Nudo, Si Ideal Estetik

[STAFER]

E S E

NUDO, SI IDEAL ESTETIK

MUSTAFA FERIZI


Bukuria e femrës, dhe harmonia anatomike e trupi të saj, përherë kanë qenë joshëse dhe frymëzues, për piktorët, poetët, muziktarët. Frymëzimi më bukurinë e femrës në vazhdimësi ka rrëmbyer artistët e të gjitha epokave, stileve dhe drejtimeve artistike të artit pamor. Mu për këtë, mund të thuhet se nuk ka piktor apo skulptor i madh, që nuk është sprovuar në trajtimin e nudos, zhanër ky artistik i cili konsiderohet nder zhanret më të lashta të artit pamor.
Nudo, midis antikës dhe renesansës
Të parët ishin skulptorët grekë ata që në aktin e femrës e trajtuan si vepër arti, krejt me qellim që të krijojnë një ideal të së bukurës fizike. Dhe në këtë drejtim mund të thuhet se ia arrtën qëllimit, nëse dimë se aktet më të bukura, më sensuale e më anatomi më të përsosur i krijuan pikërisht artistët grekë. Të përkujtojmë vetëm “Venerën” e Milosit, e cila me siguri është njëra nder veprat më të bukura të Luvrit ku gjendet sot, dhe pa dyshim arketip i bukurisë ideale dhe universale të të gjitha kohërave.
Renesanca është kohë kur piktura, por edhe skulptura shënojnë zhvillim të hovshëm, Historia e arteve njeh mjaft artistë që kanë trajtuar nudon, madje me përkushtim. Por ai që këtë zhanër artistik e ngriti në suaza poetike ishte Sandro Botiçelli, i njohur me pikturat e tij “Pranvera” (Primavera), dhe “Lindja e Venerës” Në pikturën e fundit paraqet një akt femre, (dashnorja e Xhuliano Mediçit), që konsiderohet si nudo më subtile në renesancën italiane.
Sakaq, Leonardo, ndonëse artis i madh, çuditërisht nuk u muar me nudon, në kuptimin e plotë të fjalës, natyrisht pos disa bocetave e vizatimeve. Mirëpo, bashkëkohaniku dhe bashkëvendësi i tij piktori dhe skulptori i njohur Mikalenxhelo Buonaroti, krijon të thuash një armatë figurash lakuriqe të femrave dhe të meshkujve, të gdhendura në mermer por edhe të pikturuara në kubenë e Kishës së Sikstinës, në Romë. Madje njëra nga veprat më të rëndësishme të opusit plastik të Mikelanxhelos, konsiderohet Davidi” pra pikërisht figura nudo e këtij personazhi legjendar.
Vjen pastaj Xhorxhone me nudon brilante “Venera e fjetur” e cila për kohën kur u pikturua, paraqiste kulminacionin e sensualitetit. Edhe Ticiani, la akte të bukura femrash. Dhe në atë masë sa njihet si artist i portretit, njihet edhe si poet i nudos. Është e njohur piktura e tij “Venera nga Urbina”, akt ky që paraqet. bukurinë ideale të femrës italiane.
Nga “Artemida” deri te “Maja”
Nudon si interesim kreativ e gjejmë edhe në artin e barokut, rokokosë, realizmit e tehu. Në kohën e barokut, përkatësisht të “lartpurlartizmit” veprojnë disa mjeshtër të nudos, mirëpo me siguri prinë Fransua Bushe, duke krijuar aktin më të bukur në terë barokun “Diana duke u larë” Është kjo pikturë e cila trajton hyjneshën ilire të gjuetisë dhe plleshmërisë, të quajtur Artemida, të cilët romakët e pagëzuan me emrin Diana.
Në veri të Evropës, konkretisht në Flandri, vepron piktori i famshëm Rubensi, i njohur për shumë kompozicione me tematikë historike dhe mitologjike, të cilat të thuash nuk mund të mendohen pa nudo. Të përkujtojmë pikturat ” Rrëmbimi i sabianeve” “Tri graciat” në të cilat piktori derdhë krejt talentin e tij, prej piktori të prirur për pikturimin e nudove. Nudot e Rubensit nuk janë elegante e poetike si ato të S. Botiçelit, e madje nuk janë as sensuale si Venerat e Xhorgjonës dhe Ticinat, por janë të shëndosha, topolake, më tokësore.
