“New York Times” në vitin 1992: “Kosovarët duan bashkimin me Shqipërinë”
Stephen Kinzer
Kur diplomatët dhe politikanët në Ballkan përpiqen që të imagjinojnë se ku mund të ndodhë një konflikt tjetër rajonal, në mënyrë të arsyeshme, vëmendja e tyre kthehet te zona e pashtruar jugosllave e Kosovës, ku konfliktet etnike po shkojnë gjithnjë e më thellë dhe mundësia në të ardhmen për kompromise paqësore duket e zymtë.
Më shumë se 90 për qind e shtetasve të Kosovës janë shqiptarë etnikë, ku shumica e tyre janë myslimanë. Ata ndiejnë një ngjashmëri të ngushtë me Shqipërinë fqinje, po aq sa edhe me shqiptarët e tjerë fqinjë në Maqedoni dhe Malin e Zi. Për serbët që i sundojnë ata kjo është një fyerje dhe armiqësi. “Ka një rrezik që serbët do të përpiqen që të nxisin dhunë në Kosovë, si një mënyrë që të zgjojnë ndjenjat nacionaliste”, - thotë një diplomat në Beograd. “Por kjo do të jetë shumë serioze, sepse një konflikt në Kosovë nuk mund të mbetet i kufizuar vetëm brenda kufijve të ish-Jugosllavisë. Shqipëria do të përfshihet; presioni që edhe Turqia të bëhet pjesë në këtë konflikt do të jetë i fortë. Po ashtu edhe Greqia mund të zvarget brenda tij.
Është një skenar i frikshëm
Pjesa më e madhe e popullsisë në Kosovë mbështet forcërisht ndarjen nga Serbia.
Udhëheqësit e saj thonë se janë dakord që të shkëputen nga Jugosllavia, por vetëm atëherë kur ata do të fitojnë pavarësinë e plotë. Qëllimi i tyre përfundimtar është bashkimi me Shqipërinë. Veç autoriteteve serbe, këtu imponohet një masë e re energjike, ose ujdisen disa forma provokacionesh, megjithatë nuk duken shenja të shpejta shpërthimi.
Egërsia e luftës që ka mbështjellë Bosnjë-Hercegovinën fqinje, ka kthjelluar shumë kosovarë se do të fitojnë, sepse ata nuk kanë shpresa që t’i rezistojnë mbisundimit serb të Ushtrisë Jugosllave.
Shpresa për “disa rrugë paqësore”
“Tani ne e shikojmë se është e mundshme t’i luftosh serbët”, - thotë Blerim Shala, një nga gazetarët e njohur të Kosovës që është burgosur para tre javëve pas publikimit të lajmit kryesor të titulluar: “Shqipëria e ëndrrave të shqiptarëve”. Ai tregonte një shtet imagjinar, ku përfshinte Shqipërinë, Kosovën dhe rajonet fqinje, ku shqiptarët etnikë janë në shumicë.
“Njerëzit këtu janë të nxehur për kushtet që ata na kanë imponuar, por ne nuk jemi mërzitur se kemi humbur arsyen tonë”, - thotë Zoti Shala. “Ne duhet të gjejmë disa rrugë paqësore që ta bëjmë Serbinë të vështrojë dritëzën”. Qëkur është krijuar shteti jugosllav në vitin 1918, Kosova ka qenë rajoni më i varfër. Më shumë se 2 milionë njerëz këtu janë fshatarë dhe në disa zona rurale shoqëria vazhdon të jetë akoma më së shumti fisnore. Deri vetëm pak vjet më parë, shumë familje të përfshira në gjakmarrje, e kishin trashëguar atë me breza.
Krahasimet midis Kosovës dhe Sllovenisë, të cilat ishin republikat më të pasura në ish-Jugosllavi, reflektojnë një mungesë zhvillimi në Kosovë. Sipas sociologut dhe ekonomistit Slaven Letica, që punon në Zagreb, “sipas të ardhurave për frymë, Kosova merr 7 herë më pak se Sllovenia; vdekshmëria foshnjore është 6 herë më e lartë; ndërsa analfabetizmi është të paktën 20 herë më i lartë”.
