Lashtësia e besimit orthodhoks dhe ndikimi bizantin/latin

[arbereshi_niko]

Fq 184

Nder te gjitha ato vende ku gjendej popullsia qytetare romake e forte, krishterimi e mbajti nje karakter latin. Embajti kete karakter edhe atehere kur perandori Leon Izauri (viti 732) ndau Epirin e Ri edhe Prevalitanin, bashke me Italine e poshtme, nga Kisha Romake dhe ia nenshtroi Patriarkanes se Konstantinopolit. Embajti edhe atehere kur ndodhi Skizma e dukshme (vitet 863 edhe 1054) edhe ne ate kohe kur u themelua Kisha autoqefale Serbe (1219). Peshkopet e Dalmacise se jugut e te Shqiperise se veriut u bene mbeshtetja kryesore e Papes ne luften e madhe kunder Bizantit e kunder ortodoksizmit ne Ballkan ne kohene Turqise.

Citoj…; Sikunder ne Dalmaci ashtu edhe ne Prevalitani, Papet kishin "Patrimoniumin" e vet.
Elementi romak qytetar vuri themelet e krishterimit ne popullsine e prapatokes te Adriatikut lindor. Popullsia pagane sllave iu nenshtrua zellit fetar te ketij elementi, vecanerisht kroatet e veriut, ne Dalmaci. Ketij iu nenshtrua edhe populli shqiptar autokton ne token e hapur te jugut, ne Epir. Terminologjia kishtare nder shqiptare ishte prej burimi latin me teper se nder rumunet qe ishin trashegimtaret e romakeve ne viset e Podunavles.

:_:_:_:__::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: :::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::::: :::::::_:_:_:_:________


Po çfare do ti pergjigjeshim ketij historiani…, atehere une po shtoj letren enciklike drejtuar nga pallati Patriarkal i Kostantinopojes, ne muajin Gusht te vitit 1895, si pergjigje te letres derguar nga
Papa Leone XIII, mbi bashkimin e dy kishave…, nder firmataret e letres enciklike eshte edhe metropoliti i Durresit Besarion, perkrahe shume peshkope dhe metropolite si edhe Patriarkes Anthimos. Nder te tjera thuhet,persa i perket kombeve sllavofone;
“ Asnje, me te vertete, kurre nuk ka mohuar qe per virtytin dhe mundimet apostolike e Shen Kirilit dhe Shen Methodit, dhurata e shpetimit i’u predikua jo pak popujve sllavofone, por historia deshmon pergjate kohes se Fotit te madh, keta apostuj greke te sllaveve dhe miq te patrikut, u derguan te konvertonin fiset sllave jo nga Roma por nga Kostantinopoja, ku ishin edukuar ne manastirin e Sh. Polikronit. Historia dikton qe keta te shenjte apostuj te sllaveve, hasen veshtiresi te medha ne detyren e tyre temam nga peshkopet e Romes dhe me shume akoma nga peshkopet papiste franke, sesa nga banoret pagane te atyre viseve. Megjitheate papa e di mire qe kur i bekuari Method, te cilin Zoti e thirri prane Tij, dy qind prej dishepujve me besnike, pas shume perpjekjesh me opoziten e papeve te Romes, u debuan me force ushtarake nga Moravia, pertej kufirit juridiko-roman. Derisa i shperndane ne Bullgari dhe gjetke. Gjithashtu papa di, qe me debimin e klerit te porsa lindur sllav, u debuan edhe riti oriental qe perdorej gjithashtu edhe gjuha ekleziale. Keshtu çdo gjurme ortodokse u çrrenjos nga ato provinca, dhe e gjithe kjo u be me kooperimin e peshkopeve te Romes…”.
Tani me thuaj i nderuar seminarist, ku ishte ky “kufi”, ndoshta ne Durres!?
Une mund te kuptoj viset e Kroacise se veriut, si edhe disa enklave te mevoneshme o dominime te tjera (dhurata martesore, pushtime ), te venedikut, angioine, napoletane,o normano-siciliane, por kurresesi nuk mund te harrojme disfatat qe pesuan keto ushtri, si ne Durres,Berat,Oher dhe Apolloni…, po te kishin qene nen juridiksionin e papatit, as qe do te behej fjale per beteja kaq madheshtore. Mendo po flitet ne kohen e kryqezatave famekeqe…Pastaj Durresi dhe Shkodra, per me shume se tre shekuj kane qene dominime te perandorise bullgare , me pas alternoheshin ajo serbe here ajo bizantine…, shekujt qe flitet nuk mund te jene 50-60 , pra kur i bie te kemi qene nen jurisdiksionin e Romes? He…
Fakti qe na pushtoi turku dhe ku ne territoret tona vuri ne jete moton romake “ dividi et impera”…, perfitoi te na perçante me tej, me ato pak zoterime venedikase ku mbijetonte nje rit i “perzier”.
Shih pra, qe edhe arbereshet sot e kesaj dite, kane ruajtur jo vetem traditat, fene ( nenkuptoj ritin ), por edhe gjuhen…, kjo i thote shume gjate gjerat…, pasi nder ta shohim dialekte te ndryshme te te gjitha travave shqipetare. Por nje gjuhe,nje fè,nje tradite, nje kujtim, nuk te le te mendohesh pak??? PSE…