Kishte kaluar më së një shekull ç’prej se El Greko kishte krijua akte burrash, kur Goja pikturon nudon antologjike “Maja e zhveshur” Këtë vepër e pikturon në kohën kur për “mëkate” të tilla, Inkuizicuioni ndëshkonte me masa më të rrepta, deri në varje. Mirëpo i mësuar të jetojë me rreziqe e me aventura, Goja nuk frikësohej dot dorës së zezë të Ikuizicionit, e as intrigave të pa reshtura të mbretëreshës Maria Luiza, e cila e përgjonte vazhdimisht piktorin gjashtëdhjetveçar dhe aristokraten e bukur, Dona Maria Tereza Kajetana, e cila në historinë e artit pamor hyri me emrin “Maja e zhveshur”
Edhe Kurbeu pikturoi femra trashamane. Për ç’gjë Zola madje gjeti se ky piktor ishte “ fabrikues i mishit”
Nudo në veprat e romantiokëve dhe impresionistëve
Pason koha e romantizmit dhe e romantikëve letrarë, muziktarë e figurativë. Piktorët romantikë, konkretisht Ezhen Delakroa dhe Teodor Zheriko krijojnë tablo të mrekullueshme, por ja se nudon si motiv të veçantë nuk e trajtojnë. Ç’është e vërteta, në kompozicionet e tyre “Vdekja e Sarandapalit” dhe “Trapi i Meduzës” hasim në gjysmë-akte të femrave edhe të meshkujve të pikturuar Së këndejmi, duhet të vijnë në skenën artistike evropiane impresionistet në mënyrë që ta afirmojnë nudon, të ia kthejnë bukurinë ideale që e kishte në antikën e hershme. Eduard Mane pikturon kompozicionin “Kaftjalli në bar”, që shkaktoi rrëmujë të madhe midis puritanëve. Sakaq, ende pa u harrua rrëmuja, përkatësisht skandali që u krijua rreth pikturës së parë, piktori Mane, pikturon të dytën "Olimpia" që edhe më tepër tronditë eshtabilishmentin estetik të Parisit, që hiqej si elitë me shije të kultivuar estetike.
Nudo krijojnë edhe impresiostët tjerë, konktretisht Sezani, Lotreku, Dega, Sisliu, Gogeni, Modiliani, etj, por Renoari është ai piktor i cili nga nudoja e femrës krijoi muzikë, poezi. Është ky po ai piktor i cili pa u hamendur fare tha:” Po të mos kishte qenë femra, unë kurrë nuk do të behësha piktor”
Nudo në artin pamor shqiptar
Në emër të moralit shoqëror estetik dhe ideologjik, sistemi socialist në Shqipëri, në heshtje e ndaloi nudon. Është i njohur rasti kur skulptori i madh Janaq Paço, shtrëngohet t’i asgjësojë nëntë skulptura e tij, vetëm se ishin nudo. Përkundër kësaj, pra përkundër faktit se nudot nuk u prezantuan publikisht, zhanri i nudos në Shqipëri nuk reshti së kultivuari madje me pasion, gjë që u vërejt në ekspozitën “Eva 2000” të hapur në Galerinë Kombëtare të Arteve, në Tiranë, ku u prezantuan nudotë e krijuesëve eminent, siç janë: Vangjush Mio, Zef Kolombi, Jakup Keraj, Sadik Kaceli, Guri Madhi, Zef Shoshi, Sali Shijkaku, Danish Juniku, Lumturi Blloshmi, etj. Nudon e kultivuan edhe skulptorët, në radhë të parë, Andrea Mano, Kristaq Rama, Thoma Thomai Dhramo, e pastaj edhe shumë piktorë e skulptorë të rinj.
Sakaq, në artin pamor kosovar, ndonëse u trajtua nga rasti në rast, zhanri i nudos është i suksesshëm. Kur themi kështu, atëherë mendojmë në nudotë pikturale dhe vizatimore të Nebih Muriqi, i cili nudon e femrës e trajton me pietet të shquar kreativ e estetik. Një si përkushtim për nudon, tregoi edhe Shemsedin Kasapolli, Aziz Nimani, që kësaj gjinie artistike të artit pamor, ia kushtoi krejt një cikël. Nudo e trajtoi edhe skulptori Agim Çavdarbasha, Sakaq, kohëve të fundit nudon po e kultivojnë me sukses edhe Agron Bytyqi e veçmas Zake Prelvukaj, qëllimi i së cilës është t’i thyejë paragjykimet dhe tabutë që ende ekzistojnë në vetëdijen e njeriut tonë, kur është fjala për lakuriqësinë artistike.
Pa dyshim se edhe në krijimtaritë pikturale apo plastike të autorëve të tjerë, mud të gjendet ndonjë nudo, punë kjo që mbetet të hulumtohet nga studiuesit e artit.