ata qė bėnė zullum, arsyetimi nuk u bėn dobi e as qė kėrkohet prej tyre tė justifikohen. (Sure Rum: 56-57)


    Allahu u dėrgoi tė Dėrguarit e Tij gjithė popujve gjatė historisė pėr t’i bėrė me dije pėr ekzistencėn e Tij dhe pėr Ditėn e Gjykimit dhe pėr t’i thirrur nė besim. Por siē zbulon Kur’ani, pėrveē njė pakice tė vogėl, shumica e njerėzve zgjidhėn pėr tė mos besuar, kundėrshtuan Allahun dhe tė Dėrguarit e Tij dhe mohuan ringjalljen, siē zbulojnė vargjet nė vazhdim:


    Ata u betuan nė Allahun, me betimin e tyre tė fortė se Allahu nuk e ringjall atė qė vdes! Po, (i ringjall) ai ėshtė premtim i Tij i prerė, por shumica e njerėzve nuk e dinė. I ringjall pėr t'ua sqaruar atyre atė pėr ēka pėrēaheshin dhe pėr t'ua bėrė me dije atyre qė nuk besuan se me tė vėrtetė ishin gėnjeshtarė. (Sure Nahl: 38-39)


    (Paria e popullit tė Nuhit tha:) “E nėse i pėruleni njė njeriu qė ėshtė si ju, vėrtet, atėherė do tė jeni tė humbur e tė mashtruar. Mos vallė ai po ju premton se pasi qė tė vdisni, tė bėheni dhe e eshtra (tė kalbur), do tė nxirreni tė gjallė?" Sa larg e larg ėshtė sendėrtimi i asaj qė premtoheni! Nuk ka tjetėr, pos jetės sonė tė kėsaj bote, vdesim, lindim dhe ne nuk do tė ringjallemi.” (Sure Mu’minun: 34-37)


    Njėra prej arsyeve kryesore qė qėndron pas mohimit tė tyre ėshtė se ata e konsiderojnė kėtė jetė si jetėn e vetme qė ekziston. Ky gjykim i gabuar i shtynė ata tė mendojnė se ekziston vetėm mosqenia pas vdekjes, gjė qė u jap atyre zemėr ta refuzojnė ringjalljen, ngjarjet e shpallura nė Kur’an dhe Ditėn e Gjykimit, edhepse tė gjitha gjallesat dhe bota do tė vdesin. Kur’ani jap shumė shembuj, disa prej tė cilėve janė dhėnė mė poshtė:


    Ai na solli Neve shembull, e harroi krijimin e vet e tha: "Kush i ngjall eshtrat duke qenė ata tė kalbur?” Thuaj: "I ngjall Ai qė i krijoi pėr herė tė parė, e Ai ėshtė shumė i dijshėm pėr ēdo krijim. Ai qė prej drurit tė gjelbėr ju bėri zjarrin, e ju prej tij ndezni.” A nuk ėshtė i fuqishėm Ai, qė krijoi qiejt e Tokėn, tė krijojė njerėz sikundėr qė i krijoi ata? Po, Ai ėshtė krijuesi, i dijshmi. Kur Ai dėshiron ndonjė send, urdhėri i Tij ėshtė vetėm t'i thotė: "Bėhu!" dhe menjėherė bėhet. I lartė ėshtė Ai. Nė dorėn e Tij ėshtė pushteti mbi ēdo send dhe vetėm te Ai do tė ktheheni. (Sure Ja Sin: 78-83)


    Nga argumentet e Tij ėshtė edhe toka qė ti e sheh tė thatė (shkretėtirė), e kur Ne i lėshojmė asaj shiun, ajo gjallėrohet e shtohet. S'ka dyshim se Ai qė e ngjalli atė, do t'i ringjallė tė vdekurit. Padyshim Ai ka mundėsi pėr ē'do gjė. (Sure Fussilet: 39)


    Madje edhe krijimi i njerėzimit nė vetvete ėshtė njė provė e rėndėsishme e ringjalljes. Secili person u shėndrrua nė njė qenie komplete prej njė spermatozoidi tė vetėm dhe njė vezoreje. Fakti se, me kalimin e kohės, njė qelizė e vetme bėhet njė qenie qė mendon, sheh dhe gjykon pa asnjė ndėrhyrje njerėzore ėshtė njė tregues i qartė i krijimit. Allahu e krijoi njerėzimin prej asgjėsė dhe ashtu Ai mundet me lehtėsi tė ribashkoj eshtrat e derdhur tė secilit person pėr ta rikrijuar atė. Njerėzit qė shpėrfillin kėtė krijim e injorojnė vet ekzistencėn dhe arsyen e tyre dhe e refuzojnė ringjalljen e tyre me njė guxim djallėzor. Ky ėshtė njė akt i paturpėsisė sė madhe, sepse njerėzit e tillė marrin njė qėndrim kundėr Allahut dhe do tė ballafaqohen me kėtė realitet nė Ahiret. Pas Ditės sė Gjykimit, pėr tė cilėn njerėzit do tė bėhen tė vetėdijshėm me tingullin e parė tė Surit, tingulli i dytė do t’i bėjė me dije ata se ringjallja ka ardhur. Duke dalur prej varreve tė tyre, ata do tė qėndrojnė duke pritur nė fillimin e jetėrave tė tyre tė pėrjetshme, siē e bėn tė qartė vargu vazhdim:


    Dhe i fryhet Surit dhe bie i vdekur ēka ka nė qiej dhe nė tokė, pėrveē atyre qė do Allahu (tė mos vdesin), pastaj i fryhet atij herėn tjetėr, dhe ja, tė gjithė ata tė ngritur e presin (urdhėrin e Zotit). (Sure Zumer: 68)



    VEĒORITĖ E DITĖS SĖ GJYKIMIT


    Allahu do ta shkaktojė Ditėn e Gjykimit me tė njėjtėn lehtėsi me tė cilėn Ai krijoi Tokėn, qiejt dhe njerėzimin. Njė ngjarje e tillė pohohet me fjalė tė tilla si “jashtė ēdo dyshimi” dhe “i sigurt/i padyshimtė.” Kėto fjalė, tė cilat shprehin njė gjė absolutisht tė sigurt, shtojnė frikėrespektin e besimtarėve pėr Allahun dhe pėrpjekjet e tyre nė Tokė dhe u japin pėrgjigje dyshimeve dhe refuzimit tė mosbesimtarėve pėr atė Ditė nė mėnyrėn mė tė qartė.

    Pikėrisht sikurse nė tė kaluarėn, shumica e njerėzve ose e refuzojnė haptazi ose kanė braktisur religjionin e vėrtetė pėr njė tė rrejshėm tė bazuar dhe tė shkrirė me traditėn dhe folklorin. Mirėpo, nuk ka ndonjė shpjegim tė arsyeshėm pėr ata qė dinė tė mendojnė dhe tė gjykojnė normalisht pėr tė shpėrfillur mundėsinė e Ditės sė Gjykimit. Tė dhėnat shkencore gjithashtu sugjerojnė se fundi i Tokės ėshtė afėr. Disa njerėz vazhdojnė tė shpėrfillin kėtė fakt sepse ata nuk e njohin dhe nuk e vlerėsojnė Allahun ashtu siē duhet dhe kėshtu devijojnė prej udhėzimit tė vėrtetė tė Kur’anit dhe nuk mendojnė se do tė japin pėrgjegjėsi pėr veprimet e tyre atė Ditė. Besimtarėt, tė cilėt veprojnė me frikėrespekt ndaj Allahut, janė tė vetėdijshėm pėr fundin qė po afron, ndėrsa ata tė cilėt ndjekin udhėzimin e unit tė tyre egoist shpėrfillin kėtė tė vėrtetė madhėshtore. Allahu zbulon kėtė realitet si nė vazhdim:

    Thuaj: "Allahu ju jap jetė dhe ju bėn tė vdisni, e pastaj do t'ju tubojė nė Ditėn e Ringjalljes pėr tė cilėn nuk ka dyshim. Por shumica e njerėzve nuk e dinė kėtė. (Sure Xhathije: 26)


    Ata tė cilėt e shpėrfillin tė vėrtetėn, pėrkundėr tė qenit vazhdimisht tė thirrur nė religjion, munden vetėm ta kuptojnė plotėsisht fundin rrėnqethės qė i pret ata nė Ditėn e Gjykimit. Vetėm kur ata tė pėrballen me gjithė atė qė mohuan do ta shohin qartė boshllėkun e pėrpjekjeve tė tyre:


    (Nė Ditėn e Kėrcėnimit, atyre do t’u thuhet:) “Ju ishit tė pavėmendshėm pėr kėtė (ditė), e Ne ua tėrhoqėm perdėn tuaj dhe sot shikimi ėshtė i mprehtė.” (Sure Kaf: 22)


    Arsyeja pse ata nuk mund ta kuptojnė kėtė Ditė madhėshtore ėshtė se ata besojnė tej mase nė udhėzimin e epsheve dhe mendimeve tė tyre, janė tė pėrkushtuar vetėm ndaj dėshirave dhe interesave tė tyre vetjake dhe ia kthejnė shpinėn tė vėrtetės, duke verbuar kėshtu vetėdijet e tyre, tė cilat do tė mund t’ua largonin perdet e mosdijes sė tyre. Allahu zbulon se njerėzit tė cilėt kėrkojnė dynjanė ndjekin unet e tyre egoiste dhe shpėrfillin vetėdijet e tyre. Si pasojė, ata nuk posedojnė arsye. Ky ėshtė kuptimi qė qėndron pas thėnies Kur’anore qė tė tillėt do t’i kenė zemrat e mbyllura, gjė qė e bėn tė pamundshme pėr ta tė shohin dhe ta dallojnė tė vėrtetėn. Por, nė Ditėn e Gjykimit, ata do tė jenė dėshmitarė tė ekzistencės dhe madhėshtisė sė Allahut, si edhe tė vėrtetėsisė sė premtimit tė Tij.

    Po tė besonte njė person nė Ditėn e Gjykimit dhe nė ngjarjet e saj madje edhe pėr njė moment apo tė merrte parasysh mundėsinė e vėrtetėsisė sė saj vetėm pėr njė sekond, ai ose ajo do tė ndiente njė frikė tė papėrshkrueshme. Duke e refuzuar mundėsinė e ekzistencės sė Ahiretit qė nga fillimi apo duke mos menduar kurrė pėr tė bėn qė disa njerėz tė ēorientohen dhe tė mendojnė se do tė hyjnė nė njė gjendje tė mosqenies pas vdekjes. Pasiqė ata nuk mendojnė pėr frikėn e tė shėndrruarit nė mosqenie, e kanė mė lehtė tė besojnė kėtė se sa tė besojnė nė Ditėn e Gjykimit dhe nė Ahiret. E tillė ėshtė strategjia e Shejtanit, sepse ai kėrkon t’i ndalojė njerėzit pėr tė mos menduar pėr gjėra tė tilla dhe i nxitė ata tė shpenzojnė kot jetėrat e tyre tokėsore me dėshira pėr superioritet tė paarritshėm dhe dėshira pėr pasuri tė madhe. Kjo ėshtė njėra prej arsyeve kryesore pse njerėzit e injorojnė Ahiretin. Mirėpo, realiteti i tij do tė ngjallė pendim dhe frikė rrėnqethėse, sepse ata do tė jenė tė paaftė t’i shmangen kėsaj Dite tė vėshtirė, meqė:


    Me qafat e zgjatura, sy tė ngujuar, duke shpejtuar drejt Thirrėsit. Mosbesimtarėt do tė thonė: "Kjo ėshtė ditė e vėshtirė!" (Sure Kamer: 8)






    RINGJALLJA E TĖ VDEKURVE


    Dhe i fryhet Surit dhe bie i vdekur ēka ka nė qiej dhe nė tokė, pėrveē atyre qė do Allahu (tė mos vdesin). Pastaj i fryhet atij pėr herė tė dytė, dhe ja, tė gjithė ata tė ngritur e presin (urdhėrin e Zotit). (Sure Zumer: 68)


    Siē theksohet nė kėt ajet, kur i fryhet Surit pėr tė dytėn herė, varret do tė zbrazen. Pasiqė askush apo asnjė forcė nuk mund ta pėrballojė apo vonojė urdhėrin e Zotit tonė, tė gjithė tė vdekurit do tė ringjallen, pėrkundėr mohimit tė tyre se njė gjė e tillė do tė ndodhte ndonjėherė. Kur’ani thot:


    Nga argumentet e Tij ėshtė qė me fuqinė e Tij bėri tė qėndrojė (pa shtyllė) qielli e Toka, mandej kur t'ju thėrret juve me njė tė thirrme prej tokės, ju menjėherė do tė dilni. (Sure Rum: 25)


    Ata (idhujtarėt nė dynja) thonė: "A thua do tė bėhemi pėrsėri kėshtu si jemi edhe pasi tė jemi bėrė eshtra tė kalbur, tė ngrėnė prej krimbave?" Ata thonė: "Atėherė, ai kthim do tė jetė dėshpėrues pėr ne!" Po ajo (ringjallja) nuk do tė jetė tjetėr pos njė Thirrje (Klithje) e Madhe, dhe ata pėrnjėherė do tė gjendjen mbi sipėrfaqen e tokės, tė zgjuar krejtėsisht! (Sure Nazi’at: 10-14)


    Njerėzit sillen sikurse kjo botė do tė ekzistojė pėrgjithmonė. Ky ėshtė njėri prej gabimeve mė tė mėdha tė jetėrave tė tyre, sepse ajo i shtynė ata tė mendojnė se rregulli mahnitės i botės, i krijuar prej Allahut, ėshtė i vetmjaftueshėm dhe i amshueshėm. Por pasiqė vdesin, do tė shohin se vdekja nuk i jap fund gjithēkaje, mė tepėr, ėshtė fillimi i jetėrave tė tyre tė amshueshme. Duke besuar se do tė hynin nė mbretėrinė e mosqenies, ata papritur mbėrthehen nga llahtari kur tė dėgjojnė tingullin e dytė tė Surit. Shkrimet e veprave tė tyre ende nuk janė shpalosur, dhe as qė kanė shijuar atė qė ėshtė ndarė pėr ta. Sidoqoftė, ata thonė “Tė mjerėt ne!” dhe ngriten prej varreve tė tyre. Nė realitet, ata e dinin se kjo ditė do tė vinte. Kur’ani pėrshkruan frikėn e tyre atė Ditė, si vijon:


    E thonė: "Tė mjerėt ne! Po kush na ngriti prej ku ishim tė shtrirė nė varre?" Kjo ėshtė ajo qė na premtoi i Gjithėmėshirshmi dhe e vėtetuan tė Dėrguarit. (Sure Ja Sin: 52)


    Tani ėshtė tepėr vonė, sepse jetėrat e tyre nė Tokė nuk japėn as kėnaqėsi tė vėrtetė dhe as rehati tė vėrtetė dhe gjithēka qė ata kishin bėrė deri atėherė vetėm se pėrgatiti pėr ta kėtė ditė mė tė vėshtirėn prej tė gjithave.





    Ata do t’i drejtohen Thirrėsit


    Atė ditė, ata do tė shkojnė pas Thirrėsit, e nuk do t'i largohen fare atij. Para tė Gjithmėshirshmit do tė ulen zėrat e nuk do tė dėgjohet tjetėr pos njė zė i ulėt (pėshpėritje). (Sure Ta Ha: 108)


    Kur njerėzit tė dalin prej varreve tė tyre dhe fillojnė tė vrapojnė nė drejtim tė njė thirrje, ēfarė ata kurrė mė parė nuk kanė ndėgjuar, ata s’do tė ndalojnė sė vrapuari derisa tė arrijnė vendin prej nga u thirrėn. Besimtarėt do tė arrijnė tė kėnaqur dhe tė qetė, ndėrsa mosbesimtarėt do tė arrijnė sikurse tė kishin parandjerė atė qė i pret, duke thėnė vazhdimisht “Kjo ėshtė njė ditė e vėshtirė!” (Sure Kamer: 8). Tani ėshtė koha pėr t’u tubuar dhe asgjė s’mund ta ndalojė kėtė. Ēdokush qė ka jetuar ndonjėherė do tė tubohet dhe do tė fillojė tė lėvizė me shpejtėsi, me habi dhe bindje ndaj Allahut, drejt ndėshkimit tė tyre. Ikja dhe kthimi nė Tokė janė tė pamundshme dhe i gjithė pendimi i padobishėm. Frika dhe llahtari do ta mbėrthejė tėrė qenien e tyre, sepse:


    Ditėn kur duke u ngutur dalin prej varreve, sikur nguteshin te idhujt, me shikimet e tyre tė pėrulura tė kapluara nga poshtėrimi. Ajo ėshtė Dita qė u ishte premtuar. (Sure Me’arixh: 43-44)


    (Ata thonė:) “Pasi tė vdesim ne, tė bėhemi dhe e eshtra tė kalbur, do tė ringjallemi prap? Edhe tė parėt tanė tė hershėm?” Thuaj: "Po, bile ju do tė jeni tė nėnēmuar!" (Sure Saffat: 16-18)


    Mosbesimtarėt, tė cilėt ishin tė pavėmendshėm ndaj kufizimeve tė Allahut, qė ishin mendjemėdhenjė dhe tė pabindur nė Tokė, tani do tė bėhen shumė tė bindur dhe tė nėnshtruar. Ata do pasojnė thirrjen pa kushtėzim, sepse do tė jenė tė paaftė tė veprojnė sipas vullnetit tė tyre. Ata do t’i jenė nėnshtruar Allahut dhe do t’i pėrulen vullnetit tė Tij, deshėn apo jo, sepse jeta e udhėhequr nga egoja qė ata jetuan nė dynja tani ka marrė fund. Ata do ta kuptojnė qartė paaftėsinė e tyre para Allahut, ashpėrsinė e ndėshkimit tė Tij dhe tė vėrtetėn qė del nga kjo:


    Pra, largohu prej tyre. Ditėn kur Thirrėsi u kumton atyre njė gjė tė tmerrshme. (Sure Kamer: 6)


    Tė gjithė njerėzit mė nė fund do ta kuptojnė se nuk kanė mundėsi tjetėr veēse t’i binden Allahut dhe t’i pėrulen vullnentit tė Tij. Ata s’do tė jenė nė gjendje tė veprojnė ndryshe, madje edhe po tė dėshironin.

    Kjo Ditė e premtuar ėshtė njė ditė jashtėzakonisht tragjike pėr mosbesimtarėt. Llahtari i Ditės sė Takimit dhe pėrvoja e frikshme e ngritjes prej varreve ėshtė e pamohueshme. Njerėzit do t’i shohin paraardhėsit e tyre duke u pėrballur me tė njėjtin realitet me tė cilin ata pėrballen dhe se Allahu ka mbajtur premtimin e Tij.


    Ata do tė jenė si karkaleca tė shpėrndarė


    Shembull i keq u takon atyre qė nuk besojnė nė botėn tjetėr, ndėrsa Allahut i takon shembulli mė i lartė. Ai ėshtė Fuqiploti, I Urti. (Sure Nahl: 60)


    Siē thuhet nė kėtė ajet, secili shembull i dhėnė prej Allahut e pėrshkruan kėtė rrethanė nė mėnyrėn mė tė ngjeshur dhe nė mėnyrėn mė tė mirė. Pėr kėtė arsye, Kur’ani thekson se secili prej ajeteve tė tij ėshtė “Urtėsi e pėrsosur” (Sure Kamer: 5). Duke e marrė parasysh kėtė fakt, ēdo pėrshkrim i dhėnė nė Kur’an na bėn tė mundshme qė tė pėrfytyrojmė Ditėn e Gjykimit dhe gjendjen e njerėzve. Padyshim, premtimi i Allahut ėshtė i vėrtetė dhe tė gjithė shembujt dhe skenat e pėrshkruara do tė bėhen realitet. Pėr shembull, Kur’ani krahason njerėzit qė dalin prej varreve me karkalecat e shpėrndarė, si nė vazhdim:


    Dalin prej varreve tė tyre me shikim ė pėrulur, si karkaleca tė shpėrndarė. (Sure Kamer: 7)


    Kjo alegori na bėn tė mundshme qė tė pėrfytyrojmė atė moment nė mėnyrėn mė tė mirė. Mizėrimi i karkalecave ėshtė unik. Karkalecat qė migrojnė udhėtojnė nė mizėri tė mėdha dhe shkaktojnė dėme nė shkallė tė gjerė. Karkalecat mund tė fluturojnė ndėrmjet 1,500 dhe 1,800 metra (4,900 – 5,900 fut) mbi tokė dhe ata zbresin nė formė tė resė. Mizėritė e karkalecave mund tė migrojnė nė distanca tė mėdha shumė shpejtė dhe mbesin nė fluturim pėr periudha tė gjata. Disa mizėri mbulojnė njė rajon tė njė madhėsie 75 x 15 milje (120 x 25 kilometra), dhe pėrmbajnė rreth 150 miliardė karkaleca. 33

    Siē theksohet nė kėto vargje, me miliarda njerėz shfaqen nė tokė si tė kishin rėnė nga qielli pasiqė e dėgjojnė surin dhe, si karkalecat, do tė fillojnė tė lėvizin sė bashku drejt thirrėsit. Kur’ani pėrmend se:


    Nga argumentet e Tij ėshtė qė me fuqinė e Tij bėri tė qėndrojė (pa shtylla) qielli e Toka me urdhėrin e Tij. Mandej kur Ai t'ju thėrret juve me njė tė thirrme prej tokės, ju menjėherė do tė dilni. (Sure Rum: 25)


    Kjo ėshtė njė pamje mahnitėse, sepse tė gjithė njerėzit tė cilėt kanė jetuar ndonjėherė do tė dalin prej varreve tė tyre, do tė tubohen tė gjithė pėrnjėherė dhe do tė presin gjykimin e paraparė pėr ta.


