Rrëzimi i diktaturës komuniste sipas shtypit perëndimor

[Albo]

Si u interpretua hapja e kufijve dhe liria e besimit në vitin 1990


DAVID BINDER

Shqipëria shpalli sot një seri ligjesh që mund të sjellin liberalizimin më të gjerë në shumicën e vendeve komuniste europiane. Këto përfshijnë masat për lëvizjen e lirë jashtë kufijve dhe kthimin e së drejtës së ushtrimit të besimit.
Shqipëria është i vetmi vend në botë që ka të ndaluar ligjërisht të gjitha besimet dhe ka mbyllur të gjitha objektet e kultit. Në këta katër muajt e fundit, udhëheqja shqiptare ka shtrirë dorën e bashkëpunimit me Europën Perëndimore, SHBA-të dhe Bashkimin Sovjetik për të nxjerrë veten nga periudha e gjatë e izolimit.
Ndërkohë, Shqipëria ka përmirësuar marrëdhëniet e saj në këto vitet e fundit me Gjermaninë Perëndimore, Francën, Italinë dhe vende të tjera të Perëndimit dhe ka filluar në këto katër javët e fundit të konsiderojë rifillimin e marrëdhënieve me Shtetet e Bashkuara dhe Bashkimin Sovjetik.

Vizita e liderit të OKB-së

Kohët e fundit, Shqipëria jo vetëm ka propozuar marrëdhëniet me Komunitetin Europian, por edhe për të marrë pjesë në Konferencën për Sigurinë dhe Bashkëpunimin në Europë (OSBE). Të premten, sekretari i Përgjithshëm i OKB-së, Javier Perez de Cuellar, do të arrijë për një vizitë 24-orëshe në Shqipëri, e para e këtij lloji. Për herë të parë në këto dekada janë ftuar gazetarë nga Bashkimi Sovjetik dhe Shtetet e Bashkuara. Kjo jep shenjat e rigjallërimit të besimit se Shqipëria është duke u përpjekur të luajë një rol aktiv në komunitetin ndërkombëtar.
Shtesat ligjore të sistemeve penale dhe të drejtësisë, si dhe çështje të tjera, janë aprovuar unanimisht nga Asambleja Parlamentare të martën në mbrëmje dhe janë njoftuar sot nga Agjencia Telegrafike Shqiptare. Parlamentarët shqiptarë janë shprehur pro ligjeve si asnjëherë tjetër në votën e tyre.

E drejta për të udhëtuar

Për qytetarët e zakonshëm që kanë qenë ndaluar për të udhëtuar që kur Shqipëria u përfshi nën sistemin komunist në fundin e vitit 1944, mesa duket, e drejta e udhëtimit është më domethënësja e masave të ndërmarra. Në një raport për Asamblenë, zëvendës-kryeministri Manush Myftiu foli për një ligj, sipas të cilit, në bazë të kërkesës, çdo shtetas shqiptar do të ketë të drejtë për të marrë një pasaportë dhe për të udhëtuar kudo. “Nuk është e qartë se kur rregullorja do të ketë efekt”, - tha Myftiu.
Gjithashtu, Asambleja reduktoi numrin e krimeve kapitale dhe aprovoi një ligj që arrin të heqë ndëshkimet penale për tentativat e arratisjes jashtë kufijve.
Qindra shqiptarë janë arratisur në këto katër dekadat e fundit, ndërsa një numër i madh personash janë vrarë teksa përpiqeshin për t’u larguar.
Zoti Myftiu, i cili është 71 vjeç, tha se që tani e tutje “dezertimi” që ishte një krim, nuk do të konsiderohet si “tradhti ndaj atdheut”.

Izolimi

Shqipëria për disa vjet ka qenë një shtet rebel në botën komuniste. Fillimisht, ajo ishte një aleate e ngushtë e Bashkimit Sovjetik që kur ndërpreu marrëdhëniet me fqinjin jugosllav në 1948-n, kur Tito u shkëput me Stalinin. Pas vdekjes së Stalinit në vitin 1953, Shqipëria kundërshtoi tendencat liberalizuese në Bashkimin Sovjetik. Ajo i ndërpreu marrëdhëniet me Moskën në vitin 1961 dhe u lidh me Kinën pas hendekut që u krijua mes Pekinit dhe Moskës. Aleanca mes Shqipërisë dhe Kinës u zbeh pas afrimit midis Uashingtonit dhe Pekinit në vitin 1972 dhe më tepër u shkatërruan kur vdiq Mao Ce Duni në vitin 1976. Më vonë, për disa vjet, Shqipëria mbeti e izoluar thuajse komplet nga e gjithë bota.