[Albo]

Nuk ma ha mendja se Albo do jete aq fodull sa ti thote edhe Shuflait, ec baba te tregoje arrat, sic me thote edhe mua ky vogelushi i Permetit!

Epo kur e ka thene Shuflai, nje kroat katolik, duhet ta kete thene vete Perendia! Duhet t'i kthejme veshin e shurdhet Kishes, dhe duhet ti kthejme veshin e mire Shuflait. Besoj se Shuflai te ka thene edhe per ata "kodiket e lashte te shkruar ne latinisht" qe nuk i kemi gjetur akoma apo jo?

Por le te themi per nje moment, se pretendimi i Shuflait dhe i yti eshte i vertete. Pergjigju pyetjes sime: Ku i gjejme gjurmet e "ritit latin" ne trashegimine fetare qe ne ruajme sot ne Muzeun Kombetar, ne terren apo tek vete besimtareve te thjeshte shqiptare?

Dhe nese ti vertet beson se riti latin eshte "feja e te pareve", shko e mbaroje ate seminarin prane Kishes Katolike, qe te gjesh keshtu vetveten dhe te kthehesh ne identitet. Jo per gje, por mbase kane nevoje per nje Pjeter Budi te ri mes shqiptaresh, tani qe edhe Myftaraj e harroi dialektin gege dhe iu kthye devollitshes.

http://www.forumishqiptar.com/showthread.php?t=51960

Peshkopi katolik e luftarak Pjeter Budi i drejtohet Papes se Romes ne 1626 per "skizmatiket" qe jetojne ne "tokat e Skenderbeut".

Albo

[malo666]

Por le te themi per nje moment, se pretendimi i Shuflait dhe i yti eshte i vertete. Pergjigju pyetjes sime: Ku i gjejme gjurmet e "ritit latin" ne trashegimine fetare qe ne ruajme sot ne Muzeun Kombetar, ne terren apo tek vete besimtareve te thjeshte shqiptare?

Dhe nese ti vertet beson se riti latin eshte "feja e te pareve", shko e mbaroje ate seminarin prane Kishes Katolike, qe te gjesh keshtu vetveten dhe te kthehesh ne identitet. Jo per gje, por mbase kane nevoje per nje Pjeter Budi te ri mes shqiptaresh, tani qe edhe Myftaraj e harroi dialektin gege dhe iu kthye devollitshes.

Albo

Gjurmet e ritit latin i gjen vet te gjuha shqipe, ku pothuajse cdo term fetar ka origjine latine. Pse kerkon te debatosh me kaq kokefortesi ate qe njihet si fakt nga c'do albanolog (si i huaj si shqiptar). Eshte per tu habitur se si nje seminarist ne kishen ortodokse po i permbahet te vertetes me shume se sa nje njeri laik si ty bashke me arbereshin.

[Albo]

Gjurmet e ritit latin i gjen vet te gjuha shqipe, ku pothuajse cdo term fetar ka origjine latine. Pse kerkon te debatosh me kaq kokefortesi ate qe njihet si fakt nga c'do albanolog (si i huaj si shqiptar). Eshte per tu habitur se si nje seminarist ne kishen ortodokse po i permbahet te vertetes me shume se sa nje njeri laik si ty bashke me arbereshin.

Ore tunxh, nese gjuha shqipe ka nje alfabet latin, kjo nuk provon asgje vecse shqiptaret e shkruajne gjuhen e tyre me germa latine. Dhe nese albanologjia vazhdon ende te njohi si dokumente me te hershme te shqipes disa dokumente te klerit katolik ne vend, kjo nuk do te thote se kleri orthodhoks nuk e ka levruar shqipen me heret se vete ato dokumente te hershme. Do te thote qe Protektorato-Kultura qe ishte nje ujdi Austro-Hungareze me Porten e Larte, pas renies se Bizantit ne duart e turqve, u jepte me shume liri veprimi dhe ruante me mire doreshkrimet e klerit katolik se atij orthodhoks. Dhe fjala e fundit nuk eshte thene ne kete drejtim pasi kerkime dhe zbulime shkencore jane bere e po behen nga studiues te ndryshem ne kete drejtim.