    Duke i mbajtur kokat e ngritura, ata do tė vrapojnė

    drejt njė vendi

    Nė atė Ditė, kokat e mosbesimtarėve do tė jenė tė ngritura lart, sytė e tyre tė mbėrthyer vetėm nė njė vend dhe do tė vrapojnė si tė ishin tė hipnotizuar. Ata janė duke lėvizur vetėm nė mėnyrėn e pėrcaktuar prej Allahut dhe me fytyrėn drejtuar me fytyrė tė kthyer drejt thirrjes. Nė pajtim me vullnetin e Allahut, ēdo njeri pėrveē besimtarėve, tė cilėt janė tė sigurt, do tė mbėrthehen nga njė frikė e madhe:


    Dhe nė ditėn e kijametit secili do t'i paraqitet Atij i vetmuar. Nuk ka dyshim se atyre qė besuan dhe bėnė vepra tė mira, i Gjithėmėshirshmi do t'u dhurojė (nė zemrat e tyre) dashurinė e Tij. (Sure Merjem: 95-96)


    Mosbesimtarėt do tė vrapojnė me frikė dhe habi, tė paaftė t’i shiqojnė tė tjerėt apo vetveten. Atyre madje as nuk ju shkon ndėrmend ta bėjnė kėtė. Nė Ditėn e Gjykimit, pasuria, fėmijėt apo ambiciet tokėsore do tė humbin vlerėn e tyre. Ēdokush do tė jetė nė njė gjendje tė bindjes sė pakushtėzuar dhe e vetmja gjė e vlefshme ėshtė besimi. Allahu pėrshkruan gjendjen e mosbesimtarėve nė atė moment nė kėtė mėnyrė:


    E ti kurrsesi mos e mendo Allahun si tė pakujdesshėm ndaj asaj qė veprojnė keqbėrėsit. Ai vetėm ėshtė duke i lėnė ata deri nė njė Ditė nė tė cilėn sytė shtangen (mbesin tė hapur). (Atė ditė), ata tė ngutur e duke i ngritur kokat e tyre lart, nuk lėvizin sytė e tyre (pėr tė shikuar), e zemrat e tyre janė tė zbrazėta (nga frika). (Sure Ibrahim: 42-43)


    Ē'ėshtė me ata qė nuk besuan? Ata vrapojnė para teje, me qafa tė zgjatura dhe sy tė shtangur. Ulen nė grupe nė tė djathtė e nė tė majtė teje? A dėshiron secili prej tyre tė hyjė nė Xhennetin e begatshėm? (Sure Me’arixh: 36-38)


    Mosbesimtarėt s’do tė jenė nė gjendje tė pėrpiqen tė shpėtojnė vetveten apo madje tė mendojnė pėr kėtė. Zemrat e tyre do tė jenė tė zbrazėta dhe ata do tė jenė tė vetėdijshėm pėr fundin qė i pret ata. Njerėzit qė ngriten prej varreve tė tyre pėr t’u gjykuar dhe vrapimi i tyre do tė pėrfundojė me tubimin e tyre nė praninė e Zotit, si nė vazhdim:


    Para Zotit tėnd ata do tė rreshtohen nė rreshta: “Keni ardhur te Ne ashtu siē ju krijuam pėr herė tė parė. Po me tė vėrtetė! Edhepse keni pohuar se Ne nuk do tė pėrcaktojmė njė kohė pėr ju.”(Sure Kehf: 48)


    Pjesa mė e madhe e njerėzve nuk besuan se ky takim do tė ndodhte ndonjėherė. Por nė atė Ditė madhėshtore, ata do tė mbėrthehen dhe do tė kuptojnė vėrtetėsinė e saj dhe se nuk mund t’i shmangen asaj.



    TUBIMI PĖR GJYKIM


    Allahu e ka projektuar kėtė moment tė tė vėrtetės, ashtu siē i ka hije fuqisė dhe madhėshtisė sė Tij, tė cilėn mosbesimtarėt e shpėrfillėn dhe iu shmangėn gjatė gjithė jetės sė tyre, ndėrsa besimtarėt pėrgatiteshin pėr tė. Xhibrili dhe tė gjithė engjujt do tė mblidhen nė rreshta pėr gjykimin, tė gjithė njerėzit do tė gjykohen me drejtėsi dhe ata qė flasin do tė jenė nė gjendje tė flasin vetėm tė vėrtetėn:


    Atė ditė Xibrili dhe engjujt qėndrojnė tė rreshtuar, askush nuk flet pos atij qė e lejon i Gjithėmėshirshmi, dhe i cili e thotė tė vėrtetėn. (Sure Nebe’: 38)


    Siē zbulon Allahu, Ai do t’u tregojė madhėshtinė e Tij shėrbėtorėve tė Tij nė nivelin mė tė lartė dhe tetė engjuj do ta mbajnė fronin e Tij:


    Dhe engjujt qėndrojnė nė skajet (anėt) e tij, e atė ditė, tetė (engjuj) e bartin mbi vete Arshin e Zotit tėnd. Atė ditė ju do tė ekspozoheni (para Zotit), duke mos mbetur i fshehtė asnjė sekret i juaji. (Sure Hakka: 17-18)


    Tė gjithė njerėzit qė dalin prej varreve do tė hyjnė nė praninė e Allahut nė turma:


    S'ka dyshim se Dita e Vendimit ėshtė caktuar: Dita kur i fryhet Surit, e ju vini grupe-grupe. (Sure Nebe’: 17-18)


    Kur’ani zbulon se fytyrat e besimtarėve do tė rrezatojnė dhe ata do tė vėshtrojnė Zotin e tyre, ndėrsa mosbesimtarėt as qė do tė ngritin kokat e tyre pėr shkak tė turpit qė ndiejnė. Sjellja e tyre nė atė moment do tė jetė si nė vazhdim:


    E fytyrat (e mėkatarėve) e turpėruara, i pėrulen tė Pėrjetshmit, tė Gjithfuqishmit, sepse ka dėshtuar ai qė barti padrejtėsinė. (Sure Ta Ha: 111)


    Kur u shtojmė me miliarda njerėz tė cilėt janė duke jetuar tani gjithė njerėzve tė cilėt jetuan nė tė kaluarėn dhe do tė jetojnė nė tė ardhmėn, mund tė fitojmė pėrshtypjen pėr pamjet mahnitėse tė masės sė pafund tė njerėzve qė ngriten prej varreve tė tyre. Njerėzit do tė mblidhen, shohin dhe kuptojnė qartė njėri tjetrin, ēfarė kanė bėrė dhe ēfarė ėshtė duke ndodhur, sepse shikimi i tyre do tė jetė i mprehtė:


    (Nė Ditėn e Kėrcėnimit, do t’u thuhet atyre:) “Ju ishit tė pavėmendshėm pėr kėtė (ditė), e Ne ua tėrhoqėm perdėn tuaj dhe sot shikimi juaj ėshtė shumė i mprehtė. (Sure Kaf: 22)


    Tė gjithė njerėzit qė njeriu ka njohur ndonjėherė do tė jenė aty. Tė famshėm apo tė rėndomtė, tė pasur apo tė varfėr, i gjithė njerėzimi do tė mblidhet nė praninė e Allahut, pa asnjė gjurmė tė namit apo pozitės sė tyre nė dynja. Vetėm besimtarėt nuk do tė ndiejnė pendim. Ēdo personi, madje edhe nėse shėnuan njė epokė apo shkruan historinė, do t’i vie keq dhe do tė pėrjetojė tė njėjtėn frikė pėr shkak tė ashpėrsisė sė ndėshkimit tė tyre nė praninė e Tij. Ata mund tė kenė qenė presidentė, muzikantė, artistė apo tė pasur. Por superioriteti i tillė nuk ka mė vlerė dhe tė hollat, zyra dhe shenjat tjera tė shkėlqimit tė dynjasė do tė humbasin vlerėn e tyre. Me fjalė tė tjera, si tė admiruarit ashtu edhe admiruesi do tė jenė nė tė njėjtėn pozitė, sepse:


    Atė Ditė Ne i tubojmė tė gjithė sė bashku… (Sure Junus: 28)

    Thuaj: "Allahu juve ju jap jetėn dhe ju bėn tė vdisni, dhe mandej, do t'ju tubojė nė Ditėn e Ringjalljes pėr tė cilėn nuk ka dyshim, por shumica e njerėzve nuk e dinė kėtė.” (Sure Xhathije: 26)


    Atė Ditė, pozita dhe pasuria tokėsore nuk do tė kenė kurrfarė vlere, askush s’do t’i ndjekė gjurmėt e tjetrit dhe askush nuk do tė pėrpiqet t’i lė mbresa kujtdoqoftė tjetėr. Aristokratėt, tė pasurit, sunduesit dhe bosėt do tė mbajnė pėrgjegjėsi pėr mėkatet e tyre nė tė njėjtėn mėnyrė si tė gjithė njerėzit e rėndomtė dhe e vetmja epėrsi do tė jetė afėrsia e njeriut me Allahun. Gjithė njerėzit do ta kuptojnė qartė se asgjė nuk ka kurrfarė vlere veē pėrpjekjes pėr tė fituar miratimin dhe kėnaqėsinė e Allahut. Dhe, siē rrėfen Kur’ani, mosbesimtarėt tė cilėt ndeshen me kėtė realitet nuk do tė jenė nė gjendje tė kthehen nė jetėrat e tyre tė mėparshme pėr t’u korrigjuar apo pėr tė ndihmuar njėri tjetrin:


    E kur i fryhet Surit, atėherė, nė atė Ditė nuk do tė ketė lidhje familiare mes tyre e as qė do tė pyet kush pėr njėri-tjetrin. (Sure Mu’minun: 101)



    MOMENTI I GJYKIMIT


    Kur’ani zbulon qėllimin e vėrtetė tė jetės njerėzore nė kėtė mėnyrė:


    O njeri! Vėrtet ti pėrpiqesh me njė pėrpjekje tė madhe qė ēon te Zoti yt, dhe do ta gjesh Atė. (Sure Inshikak: 6)


    Ngjarje tė tilla si shkuarja nė univerzitet, diplomimi, martesa apo tė pasurit e fėmijėve konsiderohen si pika kthese nė jetėn e njė personi. Njerėzit me ambicie tokėsore llogaritin ditėt, bėjnė plane dhe pėrgatiten pėr ditėn kur do t’i realizojnė qėllimet e tyre. Ata pranojnė se jetėrat e tyre janė tė pėrshtatura pėr arritjen e kėtyre qėllimeve dhe se ata jetojnė pėr t’i realizuar qėllimet e tilla. Por nė tė vėrtetė, njerėzimi u krijua pėr t’i shėrbyer Allahut. Edhepse ata nuk e pranojnė kėtė, thellė nė veten e tyre janė tė vetėdijshėm pėr kėtė. Mirėpo, njerėzit e marrin kėtė jetė si tė pėrjetshme dhe e kalojnė atė ose duke u pėrpjekur pėr ta harruar apo pėr ta injoruar plotėsisht arsyen e krijimit tė tyre. Pa marrė parasysh se ē’bėjnė gjersa janė gjallė, pikėsynimi pėrfundimtar i tyre ėshtė prania e Allahut: momenti i drejtėsisė nė Ditėn e Gjykimit.

    Ēdo ditė qė kalon na sjell pak mė afėr asaj Dite. Ēdo orė, ēdo minut dhe sekond ėshtė njė hap i ri drejt ringjalljes dhe gjykimit. Ky pėrparim, i cili nuk mund tė kthehet mbrapsht apo tė ndaloj, ndiqet nga ēdokush, sepse:


    Padyshim se te Ne do tė kthehen. Dhe atėherė llogaria e tyre ėshtė vetėm detyrė e Jona. (Sure Gashije: 25-26)


    Kur tė vjen ajo kohė, ēdo gjė do tė arrijė pėrfundimin e saj dhe nuk do tė ekzistojė asnjė mėnyrė pėr t’u kthyer prapa dhe pėr t’u korrigjuar. Tė gjithė ata tė cilėt e shpėrfillėn tė vėrtetėn, qė ju tregua atyre pėrmes vetėdijės sė tyre, do tė pėrjetojnė njė shkallė mė parė tė panjohur tė habisė dhe panikut. Tė gjithė ata tė cilėt nuk e pranuan ekzistencėn dhe njėsinė e Allahut do t’i nėnshtrohen njė ndėshkimi tė pashembullt, sepse tė Dėrguarit e Tij i paralajmėruan dhe i bėn me dije ata se si tė jetojnė dhe u bėn thirrje nė religjionin e vėrtetė. Pėr mė tepėr, Allahu u dha kohė dhe mundėsi tė mjaftueshme pėr tė menduar dhe pėr tė gjykuar pėr tė vėrtetėn e cila ju tregua atyre, sepse:


    …Po a nuk u dhamė juve jetė aq sa qė ai qė ka dashur tė mendojė, ka mundur tė mendojė?… (Sure Fatir: 37)


    Tani koha ka kaluar dhe momenti i tė vėrtetės ka arritur. Allahu, i Cili ka qenė dėshmitar i ēdo gjėje qė secili person ka bėrė gjatė jetės sė tij apo tė saj, ėshtė mė pranė secilit person se sa damari i qafės sė tyre. Dhe tani secili ėshtė vėrtetuar pėr atė se Kush i krijoi ata, pse i krijoi, ēfarė kėrkohej prej tyre dhe se ata do tė kthehen tek Allahu. Ata zgjodhėn tė mashtrojnė vetveten me njė guxim djallėzor, edhepse ishin tė vetėdijshėm pėr kėtė dhe do tė ndėshkohen nė pėrputhje me atė qė vepruan. Atė Ditė, secilit do t’i tregohet se ē’kishin vepruar dhe ē’kishin shtyrė pėr mė vonė:


    Nė ditėn kur Allahu i ringjall ata tė gjithė, i njofton me atė qė kanė punuar, sepse Allahu ka mbajtur ato shėnime, edhe pse ata i kanė harruar. Allahu ėshtė Ai qė sheh dhe pėrcjell ēdo gjė. (Sure Muxhadele: 6)


    Atė ditė njerėzit shfaqen tė ndarė nė grupe qė tė shpėrblehen pėr veprat e tyre. E kush punoi ndonjė tė mirė, qė peshon sa grimca, atė do ta gjejė. Dhe kush punoi ndonjė tė keqe, qė peshon sa grimca, atė do ta gjejė. (Sure Zilzal: 6-8)


    Allahu u bėn thirrje njerėzve qė tė pėrgatiten pėr momentin e tė vėrtetės: “…Ēfarėdo vepre tė mirė qė e punoni, Allahu di pėr tė. Dhe pėrgatituni me furnizim, e furnizimi mė i mirė ėshtė devotshmėria (takva)…” (Sure Bekare: 197). Ata tė cilėt dėgjuan vetėdijet e tyre dhe e pasuan thirrjen e Allahut nuk do tė njohin frikė apo pikėllim atė Ditė, ndėrsa mosbesimtarėt do tė pėrjetojnė njė pendim me tė cilin nuk do tė mund t’i lajnė gjynahet. Siē e thekson Kur’ani:


    Dhe atė Ditė sillet Xhehennemi, e atė Ditė njeriut i bie nė mend; por si do t’i ndihmojė atij pėrkujtimi? Dhe thotė: "Ah, i gjori unė! Sikur tė isha parapėrgatitur pėr jetėn time!" Atė Ditė askush nuk do tė dėnojė sikur Ai. (Sure Fexhr: 23-25)



    ASKUJT NUK DO T’I BĖHET PADREJTĖSI


    Dhe Toka do tė ndriēojė me Dritėn e Dėlirė tė Zotit tė vet, Libri do tė vėhet pranė, do tė sillen pejgamberėt e dėshmitarėt, do tė kryhet mes tyre gjykimi me drejtėsi, dhe atyre nuk do t’u bėhet padrejtėsi. (Sure Zumer: 69)

    Pafundėsia e kėsaj Dite do tė pasqyrojė madhėshtinė, drejtėsinė e pagabueshme tė Allahut dhe atributet e Tij tė al-Xhabbar (Imponuesit) dhe al-Kahhar (Nėnshtruesit) dhe tė al-Muntakim (Hakmarrėsit). Pėrderisa nė Tokė, drejtėsia e Tij do tė sundojė gjykimin mbi veprimet dhe shpėrblimin apo ndėshkimin e tyre pėrfundimtar. Ēdokush do tė pranojė drejtėsinė e mbėshtetur nė vendosjen e “peshores sė drejtė”:


    Nė Ditėn e Ringjalljes Ne do tė vėmė Peshoja tė Drejta, dhe askujt nuk do t’i bėhet asnjė e padrejtė. Edhe nėse ėshtė (vepra) sa peshoja e njė kokrre tė melit, Ne do ta sjellim atė. E mjafton qė Ne jemi Llogaritės. (Sure Enbija: 47)


    Ēdo vepėr do tė vendoset nė kėto peshoja, tė cilat do tė vendosin pėr vuajtjen e amshueshme apo shpėtimin e amshueshėm ose lumturinė e njeriut. Njerėzit tė cilėve veprat e mira u peshojnė mė rėndė do tė shkojnė nė Xhennete, por atyre tė cilėve veprat e mira u peshojnė mė pak do tė pranojnė njė ndėshkim tė frikshėm: do tė hudhen nė Xhehennem. Vargjet thonė:


    E sa i pėrket atij qė i rėndohet peshoja e veprave tė tij, ai do tė ketė njė jetė tė kėndshme. Ndėrsa, atij qė ka peshojėn e lehtė tė veprave tė tij, vendi i tij do tė jetė nė Havije. E ē'ėshtė ajo qė do tė njoftoi ty se ē'ėshtė ai (Havije)? Ėshtė zjarri me nxehtėsi shumė tė lartė. (Sure Kari’a: 6-11)



    GRAHĖSI (DREJTUESI) DHE DĖSHMITARI


    Dy engjuj do tė vinė me secilin person pėr gjykimin e tyre nė Ditėn e Gjykimit, sepse:


    (Nė atė Ditė) secili njeri do tė vijė bashkė me njė grahės (drejtues) dhe njė dėshmitar. (Sure Kaf: 21)


    Ēdo vend do tė jetė i ndriēuar me dritėn e Allahut nė Ditėn e Llogarisė. Dėshmitarėt dhe tė Dėrguarit tė cilėt do tė dėshmojnė do tė jenė tė gatshėm. Profetėt tė cilėt i kėshilluan dhe i pėrkujtuan njerėzit pėr detyrėn e tyre pėr t’i shėrbyer Allahut dhe dėshmitarėt tjerė do tė jenė me ata tė cilėt do tė gjykohen nė atė Ditė. Kėta dėshmitarė nuk do tė bėjnė asnjė tė padrejtė.

    Askush nuk do tė jetė nė gjendje tė pohoj se ata nuk e kishin ditur se detyra e tyre ishte t’i shėrbejnė Allahut, sepse secili pjesėtar i njerėzimit ka qėnė i bėrė me dije pėr kėtė fakt nga tė Dėrguarit e Allahut. As qė do tė jenė nė gjendje tė mohojnė, nė praninė e Tij, atė qė kanė vepruar. Tė gjitha veprat e tyre tė mira si edhe veprat e kėqija do tė vėhen nė dukje. Madje edhe nėse e mohojnė tė vėrtetėn, dėshmitarėt do tė jenė tė drejtė dhe do t’i nxjerrin nė shesh gėnjeshtrat e tyre. Ēdo komb do tė jetė i pranishėm me librin dhe udhėheqėsin (imamin) e vet nė kėtė rregullim madhėshtor nė praninė e Zotit tonė. Nė kėtė Ditė, nė tė cilėn tė gjitha kombet qė prej Ademit, paqja qoftė mbi tė, do tė tubohen, urtėsia e madhėrishme dhe drejtėsia e pafund e Allahut do tė shfaqet nė mėnyrėn nė tė cilėn do tė drejtohet gjykimi, si vijon:


    Dhe (atė ditė) e sheh secilin popull tė gjunjėzuar, secili popull thirret te Libri i vet: "Sot do tė shpėrbleheni pėr atė qė keni vepruar". (Sure Xhathije: 28)



    DĖSHMITARĖT E PAPRITUR


    Atė Ditė, dėshmitarėt pėr tė keqen e kryer nga gjynahqarėt fajtor do tė jenė tė pranishėm. Pėrveē besimtarėve, engjujt tė cilėt regjistruan tė gjitha veprat e njeriut dhe dėshmitarėt tjerė tė sjellur aty nga Allahu, dėshmitarėt e papritur do tė dėshmojnė poashtu kundėr mosbesimtarėve. Kėto janė shenja mahnitėse tė sundimit absolut tė Allahut, madje edhe kur njerėzit menduan se janė vetėm. Nė mesin e atyre qė do tė dėshmojnė do tė jenė shqisat dhe lėkura vetjake e tyre, tė cilat ata i konsideruan si tė tyre, do t’i tradhėtojnė ata dhe vetėm sa do tė shtojnė shkatėrrimin psikologjik tė mosbesimtarėve. Disa vargje qė bėjnė fjalė pėr kėtė janė dhėnė nė vazhdim:


    Nė Ditėn kur armiqėt e Allahut tubohen pėr nė Zjarr dhe janė tė rrethuar, derisa i afrohen atij (Zjarrit), kundėr tyre do tė dėshmojnė: tė dėgjuarit e tyre, tė pamurit e tyre dhe lėkurat e tyre pėr ēdo gjė qė ata kanė punuar. Ata lėkurave tė tyre do t’u thonė: "Pėrse dėshmuat kundėr neve?" dhe ato do tė thonė: "Allahu qė ēdo sendi ia ka dhėnė tė folurit na dha edhe neve. Ai ėshtė qė u krijoi juve herėn e parė dhe vetėm te Ai do tė ktheheni. Ju nuk fshiheshit (kur bėnit mėkate) prej tė dėshmuarit kundėr jush tė tė dėgjuarit tuaj, tė pamurit tuaj dhe lėkurave tuaja, bile ju menduat se Allahu nuk di shumė gjėra qė ju bėnit. Mendimi juaj i gabuar, tė cilin e patėt ndaj Zotit tuaj, ėshtė ai qė ju shkatėrroi dhe tani jeni me tė dėshpruarit.” Nėse bėjnė durim, Zjarri do tė jetė prap vend i tyre! E nėse kėrkojnė tė kthehen nė atė qė e dėshiron (nė kėnaqėsinė e Zotit), atė nuk do ta arrijnė. (Sure Fussilet: 19-24)


    Njerėzit mund tė gjejnė njė shpjegim bindės (si edhe jobindės) pėr ēkado qė veprojnė dhe madje mund ta bėjnė veten tė besojnė nė tė. E vetmja gjė qė dėshirohet nė njė moment tė tillė ėshtė bindja e vetvetes apo palės tjetėr. Me fjalė tė tjera, ata besojnė nė atė qė dėshirojnė, sajojnė njė logjikė pėr ta mbėshtetur atė dhe japin shpjegime duke u mbėshtetur nė tė. Pėr kėtė arsye, ndoshta provat qė ata pėrdorin pėr tė mohuar ekzistencėn e Allahut janė bėrė tė vlefshme pėr ta dhe i kanė shtyer ata tė bėjnė njė luftė tė vendosur kundėr besimtarėve.

    Por asnjėra prej kėtyre shpjegimeve apo provave nuk do tė ketė asnjė vlerė nė Ditėn e Gjykimit. Ata do tė shohin se sa tė pavlefshme dhe arrogante janė kėto shpjegime dhe do tė kuptojnė pėrballė dėshmisė sė shqisave dhe lėkurės sė tyre se nuk mund tė mbajnė asgjė tė fshehtė. Gjėrat qė kanė menduar qė askush nuk i kishte parė, gjėrat e bėra nė fshehtėsinė mė tė madhe, do tė zbulohen njė nga njė dhe do tė pranohen nga vet trupat e tyre

  3. #3
    Besimtar Musliman Maska e eldonel
    Anėtarėsuar
    07-09-2007
    Vendndodhja
    Prishtina
    Postime
    1,219
    ATA DO TĖ THIRREN TĖ JAPIN

    LLOGARI VETĖM


    Vėē kėsaj, ata tė cilėt pritėn tė pranojnė ndihmėn e shokėve tė tyre do ta gjejnė veten duke dhėnė llogari “vetėm” pėr veprat e tyre. Kjo do tė bėj qė mosbesimtarėt tė kuptojnė kotėsinė e tė shpresuarit se kushdo apo ēkado pėrveē Allahut do t’i ndihmojė ata. Ata do tė pranojnė shpėrblimin e duhur tė njė gabimi tė tillė. Kur’ani zbulon realitetin e tė dhėnit tė njė llogarie tė tillė i vetmuar, si nė vazhdim:


    Dhe nė Ditėn e Ringjalljes secili do t'i paraqitet Atij i vetmuar. (Sure Merjem: 95)


    Tė jesh i vetmuar ėshtė njėri prej mendimeve mė tė frikshme pėr njerėzit, veēanėrisht nė kohėra tė vėshtirėsisė. Ėshtė e dhimbshme tė jesh i vetmuar, madje edhe nė kushtet e jetės nė Tokė. Nė Ahiret, vetmia nuk do tė jetė problemi i vetėm. Mė e keqja do tė jetė frika e fuqishme e mosbesimtarėve pėr momentin e drejtėsisė, sepse ata do tė jenė tė vetėdijshėm pėrplot dhimbje pėr tė keqen qė kanė bėrė. Askush tė cilit ata mund t’i besojnė apo prej kujt mund tė kėrkojnė ndihmė dhe mbėshtetje nuk do tė gjindet pranė dhe madje as edhe pjesėtarėt mė tė besueshėm dhe mė tė afėrt tė familjes nuk do tė interesohen pėr ta. Gjithēka do tė kthehet mbrapsht dhe madje edhe trupat e tyre do tė fillojnė tė dėshmojnė kundėr tyre. Njė vetmi e tillė ėshtė vėshtirė tė pėrshkruhet.