Stalini nderohet akoma

Regjimi i presidentit Ramiz Alia akoma nuk kishte bërë të qartë se si banorët e vendit 3.3-milionësh do të arrinin të drejtat e tyre me ligjet e reja. Që në vitin 1944, të drejtat e individëve kanë qenë diktuar nga strukturat e larta të centralizuara, të krijuara sipas modelit të Stalinit, statuja e të cilit qëndronte përballë asaj të Leninit në bulevardin kryesor të këtij kryeqyteti. Perëndimorët që jetojnë këtu thonë se ata besojnë se zoti Alia është duke zgjuar një fushatë liberalizimi kundër forcës së pushtetit që do të kishte ndërtuar sistemi që në kohën e paraardhësit të tij, Enver Hoxhës. Njëri prej tyre thotë se “ka një luftë përçarëse që po vazhdon”. "Është hequr dënimi që parashikohej për propagandën fetare. Ai tha se, “çështja e besimit fetar është një problem që i takon ndërgjegjes së çdo individi”.
Zoti Myftiu tha se Shqipëria do të vazhdojë të mbështesë “propagandën ateiste”. Qëndrimi i tij nuk bën të qartë se si myslimanët, katolikët dhe ortodoksët do të jenë në gjendje të rifillojnë ushtrimin e besimeve të tyre fetare. Përpara ardhjes së sistemit komunist, Shqipëria kishte rreth 70% myslimanë, 20% ortodoksë dhe 10% katolikë.

Ndryshimet në Kodin Penal

Në sesionin dyditor të tij, Asambleja ia kushtoi ndryshimeve në Kodin Penal. Ato përfshijnë një reduktim të ndëshkimit të personave të dënuar me vdekje nga 34 në 11 vjet. Krimet akoma do të ndëshkohen me vdekje për veprat penale si për “tradhti ndaj atdheut dhe spiunazh, aktivitete terroriste dhe sabotazhi, përvetësim të pronës socialiste në kushte të veçanta, grabitje të pronës socialiste dhe vrasje”. Parlamenti vendosi gjithashtu që grave shqiptare, në shumicën e rasteve, nuk do t’u jepet dënimi kapital.
Në kuadrin e reformave të drejtësisë, Parlamenti aprovoi urdhrin e Enver Halilit, anëtar i Komitetit Qendror të Partisë Komuniste dhe ministër i Drejtësisë.
Myftiu tha se, “ai është drejtuar në krijimin e një sistemi të ri gjyqësor dhe të përfaqësisë ligjore të mbrojtjes (avokaturën). Ndonëse ndalimi i besimit mesa duket është hequr, një udhëtar që bëri 100 milje, përmes një ekskursioni nga kufiri jugosllav në Hanin e Hotit deri në kryeqytet, sot gjeti vetëm një objekt kulti, një xhami në qendër të Tiranës, e cila është kthyer në një muze.

Pamjet brenda vendit

Një vizitor në Shqipëri gjen pamje në disa rrugë që të kujtojnë fillimin e këtij shekulli. Fushat duket të jenë të ruajtura mirë, me punën që bëjnë grupet e burrave dhe grave me lopata, cfurqe dhe shata. Ndodhen tufa delesh, dhish dhe lopësh nëpër rrugë.
Teksa udhëton me makinë nëpër autostradë, nga kufiri drejt Tiranës, sheh qindra, madje, mijëra shqiptarë që janë duke qëndruar ose vrapuar në këmbë, si dhe një sërë bunkerësh bosh të rreshtuar njëri pas tjetrit.
Trafiku nëpër rrugët e vendit, që nga kufiri drejt kryeqytetit, ka kamionë 30-vjeçarë si dhe qindra karroca, ku ndoshta gjysma e tyre tërhiqen nga gomerë, por pothuajse nuk ka makina.

Artikulli është publikuar më 10 maj 1990
Titulli është redaksional

Përgatiti: Albert Gjoka

Albania
9 Tetor 2007

[Albo]

Si e pritën shefin e OKB-së, Peres de Cuellar, në Tiranë


David Binder

Sekretari i Përgjithshëm i Kombeve të Bashkuara, Javier Perez de Cuellar, udhëtoi drejt Shqipërisë, ku sot nisi bisedimet me udhëheqësit komunistë shqiptarë. Shqiptarët e shohin vizitën si një mundësi në ecjen përpara të hapjes së vendit të tyre nga izolimi. Kjo është vizita e parë zyrtare e Sekretarit të Përgjithshëm, që bëhet me ftesë të presidentit Ramiz Alia. Mijëra shqiptarë, të rreshtuar në rrugët e ngushta nga aeroporti dhe mijëra të tjera që qëndronin përgjatë rrugëve të kryeqytetit me 300 mijë banorë, i kishin ngulur sytë varganit me 8 makina që sillte të ftuarit dhe miqtë.
Grumbulli i njerëzve qëndronte në qetësi, si dhe makinat kalonin normalisht përgjatë rrugëve të mbushura me kalimtarë, karroca, kamionë të vjetër dhe autobusë. Por ata kishin ngulitur shikimet te “parada” që po kalonte.