Por edhe ne kushte te tilla, eshte nje klerik orthodhoks ai qe perktheu i pari Dhiaten e Re ne shqip. Ishte Kristoforidhi me vone qe u dha gegeve nje ungjill ne dialektin geg. Ik e hidhi nje sy tregut shqiptar per libra fetare sot ne Shqiperi, e shiko sa libra fetare ne shqip do te gjesh te publikuara nga KOASH dhe sa te tille nga ajo katolike.

Albo

[arbereshi_niko]

Me falni o vellezer, Albo dhe malo666, un nuk shoh asnje te keqe ne dialektet e shqipes, ne fund te fundit ta quash Ungjill o ti therrasesh Unjill… per mua s’ka fare diference.
Nese un e quaj “lajm i mire” dhe ti “siheriq”…, ku eshte ndryshimi? – po flitet per te njejtin, Dhjaten e Re. – Kjo po eshte e rendesishme.

[malo666]

Ore tunxh, nese gjuha shqipe ka nje alfabet latin, kjo nuk provon asgje vecse shqiptaret e shkruajne gjuhen e tyre me germa latine. Dhe nese albanologjia vazhdon ende te njohi si dokumente me te hershme te shqipes disa dokumente te klerit katolik ne vend, kjo nuk do te thote se kleri orthodhoks nuk e ka levruar shqipen me heret se vete ato dokumente te hershme. Do te thote qe Protektorato-Kultura qe ishte nje ujdi Austro-Hungareze me Porten e Larte, pas renies se Bizantit ne duart e turqve, u jepte me shume liri veprimi dhe ruante me mire doreshkrimet e klerit katolik se atij orthodhoks. Dhe fjala e fundit nuk eshte thene ne kete drejtim pasi kerkime dhe zbulime shkencore jane bere e po behen nga studiues te ndryshem ne kete drejtim.

Por edhe ne kushte te tilla, eshte nje klerik orthodhoks ai qe perktheu i pari Dhiaten e Re ne shqip. Ishte Kristoforidhi me vone qe u dha gegeve nje ungjill ne dialektin geg. Ik e hidhi nje sy tregut shqiptar per libra fetare sot ne Shqiperi, e shiko sa libra fetare ne shqip do te gjesh te publikuara nga KOASH dhe sa te tille nga ajo katolike.

Albo

Ti qeke njeri interesant, une nuk thashe gje per alfabetin sepse skemi pasur nje te tille qe ne 1906-ten. Une po flas per terminologjine fetare ne gjuhen shqipe qe ekskluzivisht vjen nga latinishtja e vjeter, si pershembull, shenjt (nga santo), qiell (nga cielum), peshkop, prift, etj, etj.

Dhe ne fund te fundit nuk me intersen se kush publikon me shume libra fetare koash apo kisha katolike, se ne fund te fundit nuk ka te beje gje mbi diskutimin qe po behet. Gjithashtu nuk me interesojne interpretimet e tua alla shabllone mbi historine. austro-hungaria paska zhdukur dokumentet e prifterinjve ortodoks ne nje plan tinzar bashke me porten e larte (sepse i duheshe portes te larte te mbronte shkrimet katolike nje zot e di, po nejse).

[Qerim]

shenjt (nga santo), qiell (nga cielum), peshkop, prift

Keto nuk kane lidhje me besimin e lashte te arberve.Keto jane influenca nga popullesi proto-latine qe moren pjese aktive ne formimin e popullit arber, apo edhe nga influenca nga latinet e veriut, rumunet e sotem.Greqishtja e sotme ka rreth 30% latinisht.Mos valle edhe keta ishin katolike ?

[malo666]

ne qoftese shqiptaret do e degjonin ungjillin te predikuar ne greqisht nuk do kishin terminologji latine, a kupton cfare po them apo jo, greqishtja mundet te kete 30 perqind terminologji latine po 70 perqindja tjeter?? kurse ne shqip po thuajse c'do terminologji fetare rrjedhon nga latinishtja, dhe kjo jo latinishte zyrtare po vulgare, dmth, shqiptaret i kane adoptuar keto fjale duke e degjuar e degjuar serisht latinishten.

seminaristi ka 100% te drejte kur tha se shqiperia ka qene pjese e misionit romak. por prape nuk do thoja se riti latin ka qene me i hershmi ne shqiperi sepse riti grek ka qene me i lashte se ai latin, dhe ketu po flasim per vitet e para te kristianizmit (besoj se peshkopata e durrsit eshte krijuar reth viteve 40 mbas krishtit). po prape se prapi njerzit qe i perkisnin kesaj peshkopate do kene qene ose romak ose greke ose ilir te romanizuar, sepse proto shqiptaret ne ate periudh kane qene njerez pastoral. edhe po te kishte pasur ndonje proto-shqiptar ose proto-arber qe bente pjese ne kete peshkopate nuk do kishte shume rendesi, sepse ne fund te fundit nuk ekziston as nje lloj trajte gjuhesore ne shqipen e sotme qe te deshmoj per kete. Kjo do ishte thjeshte nje hipoteze qe nuk mundet te konfirmohet me fakte. Pra riti grek ka qene me i hershmi ne shqiperi por jo me i hershmi nder shqiptareve.