    Tė shpresuarit se hyjnitė e tyre tė rrejshme dhe shokėt do t’u ndihmojnė ishte njė gabim; njė tjetėr gabim ishte besimi i tyre se gjynahet e tyre tė fshehta dhe veprat e liga nuk do tė dilnin nė shesh nė Ditėn e Gjykimit. Nė realitet, Allahu ėshtė dėshmitar i gjithė asaj qė ata kanė punuar gjersa ishin gjallė, sepse:


    Atė Ditė ju do tė ekspozoheni (para Zotit), duke mos mbetur i fshehtė asnjė sekret i juaji. (Sure Hakka: 18)


    Dhe, secili njeri do tė shpėrblehet me atė qė ka vepruar, e Ai mė sė miri e di se ē'punuan. (Sure Zumer: 70)


    Tė gjitha gjynahet e mosbesimtarėve do tė jenė plotėsisht tė ekspozuara. Njerėzit qė gėnjyen gjatė jetėrave tė tyre madje edhe familjet e tyre dhe shokėt mė tė afėrt, qė bėn mashtrime dhe ndėrmorėn ēdo rrezik tė pėrfytyrueshėm pėr tė kėnaqur egoizmin e tyre, tė cilėt mohuan tė Dėrguarit e Allahut dhe nuk i pranuan fjalėt e tyre, duke menduar se gjėra tė tilla kurrė nuk do tė dilnin nė shesh, do tė thirren pėr tė dhėnė llogari tė vetmuar, sepse:


    Ditėn kur do tė gjurmohen tė fshehtat dhe njeriu nuk do tė ketė as forcė e as ndihmues. (Sure Tarik: 9-10)






    S’KA MIQĖSI, FAMILJE APO AFĖRSI


    Atė Ditė, njerėzit nuk do tė kenė forcė apo mundėsi pėr t’u marrė me kėdo tjetėr pos me vetveten. Njerėzit madje nuk do tė mendojnė as pėr familjet e tyre, tė cilat aq shumė i deshtėn dhe nė tė cilat patėn besim. Pėr shkak tė lemerisė qė ndiejnė, ata janė krejtėsisht tė preokupuar me vetveten. Lidhjet nė mes tyre dhe paraardhėsve tė tyre, pėr tė cilėt ishin aq krenar, pėr tė cilėt pėrgatitėn trungje familiare dhe mėsuan historinė e tyre, do tė rėndohen, sepse:


    Dhe kur i fryhet Surit (herėn e dytė), atė Ditė nuk do tė ketė lidhje familiare mes tyre e as qė do tė pyet kush pėr njėri-tjetrin. (Sure Mu’minun: 101)


    Fortesat e forta nė tė cilat ata besuan dhe kėrkuan strehim, si pasuria e familjes dhe zyrat e tyre, tė gjitha do tė shkatėrrohen. Ata qė kėrkuan epėrsi dhe fuqi prej titujve tė stėrgjyshėve tė tyre apo qė trashėguan pasuri, tė cilėt menduan se do tė pėrfitojnė prej njė jete tė largėt prej parimeve morale dhe religjionit dhe madje e konsideruan kėtė si njė shenjė epėrsie, tani do tė kuptojnė gabimin e tyre. Kėtė Ditė, vetėm besimi ka vlerė.

    Nė shoqėritė e ndara nga vlerat e religjionit, faktori mė i rėndėsishėm qė miqėsia tė zhvillohet dhe tė vazhdojė ėshtė interesi. Interesi kėrkon qė tė investohet dhe tė garantoj tė ardhmėn e njeriut, tė fitojė para, pozitė dhe lidhje. Por nė Ditėn e Gjykimit, askush nuk do tė jetė nė gjendje tė kėrkoj kėnaqėsi, ambicie dhe dėshirė dhe kėshtu tė gjitha miqėsitė do tė harrohen pėrnjėherė. Kur’ani thot:


    (Atė Ditė) asnjė mik i mirė nuk do tė pyet pėr mikun e tij. (Sure Me’arixh: 10)


    Frika do tė jetė aq e madhe sa qė secili do tė heqte dorė nga gjithė ēka ka vetėm tė mund t’i shmangeshin ndėshkimit tė frikshėm. Pėr mė tepėr, pasuria pėr tė cilėn ata bėn gjithēka pėr ta siguruar do tė ketė humbur joshjen e saj. Ata do tė japnin gjithė pasurinė e Tokės, po tė ishte e tyre, sė bashku me pasurinė e tyre, pėr t’i shpėtuar dėnimit. E gjithė prona qė ata kishin dhe ruanin me aq kujdes do tė ketė humbur kuptimin e saj. Ata do tė shpenzonin gjithė pasurinė e tyre pėr hir tė Allahut pa asnjė mėdyshje, por tani ėshtė tepėr vonė.

    Nė vend se ta pėrdorin pasurinė e tyre nė rrugėn e Allahut, ata gjatė jetėrave tė tyre tė shkurtėra e pėrdorėn pėr pėrfitimet dhe pasionet e pėrkohshme tokėsore nė njė pėrpjekje tė kotė pėr t’u siguruar se emrat e tyre, veprat dhe pozita do tė pėrkujtoheshin dhe ruheshin pasi tė vdisnin. Dhe kėshtu ata e shpėrfillėn kėtė ditė tė vėshtirė. Kur’ani zbulon kėtė situatė pa rrugėdalje, si nė vazhdim:


    E sikur tė ishte e atyre qė nuk besuan, e tėrė ajo ēka ka nė Tokė e edhe njėherė aq, do ta jepnin si kompensim pėr t'i shpėtuar dėnimit tė tmerrshėm nė Ditėn e Ringjalljes. E prej Allahut do t'u prezentohet (lloji i dėnimit) ēka as nuk kanė mundur ta mendojnė. (Sure Zumer: 47)


    Ai (Ibrahimi) tha: "Ju pėrqafuat, veē Allahut, idhuj vetėm sa pėr bashkėjetesė mes jush nė jetėn e kėsaj bote. Por nė Ditėn e Ringjalljes, ju do tė refuzoni njėri-tjetrin dhe do tė mallkoni njėri-tjetrin. Fundi juaj do tė jetė zjarri, pėr ju nuk do tė ketė ndihmues." (Sure Ankebut: 25)


    Pėrkundėr tė qenit pjesėmarrės tė shumė dyftyrėsive, asnjė mosbesimtar nuk do tė pranojė se miqėsitė e tyre ishin tė rrejshme. Pėr shumicėn prej tyre, miqėsitė dhe dashuria qė pėrjetuan ishin “tė ndryshme prej gjithė tė tjerave.” Nė realitet, ata tė gjithė bėnė gabimet e njėjta dhe nuk pėrjetuan besnikėrinė e vėrtetė, madje as nė Tokė. Pėr mė tepėr, ofertat qė ata do tė bėjnė nė atė Ditė pėr tė ndaluar ndėshkimin e tyre tė merituar zbulon qėndrimin e tyre ndaj miqėsisė. Familjet dhe shokėt e tyre, pėr tė cilėt ata u ndienė aq tė fuqishėm gjersa ishin gjallė, do tė konsiderohen si shpagim i mundshėm. Ky fakt zbulohet nė Kur’an, si nė vazhdim:


    (Atė Ditė) asnjė mik i mirė nuk do tė pyet pėr mikun e vet, edhepse ata mund tė shohin njėri tjetrin. Krimineli do tė dėshirojė sikur tė paguante dėnimin e asaj Dite me bijtė e vet, me gruan e vet dhe me vėllain e vet, apo edhe me tė afėrmit e tij tek tė cilėt ai mbėshtetej. Edhe me krejt ēka ka nė tokė, vetėm qė tė shpėtonte. Jo, kurrsesi, ajo (para) ėshtė Ledhdha - Flaka (emėr i Xhehennemit). (Sure Me’arixh: 10-15)


    Duke e bėrė kėtė shpagim, mosbesimtarėt do tė shfaqin mė nė fund karakterin e tyre tė vėrtetė. Tė gjithė njerėzit do tė kuptojnė se madje edhe miqėsitė mė tė ngushta nė Tokė ishin tė bazuara nė interes. Dhe, pėr shkak tė konfliktit tė qartė tė interesit tė shfaqur nga ajo Ditė, kėto miqėsi do tė kenė humbur gjithė vlerėn e tyre. Allahu u dha atyre tė gjitha tė mirat qė kishin pėr t’i sprovuar ata pėr njė kohė tė paracaktuar. Fakti se ata i ofrojnė ato si shpagim pasi tė ketė mbaruar koha zbulon pėrsėri paaftėsinė e mosbesimtarėve pėr tė kuptuar realitetin.



    SHPĖRNDARJA E LIBRAVE TĖ VEPRAVE


    Tė gjitha veprat regjistrohen nga dy engjuj: njėri nė tė djathtė dhe njėri nė tė majtė. Secili person pranon librin e veprave tė tij apo tė saj nė Ditėn e Gjykimit. Asnjė vepėr e vetme nuk mund tė mohohet, sepse asgjė nuk ėshtė lėnė jashtė kėtij libri. Dhe, ky ėshtė libri qė do t’i bėjė me dije njerėzit pėr atė qė ata kanė pėrgatitur pėr veten e tyre nė Ahiret. Besimtarėt do ta pranojnė atė nė duart e tyre tė djathta dhe mosbesimtarėt do ta pranojnė atė nė duart e tyre tė majta. Askujt nuk do t’i bėhet padrejtėsi, sepse secila vepėr, pa marrė parasysh se sa e vogėl, do tė merret parasysh. Besimtarėt pranojnė librat e tyre me gėzim tė madh dhe ua kalojnė atyre qė janė afėr pėr t’i lexuar. Allahu thot nė Kur’an:


    Atė ditė ju do tė ekspozoheni (para Zotit), duke mos mbetur fshehtė asnjė sekret i juaji. Kujt t'i japet Libri i vet nga e djathta e tij, ai do tė thotė: "O ju, ja, lexoni librin tim! Unė kam qenė i bindur se do tė jap llogarinė time.” Dhe ai atėherė ėshtė nė njė jetė tė kėnaqshme, nė njė Xhennet tė lartė. Pemėt e tij i ka krejt afėr. (E thuhet) “Hani e pini shijshėm, ngase nė ditėt e kaluara ju e pėrgatitėt kėtė!” (Sure Hakka: 18-24)


    Profeti thot kėtė pėr shpėrblimin e besimtarėve: “Vėrtetė, Allahu nuk sillet nė mėnyrė tė padrejtė ndaj njė besimtari nė lidhje me virtytet e tij. Ai do t’i ndante atij (mirėsitė e Tij) nė kėtė botė dhe do ta shpėrblente atė nė Ahiret.” (Sahih Muslim)

    Nė anėn tjetėr, mosbesimtarėt do tė jenė tė turpėruar dhe do tė kenė frikė tė madhe. Librat e tyre, tė cilėt ata do t’i pranojnė me duart e tyre tė majta, do tė pėrmbajnė gjithēka qė ata punuan gjatė jetėrave tė tyre dhe kėshtu do tė jenė pėrplot vepra tė cilat Allahu nuk i miraton. Vargu mė poshtė zbulon frikėn dhe habinė e tyre kur pėrballen me kėtė realitet, si nė vazhdim:


    Dhe vihet Libri (i veprave), dhe i sheh mėkatarėt tė frikėsuar nga shėnimet qė janė nė tė dhe thonė: "Tė mjerėt ne! Ē'ėshtė puna e kėtij Libri qė nuk ka lėnė asnjė vepėr tė vogėl e as tė madhe pa e pėrfshirė?" Dhe gjithēka qė vepruan do ta gjejnė aty, dhe Zoti yt nuk do t’i bėjė asnjė tė padrejtė askujt. (Sure Kehf: 49)


    Mungesa e frikės ndaj Allahut, tė pėrshkruarit e shokėve Atij, vėnja e miratimit tė njerėzve tjerė mbi tė Tijin, tė gėnjyerit, kumari, kurvėria dhe tė gjitha gjynahet tjera do tė regjistrohen nė librat e tyre. Pasiqė ata nuk e kanė vlerėsuar Allahun me vlerėsimin e duhur pėr Tė, ata besojnė se mund tė jetojnė si tė dėshirojnė me dyftyrėsinė e tyre dhe se mund tė parashtrojnė disa vepra tė mira sa pėr t’u dukur qė ata bėnė si faktorė pėr falje. Kėshtu, frika dhe hutia i pret ata tė cilėt nuk e adhuruan Allahun apo tė cilėt vetėm u bėnė se e adhurojnė Atė, sepse qėllimet e tyre janė poashtu tė regjistruara. Pendimi i pashpresė i mosbesimtarėve ėshtė qartė i kuptueshėm nga ajo qė ata thonė, si e zbulon Kur’ani:


    Ndėrkaq, kujt i japet Libri i tij nga e majta, ai do tė thotė: "O i mjeri unė, tė mos mė japej fare Libri im dhe tė mos dija fare se ēka ėshtė llogaria ime! Ah, sikur tė kishte qenė vdekja e parė mbarim i amshueshėm pėr mua! Pasuria ime nuk mė bėri fare dobi. U hoq prej meje ēdo kompetencė imja.” (Sure Hakka: 25-29)


    Njė ajet tjetėr pėrshkruan dallimin nė mes tė besimtarėve, tė cilėt besuan Allahun dhe Ahiretin pa asnjė dyshim dhe u pėrgatitėn pėr momentin e tė vėrtetės dhe tė mosbesimtarėve, tė cilėt harruan pėr Ahiretin dhe ia kthyen shpinėn Allahut dhe besimtarėve, si nė vazhdim:


    E sa i pėrket atij tė cilit i japet Libri i tij nga e djathta, ai do tė llogaritet me njė llogari tė lehtė dhe do tė kthehet te familja e tij i gėzuar. E sa i pėrket atij tė cilit Libri i tij i japet pas shpinės, ai do tė dėshirojė shkatėrrimin e vetvetes, por do tė hyjė nė Zjarr tė ndezur fort. Ai ishte i gėzuar nė familjen e vet, dhe mendonte se nuk ka pėr t'u kthyer kurrė. Po, nė tė vėrtetė, Zoti i tij gjithnjė e ka vėshtruar atė! (Sure Inshikak: 7-15)


    NJERĖZIT DO TĖ NDAHEN


    Momenti i pritur nga ata tė cilėt jetuan nė pajtim me kufijtė e Allahut ka arritur. Besimtarėt do tė pėrjetojnė gėzimin e pranimit tė asaj qė u ishte premtuar, ndėrsa mosbesimtarėt do tė pėrjetojnė njė frikė tė madhe tė papėrshkrueshme, tė tillė qė kurrė mė parė nuk e kanė njohur. Besimtarėt nuk do ta pėrjetojnė kėtė frikė. Kur’ani zbulon se besimtarėt dhe mosbesimtarėt do tė ndahen nė kėtė Ditė, sepse:


    Kjo ėshtė Dita e Dallimit (nė mes tė sė drejtės dhe tė gabuarės) qė ju e mohonit. (Sure Saffat: 21)


    Kur’ani zbulon se njerėzit do tė ndahen nė grupe: “Shokėt e tė Djathtės” (besimtarėt) dhe “Shokėt e tė Majtės” (mosbesimtarėt). Nė mesin e besimtarėve, janė ata tė cilėt ishin nė ballė tė luftės nė rrugėn e Tij dhe qė ishin afėr Tij. Kur’ani iu referohet atyre si tė tė pėrparėm:


    Atė Ditė do tė ketė fytyra tė shkėlqyera (tė gėzuara), qė e shikojnė Zotin e tyre. Atė Ditė ka edhe fytyra tė vrazhda, qė presin t'u thyhet kurrizi (tė shkatėrrohen). (Sure Kijame: 22-25)


    E Shokėt e tė Djathtės, kush janė Shokėt e tė Djathtės? Po Shokėt e tė Majtės, kush janė Shokėt e tė Majtės? Ndėrsa tė Pėrparmit. Ata janė tė dalluar (janė nė ballė). Ata janė mė tė Afėrmit (te Zoti). (Sure Vakia: 8-11)



    XHEHENNEMI DO TĖ SHFAQET


    Atė Ditė, ēdo njeri do tė jap llogari pėr atė qė ka vepruar. Ata tė cilėt e kuptojnė se janė paracaktuar pėr Xhehennem (Ferr) do tė jenė pėrplot keqardhje pėr parapėlqimin e njė jetė tė shkurtėr ndaj asaj tė amshueshme. Gjersa jetonin jetėrat nė rehati tė rrejshme, duke besuar se nuk do tė ndėshkoheshin, se Dita e Gjykimit nuk do tė ndodhte dhe se Allahu nuk do t’i ndėshkonte ata, Allahu i kaploi ata nė njė moment tė papritur. Tani ēdo gjė ka marrė fund dhe vendi i secilit ėshtė pėrcaktuar. Besimtarėve dhe mosbesimtarėve, para se tė ndahen, do t’u shfaqet Xhehennemi. Atė Ditė, ēdo person do tė gjunjėzohet pėrreth Xhehennemit, do ta ndiejė vlimin dhe zemėrimin e tij tė frikshėm dhe do tė jetė dėshmitar i pamjeve tė tij rrėnqethėse. Atėherė do tė shpėtohen besimtarėt, ndėrsa mosbesimtarėt do tė lėhen tė gjunjėzuar, si nė vazhdim:


    Njeriu pyet: "Pasi tė vdes, njėmend do tė nxirrem i gjallė (do tė ringjallem)?" Po, a nuk mendon njeriu se Ne e krijuam atė mė parė kur ai ishte asgjė? Pasha Zotin tėnd, Ne do t'i tubojmė (pas ringjalljes) ata bashkė mė djajtė dhe do t'i afrojmė ata rreth Xhehennemit tė gjunjėzuar. Pastaj, nga secili grup Ne do t'i kapim ata qė kishin qenė mė jorespektues ndaj tė Gjithmėshirshmit. E Ne e dijmė mė sė miri se cili prej tyre e meriton mė sė shumti tė hudhet nė tė. Dhe nuk ka asnjė prej jush qė nuk do t'i afrohet atij. Ky ėshtė vendim i kryer i Zotit tėnd. Pastaj, do t'i shpėtojmė ata qė ishin ruajtur prej mėkateve dhe zullumqarėt (keqbėrėsit) do t'i lėmė aty tė gjunjėzuar. (Sure Merjem: 66-72)


    Ėshtė e qartė se ekziston urtėsi e madhe nė shfaqjen e Xhehennemit besimtarėve. Kur ata e shohin gjendjen e Xhehennemit nga afėr, ata do ta kuptojnė plotėsisht dallimin dhe bukurinė e besimit qė u ėshtė dhėnė atyre nga Allahu, sepse Xhehennemi ėshtė aq i frikshėm sa qė shpėtimi i qenies sė tyre prej mundimeve tė tij ngjallė njė ndjenjė tė njė lumturie dhe mirėnjohjeje tė plotė. Atyre u ėshtė dhėnė mundėsia tė krahasojnė Xhehennemin dhe Xhennetin dhe kėshtu dinė tė ēmojnė shumė mirė vlerėn e dhuntive tė amshueshme dhe tė kėndshme tė Xhennetit. Vetėm me anė tė krahasimit mund tė kuptohet plotėsisht vlera e asaj qė dhurohet. Nė pajtim me kėtė, njė pjesė e urtėsisė nė krijimin e Tokės si njė vend sprovimi ėshtė mėsimi. Nė Tokė, njerėzit mėsojnė tė drejtėn dhe tė gabuarėn, tė bukurėn dhe tė shėmtuarėn, tė mirėn dhe tė keqen duke i parė tė gjitha dhe duke bėrė krahasime. Ata janė nė gjendje ta bėjnė kėtė sepse Allahu u ka dhėnė atyre aftėsi pėr tė gjykuar, pėr tė pėrdorur vetėdijen e tyre dhe mbi tė gjitha, tė kenė frikėrespekt ndaj Tij.

    Nė Ditėn e Gjykimit, tė gjithė besimtarėt, “krijesat mė tė mira” (Sure Beijine: 7), do tė ndahen pėrjetėsisht prej mosbesimtarėve, “krijesave mė tė kėqija” (Sure Bejjine: 6), si nė vazhdim:


    Dhe kur tė Dėrguarve u ėshtė caktuar koha (pėr tė dėshmuar)? E pėr cilėn ditė atyre u ėshtė caktuar koha? Pėr Ditėn e Dallimit (nė mes tė mirės dhe tė keqes/tė drejtės dhe tė gabuarės). E ku e di ti se ēka ėshtė Dita e Dallimit? Atė Ditė ėshtė shkatėrrim pėr ata qė pėrgėnjeshtruan. A nuk i kemi shkatėrruar Ne popujt mė tė hershėm? Dhe pastaj pas tyre ua shoqėruam tė tjerė mė tė vonshėm. Ne ashtu bėjmė me kriminelėt. Atė Ditė ėshtė mjerim i madh pėr ata qė pėrgėnjeshtruan. (Sure Murselat: 11-19)


    Dita e Dallimit fillon me vdekjen, vazhdon me ringjalljen dhe gjykimin dhe pėrfundon me dėrgimin e njerėzve nė banesėn e tyre tė pėrjetshme. Kur’ani e pėrshkruan udhėtimin e besimtarėve dhe mosbesimtarėve nė vendbanimin e tyre tė pėrjetshėm me kėto fjalė:


    Agonia e vdekjes i vjen me atė tė vėrtetėn (i zbulohet ēėshtja e ahiretit). Kjo ėshtė ajo prej sė cilės ke ikur! Dhe i fryhet Surit. Ajo ėshtė Dita e Kėrcėnimit. Dhe do tė vijė secili njeri bashkė me tė dhe grahėsi edhe dėshmitari. (I thuhet:) “Ti ishe i pavėmendshėm pėr kėtė (ditė) e Ne ta hoqėm perdėn tėnde dhe tash ti sheh shumė mprehtė.” E shoku (pėrcjellėsi) i tij do tė thotė: "Kjo ėshtė qė unė e kam tė gatshme pėr ju (regjistri i veprave).” Ju tė dy (engjujt) hidheni nė Xhehennem secilin mohues kryeneē, secilin pengues tė veprave tė mira, mizor e tė dyshimtė nė fe, i cili Allahut i shoqėroi Zot tjetėr. Pra hidheni atė nė vuajtjet mė tė rėnda." E shoku i tij (djalli) thotė: "Zoti ynė, unė nuk e shmanga atė prej rrugės sė drejtė, por ai vetė ka qenė i humbur larg". Ai (Allahu) thotė: "Mos u grindni para Meje, se Unė mė parė ju tėrhoqa vėrejtjen pėr Kėrcėnimin. Tek Unė nuk ndryshon Fjala (Vendimi) dhe Unė nuk jam zullumqar pėr robėrit e Mi." Atė Ditė Ai i thot Xhehennemit: "A je mbushur?" E ai thot: "A ka ende?" Ndėrsa besimtarėve tė ruajtur Xhenneti u afrohet krejt afėr. Kjo ėshtė ajo qė u premtohet pėr secilin qė pendohet dhe qė e ruan besėn e dhėnė, pėr secilin qė i ėshtė frikėsuar tė Gjithėmėshirshmit pa e parė dhe ka qenė i kthyer te Ai me zemėr tė sinqertė. (U thuhet) Hyni nė tė tė shpėtuar. Kjo ėshtė Dita e Amshueshmėrisė sė Pėrjetshme. (Sure Kaf: 19-34)



    JETA E VĖRTETĖ FILLON ME VDEKJEN


    Ekziston njė dallim nė mes tė asaj qė besimtarėt, tė cilėt kalojnė jetėrat e tyre duke iu bindur urdhėrave tė Allahut, pranojnė si shpėrblim pėr bindjen e tyre dhe asaj qė mosbesimtarėt, tė cilėt ēojnė jetėt e tyre nė ndjekje tė dėshirave tė tyre, duke e harruar Allahun dhe Ditėn e Gjykimit, marrin si shpėrblim pėr refuzimin e tyre. Ky dallim bėhet i njohur nė momentin e vdekjes. Ndėrsa engjujt marrin jetėrat e besimtarėve me kujdes, jetėrat e mosbesimtarėve i marrin nė njė mėnyrė tejet pikėlluese. Engjujt pėrshėndesin besimtarėt dhe u japin atyre lajmin e mirė pėr Xhennetin dhe ua nxjerrin shpirtėrat me butėsi. Tė gjithė besimtarėt vijnė pėrballė portės sė jetės sė pėrjetshme (vdekjes), duke qenė tė pėrgatitur pėr tė gjatė gjithė jetės tė tyre, duke e njohur pashmangshmėrinė e saj.