Sipas Kushtetutës jugosllave të 1974-s, të shpallur nga qeveria e Titos, Kosova kishte të garantuar një autonomi në shkallë të gjerë. Njerëzve iu ishte dhënë një pushtet i caktuar në shumë drejtime të jetës publike. Megjithatë, në vitin 1989, qeveria që doli pas Titos rrëzoi autonominë e Kosovës dhe e riktheu rajonin si një pjesë integrale brenda Serbisë. Parlamenti kosovar ishte shpërndarë; pjesa më e madhe e shkollave ishin mbyllur dhe më shumë se 3000 oficerë policie me prejardhje shqiptare humbën punën pasi refuzuan të bënin betimin e besnikërisë te qeveria e Beogradit.
Veç kësaj, dhjetëra mijëra punonjës në fabrika, kooperativa bujqësorë dhe ndërmarrje të tjera të kontrolluara nga shteti, u shkarkuan. Shumë prej tyre u zëvendësuan nga pjesëtarë të minoritetit serb në Kosovë, ose nga serbët që erdhën nga zonat e tjera të rajonit.
Sot ushtarët serbë mbanin armë automatike teksa patrullonin rrugët dhe ruanin ndërtesat qeveritare nëpër Prishtinë, kryeqytetin e lënë pas dore të Kosovës. Njësite të Ushtrisë Jugosllave, të pajisur me artileri, tanke dhe armë të tjera të rënda, janë vendosur në të gjithë rajonin dhe thuhet se kanë grupe të frikshme lëvizëse që kanë zbarkuar nëpër Prishtinë disa herë gjatë javëve të fundit. Shumica e njerëzve e shikojnë ushtrinë dhe policinë si një forcë pushtuese.
“Kosova, zemra e Serbisë”
Megjithatë, serbët e konsiderojnë Kosovën si një pjesë themelore të kombit të tyre. Këtu ndodhen 5 manastire historike, të cilat identifikojnë ngushtësisht nacionalizimin serb dhe besimin ortodoks, të cilat janë konsideruar politikisht po aq sa edhe fetarisht të shenjtë. Por ajo që është më e rëndësishme është se Kosova ishte një qendër e betejës së shekullit të 14, në të cilën forcat e drejtuara nga serbët pësuan një disfatë nga pushtuesit turq. Breza të fëmijëve serbë nëpër shkolla kanë mësuar poema heroike rreth luftës. “Sllobodan Millosheviçi, udhëheqësi serb, e ka përshkruar Kosovën si “zemrën e Serbisë” dhe shumë serbë ndajnë të njëjtën pikëpamje.
“Ne kemi një ndjesi të fortë shpirtërore për këtë vend”, - thotë Milosh Simoviç, një ekonomist serb dhe shtetas i Kosovës që në dy vitet e fundit është punësuar në qeverisjen vendore. “Këtu është shteti i parë serb dhe ne nuk do ta lëshojmë kurrë këtë”.
Lëvizja ka mbështetje të gjerë
Opozita ndaj sundimit serb këtu është e dominuar nga Lidhja Demokratike e Kosovës (LDK), një lëvizje politike që duket se ka një mbështetje të gjerë popullore.
Udhëheqësit e saj mblidhen te një ndërtesë njëkatëshe e vogël, që ndodhet në një largësi krejt afër zyrës qeveritare të zotit Simoviç; sepse ka pak hapësirë këtu dhe ata i bëjnë shumë punë të tyret në një bar-kafe me emrin “Mimoza”.
Një nga klientët e zakonshëm të “Mimozës” është Rexhep Ismajli, një organizator i LDK-së, i cili ishte profesor gjuhësie në Universitetin e Prishtinës deri para dy vjetësh, kohë kur ai u mbyll.