Cfare ja vlen te diskutohet ketu eshte: mbasi iliria u be nen varsine e romes (rreth viteve 300) a u zevendesuan ritet greke bashke me gjuhen, apo u mbajten ato dhe gjuha ne mesh u ndryshua nga greqishtja ne latinisht. pra a kemi pasur rit grek por me gjuhe latine (nuk jam i sigurt po me sa di une ka pasur shume latin ne italine e jugut qe kishin rite greke, po nuk e di neqoftese kjo u ri-imponua kur justiniani pushtoi gadishullin apenin apo ka qene trajte me e hershme ne rajon).

[Albo]

Ti qeke njeri interesant, une nuk thashe gje per alfabetin sepse skemi pasur nje te tille qe ne 1906-ten. Une po flas per terminologjine fetare ne gjuhen shqipe qe ekskluzivisht vjen nga latinishtja e vjeter, si pershembull, shenjt (nga santo), qiell (nga cielum), peshkop, prift, etj, etj.

Dhe huazimet nga gjuhet e huaja, qenkan prova e "ndikimit te ritit latin" tek besimi i krishtere ne rradhet e shqiptareve? Ato kishat e manastiret shekullore, ata kodiket qe shihen si prova te autencitetit te Dhiates se Re, apo besimi i gjalle i vete besimtareve qe ka lene gjume te perjetshem ne ndergjegjen e tyre, nuk sherbejne si prova?

E ke degjuar ate fjalen popullore: "Atje ku ka rrjedhur, do te pikoje". Sigurisht qe nuk e ke degjuar, pasi po ta kishe degjuar, do te kuptoje se perse po aq e rendesishme sa provat e historise se shkuar, jane edhe provat e historise se gjalle, ate qe ne deshmojme sot ne shoqerine shqiptare.

Albo

[arbereshi_niko]

Gjurmet e ritit latin i gjen vet te gjuha shqipe, ku pothuajse cdo term fetar ka origjine latine. Pse kerkon te debatosh me kaq kokefortesi ate qe njihet si fakt nga c'do albanolog (si i huaj si shqiptar). Eshte per tu habitur se si nje seminarist ne kishen ortodokse po i permbahet te vertetes me shume se sa nje njeri laik si ty bashke me arbereshin.

Rrofsh o malo na gezove, rrofsh o malo na nderove...

.................................................. .................................................. .......................
I nderuar, une nuk te kuptoj…, mos te pelqen gje te jesh latin?
Shqipja siç dihet e ka preardhjen nga ilirishtja…, italishtja e ka preardhjen nga latinishtja…, ilirishtja eshte nje gjuhe indoeuropiane…, po keshtu edhe latinishtja…, pra eshte e mundur qe te kene te njejten baze gjuhesore ( jo te njejte ), fakti qe jane evoluar ne dege te ndryshme nuk i ben kaq te largeta…, pra mos u habit.
Po atehere çfare do te thuhej per anglishten? Valle nuk eshte gjuhe gjermanike? – merr nje englez e vere te lexoje gjermanisht…!
Po te veme re kur shkruajme ne forum, perveç lidhezave dhe shtjellimit te foljeve, ne shqip ka shume pak fjale me te vertete shqip…, kjo tregon qe eshte disi e varfer. Por ka edhe mundesi qe latinishtja ti kete huazuar nga ilirishtja ato shprehje ose fjale qe sot na duken te huaja ( si preardhje).
Mua me pelqen te marr si shembull gjithnje arbereshet, pasi jane prove e gjelle per ne shqipot!
Ne perkthimin e Besores nga Leke Matrenga ; “ Klofté béré thelima jote “, “ Bukéné téné tè pérditéshmené éména sot, “, “ Ndéljena mkaténé tona”, “Mos na qellé ndé pirasmo”, “ Limona gjthé sé keqijashit”.
Matrenga i perket nje epoke ku nuk ishte bere ende amalgama ma popullsite siçiliane te aferta…”Siç dihet, qe ne ate kohe ne ngulimet arbereshe nuk ka pasur bilinguizem te mirefillte jo vetem ne shekullin XVI, por as ne shekullin XIX.
Kjo eshte deshmia me e lashte e gjuhes shqipe qe pasqyron kete ne tere sistemin e saj.
He te duket latinisht???