    Nė anėn tjetėr, mosbesimtarėt takohen me vdekjen me sėmbime dėrrmuese tė keqardhjes, duke qenė se ishin pėrpjekur qė t’i shmangen gjatė gjithė jetės sė tyre, edhepse ishin tė vetėdijshėm pėr ekzistencėn e saj dhe prapseprap e kishin injoruar realitetin e saj. Rojet e Xhehennemit i kapin ata, duke goditur fytyrat dhe shpinat e tyre, duke nxjerrur me ashpėrsi shpirtėrat e tyre, qė shkakton shumė dhimbje dhe pastaj i dėrgojnė ata nė njė ndėshkim poshtėrues dhe pėrvėlues. Njė ajet thot:


    Vetėm sikur t'i kishe parė engjujt kur ua marrin shpirtin atyre qė mohuan (do tė shihje tmerr), duke i goditur fytyrat dhe shpinat e tyre (para dhe prapa): "Shijoni ndėshkimin e Djegjes!" (Sure Enfal: 50)


    Besimtarėt janė pėrgatitur pėr kėtė Ditė gjatė gjithė jetės sė tyre dhe i janė lutur Allahut qė Ai t’mos i turpėroi ata, siē tregon ajeti vijues:


    (Ata tė cilėt pėrkujtojnė Allahun thonė:) “Zoti ynė, jepna atė qė na e premtove nėpėrmjet tė Dėrguarėve Tuaj, dhe mos na turpėro nė Ditėn e Ringjalljes. Vėrtet, Ti je Ai qė nuk e shkel premtimin!" (Sure Ali Imran: 194)


    Ngjarjet e Ditės sė Gjykimit shtojnė frikėrespektin e besimtarėve ndaj Allahut, por Ai zbulon se Ai do t’i mbrojė ata prej tė keqes sė asaj Dite tė vėshtirė, sepse:


    “Vėrtetė Ne i frikėsohemi (dėnimit) tė Zotit tonė nė njė Ditė qė fytyrat i bėn tė zymta dhe qė ėshtė shumė e vėshtirė.” Po Allahu i ruajti ata prej sherrit tė asaj Dite dhe u dhuroi shkėlqim nė fytyra e gėzim tė madh. (Sure Insan: 10-11)



    BESIMTARĖT NĖ DITĖN E GJYKIMIT


    Gjendja e tyre fizike


    Nė Ditėn kur i sheh besimtarėt dhe besimtaret qė drita e tyre flakėron para tyre dhe nė tė djathtė tė tyre. (U thuhet:) “Myzhde e juaj sot janė Xhennetet nėn tė cilat rrjedhin lumenj, aty do tė jeni pėrgjithmonė. E ajo ėshtė Fitore e madhe. (Sure Hadid: 12)


    Besimtarėt do tė jenė tė mbrojtur prej frikės sė kėsaj Dite dhe fytyrat e tyre do tė jenė rrezatuese me gėzim dhe besim qė do tė pranojnė shpėrblimin e tyre. Ata do tė jenė “duke u qeshur dhe duke u kėnaqur” (Sure Abese: 39). Kur’ani pėrshkruan shprehjet e ndryshme tė fytyrės tė besimtarėve dhe mosbesimtarėve, si nė vazhdim:


    Atyre qė bėjnė vepra tė mira, u takon e mira (xhenneti) edhe mė tepėr (e shohin Allahun). Fytyrat e tyre nuk i mbulon pluhuri i zi as nėnēmimi, ata janė banues tė xhennetit, aty janė pėrgjithmonė. E ata qė bėnė tė kėqija, dėnimi i sė keqes ėshtė aq sa ėshtė ajo, ata i mbulon poshtėrimi. Ata nuk mund t'i mbrojė kush nga Allahu, fytyrat e tyre, porsi t'i kishte mbuluar ndonjė copė e errėt e natės. Ata janė Banues tė pėrjetshėm tė Zjarrit. (Sure Junus: 26-27)


    Mosbesimtarėt do t’i lusin me pėrgjėrim besimtarėt pėr pak dritė, edhepse ata i kishin luftuar ata gjersa ishin gjallė. Kuptimi i kėsaj drite ėshtė ndriēimi, shpėtimi dhe gėzimi. Kjo dritė qė rrezaton prej atyre qė e kanė merituar Xhennetin nuk do t’ju sjell dobi mosbesimtarėve, pa marrė parasysh se sa shumė e dėshirojnė atė. Pasiqė burimi i saj janė veprat e mira nė Tokė, mosbesimtarėt, tė cilėt nuk kanė bėrė vepra tė tilla, nuk do tė pėrfitojnė asgjė. Pėr kėtė arsye, atyre do t’u thuhet tė kthehen prapa nė Tokė pėr tė gjetur diē. Kur’ani na informon:


    Ditėn kur hipokritėt dhe hipokritet atyre qė besuan u thonė: "Na pritni (ose na shikoni) tė ndriēohemi prej dritės suaj!" Atyre do t’u thuhet: "Kthehuni prapa (nė dynja) e kėrkoni dritė!" Atėherė vihet ndėrmjet tyre njėfarė muri qė ka njė derė, e brendia e tij ėshtė mėshirė (Xhenneti), e ana e jashtme e tij ėshtė dėnimi (zjarri). (Sure Hadid: 13)


    Besimtarėt do tė shpėrblehen pėr pėrpjekjet e tyre pėr tė fituan kėnaqėsinė e Allahut gjersa ishin gjallė, dhe ata do tė jenė shumė tė kėnaqur me kėtė (Sure Gashije: 9). Allahu do t’u pėrgjigjet pėrpjekjeve tė tyre nė mėnyrėn mė bujare. Kjo ishte ajo qė ata shpresonin dhe prisnin dhe ata do tė jenė mirėnjohės pėr kėtė dhe thonė: "…Falėnderuar qoftė Allahu, i Cili premtimin e Vet e bėri realitet ndaj nesh dhe na e la nė disponim tokėn e Xhennetit qė tė vendosemi aty ku tė duam…”(Sure Zumer: 74).


    Shpėrblimi i besimtarėve


    Atyre qė nuk besuan, u ėshtė bėrė e hijshme jeta e kėsaj bote dhe bėjnė tallje me ata qė besuan. Por nė Ditėn e Ringjalljes, ata qė u ruajtėn (besimtarėt) do tė jenė mbi ta. Allahu i jap (shpėrblim) pa masė atij qė do. (Sure Bekare: 212)


    Siē mund tė shohim prej kėtyre vargjeve, besimtarėt tė cilėt pėrmbushėn detyrėn e tyre ndaj Zotit tė tyre pa e parė Atė, tė cilėt pritėn gjykimin nė frikė do tė jenė nėn mbrojtjen e Tij. Njė tjetėr varg qė u jap lajmin e mirė besimtarėve se do tė jenė tė mbrojtur nė atė Ditė ėshtė dhėnė nė vazhdim:


    …nė Ditėn kur Allahu nuk e turpėron Pejgamberin e sė bashku me tė as ata qė kanė besuar. Drita e tyre do tė ndriēojė para tyre dhe nė tė djathtė tė tyre, e ata do tė thonė: "Zoti ynė, pėrsose dritėn tone pėr ne dhe falna neve! Vėrtet, Ti je i plotfuqishėm pėr ēdo send". (Sure Tahrim: 8)


    Ndėrsa mosbesimtarėt do tė jenė tė pėrulur ashtu siē nuk ėshtė parė kurrė mė parė, besimtarėt nuk do tė dijnė pėr frikė. Ata do tė jetojnė gėzimin dhe kėnaqėsinė e pranimit tė asaj qė Allahu u ka premtuar dhe do t’u japen librat e tyre nė duart e tyre tė djathta dhe do tė presin tė qetė pėr t’u drejtuar nė Xhennet. Allahu iu pėrgjigj atyre me shpėrblime tė pafund, u mori jetėrat e tyre me kėnaqėsi dhe i mbrojti ata prej Ditės sė Llogarisė. Allahu zbulon se Ai u dhuron mirėsi dhe pėrparim besimtarėve nė veēanti, sepse:


    Thuaj: "Kush i ndaloi bukuritė dhe ushqimet e mira qė Allahu i krijoi pėr robėrit e Tij?" Thuaj: "Ato janė nė kėtė botė pėr ata qė besuan, e nė Ditėn e Ringjalljes janė tė posaēme pėr ta. Kėshtu Ne i sqarojmė argumentet njė populli qė kupton. (Sure A’raf: 32)


    Pasiqė gjykimi tė ketė kaluar dhe zjarri i Xhehennemit t’u jetė shfaqur atyre, besimtarėt do tė drejtohen pėr nė Xhennet:


    E ata qė ishin tė devotshėm ndaj Zotit tė tyre, sillen nė grupe te Xhenneti, e kur arrijnė aty, dyert e tij i gjejnė tė hapura dhe roja e tij u thotė atyre: "Paqja qoftė mbi ju! Qofshi tė shpėtuar! Ishit tė pastėr, andaj hyni nė tė, aty do tė jeni pėrgjithmonė. (Sure Zumer: 73)


    Kur’ani tregon nė hollėsi shpėrblimet qė besimtarėt do tė pranojnė nė jetėn e amshueshme tė Ahiretit. Njė shembull ėshtė dhėnė mė poshtė, si vijon:


    Ata tė devotshmit do tė jenė nė Kopshte tė Kėnaqėsisė, tė kėnaqur me atė qė u dha Zoti i tyre dhe qė i ruajti Zoti i tyre nga vuajtja e Xhehennemit. (U thuhet) Me tė mirė hani e pini, pėr atė qė vepruat mirė. Ata janė tė mbėshtetur nė koltukė tė renditur dhe Ne u shoqėruam atyre hyri symėdha. E ata qė vetė besuan, e edhe pasardhėsit e tyre ishin me besim, Ne atyre do t'ua shoqėrojmė pasardhsėsit e tyre dhe asgjė nuk u pakėsojmė nga veprat e tyre (prindėrve). Secili njeri ėshtė peng i asaj qė ka punuar. Ne atyre u shtojmė tė mirat me pemė e me mish qė ata e dėshirojnė. Aty njėri-tjetrit ia zgjasin gotėn, aty nuk ka fjalė tė kota e as mėkat. Nė mesin e tyre qarkullojnė shėrbėtorėt si tė ishin margaritarė tė ruajtur. Dhe njėri-tjetrit i qasen duke i pyetur (pėr punėt e tyre nė dynja). (Kėta) Thonė: "Ne edhe kur ishim nė familjet tona, ishim ata qė frikėsoheshim. E Allahu na dhuroi tė mira dhe na ruajti prej dėnimit tė erės sė nxehtė tė zjarrit. Ne mė parė ishim ndėr ata qė e lutėm Atė, e Ai ėshtė Bamirės, Mėshirues". (Sure Tur: 17-28)


    Gjykimi i dy grupeve

    Gjykimi i mosbesimtarėve, tė cilėt nuk ndjekėn rrugėn e Allahut dhe shkuan ose pas dėshirave dhe epsheve tė tyre ose pas vlerave tė shtrembėruara apo besimeve tė shoqėrive tė tyre, do tė jetė me tė vėrtetė shumė i vėshtirė. Atė Ditė, nuk do tė ketė mėshirė apo keqardhje pėr ta dhe asnjė fuqi s’do tė jetė nė gjendje t’u jap fund vuajtjeve tė tyre. Arsyeja kryesore pėr kėtė ėshtė se ata nuk respektuan kufijtė e pėrcaktuar nga Allahu, edhepse atyre u dėrguan pėrkujtues dhe se ata nuk do tė kishin vepruar ashtu po tė ktheheshin prapa nė Tokė. Kjo e vėrtetė zbulohet nė vargjet vijuese:


    Sikur tė mund t'i shihje ata kur janė duke qėndruar para Zjarrit dhe duke thėnė: "Ah, sikur tė mund tė ktheheshim (nė dynja) pėrsėri, nuk do t’i mohonim Faktet e Zotit tonė dhe do tė ishim prej besimtarėve!" Jo, (s'ėshtė ashtu) po atyre u doli nė shesh ajo qė e mbanin fshehtė mė parė, prandaj edhe sikur tė ktheheshin ata do tė pėrsėritnin atė qė e kishin tė ndaluar, e s'ka dyshim se ata janė gėnjeshtarė. (Sure En’am: 27-28)


    Ndėrsa janė duke dhėnė llogari pėr veprat e tyre, Xhehennemi flakėrues i pret ata. Ata do tė dėrgohen nė Xhehennem si shpėrblim pėr atė qė vepruan gjersa ishin gjallė, sepse:


    Dhe kur fletėt tė jenė shpaluar, Dhe kur Qielli tė jetė hequr, dhe kur Zjarri tė jetė ndezur fort, dhe kur Xhenneti tė jetė afruar, atėherė ēdo njeri do ta dijė se ēka ka vepruar. (Sure Tekvir: 10-14)


    Vargjet tjera zbulojnė se besimtarėt do tė kenė njė gjykim tė lehtė:


    O njeri, vėrtet ti pėrpiqesh me njė pėrpjekje tė madhe qė ēon te Zoti yt, e Atė do ta gjesh. E sa i pėrket atij tė cilit i japet Libri i tij nga e djathta, atij do t’i bėhet njė llogari e lehtė dhe do tė kthehet te familja e vet i gėzuar. (Sure Inshikak: 6-9)


    Besimtarėt tė cilėt kanė jetuar jetėrat e tyre nė pajtim me vullnetin e Zotit tė tyre, i Cili i krijoi dhe udhėzoi ata nė rrugėn e drejtė, do t’iu falen gjynahet e tyre nga Allahu i Gjithėmėshirshėm, i Cili ka shpallur se do t’ua falė gjynahet dhe t’i shėndrrojė ato nė mirėsi pėr ata tė cilėt besuan dhe bėnė vepra tė mira. Atė Ditė, Zoti jonė do t’iu drejtohet besimtarėve, tė cilėt tashmė kanė marrė atė qė u ishte premtuar:


    O ti shpirt i bindur plotėsisht, kthehu te Zoti yt i vetėkėnaqur e i pranuar! Hyn nė turmėn e robėrve tė Mi! Hyn nė Kopshtin (Xhennetin) Tim! (Sure Fexhr: 27-30)


    Nė kėtė mėnyrė, ata do tė jenė tė shpėtuar prej zjarrit tė pėrjetshėm tė Xhehennemit me mirėsinė dhe pėlqimin e Tij dhe hyjnė nė Xhennete pėrplot shpėrblim tė pambarim. Pėrgjigja e tyre pėr tė “hyrė nė Xhennet” shpallet nė Kur’an:


    E ata (tė Xhennetit) do tė thonė: "Falėnderuar qoftė Allahu, i Cili pėrmbushi premtimin e Tij ndaj nesh dhe na e la nė disponim tokėn e Xhennetit qė tė vendosemi aty ku tė duam! Sa i mirė ėshtė shpėrblimi i atyre qė vepruan drejtė!" (Sure Zumer: 74)



    MOSBESIMTARĖT NĖ DITĖN E GJYKIMIT


    Gjendja e tyre fizike

    Nė Ditėn e Gjykimit, njerėzit do tė ngriten dhe rikrijohen. Fytyrat e besimtarėve do tė shfaqin dritėn dhe bukurinė unike pėr besimtarėt, ndėrsa fytyrat e mosbesimtarėve do tė bėhen tė shėmtuara:


    Edhe nė kėtė botė i kemi pėrcjellė ata me mallkim, kurse nė Ditėn e Ringjalljes ata do tė jenė tė pėrbuzur dhe tė shėmtuar. (Sure Kasas: 42)


    Mirėpo, shumė vargje tė tjera rrėfejnė se pluhuri, trishtimi dhe errėsira do tė mbulojnė poashtu fytyrat e mosbesimtarėve:


    Atė ditė do tė ketė edhe fytyra tė pluhurosura, tė mbuluara nga errėsira e zezė. E tė tillėt janė ata mohuesit, mėkatarėt. (Sure ‘Abese: 40-42)


    E ata qė bėnė gėnjeshtėr ndaj Allahut, do t'i shohėsh nė Ditėn e Ringjalljes, fytyrat e tyre tė nxira. A nuk ėshtė nė Xhehennem vendi i kryelartėve? (Sure Zumer: 60)


    Nxirja e fytyrės ėshtė njė fenomen metafizik. Ata njerėz tė cilėt braktisėn njė jetė tė ndershme, njė jetė qė jetohet sipas vullnetit tė Allahut, sepse jeta e jetuar sipas dėshirave tė tyre vetjake siguron vetėm poshtėrim.


    E sikur tė donim Ne, do ta ngrisnim lartė me (dituri), por ai nuk iu largua Tokės dhe ndoqi tekat dhe epshet e tij. Shembulli i tij ėshtė si ai i qenit, tė cilin nėse e pėrzė ai e nxjerr gjuhėn, po edhe nėse nuk e pėrzė, ai sėrish e nxjerr gjuhėn. Ky ėshtė shembulli i atyre qė i konsideruan tė rreme Argumentet Tona. Ti rrėfe tregimet (ymetit tėnd) nė mėnyrė qė ata tė mendojnė. (Sure A’raf: 176)


    Ata qė lejojnė qė tė sundohen prej dėshirave tė tyre vetjake do tė jenė tė poshtėruar nė Ahiret si shpėrblim pėr mendjemadhėsinė e tyre nė Tokė. Pėrveē shėmtisė sė tyre fizike, ata poashtu do tė jenė tė turpėruar, sepse:


    Atė Ditė sheh fytyra tė pėrulura, (Sure Gashije: 2)


    Mosbesimtarėt, tė cilėt shpėrfillėn vargjet pėrkundėr kėrcėnimit, nuk i zbatuan ato dhe nuk donin tė pėrmirėsoheshin, do tė pėrjetojnė habinė e tė qenit tė pėrulur dhe tė paaftė nė njė moment tė papritur. Ata e meritojnė ndėshkimin e tyre dhe kėshtu gjendja e tyre atė Ditė do tė jetė shumė e vėshtirė. Allahu do t’i pėrmbush premtimet e Tij, sepse sundimi i Tij ėshtė i drejtė. Vargjet thonė:


    …Nė Ditėn e Ringjalljes Ne do t’i tubojmė ata duke i tėrhequr zvarrė me fytyra pėr dhe, tė verbėr, memecė dhe tė shurdhėr. Vendi i tyre do tė jetė Xhehennemi. Sa herė qė tė pushojė Flaka, Ne do t’ua shtojmė atė. (Sure Isra: 97)


    Ai (qė nuk besoi) do tė thotė: "Zoti im, pėrse mė ngrite tė verbėr, kur unė isha me sy?" Ai (Allahu) do tė thot: "Ashtu si i harrove ti Argumentet Tona qė t'i ofruam, ashtu je ti i harruar sot". (Sure Ta Ha: 125-126)


    Nė Kur’an, Allahu rrėfen se fytyrat e besimtarėve do tė jenė tė pėrulura nga turpėrimi:


    Dalin prej varreve tė tyre si karkaleca tė shpėrndarė e me shikim tė pėrulur. (Sure Kamer: 7)


    Shprehja nė sytė e tyre dhe pamja e tyre qė ngjallė frikė do t’u japet atyre nė atė Ditė. Allahu i pėrshkruan ata si nė vazhdim:


    Ditėn kur i fryhet Surit (bririt) dhe atė ditė Ne do t’i tubojmė mėkatarėt symavijosur (tė verbėr, tė shėmtuar). (Sure Ta Ha: 102)


    Kur’ani poashtu shpall se ata tė cilėt ishin mendjemėdhenjė ndaj tė Dėrguarve tė Allahut dhe vargjet do t’u vehen (si shenja) nė hundat e tyre:


    Ne do ta dėmkosim atė nė noēkė (nė hundė). (Sure Kalem: 16)


    Ky ėshtė njė burim i rėndėsishėm i turpit, sepse tė quajturit e hundėve tė tyre “noēka” dhe tė qenit i damkosur (i shenjuar) mjafton pėr tė zbuluar poshtėrimin dhe shėmtinė e tyre nė Ahiret. Ndėrsa besimtarėt do tė jetojnė nė Ahiret nė ambiente tė rehatshme, mosbesimtarėt do tė fillojnė njė jetė tė turpėrimit tė pėrjetshėm. Kur’ani zbulon gjithė kėtė, si nė vazhdim:


    Atė ditė do tė ketė fytyra tė shkėlqyera (tė gėzuara) qė e shikojnė Zotin e tyre. Atė ditė ka edhe fytyra tė vrazhda qė presin t'u thyhet kurrizi (tė shkatėrrohen). (Sure Kijame: 22-25)


    Nuk ka mundėsi pėr t’u fshehur apo pėr tė ikur. Allahu zbulon se mosbesimtarėt, tė cilėt njihen aty pėr aty nga pamja e tyre, do tė mbėrthehen pėr balluket dhe kėmbėt e tyre dhe do tė hudhen nė Xhehennem.