“Jam i frikësuar se serbët po provokojnë disa lloje masakrash këtu”, - thotë Zoti Ismajli. "E vetmja shpresë e jona është që komuniteti ndërkombëtar do të bëjë diçka që të na ndihmojë. Këtu ne nuk mund të bëjmë asgjë, sepse ideologjia serbe ka vetëm kuptimin e forcës”.
“Për mua kjo ndjesi mistike e Serbisë për Kosovën nuk është më shumë sesa një mënyrë propaganduese që të maskojë gjithçka ndryshe”, - thotë ai. Kosova është shumë e pasur në minerale dhe ka një tokë të shkëlqyer bujqësore. Arsyetimi i serbëve se ata nuk kanë qëllime ndaj Kosovës dhe strukturës etnike nuk është i vërtetë pasi ata kanë krijuar një ideologji të mbështetur mbi mitet historike. Ata thonë se kanë qenë këtu për mijëra vjet, por në fakt ne shqiptarët jemi pasardhësit e ilirëve që kanë jetuar këtu 2 mijë vjet më parë”.
Rugova, një figurë popullore
Kryetari i Lidhjes Demokratike të Kosovës dhe dukshëm një nga figurat më popullore në Kosovë, një intelektual i butë, ka si shenjë dalluese simbolike një shall, që e mban vazhdimisht rreth qafës së tij. Në vitin 1991 ai organizoi një referendum në mbarë rajonin, në të cilin shumica e kosovarëve kanë votuar për një formë pavarësie dhe në maj partia e tij fitoi shumicën dërmuese në zgjedhjet ku doli edhe Kuvendi i Kosovës. Por votimet nuk u njohën nga autoritetet serbe, ndonëse në pjesën më të madhe të komuniteteve policia lejoni të zhvillohej në mënyrë të lirshme raundi i tjetër i zgjedhjeve. Parlamenti i zgjedhur në maj është deklaruar ilegal dhe u shmang në të gjitha takimet. Në një intervistë zoti Rugova pranoi se ai dhe aleatët e tij nuk mund të bëjnë asgjë pa ndihmën e ndërkombëtarëve. Qeveritë e huaja i kanë kërkuar Serbisë që të rikthejë autonominë e Kosovës; të rihapë shkollat e saja, sado që askush nuk e ka mbështetur planin e Rugovës për një shkëputje të plotë, e cila mund të çojë në krijimin e një Kosove të pavarur.
“Ne jemi duke pritur prej tre vjetësh që të ndodhë diçka që do të përmirësojë gjendjen tonë”, - thotë zoti Rugova. “Në qoftë se bota nuk do të na ndihmojë, ne duhet të bëjmë diçka për veten tonë. Këtu do të ketë një revoltë kombëtare, e cila mund të sjellë pasoja tragjike”.
Ndonëse asnjë nga politikanët serbë nuk ka shprehur gatishmërinë që të përfshijë në axhendë zotin Rugova, kryeministri i Jugosllavisë, Milan Paniç, mbërriti me shumë zhurmë (fanfare) në mesin e muajit tetor dhe u takua me të. Zoti Paniç kishte shpresuar të njoftonte rihapjen e shkollave lokale, por kundërshtarët e egër serbë këtu dhe në Beograd e ndaluan atë që ta bëjë një gjë të tillë.
Zgjedhjet në Serbi dhe në Federatën Jugosllave do të mbahen në dhjetor dhe disa diplomatë shpresojnë se nëse do të fitojnë të moderuarit, pritet të ketë progres në drejtim të qëndrimit ndaj Kosovës. Zoti Rugova planifikoi që t’iu kërkojë mbështetësve të tij që të qëndrojnë larg procesit zgjedhor.
“Deri më tani ne nuk shohim shenja se ndonjë kandidat është duke ecur që të mbështesë programin tonë”, - thotë ai. “Për ne, pjesëmarrja në një proces të tillë zgjedhor, vetëm sa do të legjitimojë dhunën”.
Shkrimi është publikuar në “New York Times” më 9 nëntor 1992
Titulli është redaksional
Përgatiti Albert Gjoka
Krijoni Kontakt