    Kriminelėt do tė njihen nga tiparet e tyre, andaj me rrėmbim kapen pėr flokėt dhe pėr kėmbėt e tyre. (Sure Rahman: 41)


    Nė njė hadith, Profeti ynė, paqja dhe mėshira e Allahut qofshin mbi tė, pėrshkruan gjendjen e mosbesimtarėve nė kėtė mėnyrė:

    Anas ibn Malik rrėfeu se njė person tha: “I Dėrguar i Allahut, si do tė bėhen mosbesimtarėt tė tubohen nė Ditėn e Ringjalljes (duke u tėrhequr zvarrė) nė fytyrat e tyre?” Pėr kėtė ai tha: “Ai i Cili ėshtė mjaft i fuqishėm t’i bėj ata tė ecin nė kėmbėt e tyre, ėshtė mjaft i fuqishėm t’i bėj ata tė tėrhiqen zvarrė nė fytyrat e tyre nė Ditėn e Ringjalljes.” (Sahih Muslim)


    Ata s’do tė lejohen tė flasin

    Mosbesimtarėt do t’i marrin librat e tyre me njė habi dhe keqardhje tė madhe. Thirrjet e tyre “Vetėm sikur!” dhe “Mjerė pėr ne!” tregojnė se ata do tė jenė tė vetėdijshėm pėr kotėsinė e pendimit tė tyre. Nuk ka kurrfarė kuptimi tė rėnkojnė dhe ankohen, siē u thuhet nė vargun vijues:


    Ditėn kur fytyrat e tyre do tė pėrmbysen nė zjarr do tė thonė: "Ah sikur ta kishim adhuruar Allahun e respektuar tė Dėrguarin!" (Sure Ahzab: 66) Allahu do t’iu pėrgjigjet lutjes sė tyre, thirrjeve, tė qarave dhe britmave tė tyre pėr ndihmė me kėto fjalė:


    "Sot po ju lėmė tė harruar, ashtu sikurse ju e harruat takimin e kėsaj Dite…” (Sure Xhathije: 34)


    Pėrkundėr gjithė kėsaj, ata do tė vazhdojnė t’i bėjnė kėrkesa Allahut: t’i dėrgojė ata nė mbretėrinė e mosqenies, t’i lejojė qė tė japin gjithēka ata kanė si shpagim pėr t’i ikur vuajtjes dhe madje tė dėrgohen nė Tokė pėr t’i korrigjuar tė kėqijat qė kanė bėrė. Kur’ani thot:


    Vetėm sikur t’i shihje mėkatarėt se si ulin kokat e tyre tė turpėruar para Zotit tė tyre: "Zoti ynė, tash pamė dhe dėgjuam, na kthe pra edhe njė herė dhe do tė bėjmė vepra tė mira. Vėrtet tash jemi tė bindur". (Sure Sexhde: 12)


    Ata do tė luten me pėrgjėrim pėr tė shpėtuar veten nga ndėshkimi tronditės. Por Allahu zbulon se ata kurrė nuk do t’i ndryshojnė mėnyrat e tyre tė vjetra tė jetesės dhe se tani nuk ekziston asnjė mėnyrė qė ata tė shpėtojnė vetveten. Mosbesimtarėt kanė bėrė gjynahin mė tė rėndė: kryengritje kundėr Allahut, i Cili i krijoi dhe i furnizoi ata. Prandaj, atyre nuk u lejohet tė mbrojnė vetveten. Allahu thot:


    Atė Ditė ėshtė shkatėrrim pėr mohuesit! Kjo ėshtė Dita nė tė cilėn ata nuk do tė thonė asnjė fjalė tė vetme dhe atyre as nuk do t’u lejohet qė tė arsyetohen. Atė Ditė, mjerė ata qė pėrgėnjeshtruan! (Sure Murselat: 34-37)


    Allahu nuk do tė flas me ta, nuk do t’i mbrojė dhe nuk do t’i pastrojė ata si pasojė e asaj qė ata kanė vepruar, sepse:


    Ata qė fshehin nga Libri atė qė shpalli Allahu dhe pėr tė fitojnė shumė pak, ata nė barqet e tyre fusin vetėm Zjarr. Atyre Allahu nuk do t'u flasė nė Ditėn e Ringjalljes dhe as nuk i shfajėson ata. Ata do tė kenė ndėshkim tė rėndė dhe tė padurueshėm. (Sure Bekare: 174)


    Ata qė pėr njė vlerė tė paktė e shesin besėn e dhėnė Allahut, ndryshojnė edhe zotimet e tyre, tė tillėt nuk kanė pjesė (mėshirė) nė botėn tjetėr, dhe nė Ditėn e Ringjalljes Allahu nuk do t’ju flas atyre, nuk do t’i shikojė ata dhe nuk do t’i pastrojė (prej barrės sė gabimeve). Ata do tė kenė njė dėnim tė dhimbshėm. (Sure Ali Imran: 77)


    Ai do tė thot: "Heshtni aty e mos Mė folni!" (Sure Mu’minun: 108)


    Zemėrimi i njerėzve nuk mund tė krahasohet me zemėrimin e Allahut ndaj mosbesimtarėve. Pavarėsisht se sa mund tė tėrbohen njerėzit, hakmarrja e tyre ėshtė e kufizuar, ndėrsa ajo e Allahut tejkalon aftėsinė tonė tė tė kuptuarit. Kjo hakmarrje arrin kulmin me njė shpagim tejet tė dhimbshėm, shpagim qė tejkalon kufijtė e intelektit dhe imagjinatės sonė. Kur’ani e zbulon kėtė fakt, si nė vazhdim:


    Atyre qė nuk besuan do t'u thuhet: "Hidhėrimi i Allahut pse u ftuat tė besoni e ju nuk besuat (nė dynja), ėshtė mė i madh se urrejtja juaj ndaj vetes". (Sure Gafir: 10)


    Ata janė tė frikėsuar

    Frika dhe pendimi i amshueshėm i mosbesimtarėve fillon kur engjujt e vdekjes marrin jetėrat e tyre. Asnjėri prej tyre nuk mund t’i shmanget kėsaj, sepse kjo ėshtė kapja e tyre e fundit dhe, pas vdekjes sė tyre, ata do tė kalojnė nėpėr portat e amshueshmėrisė. Nė atė moment, njė frikė e papėrshkrueshme do ta kaplojė tėrė qenien e tyre dhe do tė kuptojnė se ndėshkimi i premtuar sapo ka filluar. Siē thot Allahu nė Kur’an:


    Vetėm sikur tė mund t'i shihje mizorėt kur janė nė agoni tė vdekjes, e engjujt kanė shtrirė duart e veta duke ju thėnė: "Shpėtoni pra vetveten (nėse mundeni)! Sot do tė pėrjetoni dėnimin e turpshėm pėr shkak se e thoshit tė pavėrtetėn pėr Allahun, dhe ndaj Argumenteve tė Tij ishit kryeneē. (Sure En’am: 93)


    Pasiqė e kanė lėnė gjithė pasurinė e tyre tokėsore, e cila ėshtė bėrė e pavlerė dhe e pakuptim, ata do tė kuptojnė se asnjė prej thesareve tė tyre dhe njerėzit nė tė cilėt ishin mbėshtetur s’mund t’u ndihmojnė. Siē tregon ky ajet, ata do tė jenė krejtėsisht tė vetmuar, sepse:


    Nė tė vėrtetė ju erdhėt te Ne njė nga njė (tė vetmuar), ashtu si ju krijuam Ne sė pari, duke lėnė prapa gjithēka qė Ne u patėm dhėnė. Nuk po shohim se i keni me vete ndėrmjetėsuesit tuaj, tė cilėt i mendonit pėr ndihmues tuaj dhe i shoqėronit Allahut. Ėshtė kėputur lidhja mes jush dhe mbaroi ajo ēka mendonit (qė ata janė ndėrmjetėsues apo zotėra tjerė). (Sure En’am: 94)


    Pasiqė duart dhe kėmbėt e tyre janė tė lidhura, ata nuk do tė jenė nė gjendje tė kontrollojnė apo tė ruajnė trupat e tyre, tė cilėt ata aq shumė i deshėn dhe menduan se mund t’i kontrollojnė dhe t’i pėrdorin pėr tė pėrmbushur dėshirat e tyre. Ata s’mund tė bėjnė ēfarė dėshirojnė. Vargjet zbulojnė se ata do tė thirren tė bien nė sexhde para Allahut, por se ata nuk do tė jenė nė gjendje ta bėjnė kėtė:


    Nė Ditėn kur ashpėrsohet ēėshtja deri nė kulm, e ata ftohen pėr tė bėrė sexhde, por nuk munden. Shikimet e tyre janė tė pėrulura dhe ata i kaplon poshtėrimi, kur dihet se ata kanė qenė tė ftuar tė bėjnė sexhde sa ishin tė shėndoshė (e ata - talleshin). (Sure Kalem: 42-43)


    Allahu ėshtė poseduesi i ēdo gjėje dhe ēdo gjė ndodhė nė pajtim me vullnetin e Tij. Mosbesimtarėt do tė thirren tė bien nė sexhde dhe kėshtu ata do tė ndiejnė pendim dhe dhimbje pėr vonimin e kėsaj ēėshtjeje gjersa ishin gjallė. Kėta njerėz, tė cilėt ishin shumė mendjemėdhenjė pėr t’i rėnė nė sexhde Allahut nuk do tė jenė nė gjendje ta bėjnė kėtė tani, edhepse ata do tė dėshironin ta bėnin kėtė. Ata do tė zėhen, do tė thirren pėr tė dhėnė llogari dhe do tė dėrgohen nė Xhehennem.


    Ata ndiejnė pendim


    Ata qė mohojnė takimin me Allahun (nė ditėn e gjykimit) kanė humbur, ashtu qė, kur t'u vijė Momenti (kijameti) papritur, do tė thonė: "Tė mjerėt ne pėr atė qė lame pas dore atje!” Ata do t’i bartin gabimet e veta nė shpinė. Sa e shėmtuar ėshtė ajo qė bartin ata! (Sure En’am: 31)


    Njerėzit shpesh ndiejnė keqardhje, por madje edhe nėse mund tė korrigjojnė ata qė kanė bėrė, pėr njė arsye krenaria e tyre i ndalon ata qė ta bėjnė atė. Ata mendojnė se dinė mė sė miri dhe mbyllin veshėt e tyre ndaj gjitha kėshillave. Por atė Ditė, ata do tė ndiejnė keqardhje pėr sjelljen e tyre. Edhepse ata do tė luten pėrplot pendim tė kthehen prapa nė Tokė pėr t’u pėrmirėsuar, kėrkesa e tyre do tė refuzohet. Ata do tė kuptojnė se pasuria, fėmijėt, shokėt, traditat, ideologjitė dhe tė gjitha gjėrat tjera pėr tė cilat u pėrpoqėn dhe tė cilat i mbrojtėn nuk kanė kurrfarė vlere dhe se vetėm ato vepra tė bėra pėr kėnaqėsinė e Allahut kanė vlerė tė vėrtetė. Por ky ndėrgjėsim nuk do t’u sjellė atyre kurrfarė dobie mė.

    Disa do tė pėrpiqen qė tė fshehin pendimin e tyre pėr shkak tė krenarisė sė tyre, si vijon:


    Secili njeri qė ka dėmtuar veten (duke mos besuar), po tė ishte e tij ēdo gjė qė ekziston nė Tokė, ai do ta flijonte atė (pėr tė shpėtuar). E kur e shohin dėnimin, ata fshehin dėshprimin (nga hutia). Atėherė bėhet gjykimi i drejtė mes tyre dhe nuk u bėhet padrejtė. (Sure Junus: 54)


    Edhepse ata e dinė fajin e tyre, ata prap pėrpiqen tė fshehin pendimin e tyre. Ata marrin pikėrisht atė qė meritojnė, sepse drejtėsia e Allahut e kėrkon kėtė. Allahu do t’i ndajė besimtarėt dhe mosbesimtarėt atė Ditė. E tėrė ajo qė mosbesimtarėt pėrjetojnė nė Ditėn e Gjykimit ėshtė pasojė e parapėlqimit tė rrugės sė Shejtanit mbi atė tė Allahut dhe diēka qė ėshtė me tė vėrtetė e merituar, sepse:


    E kush do tė paraqitet me punė tė kėqia (me besim tė gabuar), ata do tė hidhen tė pėrmbysur nė fytyrat e tyre nė Zjarr, (u thuhet:) “Ju nuk shpėrbleheni me tjetėr pos me atė qė punuat.” (Sure Neml: 90)


    Shumė elementė do tė shkaktojnė kėtė pendim. Pėr shembull, takimi i tyre me ndėshkimin e Allahut, tė qenit i vetmuar, dėshmia e lėkurave tė tyre kundėr tyre, shėmtimi i tyre, ndjenja e llahtarit tė vuajtjes sė pėrjetshme, tė pamurit e Xhehennemit dhe tė kuptuarit e mallkimit qė i pret ata, tė pamurit e hyjnive tė rrejshme qė ata i pasuan verbėrisht dhe nė tė cilėt besuan qė zhduken papritur dhe duke parė se Shejtani, rrugėn e tė cilit ata me kėmbėngulje ndoqėn, i ka braktisur ata poashtu. Kur’ani tregon nė hollėsi atė qė Shejtani do t’u thot pasuesve tė tij atė Ditė me kėto fjalė:


    E pasi tė kryhet ēėshtja, shejtani do t’u thotė: "Vėrtet, Allahu ju pat premtuar premtim tė vėrtetė, e unė ju pata premtuar dhe nuk e pėrmbusha premtimin. Po unė nuk pata kurrfarė pushteti ndaj jush (qė t'ju detyroj), pėrpos qė ju thirra (nė rrugė tė gabuar), e ju m'u pėrgjigjėt; atėherė, pra mos mė qortoni mua, po qortoni veten. Unė nuk mund t'ju shpėtojė juve, e as ju nuk mund tė mė shpėtoni mua. Unė mohoj shoqėrimin tuaj qė mė bėtė mua mė parė (mė adhuruat nė vend tė Allahut)." S'ka dyshim, mosbesimtarėt do tė kenė dėnim tė dhimbshėm. (Sure Ibrahim: 22)


    Besimtarėt do tė vėshtrojnė gjendjen e dėshpėruar tė mosbesimtarėve, ndėrsa mosbesimtarėt do t’i shikojnė besimtarėt me bisht tė syve, pasiqė kokat e tyre do tė jenė tė ulura nga turpi dhe pendimi. Ky realitet zbulohet nė njė varg:


    Do t'i shohėsh ata duke iu afruar atij (zjarrit) tė frikėsuar nga nėnshtrimi, se si shikojnė me bisht tė syrit vjedhurazi. Ata qė besuan do tė thonė: "Vėrtet, tė humbur janė nė Ditėn e Ringjalljes ata qė e humbėn vetveten dhe familjen e vet!" Mizorėt janė nė dėnim tė pėrjetshėm. (Sure Shura: 45)


    Shkalla e pendimit nė Ahiret ėshtė shumė mė e madhe pėr t’u krahasuar me ēkado nė Tokė. Nuk ka kthim dhe as shpėtim nga ky pendim, sepse ai ėshtė fundi i shkatėrrimit tė pashmangshėm dhe tė pandalshėm tė mosbesimtarėve, tė cilin ata janė tė shtyrė ta bartin nė shpatullat e tyre. Ky shkatėrrim dhe pendim ėshtė pasojė e mohimit tė tyre tė Allahut, i Cili i krijoi ata dhe pastaj ju ofroi gati gjithēka qė ėshtė nė Tokė pėr ta shfrytėzuar. Kjo rrugė e mohimit pėrcaktoi destinacionin pėrfundimtar tė tyre nė Ahiret: Xhehennemin. Aty, ata do tė pėrjetojnė pėrjetėsisht ēdo pikėllim, dhimbje dhe shqetėsim qė mund tė merret me mend pėr tė cilat mė me dėshirė nuk do tė kishin menduar. Ndėshkimi i Allahut do t’i pėrball ata me tėrė fuqinė e tij.


    Ata grinden nė mes vete


    E duke u grindur mes vete nė tė, ata thonė: "Pasha Allahun, njėmend ne kemi qenė krejtėsisht tė humbur", kur juve (idhuj) ju kemi barazuar me Zotin e botėve. Neve nuk na humbi kush tjetėr vetėm se kriminelėt (prijėsit). E tash pėr ne nuk ka ndonjė ndihmės (ndėrmjetėsues). Nuk ka as ndonjė mik tė sinqertė. E, sikur tė mund tė kthehemi (nė dynja) edhe njėherė, do tė bėheshim besimtarė. Nė kėtė (qė u pėrmend) ka argumente tė bindshme, po shumica e tyre nuk besuan. (Sure Shu’ara: 96-103)


    Mosbesimtarėt do tė ndeshen me njė vuajtje tė pėrmasave tė pakrahasueshme. Ata do tė jenė tejet tė zemėruar pėr gjendjen e tyre dhe tė tėrbuar ndaj njerėzve qė i larguan nga rruga e Allahut. Ambiciet e tyre mė tė mėdha, si pasuria dhe pozita, do tė kenė humbur gjithė kuptimin. Ata do tė jenė tė tėrbuar ndaj udhėheqėsve tė tyre, tė cilėt i larguan prej rrugės sė Tij dhe do tė pėrpiqen tė distancohen prej tyre. Grindja nė mes tė atyre qė i udhėhoqėn dhe atyre qė i pasuan zbulohet, si vijon:


    Dhe (sikur tė shihnin) kur do tė largohen ata qė u prinin prej atyre qė i ndiqnin (paria largohet prej atyre qė u shkuan pas), e tė gjithė e shohin dėnimin dhe kėputen lidhjet nė mes tyre. E Ata, tė cilėt u patėn shkuar pas do tė thonė: "Ah, sikur tė na lejohej njė kthim (nė dynja) e tė largohemi prej tyre (prijėsve) siē u larguan ata tash prej nesh!" Kėshtu Allahu do t'ju paraqesė veprat qė janė dėshprim pėr ta, e ata nuk kanė tė dalė prej zjarrit. (Sure Bekare: 166-167)


    Ditėn kur fytyrat e tyre do tė pėrmbysen nė zjarr e thonė: "Tė mjerėt ne, ta kishim adhuruar Allahun e respektuar tė Dėrguarin!" Dhe thonė: "Zoti ynė, ne i dėgjuam udhėheqėsit tanė dhe tė parėt tanė, por ata na shmangėn nga rruga e drejtė". Zoti ynė, jepu atyre dėnim tė dyfishtė dhe mallkoj ata si ėshtė mė sė keqi! (Sure Ahzab: 66-68)


    Allahu thekson se udhėheqės tė tillė janė njė prej faktorėve qė i largojnė njerėzit prej besimit nė Tė. Njerėzit qė konsiderohen superior pėr arsye tė vlerėimit tė njerėzve tjerė dhe jo pėr arsye tė vlerėsimit tė Allahut, kanė ndikim tė jashtėzakonshėm mbi pasuesit e tyre. Njerėzit qė ju binden kėtyre udhėheqėsve joshen tė jetojnė sipas vlerave tė pėrkohshme tė kėsaj bote dhe kėshtu ēojnė dėm jetėrat e tyre. Mirėpo, tė paaftė pėr tė njohur gabimet e tyre nė Tokė, ata pėrkrahėn njėri tjetrin nė mosbindje ndaj Allahut dhe jetuan nė pėrputhje me besimet e tyre. Kur tė shfaqet lajthitja e tyre nė kėtė Ditė, ata do tė fillojnė tė fajėsojnė njėri tjetrin. Pavarėsisht prej kėtyre akuzave, asnjė palė nuk do tė shpėtoj prej ndėshkimit tė Xhehennemit.

    Allahu pėrshkruan udhėheqėsit e tillė me kėto fjalė:


    Dhe ata i bėmė prijėsa qė thėrrasin pėr nė Zjarr dhe nė Ditėn e Ringjalljes atyre nuk do t'u ndihmohet. Edhe nė kėtė botė i kemi pėrcjellė ata me mallkim… (Sure Kasas: 41-42)


    Nė Ditėn e Ringjalljes ai (faraoni) i prinė popullit tė vet dhe i fut nė Zjarr. Sa i shėmtuar ėshtė ai vend i ofruar. (Sure Hud: 98)


    Mosbesimtarėt do tė dėshirojnė qė tė ekzistonte njė largėsi aq e madhe sa nė mes tė Lindjes dhe Perėndimit nė mes tyre dhe udhėheqėsve qė ata i pasuan. Allahu shpall se:


    Kush mbyll sytė para kėshillave tė Zotit, atij ia shoqėrojmė njė djall qė nuk i ndahet kurrė. E ata (djajt) do t'i shmangin nga rruga e drejtė, kurse (jobesimtarėt) mendojnė se janė duke i udhėzuar. E kur tė vijė ai (jobesimtari) para Nesh, do tė thotė: "Ah, tė kishim qenė larg mes vete sa lindja me perėndimin! Sa shok i keq je ti!" Dhe sot, pėr shkak se ishit zullumqarė, shoqėrimi juaj nuk do t'ju bėjė dobi nė vuajtjet tuaja. (Sure Zuhruf: 36-39)


    Njerėzit nuk do tė duan t’i njohin disa prej atyre qė i deshtėn, qė iu besuan apo me tė cilėt ishin tė lidhur me epsh gjersa ishin gjallė; ata do t’i mohojnė tė tjerėt dhe do t’i akuzojnė tė tjerėt. Kur’ani thot:


    Ai (Ibrahimi) tha: "Ju pėrqafuat, veē Allahut, idhuj vetėm sa pėr bashkėjetesė mes jush nė jetėn e kėsaj bote, e nė Ditėn e Ringjalljes (ndryshon gjendja) ju do tė refuzoni njėri-tjetrin dhe do tė mallkoni njėri-tjetrin. Fundi juaj ėshtė zjarri, pėr ju nuk do tė ketė ndihmues." (Sure Ankebut: 25)


    Kur’ani rrėfen argumentet tjera tė tyre, si vijon:


    (Rojeve tė Xhehennemit do t’u thuhet:) “Ju tė dy (engjujt) hidheni nė Xhehennem secilin mohues kryeneē, secilin pengues tė veprave, mizor e tė dyshimtė nė fe, i cili Allahut i shoqėroi Zot tjetėr. Pra hidheni atė nė vuajtjet mė tė rėnda." E shoku i tij i pandashėm (djalli) thot: "Zoti ynė, unė nuk e shmanga atė prej rrugės sė drejtė, por ai vetė ka qenė i humbur larg." Ai (Allahu) thot: "Mos u grindni tash para Meje, se Unė mė parė ju tėrhoqa vėrejtjen. Tek Unė nuk ndryshon fjala (vendimi) dhe Unė nuk jam zullumqar pėr robėrit e Mi". (Sure Kaf: 24-29)


    Ata qė pėrbuzėn rrugėn e drejtė tė besimtarėve do tė jenė tė habitur kur nuk do t’i gjejnė besimtarėt pranė tyre atė Ditė, siē pėrshkruhet mė poshtė:


    Dhe (plėngprishėsit) thonė: "Ē'ėshtė qė nuk po i shohim disa burra qė ne i konsideronim prej tė kėqijve. E qė i kemi pas marrė ata nė tallje? A mos na u ka larguar shikimi prej tyre?" Kjo armiqėsi nė mes banuesve tė zjarrit ėshtė e vėrtetė. (Sure Sad: 62-64)


    Gjersa ishin gjallė, grindjet e tyre nė mes vete kurrė nuk morėn fund dhe, nė tė vėrtetė, ata errėsuan vet jetėrat e tyre. Nė tė vėrtetė, ata tė gjithė janė tė vetėdijshėm pėr vrazhdėsinė qė ia shkaktuan njėri tjetrit. Ata nuk gjetėn qetėsi madje nė mesin e tė afėrmve tė tyre apo nė mjedisin e tyre dhe prapseprap nuk pushonin sė grinduri. Ndėrsa besimtarėt gjithmonė jetojnė nė kėnaqėsi kėtu dhe nė Ahiret, mosbesimtarėt gjithmonė jetojnė nė njė gjendje tė shqetėsimit dhe pakėnaqėsisė. Ata do tė pranojnė dhimbje nga tė gjitha anėt, si edhe do tė grinden vazhdimisht me ata tė cilėt i konsiderojnė tė afėrt.


    Ata janė tė turpėruar

    Mendjemadhėsia ndaj Allahut do tė sjellė poshtėrim. Ata qė nuk besojnė nė Ahiret, qė mohojnė ekzistencėn e qartė tė Allahut dhe jetojnė jetė tė shfrenuar do ta paguajnė njė ēmim tė rėndė si shpėrblim pėr atė qė punuan. Pasiqė ata nuk e konsiderojnė ndėshkimin e Tij tė besueshėm dhe kėshtu nuk mendojnė pėr tė, ata bėhen shėrbėtor tė Shejtanit duke rėnė nė grackėn e taktikave tė tij devijuese dhe kėshtu ēojnė kot jetėrat e tyre. Nė vend se ta jetojnė jetėn si njė sprovė, ata e jetojnė atė si njė kauzė boshe. Mendjemadhėsia e tyre i shtyri ata tė bėjnė shumė gjynahe, si luftimi i Allahut dhe hulumtimi i mėnyrave pėr ta mohuar Atė. Kjo padyshim se ėshtė njė gjynah i madh, gjynah qė do tė shpie drejt njė vuajtje dhe poshtėrimi tė madh nė Ahiret.

    Qartė, mosbesimtarėt janė nė gabim. Ata kurrė nuk hetojnė burimin e dhuntive tė Allahut apo se si e fituan ata pasurinė e tyre dhe e marrin si tė drejtė tė tyre t’i gėzojnė kėnaqėsitė e jetės pa pėrkujtuar dhe pa falėnderuar Krijuesin e tyre. Por pasojat e njė mendjemadhėsie tė tillė do tė jenė tė mėdha. Vargjet zbulojnė:

    E nė Ditėn kur ata qė nuk besuan paraqiten pranė zjarrit (e u thuhet): Ju i shfryėzuat tė mirat nė jetėn e dynjasė dhe i pėrjetuat ato, e sot, pėr shkak se keni bėrė mendjemadhėsi nė tokė pa tė drejtė dhe pėr shkak se nuk respektuat urdhėrat e Zotit, do tė shpėrbleheni me dėnim nėnēmues. (Sure Ahkaf: 20)


    Ata qė kalojnė jetėt e tyre duke ndjekur botėn dhe qė kurrė nuk mendojnė pėr Ahiretin do tė poshtėrohen nė Ditėn e Gjykimit dhe pastaj. Allahu zbulon kėtė tė vėrtetė nė vargjet nė vijim:


    A tė erdhi ty lajmi pėr belanė qė kaplon (kijameti)? Atė ditė sheh fytyra tė pėrulura, tė lodhura e tė rraskapitura (nga mundimi). (Sure Gashije: 1-3)


    Mandej, nė Ditėn e Ringjalljes Ai i turpėron ata dhe thotė: "Ku janė ata qė m'i bėnit shokė Mua dhe pėr hir tė tyre grindeshit?" E ata qė ishin tė zotėt e dijės, do tė thonė: "Vėrtet, sot turpėrimi dhe e keqja i pėrfshiu jobesimtarėt". (Sure Nahl: 27)


    Atij i dyfishohet dėnimi Ditėn e Ringjalljes dhe aty mbetet i pėrbuzur pėrgjithmonė. (Sure Furkan: 69)


    Ata qė e vazhdojnė luftėn e tyre ndaj Allahut me njė paturpėsi tė shėmtuar shpėrfillin Ditėn e Gjykimit. Ata jetojnė tė pavetėdijshėm pėr planin qė Allahu ka sajuar pėr ta, njė plan qė ėshtė i pakrahasueshėm. Vetėm grupe tė vogla njerėzish pranuan dhe pastaj jetuan nė pėrputhje me thirrjet e tė Dėrguarve. Kėto thirrje shtuan mosbesimin e tė tjerėve dhe poashtu shtuan barrėn e tyre. Nė fund, Allahu do t’ua shfaq realitetin e Ahiretit gjithė njerėzve nė mėnyrėn mė madhėshtore. Dhe mosbesimtarėt do t’i kuptojnė qartė pasojat e premtimeve tė Allahut. Jetėrat e tyre nuk janė tė amshueshme dhe koha e tyre nė Tokė ka mbaruar. Kėnaqėsitė dhe dėshirat kanė humbur joshjen e tyre dhe i vetmi realitet qė ka rėndėsi ėshtė gjykimi i Tij. E keqja qė ata bėn kundėr Allahut ėshtė shpaguar, sepse Ai i ka gjykuar ata me gjykim tė pėrshtatshėm pėr tė jetuar pėrgjithmonė nė vuajtje dhe dhimbje. Nė anėn tjetėr, jeta e amshueshme e besimtarėve do t’u tregohet gjithė njerėzve me gjithė shkėlqimin dhe bukurinė e saj.






    PĖRFUNDIM



    Ora e fundit dhe jeta e pėrjetshme qė pason janė realitetet mė tė rėndėsishme qė i presin njerėzit. Pėr kėtė arsye, ky libėr ka theksuar pėrkohshmėrinė e kėsaj jete. Asgjė nė Tokė, kariera, martesa, pasuria apo prona juaj, nuk ėshtė aq e rėndėsishme pėr ta humbur jetėn tuaj tė pėrjetshme duke i ndjekur ato. E vetmja gjė qė vlen tė ndiqet dhe pėr ēfarė vlen tė jetohet ėshtė kėnaqėsia e Allahut. Allahu do ta fillojė jetėn e amshueshme nė mėnyrėn mė madhėshtore. Ēdokush qė takon kėtė Ditė do tė kuptojė se kjo jetė e pėrkohshme ka marrė fund pėrfundimisht dhe do tė kuptojė ekzistencėn e Ahiretit pa mėdyshje.

    Para se ta takojnė kėtė Ditė, secili person duhet tė pėrkujtoj orėn e Ditės sė Gjykimit dhe ēfarė sjellė ajo, edhepse ata mund tė mos kenė menduar kurrė pėr tė.

    Pėrmbajtja e kėtij libri ka pėr qė t’ju ndihmoj qė tė shkėputeni nga puna dhe dėshirat tuaja tė pėrditshme pėr njė kohė nė mėnyrė qė tė mund tė shihni qėllimin e vėrtetė tė jetės suaj. Ai pėrpiqet qė t’ju informoj pėrpara pėr Ditėn e Gjykimit qė ju me siguri do ta takoni. Ky ėshtė njė paralajmėrim i rėndėsishėm, sepse kushdo qė e injoron kėtė Ditė dhe atė qė vjen pas saj do tė jetė dėshmitar i ngjarjeve tė papėrballueshme nė Ditėn e Gjykimit dhe do tė pėrjetojė vuajtje qė s’kanė mbarim nė Ahiret.

    Ju padyshim se do ta takoni kėtė Ditė, tė cilėn Kur’ani e pėrshkruan nė hollėsi. Do tė shihni se tė gjitha ato qė posedoni, madje edhe trupi juaj, do t’ju braktis. Dhe pastaj do tė rikrijoheni. Duhet ta pėrdorni mundėsinė qė Allahu ju ka dhėnė pėr tė fituar shpėrblimin, lumturinė dhe qetėsinė qė ju pret nė Ahiret, i cili nuk mund tė krahasohet me asgjė nė Tokė. E vetmja gjė qė duhet tė bėni ėshtė tė besoni Allahun dhe t’mos keni mėdyshje pėr Ahiretin dhe tė jeni falėnderues pėr tė gjitha tė mirat qė Ai ju dhuron. Nėse nuk e bėni kėtė, do tė pėrjetoni pendim gjithėpėrshkues nė Ahiret, sepse Kur’ani shpall se:


    Ata qė pėrgėnjeshtruan takimin me Allahun (nė ditėn e gjykimit) kanė humbur pėrderisa t'u vijė momenti (kijameti) befas e tė thonė: "Tė mjerėt ne pėr atė qė lėshuam" (nga punėt e mira nė dynja), e duke i bartur gabimet e veta nė shpinė. Sa e shėmtuar ėshtė ajo qė bartin! (Sure En’am: 31)


    Kjo ėshtė arsyeja pse ju duhet tė pranoni se Ahireti ėshtė njė gjė e sigurt dhe prandaj tė pėrgatiteni nė pėrputhje me tė. Vetėm atėherė veprimet tuaj gjatė kėsaj jete do tė kenė vlerė qė qėndron dhe do tė pranoni njė kthim tė pashembullt nė Tokė si edhe nė Ahiret. Ky shpėrblim do tė jetė mikpritja e Xhennetit, ku mund tė keni gjithēka qė tė dėshironi. Mbani mend se nė Ditėn e Gjykimit gjithkush do tė gjykohet i vetmuar nė praninė e Allahut. Prandaj, bėni pėrpjekjen e duhur dhe pėrgatituni pėr vdekjen dhe atė qė vjen pas saj, sepse do tė pranoni pikėrisht atė qė e meritoni. Mirėpo, shpėrblimi mė i madh ėshtė kėnaqėsia e Tij, sepse:


    O ju qė besuat, keni parasysh frikėn ndaj Allahut dhe le tė shikojė njeriu se ēka ka bėrė pėr nesėr. Keni frikė Allahun. S'ka dyshim se Allahu ėshtė qė e di nė hollėsi atė qė punoni. Mos u bėni si ata qė e harruan Allahun, e Allahu bėri qė ata ta harrojnė vetveten. Tė tillėt janė ata tė prishurit. (Sure Hashr: 18-19)






    MASHTRIMI I EVOLUCIONIT



    Darvinizmi, me fjalė tė tjera teoria e evolucionit, u prezentua me qėllim tė mohimit tė faktit tė krijimit, por qė nė tė vėrtetė nuk ėshtė asgjė pėrveē njė marrėzi e dėshtuar joshkencore. Kjo teori, e cila pretendon se jeta lindi rastėsisht nga materia e pajetė, u zhvlerėsua nga faktet shkencore tė “projektimit” tė qartė nė gjithėsi dhe nė gjėrat e gjalla. Nė kėtė mėnyrė, shkenca vėrtetoi se Allahu krijoi gjithėsinė dhe gjallesat nė tė. Propaganda e zhvilluar sot pėr tė mbajtur nė jetė teorinė e evolucionit mbėshtetet kryekėput nė shtrembėrimin e fakteve shkencore, interpretimin e paragjykuar dhe gėnjeshtrat dhe pavėrtetėsitė e maskuara si shkencė.

    Mirėpo kjo propagandė nuk mund ta fsheh tė vėrtetėn. Fakti se teoria e evolucionit ėshtė mashtrimi mė i madh nė historinė e shkencės ka ardhur nė shprehje shumė e mė shumė nė botėn shkencore gjatė 20-30 viteve tė fundit. Hulumtimet e bėra pas viteve tė 80-ta nė veēanti kanė zbuluar se pohimet e Darvinizmit janė krejtėsisht tė pabaza, gjė qė ėshtė thėnė nga njė numėr i madh i shkencėtarėve. Nė Shtetet e Bashkuara tė Amerikės nė veēanti, shumė shkencėtarė prej fushave tė ndryshme biologjia, biokimia dhe paleontologjia pranojnė gjymtinė e Darvinizmit dhe e pėrdorin konceptin e projektimit inteligjent pėr tė shpjeguar zanafillėn e jetės. Ky “projektim inteligjent” ėshtė njė shprehje shkencore e faktit se Allahu i krijoi tė gjitha gjallesat.

    Ne kemi ekzaminuar rėnien e teorisė sė evolucionit dhe provat e krijimit nė mėnyrė shumė tė hollėsishme shkencore nė shumė prej punimeve tona dhe vazhdojmė ta bėjmė kėtė. Duke pasur parasysh rėndėsinė e madhe tė kėsaj ēėshtjeje, do tė jetė shumė e dobishme qė ta bėjmė njė pėrmbledhje tė saj kėtu.

    DĖSHTIMI SHKENCOR I DARVINIZMIT


    Teoria e evolucionit, edhe pse ėshtė njė doktrinė qė i ka fillimet nė Greqinė e lashtė, u pėrqafua gjerėsisht nė shekullin e nėntėmbėdhjetė. Zhvillimi mė i rėndėsishėm qė e bėri teorinė temėn kryesore tė botės sė shkencės ishte botimi nė vitin 1859 i librit Origjina e Llojeve tė Ēarlls Darvinit. Nė kėtė libėr, ai doli me pretendimin se llojet e ndryshme nė tokė nuk janė krijuar veē e veē, por rrjedhin nga njė stėrgjysh i pėrbashkėt dhe kanė ndryshuar nga njėra-tjetra nėpėrmjet ndryshimeve tė vogla me kalimin e kohės. Teoria e Darvinit nuk mbėshtetet nė asnjė zbulim shkencor konkret, siē e pranoi edhe ai vet, ajo ishte vetėm njė “supozim”. Veē kėsaj, ashtu siē e pranoi Darvini nė kapitullin e gjatė tė librit tė tij tė titulluar “Vėshtirėsitė e Teorisė”, teoria dėshtoi pėrballė njė sėrė ēėshtjesh vendimtare.

    Darvini mbėshteti tė gjitha shpresat e tij nė zbulimet e reja shkencore, tė cilat shpresonte qė do tė zgjidhnin kėto vėshtirėsi. Mirėpo, nė kundėrshtim me atė qė ai shpresonte, zbulimet shkencore zgjeruan pėrmasat e kėtyre vėshtirėsive. Disfata e darvinizmit pėrballė shkencės mund tė pėrmblidhet nė tre tituj kryesorė:

    1) Teoria nuk arrin tė shpjegoj se si ka zėnė fill jeta nė tokė.

    2) Nuk gjendet asnjė zbulim shkencor qė tregon se “mekanizmat e evolucionit” tė propozuara nga kjo teori, posedojnė asnjė force evoluese.

    3) Tė dhėnat fosile provojnė pikėrisht tė kundėrtėn e ideve tė parashtruara nga kjo teori.

    Nė kėtė pjesė, do tė shtjellojmė nė vija tė pėrgjithshme kėto tri ēėshtje themelore:

    PENGESA E PARĖ E PAKAPĖRCYESHME:
    ZANAFILLA E JETĖS


    Teoria e evolucionit pretendon se tė gjitha speciet rrjedhin nga njė qelizė e vetme e shfaqur nė Tokėn primitive 3.8 miliardė vjet mė parė. Si ėshtė e mundur qė njė qelizė e vetme tė ndėrtojė miliona specie tė gjalla e tė komplikuara dhe, nėse me tė vėrtetė ka ndodhur diēka e tillė, pėrse nuk gjendet asnjė gjurmė nė tė dhėnat fosile janė disa nga pyetjet nė tė cilat teoria nuk ėshtė nė gjendje tė jap pėrgjigje. Por nė fillim, duhet tė pyetemi: Si u krijua kjo “qelizė e parė”?

    Meqė teoria e evolucionit e mohon krijimin dhe ēfarėdo ndėrhyrje tė mbinatyrshme, ajo supozon se “qeliza e parė” ėshtė shfaqur rastėsisht pa asnjė projektim, planifikim apo rregullim, pėrbrenda ligjeve tė natyrės. Sipas kėsaj teorie, materia e pajetė duhet tė ketė krijuar rastėsisht qelizėn e gjallė. Por kjo hipotezė bie ndesh me ligjet mė tė pakundėrshtueshme tė biologjisė.


    “JETA RRJEDH NGA JETA”


    Darvini, nė librin e tij, nuk ka folur kurrė mbi zanafillėn e jetės. Koncepti primitiv shkencor nė periudhėn kur jetoi ai supozonte se gjallesat zotėrojnė njė konstrukt shumė tė thjeshtė. Sipas teorisė sė krijimit tė rastėsishme qė besohej nė mesjetė, lėndėt e pajetė/inorganike, duke u bashkuar, mund tė formojnė njė qenie tė gjallė. Nė atė periudhė ishte shumė i pėrhapur mendimi se insektet formoheshin nga tepricat e ushqimeve, ndėrsa minjtė nga gruri. Pėr tė provuar diēka tė tillė janė bėrė eksperimente nga mė tė ēuditshmet: Njė leckė e ndotur me pak grurė mbi tė, nė njė anė, ndėrsa nė anėn tjetėr njė shkencėtar, duke pritur qė pas njė kohe tė formoheshin minj.

    Gjithashtu mendohej se shfaqja e krimbave nė njė copė mishi ishte dėshmi e krijimit tė vetvetishėm/spontan. Por mė vonė do tė kuptohej se ata krimba nuk formoheshin vetvetiu nė mish, por nga larvat e padukshme pėr syrin qė silleshin nga mizat.

    Madje edhe kur Darvini shkroi librin Origjina e Llojeve, besimi se bakteriet formoheshin nga materia e pajetė ishte njė gjė e pranuar gjerėsisht nė botėn e shkencės.

    Por vetėm 5 vite pas botimit tė librit tė Darvinit, Lui Paster shpalli pėrfundimet e arritura pas shumė studimeve dhe eksperimenteve tė gjata qė rrėzuan plotėsisht krijimin spontan, i cili pėrbėnte gurthemelin e teorisė sė Darvinit. Nė ligjėratėn e tij triumfale nė Sorbonė nė vitin 1864, Pasteri tha: “Kurrė mė nuk do tė rimarr veten krijimi spontan prej grushtit vdekjeprurės tė dhėnė nga ky eksperiment i thjeshtė.” 34

    Mbrojtėsit e teorisė sė evolucionit i kundėrshtuan pėr njė kohė tė gjatė zbulimet e Pasterit. Mirėpo shkenca, e cila po pėrparonte duke nxjerrė nė dritė ndėrtimin kompleks tė qelizės sė organizmit tė gjallė, e pėrforcoi edhe mė tepėr pavlefshmėrinė e pretendimeve mbi krijimin e rastėsishėm tė jetės.


    PĖRPJEKJET E PAFRYTSHME TĖ
    SHEKULLIT NJĖZET


    Evolucionisti i parė, i cili u muar me ēėshtjen e zanafillės sė jetės nė shekullin e njėzet ishte biologu i njohur rus Aleksandėr Oparin, i cili u mundua tė provonte, me anė tė njė sėrė tezash tė hedhura nga vetė ai nė vitet 1930, se qeliza e gjallė mund tė krijohej rastėsisht. Por kėto punime do tė dilnin tė pasuksesshme dhe Oparin do tė detyrohej ta bėnte kėtė rrėfim:

    Mirėpo, fatkeqėsisht, ēėshtja e zanafillės sė qelizės pėrbėn ndoshta pikėn mė tė errėt tė gjithė studimit tė evolucionit tė organizmave. 35

    Pasuesit evolucionist tė Oparinit u munduan tė bėnin eksperimente pėr tė gjetur njė zgjidhje pėr kėtė ēėshtje. Mė i njohuri nga kėto eksperimente ishte ai qė u ndėrmor nė vitin 1953 nga kimisti amerikan Stenli Miler, i cili, duke bashkuar gazėrat, qė ai pretendonte se kishin ekzistuar nė atmosferėn primitive nė njė ambient eksperimental dhe duke i ekspozuar ato ndaj njė burimi tė jashtėm energjie, Milleri formoi disa molekula organike (aminoacide) tė pranishme nė strukturėn e proteinave.

    Mezi kishin kaluar disa vite para se tė zbulohej se ky eksperiment, i cili atėherė u paraqit si njė hap i rėndėsishėm nė emėr tė evolucionit, ishte i pavlefshėm, sepse atmosfera e pėrdorur nė kėtė eksperiment ishte shumė mė e ndryshme nga kushtet reale tė Tokės. 36

    Pas njė periudhe tė gjatė heshtjeje, Milleri pranoi se atmosfera e pėrdorur nga ai nuk ishte reale. 37

    Tė gjitha pėrpjekjet evolucioniste qė u ndėrmorėn gjatė shekullit tė njėzet pėr tė shpjeguar zanafillėn e jetės pėrfunduan pa sukses. Xhefri Bada, gjeokimisti i njohur nga Instituti Skrips i San Diegos, nė njė artikull tė botuar nė vitin 1998 nė revistėn “Earth (Toka)”, pranon kėtė fakt:

    Sot, duke e lėnė pas shekullin e njėzet, akoma pėrballemi me problemin mė tė madh tė pazgjidhur qė kishim kur hymė nė shekullin e njėzet: Si zuri fill jeta nė tokė? 38


    NDĖRTIMI I NDĖRLIKUAR I JETĖS


    Shkaku kryesor qė ēėshtja mbi zanafillėn e jetės ka hyrė nė njė dilemė tė tillė ėshtė se madje ata organizma tė gjallė qė mendohej tė jenė mė tė thjeshtat kanė ndėrtim jashtėzakonisht tė ndėrlikuar. Qeliza e njė gjallese ėshtė shumė mė e ndėrlikuar se tė gjitha produktet teknologjike qė ka arritur tė prodhojė njeriu. Sot, madje edhe nė laboratoret mė tė pėrparuara tė botės, duke bashkuar materie kimike organike, nuk do tė mund tė arrijmė kurrė tė pėrfitojmė njė qelizė tė vetme.

    Kushtet qė nevojiten pėr formimin e njė qelize janė aq tė shumta sa kurrė nuk mund tė shpjegohen me rastėsi. Probabiliteti qė proteinat, njėsia bazė e qelizės, tė sintetizohen rastėsisht ėshtė 1 nė 10950 (pėr njė proteinė mesatare me 500 aminoacide). Nė matematikė probabilitetet mė tė vogla se 1050 konsiderohen tė pamundura.

    Molekula e ADN-sė pėrmban informacionet gjenetike si njė bankė informacionesh me kapacitet tė pabesueshėm. Nėse do ta hidhnim nė letėr informacionin qė pėrfshin ADN-ja e njeriut, do tė krijohej njė bibliotekė me 900 volume enciklopedike me nga 500 faqe secili.

    Nė kėtė pikė shfaqet njė dilemė shumė interesante: ADN-ja mund ta kopjoj/pėrsėris vetveten vetėm me ndihmėn e disa proteinave tė specializuara (enzimeve). Mirėpo, sinteza e kėtyre enzimeve mund tė realizohet vetėm me anė tė informacionit tė koduar nė ADN. Pasiqė ato tė dyja janė tė varura nga njėra tjetra, ato duhet tė ekzistojnė nė tė njėjtėn kohė pėr kopjim/pėrsėritje. Kjo e sjellė skenarin se jeta ka zėnė fill vetvetiu nė njė rrugė pa krye. Prof. Lesli Orgel, njė evolucionist me reputacion nga Universiteti i San Diegos nė Kaliforni, e pranon kėtė fakt nė botimin e revistės Scientific American tė Shtatorit tė vitit 1994:

    Ėshtė krejtėsisht e pamundshme qė proteinat dhe acidet nukleike, duke qenė tė dyja komplekse pėr nga ndėrtimi, tė jenė krijuar vetvetiu nė tė njėjtin vend dhe nė tė njėjtėn kohė. Poashtu duket e pamundshme ta kemi njėrėn pa tjetrėn. Dhe kėshtu, nė shikim tė parė, njeriut do t’i duhej tė vjen nė pėrfundimin se, nė tė vėrtetė, jeta kurrė nuk ka mundur tė zė fill me anė tė mjeteve kimike. 39

    Padyshim, nėse ėshtė e pamundur qė jeta tė ketė zėnė fill nga shkaqet natyrore, atėherė duhet tė pranohet se jeta u “krijua” nė mėnyrė tė mbinatyrshme. Ky fakt zhvlerėson nė mėnyrė tė qartė teorinė e evolucionit, qėllimi kryesor i sė cilės ėshtė tė mohoj krijimin.


    MEKANIZMAT IMAGJINARĖ TĖ EVOLUCIONIT


    Ēėshtja e dytė e rėndėsishme qė e bėn teorinė e Darvinit tė pavlefshme ėshtė se tė dy konceptet e paraqitura nga kjo teori si “mekanizma tė evolucionit”, u kuptua se nė tė vėrtetė nuk zotėrojnė asnjė forcė evoluese.

    Darvini e mbėshteti hipotezėn e tij nė tėrėsi nė mekanizmin e “seleksionimit natyror.” Rėndėsia qė i japte kėtij mekanizmi mund tė kuptohet fare lehtė edhe nga titulli i librit tė tij: Origjina e Llojeve nėpėrmjet seleksionimit natyror”…

    Seleksionimi natyror pohon se ato gjallesa qė janė mė tė fuqishme dhe qė i pėrshtaten mė mirė kushteve natyrore tė vendbanimeve tė tyre do tė mbijetojnė nė luftėn pėr jetė. P.sh., nė njė kope sorkadhesh qė kėrcėnohet prej kafshėve tė ndryshme grabitqare, do tė mbijetojnė vetėm ato sorkadhe qė vrapojnė mė shpejt. Kėshtu qė kopeja e sorkadheve do tė pėrbėhet nga individėt mė tė fortė dhe mė tė shpejtė. Mirėpo, sigurisht qė ky mekanizėm nuk mund tė shkaktojė evoluimin e sorkadheve e t’i kthejė nė njė lloj tjetėr gjallese, pėr shembull, nė kuaj.

    Pėr kėtė arsye, mekanizmi i seleksionimit natyror nuk zotėron asnjė forcė evoluese. Edhe Darvini ishte i ndėrgjegjshėm pėr kėtė realitet, ndaj nė librin e tij Origjina e Llojeve u detyrua tė pohonte:

    Seleksionimi natyror s’mund tė bėjė asgjė pėrderisa nuk shfaqen dallime dhe ndryshime tė dobishme individuale. 40


    NDIKIMI I LAMARKUT


    Si mund tė formoheshin kėto ndryshime tė dobishme? Darvini, kėsaj pyetjeje u mundua t’i pėrgjigjej nga kėndvėshtrimi i tė kuptuarit primitiv tė shkencės sė asaj kohe. Sipas biologut francez Shevalie Lamark (1774-1829), i cili ka jetuar para Darvinit, gjallesat ia pėrcollėn brezit pasardhės tė gjitha ndryshimet fizike, tė cilat kishin fituar gjatė jetės sė tyre. Ai pohonte se kėto cilėsi, tė cilat u akumuluan nga njė brez nė tjetrin, bėnė qė tė formohen specie tė reja. Pėr shembull, ai pohonte se gjirafat evoluan nga antilopat gjatė pėrpjekjeve tė tyre pėr tė arritur gjethet e pemėve tė larta, qafat e tyre u zgjatėn nga njėri brez nė tjetrin

    Edhe Darvini ka dhėnė shembuj tė ngjashėm. Nė librin e tij Origjina e Llojeve, pėr shembull, ai thot se disa arinj pėr tė gjetur ushqim nė thellėsi tė detit me kohė u shėndrruan nė balena. 41

    Por zbulimet e Gregor Mendelit (1822-1884) tė ligjeve tė trashėgimisė, tė cilat u saktėsuan nga shkenca e gjenetikės, e cila lulėzoi nė shekullin e njėzet, hedhėn poshtė plotėsisht legjendėn e pėrcjelljes sė karakteristikave tė fituara nė brezat pasardhės. Kėshtu, u vėrtetua pėrfundimisht se seleksionimi natyror ishte njė mekanizėm joefektiv.


    NEO-DARVINIZMI DHE MUTACIONET


    Pėr tė gjetur njė zgjidhje, darvinistėt nxorėn nė dritė “Teorinė Sintetike Moderne”, apo siē njihet ndryshe Neo-Darvinizmin, nė fund tė viteve 1930. Neo-Darvinizmi shtoi mutacionet, tė cilat janė shtrembėrime tė formuara nė gjenet e gjallesave pėr shkak tė faktorėve tė tillė tė jashtėm si rrezatimi apo gabimet nė pėrsėritje, si “shkaqe tė ndryshimeve tė dobishme” pėrveē mutacionit natyror.

    Modeli, i cili edhe sot e ruan vlerėn nė emėr tė evolucionit, ėshtė Neo-Darvinizmi. Sipas kėsaj teorie miliona gjallesa nė botė u formuan si rezultat i njė procesi me anėn e tė cilit organe tė shumta komplekse tė kėtyre organizmave (p.sh., veshėt, mushkėritė dhe krahėt) iu nėnshtruan “mutacioneve,” domethėnė ērregullimeve gjenetike. Por ekziston njė fakt i prerė shkencor qė plotėsisht e hedh poshtė kėtė teori: Mutacionet nuk i zhvillojnė gjallesat, pėrkundrazi, ato janė gjithmonė tė dėmshme.

    Arsyeja pėr kėtė ėshtė shumė e thjeshtė: ADN-ja zotėron njė ndėrtim shumė tė ndėrlikuar dhe ēdo ndikim spontan mbi kėtė molekulė, mund vetėm t’i shkaktojė dėm asaj. Gjenetisti amerikan B. G. Ranganathan e shpjegon kėtė fakt si nė vazhdim:

    Sė pari, mutacionet e vėrteta janė shumė tė rralla nė natyrė. Sė dyti, shumica e mutacioneve janė tė dėmshme pasiqė janė tė rastėsishme, mė parė se ndryshime tė rregullta nė strukturėn e gjeneve; ēfarėdo ndryshimi i rastėsishėm nė njė sistem tejet tė rregullt do tė ndikojė pėr tė keq, jo pėr tė mirė. Pėr shembull, nėse njė tėrmet do tė dridhte njė ndėrtim tejet tė rregullt siē ėshtė njė ndėrtesė, do tė ndodhte njė ndryshim i rastėsishėm nė kornizėn e ndėrtesės, i cili sipas tė gjitha gjasave, nuk do tė ishte njė pėrmirėsim. 42

    Nuk ēudit fakti se deri mė sot nuk ėshtė vėzhguar asnjė rast i ndonjė mutacioni tė dobishėm, domethėnė, i cili ėshtė parė tė zhvilloj kodin gjenetik. Ėshtė vėrtetuar se tė gjitha mutacionet janė tė dėmshme. Ėshtė kuptuar se mutacioni, i cili ėshtė paraqitur si njė “mekanizėm i evolucionit,” ėshtė nė tė vėrtetė njė dukuri gjenetike qė dėmton gjallesat dhe i lė tė gjymtuara. (Efekti mė i zakonshėm i mutacionit nė qeniet njerėzore ėshtė kanceri.) Natyrisht, njė mekanizėm shkatėrrues nuk mund tė jetė “mekanizėm evolutiv.” Seleksionimi natyror, nė anėn tjetėr, “s’mund tė bėj asgjė i vetėm,” siē e pranoi edhe Darvini. Ky fakt na tregon se nuk ekziston ndonjė “mekanizėm evolutiv” nė natyrė. Pasiqė nuk ekziston asnjė mekanizėm evolutiv, asnjė proces i tillė i imagjinuar i quajtur “evolucion” nuk ka mundur tė ndodhė.


    TĖ DHĖNAT FOSILE: ASNJĖ GJURMĖ E

    FORMAVE KALIMTARE


    Tė dhėnat fosile janė treguesi mė i qartė se skenari qė sugjerohet nga teoria evolucionit nuk ka ndodhur kurrė.

    Sipas kėsaj teorie, tė gjitha gjallesat kanė evoluar nga njė paraardhės. Njė specie, e cila ekzistonte mė parė, me kalimin e kohės, u shėndrrua nė diēka tjetėr dhe tė gjitha speciet u krijuan nė kėtė mėnyrė. Me fjalė tė tjera, ky transformim u zhvillua gradualisht gjatė njė periudhe tė gjatė prej qindra miliona vjetėsh.

    Po tė kishte qenė kėshtu, lloje tė shumta kalimtare duhej tė kishin ekzistuar dhe jetuar brenda kėsaj periudhe tė gjatė transformimi.

    Pėr shembull, disa krijesa gjysmė peshk–gjysmė zvarranik duhej tė kishin jetuar nė tė kaluarėn tė cilat kishin fituar disa tipare zvarranikėsh, pėrveē tipareve tė peshkut tė cilat ato tashmė i kishin. Apo duhej tė kishin ekzistuar disa zvarranik-zogj, tė cilėt fituan disa tipare tė zogjėve pėrveē tipareve tė zvarranikėve qė ato tashmė i kishin. Meqė kėto gjallesa do tė duhej tė kishin ekzistuar nė njė periudhė kalimtare, gjallesat duhet tė kenė qenė tė gjymtuara dhe me njė sėrė tė metash. Evolucionistėt, kėto qenie imagjinare qė besojnė tė kenė jetuar nė tė kaluarėn, i quajnė “forma kalimtare”.

    Nėse me tė vėrtetė do tė kishin ekzistuar gjallesa tė tilla nė tė kaluarėn, atėherė do tė duhej tė kishte me miliona dhe madje miliarda sosh pėr nga numri dhe llojllojshmėria. Ajo qė ėshtė mė me rėndėsi, mbetjet e kėtyre qenieve tė ēuditshme do tė duhej tė haseshin nė tė dhėnat fosile. Darvini, nė librin Origjina e Llojeve, kėtė fakt e shpjegon kėshtu:

    Nėse teoria ime ėshtė e vėrtetė, atėherė forma kalimtare tė panumėrta qė lidhin speciet e tė njėjtit grup, duhet tė kenė ekzistuar sigurisht... Si rrjedhim, provat pėr ekzistencėn e tyre tė mėparshme do tė mund tė gjendeshin vetėm nė mbetjet fosile.” 43





    SHPRESAT E VENITURA TĖ DARVINIT


    Mirėpo, edhe pse janė bėrė shumė kėrkime intensive pėr tė gjetur fosilet qė nga mesi i shekullit tė nėntėmbėdhjetė nė mbarė botėn, ende nuk ėshtė gjetur asnjė formė kalimtare. Tė gjitha fosilet, nė kundėrshtim me atė qė shpresonin evolucionistėt, tregojnė se jeta nė Tokė u shfaq rastėsisht, krejt papritur dhe plotėsisht e formuar.

    Njė paleontolog i njohur britanik, Derek V. Ager, edhe pse njė evolucionist, e pranon kėtė realitet:

    Problemi ynė ėshtė ky: Tek analizojmė me hollėsi tė dhėnat fosile nė nivelin e klasave apo llojeve, hasim gjithmonė e mė tepėr jo evolucion gradual, por shpėrthim tė papritur tė njė lloji nė llogari tė njė tjetri. 44

    Me fjalė tė tjera, te fosilet e gjetura, tė gjitha llojet e gjallesave shfaqen papritmas dhe nė formėn e tyre tė pėrfunduar, pa asnjė formė tė ndėrmjetme nė mes. Kjo ėshtė pikėrisht e kundėrta e supozimeve tė Darvinit. Pėr mė tepėr, kjo ėshtė njė provė shumė e fortė qė gjallesat janė krijuar. I vetmi shpjegim qė njė specie e gjallė tė shfaqet papritmas e plotė dhe pa paraardhės nga i cili tė ketė evoluar ėshtė se ajo u krijua. Kjo e vėrtetė ėshtė pranuar poashtu nga biologu i mirėnjohur evolucionist Douglas Futuyuma:

    Krijimi dhe evolucioni janė dy shpjegimet e vetme qė mund tė bėhen rreth origjinės sė qenieve tė gjalla. Krijimi dhe evolucioni, nė mes tyre, shter shpjegimet e mundshme pėr zanafillėn e gjallesave. Organizmat ose janė shfaqur nė tokė tė zhvilluara plotėsisht, ose jo. Nė rast se nuk janė zhvilluar gradualisht, ato duhet tė jenė zhvilluar nga specie qė kanė ekzistuar mė parė me anė tė ndonjė procesi modifikimi. Nė rast se janė shfaqur plotėsisht tė zhvilluara, ato me tė vėrtetė duhet tė jenė krijuar nga ndonjė intelekt i plotfuqishėm. 45

    Fosilet tregojnė se qeniet e gjalla u shfaqėn nė Tokė tė formuara plotėsisht dhe nė gjendje tė pėrkryer. Me fjalė tė tjera “origjina e llojeve,” nė kundėrshtim me supozimin e Darvinit, nuk ėshtė evolucioni, por krijimi.


    PĖRRALLA E EVOLUCIONIT TĖ NJERIUT



    Ēėshtja qė trajtohet mė shpesh nga mbrojtėsit e teorisė sė evolucionit ėshtė prejardhja e njeriut. Mendimi darvinist mbi kėtė ēėshtje thotė se qeniet njerėzore moderne qė jetojnė sot kanė evoluar nga disa krijesa tė ngjashme me majmunėt. Gjatė kėsaj periudhe tė supozuar, e cila mendohet tė ketė filluar rreth 4-5 milionė vjet mė parė, pretendohet se kanė jetuar “forma kalimtare” midis njeriut modern dhe tė parėve tė tij. Ka katėr “kategori” bazė nė gjithė kėtė skenar tė imagjinuar:

    1. Australopiteku

    2. Homo habilis

    3. Homo erektus

    4. Homo sapiens

    Evolucionistėt i japin emrin “Australopitek” (qė do tė thotė “majmuni i jugut”), tė ashtuquajturit paraardhės tė parė tė njeriut tė ngjashėm me majmunėt. Kėto qenie tė gjalla nuk janė nė fakt asgjė tjetėr, pėrveēse njė specie e zhdukur majmuni. Kėrkimet e shumta tė Lordit Solli Cukerman dhe Profesorit Ēarlls Oksnard, dy anatomistė me famė botėrore nga Anglia dhe SHBA-ja, rreth mbetjeve tė australopitekėve tregojnė se kėto qenie i pėrkisnin njė lloji tė majmunit tė zhdukur dhe se nuk kishin asnjė ngjashmėri me qeniet njerėzore. 46

    Evolucionistėt e quajnė fazėn tjetėr tė evolucionit njerėzor “homo,” domethėnė “njeri”. Sipas kėtij pretendimi, qeniet e gjalla tė serisė “homo” ishin mė tė zhvilluara se australopitekėt. Evolucionistėt i vendosėn fosilet e kėtyre krijesave tė ndryshme pranė njėra-tjetrės me njė renditje tė caktuar dhe pėrpiluan njė plan imagjinar evolucioni. Ky plan ėshtė imagjinar, sepse faktikisht asnjė lidhje evolucionare mes kėtyre klasave tė ndryshme nuk ėshtė provuar. Ernst Majėr, njėri prej mbrojtėsve mė tė rėndėsishėm tė teorisė sė evolucionit nė shekullin e njėzet nė librin e tij Njė argument i gjatė pohon se: “nė veēanti (enigmat) historike si zanafilla e jetės apo e Homo sapiensit, janė tejet tė vėshtira dhe mund madje t’i bėjnė ballė njė shpjegimi pėrfundimtar tė kėnaqshėm.” 47

    Kur konturojnė zinxhirin Australopitek > Homo Habilis > Homo Erektus > Homo Sapiens, evolucionistėt nėnkuptojnė se kėto specie kanė qenė paraardhėse tė njėra-tjetrės. Mirėpo, zbulimet mė tė fundit tė paleo-antropologėve tregojnė se Austrolopiteku, Homo Habilis dhe Homo Erektus kanė jetuar nė tė njėjtėn periudhė nė pjesė tė ndryshme tė botės. 48

    Pėr mė tepėr, njė segment i caktuar njerėzish i klasifikuar si Homo Erektus ka jetuar deri nė kohėrat moderne. Homo sapiensi, Neandertalėt dhe Homo Sapiens Sapiens (njeriu modern) kanė bashkėjetuar nė tė njėjtin rajon. 49

    Kjo, sigurisht, provon pėrfundimisht se kėto specie nuk ishin paraardhėse tė njėra-tjetrės. Stefėn Xhej Gould, njėri prej paleontologėve tė universitetit tė Harvardit, megjithėse ėshtė evolucionist, e shpjegon qorrsokakun nė tė cilin gjendet teoria darviniste nė kėtė mėnyrė:

    Ēfarė i ndodhi shkallės sonė, nėse bashkekzistojnė tri linja hominide (A. Afrikanus, Robust Australopitekėt robust (shtatmėdhenjė) dhe H. Habilis) qė nuk rrjedhin nga njėra-tjetra? Pėr mė tepėr, asnjė nga tė tre nuk shfaq ndonjė tendencė evolutive gjatė qėndrimit tė tyre nė tokė. 50

    Me pak fjalė, i gjithė skenari i evolucionit njerėzor qė po mbahet gjallė me ndihmėn e vizatimeve tė ndryshme tė krijesave imagjinare “gjysmėmajmun-gjysmėnjeri”, qė shfaqen nė media apo libra shkollorė, domethėnė, sinqerisht, me anė tė metodave propagandistike, s’janė gjė tjetėr veēse njė mit pa asnjė bazė shkencore.

    Lordi Solli Cukerman, njė nga shkencėtarėt mė tė njohur dhe mė tė spikatur tė Mbretėrisė sė Bashkuar, e ka studiuar kėtė ēėshtje pėr vite me radhė dhe ka kryer njė punė kėrkimore 15-vjeēare mbi fosilet e Australopitekut. Edhe pse evolucionist, ai arriti nė pėrfundimin se, nė tė vėrtetė, nuk ekziston asnjė pemė gjenealogjike midis majmunit dhe njeriut.

    Cukerman gjithashtu bėri njė “spektėr interesant tė shkencave”, duke i radhitur ato nga ato qė ai i konsideronte si mė shkencoret tek ato qė i konsideronte si mė joshkencoret. Sipas spektrit tė Cukermanit, mė “shkencoret,” duke marrė parasysh mbėshtetjen e tyre nė argumente, janė shkenca e fizikės dhe kimisė. Mė pas vijnė shkencat biologjike dhe pastaj shkencat shoqėrore. Nė fund fare, nė pjesėn qė konsiderohet tė jetė si pjesa mė “joshkencore”, rradhitet “perceptimi jashtėshqisor” – konceptet si telepatia dhe shqisa e gjashtė – dhe nė fund tė fundit u vendos “evolucioni i njeriut”. Cukerman shpjegon kėshtu arsyetimin e tij:

    Mė pas zhvendosim regjistrin e tė vėrtetės objektive nė drejtim tė atyre fushave tė shkencės tė konsideruara si shkenca biologjike, si p.sh. perceptimi jashtėshqisor apo interpretimi i historisė sė fosileve tė njeriut, ku pėr (evolucionistin) besnik gjithēka ėshtė e mundur – dhe ku besimtari i zjarrtė (i evolucionit ndonjėherė ėshtė nė gjendje tė besojė shumė gjėra kontradiktore nė tė njėtėn kohė. 51

    Siē shihet, evolucioni njerėzor nuk ėshtė gjė tjetėr veēse njė pėrmbledhje e “disa interpretimeve tė paragjykuara tė fosileve tė zhvarrosura prej njerėzve tė caktuar, tė ciėt ndjekin verbėrisht teorinė e tyre.


    FORMULA E DARVINIT!


    Pėrveē tė gjitha provave teknike me tė cilat jemi marrė gjer mė tani, le ta shtjellojmė njėherė, se ēfarė paragjykimi kanė evolucionistėt me njė shembull tė thjeshtė qė tė kuptohet madje edhe prej fėmijėve:

    Teoria e evolucionit pohon se jeta u krijua rastėsisht. Sipas kėtij pohimi, atomet e pajetė dhe tė pavetėdije u bashkuan pėr tė formuar qelizėn dhe pastaj ata disi formuan gjallesat tjera, duke pėrfshirė edhe njeriun. Le tė mendojmė pėr kėtė. Kur i bashkojmė elementet qė janė bazė e ndėrtimit jetės si karboni, fosfori, nitrogjeni dhe potasiumi, vetėm njė grumbull formohet. Pa marrė parasysh se ēfarė trajtimi i nėnshtrohet, ky grumbull atomesh nuk mund tė formojė madje as edhe njė gjallesė tė vetme. Nėse dėshironi, le ta formulojmė njė “eksperiment” nė lidhje me kėtė ēėshtje dhe ta shtjellojmė nė emėr tė evolucionistėve atė qė ata vėrtet e pohojnė pa e shprehur zėshėm me emrin “formula e Darvinit”:

    Le tė vendosin materialistėt plot materiale tė pranishme nė pėrbėrjen e gjallesave si fosfori, nitrogjeni, karboni, oksigjeni, hekuri dhe magneziumi nė fuēi tė mėdha. Veē kėsaj, le tė shtojnė nė kėto fuēi ēfarėdo lloj materiali qė nuk ekziston nė kushte normale, por qė ata mendojmė se ėshtė i domosdoshėm. Le tė shtojnė nė kėtė pėrzierje aq sa tė dėshirojnė amino acide – tė cilat nuk kanė mundėsi tė formohen nė kushte natyrore – dhe proteina – qė njė e vetme e ka probabilitetin e formimit 10 nė 950 – sa tė duan. Le t’ia ekspozojnė kėto pėrzierje deri nė masėn qė dėshirojnė nxehtėsisė dhe lagėshtisė. Le t’i pėrziejnė kėto me ēfarėdo pajisje tė pėrparuar teknologjike qė tė duan. Le t’i vėnė shkencėtarėt mė tė shquar pranė kėtyre fuēive. Le tė presin kėta ekspert me rradhė pranė kėtyre fuēive pėr miliarda dhe triliona vite. Le tė lejohen tė pėrdorin tė gjitha llojet e kushteve qė ata besojnė tė jenė tė domosdoshme pėr formimin e njė njeriu. Pa marrė parasysh se ēfarė bėjnė, ata nuk mund ta krijojnė njė njeri prej kėtyre fuēive, tė themi njė profesor qė ekzaminon strukturėn e qelizės sė tij nėn njė mikroskop elektronik. Ata nuk mund tė krijojnė gjirafa, luanė, bletė, kanarina, kuaj, delfinė, trėndafila, orkide, zambakė, karafila, banane, portokaj, molla, hurma, domate, pjepra, shalqi, fiq, ullinjė, rrush, pjeshka, pallonjė, fazanė, flutura shumėngjyrėshe apo me miliona gjallesa si kėto. Me tė vėrtetė, ata nuk do tė mund tė pėrfitonin as edhe njė qelizė tė vetme prej cilėsdo prej tyre.

    Thėnė shkurt, atomet e pavetėdijshme nuk mund tė formojnė qelizėn duke u bashkuar. Ato nuk mund tė marrin njė vendim tė ri dhe ta ndajnė kėtė qelizė mė dysh dhe pastaj tė marrin vendime tjera dhe tė krijojnė profesorėt tė cilėt sė pari shpikin mikroskopin elektronik dhe pastaj ekzaminojnė strukturėn e qelizės sė vet nėn atė mikroskop. Materia ėshtė njė grumbull i pavetėdijshėm, i pajetė dhe ajo vie nė jetė me krijimin e lartė tė Allahut.

    Teoria e evolucionit, e cila pohon tė kundėrtėn e kėsaj, ėshtė njė gjykim plotėsisht i gabuar i kundėrt me arsyen. Tė menduarit madje edhe vetėm pėr pak kohė pėr pohimet e evolucionistėve zbulon kėtė tė vėrtetė, sikurse nė shembullin mė lartė.




    TEKNOLOGJIA E SYRIT DHE VESHIT


    Njė ēėshtje tjetėr qė mbetet pa pėrgjigje nga teoria e evolucionit ėshtė cilėsia e shkėlqyer e perceptimit tė syrit dhe veshit.

    Para se tė kalojmė te syri, le t’i pėrgjigjemi shkurtimisht pyetjes “Si shohim ne?” Rrezet e dritės qė vijnė nga njė objekt, bien nė retinėn e syrit duke dhėnė njė imazh tė pėrmbysur tė objektit. Kėtu, kėto rreze drite transformohen nė sinjale elektrike nga qelizat dhe pastaj pėrcillen nė njė zonė tė vogėl nė pjesėn e prapme tė trurit, ku ndodhet “qendra e shikimit”. Kėto sinjale elektrike perceptohen nė kėtė qendėr tė trurit si imazh pas njė sėrė procesesh. Le tė mendojmė pak, duke u bazuar nė kėto njohuri teknike.

    Truri ėshtė i izoluar tėrėsisht nga drita. Kjo do tė thotė se pjesa e brendshme e trurit ėshtė nė errėsirė tė plotė dhe drita nuk arrin atje. Qendra e shikimit ėshtė njė vend nė errėsirė tė plotė ku nuk hyn kurrė dritė. Ka mundėsi qė tė jetė vendi mė i errėt qė ekziston. Megjithatė, ne shikojmė njė botė tė ndritshme plot dritė nė kėtė errėsirė tė plotė.

    Imazhi i formuar nė sy ėshtė kaq i mprehtė dhe i qartė, sa qė as teknologjia e shekullit njėzet nuk ka arritur ta realizojė. Pėr shembull, shikoni librin qė jeni duke e lexuar, duart me tė cilat e mbani atė dhe pastaj ngrini kokėn dhe shikoni pėrreth. A keni parė ndonjėherė njė imazh tė tillė tė mprehtė e tė qartė si ky nė ndonjė vend tjetėr? Edhe ekrani mė i zhvilluar i televizorit i prodhuar nga prodhuesi mė i fuqishėm i televizorėve nė botė nuk mund tė sigurojė njė imazh aq tė mprehtė pėr ju. Ky ėshtė njė imazh tre-dimensional, me ngjyra dhe jashtėzakonisht i pastėr. Pėr vite tė tėra, mijėra inxhinierė janė pėrpjekur tė prodhojnė njė televizor tre-dimensional, i cili mund tė arrijė cilėsinė e shikimit tė syrit. Ata kanė arritur tė shpikin njė sistem TV tre-dimensional, por ai nuk mund tė shihet pa vendosur njė palė syze speciale 3-D. Pėr mė tepėr, bėhet fjalė vetėm pėr njė tre-dimensional artificial. Sfondi ėshtė mė i mjegulluar, ndėrsa plani i parė duket sikur ėshtė dekor prej letre. Asnjėherė s’ka qenė e mundur tė arrihet njė imazh me cilėsinė e syrit. Edhe nė kamera apo nė televizor, ka njė humbje tė cilėsisė sė imazhit.

    Evolucionistėt pretendojnė se mekanizmi qė prodhon kėtė imazh tė mprehtė e tė qartė ėshtė formuar krejt rastėsisht. Nėse dikush do t’ju thoshte se televizori nė dhomėn tuaj ėshtė formuar si rezultat i bashkimit tė rastėsishėm tė miliona atomeve, ēfarė do tė mendonit ju? Si mund ta bėjnė atomet atė qė mijėra njerėz s’e bėjnė dot?

    Nėse njė pajisje qė prodhon njė imazh mė primitiv se syri nuk mund tė jetė formuar rastėsisht, atėherė ėshtė shumė e qartė qė edhe syri apo imazhi qė shikohet prej tij nuk mund tė jenė krijuar rastėsisht. E njėjta gjė vlen edhe pėr veshin. Veshi i jashtėm i kap tingujt dhe i drejton te veshi i mesėm, i cili ia pėrcjell veshit tė brendshėm duke i pėrforcuar ato. Veshi i brendshėm ia dėrgon valėt zanore trurit, duke i kthyer nė sinjale elektrike. Ashtu si me shikimin, procesi i dėgjimit pėrfundon nė qendrėn e dėgjimit nė tru.

    Ajo qė thamė pėr syrin ėshtė e vėrtetė edhe pėr veshin. D.m.th. truri ėshtė i izoluar nga tingujt, ashtu si ėshtė i izoluar edhe nga drita: asnjė tingull nuk mund tė depėrtojė brenda. Prandaj, s’ka rėndėsi sa zhurmė ka jashtė, brenda trurit mbizotėron njė qetėsi absolute. Megjithatė edhe tingujt mė tė mprehtė perceptohen nga truri.

    Nėpėrmjet trurit tonė, i cili ėshtė i izoluar nga tingujt, ne dėgjojmė simfoninė e ekzekutuar nga njė orkestėr apo zhurmat nė njė vend tė mbushur plot me njerėz. Megjithatė, nėse bėhet njė matje ekzakte e nivelit tė tingujve nė trurin tonė nė kėto momente, do tė kuptonim se njė qetėsi absolute mbizotėron aty.

    Ashtu si nė rastin e imazhit, dekada tė tėra pėrpjekjesh kanė kaluar pėr tė krijuar dhe riprodhuar tinguj sa mė tė afėrt me origjinalin. Rezultatet e kėtyre pėrpjekjeve janė regjistruesit e zėrit, sistemet HI-FI dhe sistemet e ndryshme pėr kapjen e tingujve. Pavarėsisht nga teknologjia e pėrparuar dhe pėrpjekjet e mijėra inxhinierėve e ekspertėve, nuk ėshtė pėrfituar asnjė tingull qė tė ketė tė njėjtėn mprehtėsi dhe qartėsi si tingulli qė kapet nga veshi. Mendoni pėr sistemet HI-FI tė cilėsisė mė tė lartė tė prodhuar nga kompania mė e madhe e industrisė sė muzikės. Edhe nė kėto pajisje, kur regjistrohet zėri, humbet njė pjesė e cilėsisė. Kur ndizni njė HI-FI gjithmonė dėgjoni njė zhurmė tė lehtė para se tė fillojė muzika. Veshi i njeriut asnjėherė nuk e kap njė tingull tė shoqėruar me zhurmė; ai e kap tingullin pikėrisht ashtu siē ėshtė, i mprehtė e i qartė. Kėshtu ka qenė gjithmonė qė nga krijimi i njeriut.


    KUJT I TAKON NDĖRGJEGJA QĖ SHEH DHE

    DĖGJON NĖ BRENDI TĖ TRURIT


    Kush shikon njė botė joshėse nė trurin tonė, dėgjon simfonitė dhe cicėrimėn e zogjėve dhe ndien aromėn e trėndafilit?

    Nxitjet qė vijnė prej syve, veshėve dhe hundės sė njė personi shkojnė nė tru si impulse nervore elektro-kimike. Nė librat e biologjisė, fiziologjisė dhe biokimisė, mund tė gjeni shumė hollėsi pėr mėnyrėn se si ky imazh formohet nė tru. Mirėpo, kurrė nuk do tė mund tė ndesheni me faktin mė tė rėndėsishėm: Kush i pranon kėto impulse nervore elektro-kimike si imazhe, tinguj, aroma dhe ngjarje shqisore nė tru? Ekziston njė ndėrgjegje nė tru qė i pranon gjithė kėto pa ndier ndonjė nevojė pėr njė sy, vesh apo hundė. Kujt i takon kjo ndėrgjegje? Natyrisht se nuk u takon nervave, shtresės yndyrore dhe neuroneve qė e pėrbėjnė trurin. Kjo ėshtė arsyeja pse darvinistėt-materialist, tė cilėt besojnė se gjithēka pėrbėhet prej materies, nuk mund tė japin pėrgjigje nė kėto pyetje.

    Sepse kjo ndėrgjegje ėshtė shpirti i krijuar prej Allahut, i cili nuk ka nevojė as pėr syrin pėr tė shikuar imazhet dhe as pėr veshin pėr t’i dėgjuar tingujt. Pėr mė tepėr, nuk ka nevojė pėr trurin pėr tė menduar.

    Ēdo njeri qė e lexon kėtė fakt tė qartė shkencor do tė duhej tė mendonte thellė pėr Allahun e Gjithėfuqishėm dhe tė ketė frikė dhe tė kėrkoj strehim tek Ai, sepse Ai ngjesh tėrė gjithėsinė nė njė vend plotėsisht tė errėt prej disa centimetrave kub nė njė formė tre-dimensionale, me ngjyra, me hije dhe tė ndritshme.


    NJĖ BESIM MATERIALIST


    Informacioni qė kemi paraqitur deri tani tregon se teoria e evolucionit ėshtė njė pretendim qė bie hapur nė kundėrshtim me faktet shkencore. Pretendimi i teorisė nė lidhje me prejardhjen e jetės ėshtė nė kundėrshtim me shkencėn, mekanizmat e evolucionit tė propozuara nga kjo teori nuk kanė asnjė forcė evolutive, dhe fosilet tregojnė se format kalimtare nuk kanė ekzistuar kurrė. Prandaj, teoria e evolucionit duhet tė hidhet poshtė si njė ide joshkencore. Nė kėtė mėnyrė shumė ide, si modeli i gjithėsisė me qendėr Tokėn, janė nxjerrė jashtė agjendės sė shkencės gjatė historisė.

    Por teoria e evolucionit vazhdon tė mbahet me vendosmėri nė listėn e teorive shkencore. Disa njerėz madje pėrpiqen t’i paraqesin kritikat nė adresė tė saj si “sulm ndaj shkencės”. Po pse ndodh kjo gjė?

    Arsyeja pėr kėtė situatė tė krijuar ėshtė se pėr disa njerėz tė cilėt u pėrkasin disa qarqeve tė caktuara, teoria e evolucionit ėshtė shėndrruar nė njė besim dogmatik tė domosdoshėm. Kėto qarqe kapen fort pas filozofisė materialiste dhe ndikohen nga Darvinizmi, i cili pėr ta ėshtė shpjegimi i vetėm materialist pėr natyrėn.

    Nganjėherė ata e pranojnė hapur kėtė. Riēard Levontin, gjenetist i famshėm nga universiteti i Harvardit dhe nė tė njėjtėn kohė njė evolucionist i njohur pranon se ėshtė “sė pari materialist, pastaj shkencėtar”:

    Nuk ėshtė puna se metodat dhe institucionet e shkencės nė njėfarė mėnyre na detyrojnė tė pranojmė njė shpjegim material pėr botėn, por pėrkundrazi, ne jemi tė detyruar nga pėrkrahja jonė arbitrare e kauzės materialiste tė krijojmė njė aparat hetimi dhe njė sėrė konceptesh qė japin shpjegime materiale, edhe nėse janė kundėr intuitės, pa marrė parasysh se sa tė mjegullta janė pėr tė panisurėn. Pėr mė tepėr, materializmi ėshtė absolut, kėshtu qė ne nuk mund tė lejojmė tė dalė nė skenė njė Qenie Hyjnore. 52

    Kėto fjalė janė deklarata tė qarta se Darvinizmi ėshtė njė dogmė e mbajtur gjallė pėr hir tė lidhjes me filozofinė materialiste. Sipas kėsaj dogme asgjė nuk ekziston pėrveē materies. Prandaj, ajo predikon se materia e pajetė dhe e pavetėdijshme krijoi jetėn. Ajo kėmbėngul se miliona specie tė gjalla, (si zogjtė, peshqit, kafshėt, insektet, pemėt, lulet, balenat dhe qeniet njerėzore) u shfaqėn si pasojė e bashkėveprimit tė materies si shiut, rrufeve dhe kėshtu me rradhė prej materies sė pajetė. Ky besim ėshtė nė kundėrshtim tė plotė si me arsyen ashtu edhe shkencėn. Por darvinistėt vazhdojnė tė mbrojnė kėtė besim me qėllim qė “tė mos lejojnė daljen nė skenė tė njė Qenie Hyjnore.”

    Kushdo qė nuk e shikon prejardhjen e gjallesave me paragjykim materialist do ta kuptojė kėtė tė vėrtetė tė qartė: tė gjitha gjallesat janė rezultat i krijimit tė njė Krijuesi, i Cili zotėron fuqi, dije dhe inteligjencė superiore. Ky Krijues ėshtė Allahu, i Cili krijoi tėrė gjithėsinė nga asgjėja, i Cili e konstruktoi atė nė mėnyrėn mė tė pėrkryer dhe u dha formė tė gjitha gjallesave.


    TEORIA E EVOLUCIONIT ĖSHTĖ MAGJIA MĖ
    E FUQISHME NĖ BOTĖ


    Ēdo njeri i lirė prej paragjykimit dhe ndikimit tė ēfarėdo ideologjie tė caktuar, qė pėrdor arsyen dhe logjikėn e tij apo tė saj, do tė kuptojė qartė se besimi nė teorinė e evolucionit, i cili na pėrkujton bestytnitė e shoqėrive pa dijeni tė shkencės apo qytetėrimit, ėshtė plotėsisht i pamundshėm.

    Siē u shpjegua mė lartė, ata qė besojnė nė teorinė e evolucionit mendojnė se disa atome dhe molekula tė hedhura nė njė fuēi tė madhe do tė mund tė krijonin profesorė dhe studentė universiteti qė janė nė gjendje tė mendojnė dhe gjykojnė; shkencėtarė si Ajnshtajni dhe Galileo; artistė si Hemfri Bogart, Frenk Sinatra dhe Luēano Pavaroti; si edhe antilopa, drunjė limoni dhe karanfila. Pėr mė tepėr, pasiqė shkencėtarėt dhe profesorėt tė cilėt besojnė nė kėto gjepura janė njerėz tė shkolluar, ėshtė krejtėsisht e arsyeshme tė flitet pėr kėtė teori si pėr “magjinė mė tė fuqishme nė histori.” Asnjėherė mė parė asnjė besim apo ide tjetėr nuk ua ka larguar aftėsinė e tė gjykuarit tė njerėzve, nuk ka pranuar t’i lejojė ata tė mendojnė me menēuri dhe me arsye dhe ua ka fshehur tė vėrtetėn sikur ata t’i kishin sytė e lidhur. Kjo ėshtė njė verbėri madje edhe mė e keqe dhe mė e pabesueshme se adhurimi i Zotit tė Diellit Ra nga egjiptianėt, adhurimi i totemėve nė disa pjesė tė Afrikės, adhurimi i Diellit nga populli i Sabės, adhurimi i idhujve qė kishin mbaruar me duart e tyre nga ana e fisit tė Profetit Ibrahim (paqja qoftė mbi tė) apo adhurimi i Viēit tė Artė nga ana e popullit tė Profetit Musa (paqja qoftė mbi tė).

    Nė tė vėrtetė, Allahu ka theksuar kėtė mungesė arsyeje nė Kur’an. Nė shumė vargje, Ai zbulon se mendjet e disa njerėzve do tė jenė tė mbyllura dhe se ata do tė jenė tė pafuqishme tė shohin tė vėrtetėn. Disa nga kėto vargje japėn nė vazhdim:


    E ata qė mohuan, pėr ta ėshtė njėsoj ua tėrhoqe vėrejtjen apo nuk ua tėrhoqe, ata nuk besojnė. Allahu ua mbylli atyre zemrat, veshėt e tyre dhe nė tė pamurit e tyre ka njė perde. Ata do tė pėrjetojnė njė dėnim tė dhimbshėm. (Sure Bekare: 6-7)


    …Ata kanė zemra me tė cilat nuk kuptojnė. Ata kanė sy me tė cilėt nuk shohin. Ata kanė veshė me tė cilėt nuk dėgjojnė. Ata janė si kafshėt, bile edhe mė tė humbur! Ata janė tė pavetėdijshėm. (Sure A’raf: 179)


    Edhe sikur Ne t'u hapnim atyre njė derė nė qiell dhe tė ngjiteshin vazhdimisht lart nė tė (e tė shihnin engjujt e fshehtėsitė), ata vetėm do tė thonin: "Neve na janė ndalė sytė (tė pamėt). Jo, ne jemi njerėz tė magjepsur. (Sure Hixhr: 14-15)

    Fjalėt nuk mund ta shprehin se sa ėshtė e habitshme se si kjo magji ka arritur tė mbajė njė komunitet aq tė gjerė nė skllavėri, t’i largojė njerėzit nga e vėrteta dhe tė mos ndėrprehet pėr 150 vjet. Ėshtė e kuptueshme se njė apo disa njerėz do tė mund tė besonin nė skenare dhe pohime tė pabesueshme pėrplot marrėzi dhe paarsyeshmėri. Mirėpo, “magjia” ėshtė shpjegimi i vetėm i mundshėm pėr njerėzit nė mbarė botėn qė besojnė se atomet e pavetėdijshme dhe tė pajetė papritur vendosėn tė bashkohen dhe tė formojnė njė gjithėsi qė funksionon me njė sistem tė organizimit, rregullit, arsyes dhe vetėdijes sė pėrkryer; njė planet tė quajtur Tokė me tė gjitha veēoritė e saj tė pėrshtatura nė mėnyrė aq tė pėrkryer pėr jetėn; dhe gjallesat pėrplot sisteme tė panumėrta komplekse.

    Nė tė vėrtetė, Kur’ani rrėfen ngjarjen e Profetit Musa dhe Faraonit pėr tė treguar se disa njerėz tė cilėt pėrkrahin filozofitė ateiste nė tė vėrtetė ndikojnė tek tė tjerėt me anė tė magjisė. Kur iu tha Faraonit pėr fenė e vėrtetė, ai i tha Profetit Musa tė ndeshet me magjistarėt e tij. Kur Musai e bėri kėtė, ai u tha atyre qė tė tregojnė aftėsitė e tyre tė parėt. Vargjet pasojnė:


    Ai (Musai) tha: "Hidhni ju!" E kur hodhėn ata (shkopinjė e litarė), magjepsėn sytė e njerėzve, i frikėsuan ata dhe sollėn njė magji tė madhe. (Sure A’raf: 116)


    Siē kemi vėnė re, magjistarėt e Faraonit ishin nė gjendje tė mashtrojmė ēdo njeri, pėrveē Musait dhe atyre tė cilėt i besuan atij. Mirėpo, dėshmia e tij zhduki magjinė, apo “gėlltiti atė qė ata kishin sajuar,” siē pėrshkruhet nė ajet.


    E Ne e frymėzuam Musain (duke i thėnė): "Hidhe shkopin tėnd!" Kur ja, ai gėlltiste atė qė kishin magjepsur. Atėherė u dėshmua e vėrteta dhe u zhduk ajo qė kishin pėrgatitur. (Sure A’raf: 117-118)


    Siē kemi vėnė re, kur njerėzit e kuptuan se ata u magjepsėn dhe se ajo qė panė ishte vetėm njė iluzion, magjistarėt e Faraonit humbėn gjithė besueshmėrinė e tyre. Edhe nė ditėt tona, pėrveē nėse ata tė cilėt, nėn ndikimin e njė magjie tė ngjashme, besojnė nė kėto pretendime qesharake nėn maskėn e tyre shkencore dhe kalojnė jetėt e tyre duke i mbrojtur ato, i braktisin besimet e tyre paragjykuese, ata poashtu do tė poshtėrohen kur e vėrteta e plotė shfaqet dhe magjia prishet. Nė tė vėrtetė, Malkolm Magerixh, njė filozof ateist dhe pėrkrahės i evolucionit, pranoi se ishte i brengosur pikėrisht nga kjo perspektivė:

    Unė personalisht jam i bindur se teoria e evolucionit, posaēėrisht shtrirja e zbatimit tė saj, do tė jetė njėra prej shakave mė tė mėdha nė librat e historisė nė tė ardhmėn. Brezat e ardhshėm do tė ēuditen se si njė hipotezė aq jobindėse dhe e dyshimtė ka mundur tė pranohej me naivitetin e pabesueshėm qė ajo posedon. 53

    Se e ardhmja nuk ėshtė larg: Pėrkundrazi, njerėzit sė shpejti do ta shohin se “rasti” nuk ėshtė hyjni dhe do tė shikojnė prapa nė teorinė e evolucionit si nė mashtrimin mė tė keq dhe magjinė mė tė tmerrshme nė botė. Ajo magji tashmė ka filluar tė ngritet me shpejtėsi prej shpatullave tė njerėzve nė mbarė botėn. Shumė njerėz qė e shohin fytyrėn e saj tė vėrtetė po pyeten me habi se si ėshtė e mundur qė tė jenė kapluar prej saj.




    SHĖNIMET



    Engjujt thanė: “Larg nga tė metat je

    Ti o Zot! Ne nuk kemi asnjė dije tjetėr

    pėrveē asaj qė na mėsove Ti. Vėrtet,

    Ti je i Gjithėdijshėm e i Urtė.”

    (Sure Bekare: 32)

  4. #4
    Perjashtuar
    Anėtarėsuar
    07-10-2007
    Vendndodhja
    ne syte e tu qe adhurojne syte e mi.ne buzet e tua,qe puthin te miat cdo cast.ne frymen tende,se eshte dhe imja.ne gjakun tend,qe vlon per mua.zemra ime,Land.
    Postime
    783
    cte them?kush beson,ka te drejte brenda besimit te tij.

Tema tė Ngjashme

  1. Mrekullitė nė Kuran!
    Nga Immaculate nė forumin Komuniteti musliman
    Pėrgjigje: 61
    Postimi i Fundit: 11-10-2006, 09:48
  2. Tefsir-(komentim suresh)
    Nga Klevis2000 nė forumin Komuniteti musliman
    Pėrgjigje: 20
    Postimi i Fundit: 29-07-2006, 16:14
  3. Besimi nė Ditėn e Gjykimit
    Nga webmasterpimi nė forumin Komuniteti musliman
    Pėrgjigje: 0
    Postimi i Fundit: 09-05-2006, 16:24
  4. Kujto diten e gjykimit
    Nga altin55 nė forumin Komuniteti musliman
    Pėrgjigje: 3
    Postimi i Fundit: 02-09-2005, 23:20
  5. Shkenca vs. Fesė
    Nga Redi nė forumin Portali i forumit
    Pėrgjigje: 163
    Postimi i Fundit: 02-12-2004, 19:05

Regullat e Postimit

  • Ju nuk mund tė hapni tema tė reja.
  • Ju nuk mund tė postoni nė tema.
  • Ju nuk mund tė bashkėngjitni skedarė.
  • Ju nuk mund tė ndryshoni postimet tuaja.
  •