Turi në Europën Lindore

Publiciteti i shumtë i vizitës së zotit Perez de Cuellar, që është duke bërë turin në vendet e Europës Lindore në kuadrin e Kombeve të Bashkuara, ishte vlerësuar shumë si nga shtypi shqiptar, ashtu dhe nga prania e dhjetëra përfaqësuesve të mediave nga Shtetet e Bashkuara të Amerikës, Spanjës, Brazilit, Francës, Portugalisë, Kinës, Japonisë, Gjermanisë Perëndimore dhe Italisë.
Në mënyrë të dukshme, zoti Alia e përdori praninë e shefit të Kombeve të Bashkuar dhe të gazetarëve të huaj për qëllimet e tij, që të mënjanojë elementët që ishin kundër politikave demokratizuese të tij, besnikë të stalinizmit, të mbetur në organizatën politike të Partisë së Punës, e quajtur këtu si Partia Komuniste.
Zoti Alia është në pushtet qëkur vdiq, në vitin 1985, paraardhësi i tij, Enver Hoxha, por vetëm së fundi ai ka lëvizur në ndryshimin e politikave autoritare të njeriut që sundoi Shqipërinë për katër dekada.
Zyrtarë të qeverisë shqiptare dhe gazetarë, por edhe Ismail Kadareja, shkrimtari më i lexuar në vend, në një intervistë të shkurtër të dhënë sot, nënvizoi se “vizita e zotit Perez de Cuellar do të konsiderohet si pjesë e procesit të demokratizimit në Shqipëri”. “Ka hare tek njerëzit rreth zhvillimeve të këtyre ditëve”, - tha ai.

Ndjesia e ndryshimit rrënjësor

Ka një ndjesi këtu, që për herë të parë që prej Luftës së Dytë Botërore, Shqipëria është duke shkuar drejt ndryshimit rrënjësor; nga mbajtja nën kontroll në mënyrë të ashpër e shtetit komunist, tek një shoqëri gjithnjë e më përfshirëse dhe futja e elementëve të demokracisë. Vizita nisi me protokollin tradicional në aeroport. Sekretari i Përgjithshëm shtrëngoi duart me ambasadorët e shteteve të Lindjes dhe Perëndimit që ndodheshin këtu.
Në fjalimin e mirëseardhjes, ministri i Jashtëm Reis Malile, vuri theksin në reflektimin e pozicionit të ri të Shqipërisë. Petraq Pojani, përfaqësuesi i Ministrisë së Jashtme, tha se zoti Malile shprehu dëshirën që “Shqipëria të forcojë bashkëpunimin me Kombet e Bashkuara dhe të bëjë çdo përpjekje që të kontribuojë në strukturat e OKB-së, ku Shqipëria për një kohë relativisht të gjatë ka qenë një anëtare joaktive”.
Zoti Malile theksoi se Shqipëria është “një vend i vogël”. Popullsia e tij është 3.3 milionëshe. Por ai tha se “që tani e tutje, Shqipëria ka menduar që të marrë pjesë aktivisht jo vetëm në Kombet e Bashkuara, por edhe në bisedimet për bashkëpunimin e 6 shteteve të Ballkanit, të nisura dy vjet më parë në Beograd dhe në Konferencën e Sigurisë dhe Bashkëpunimit në Europë me 35 anëtarë.

Çështja e të 6-tëve në Ambasadën Italiane

Në fjalën e tij, zoti Perez de Cuellar vlerësoi “qëndrimin e fortë për pavarësi të Shqipërisë. Ndonëse bisedimet e tij u fokusuan për çështjet e përgjithshme ndërkombëtare, ka mundësi që sekretari i Përgjithshëm mund të jetë përplasur për një çështje të veçantë. Gjashtë shqiptarë kanë kërkuar strehim politik në Ambasadën Italiane që në dhjetorin e vitit 1985 dhe kanë refuzuar që të largohen megjithëse u është dhënë një shpresë për viza dalëse. Kjo nuk ka ndryshuar, megjithëse Parlamenti këtë javë kaloi një ligj që lejon të gjithë shqiptarët që të udhëtojnë kudo. Sipas një zyrtari shqiptar, zoti Perez de Cuellar mund të ketë kërkuar që të pajisen me një leje diplomatike 6 shqiptarët dhe të largohen nën kujdesin e Kombeve të Bashkuara.


Artikulli është publikuar më 12 maj 1990
Titulli është redaksional

Përgatiti Albert Gjoka

Albania
10 Tetor 2007

[Albo]

Incidenti me djalin e Enver Hoxhës në hotel “Dajti”


David Binder

Kudo ka një peizazh, kryesisht fshatar, ku pëllasin gomarët, hingëllijnë kuajt dhe këndojnë gjelat, përveç kryeqytetit, që përgjithësisht ka strukturë moderne, por më së shumti duket si një bunker me majë të rrumbullakët. Mijëra e mijëra prej tyre shfaqen në peizazh, pamja e të cilëve të ngjan me statujat parahistorike.
Në qoftë se Gjermania Lindore është vendi i ndërtimit të mureve, Shqipëria është vendi i ndërtimit të rreth 100 mijë bunkerëve. Të dyja këto vende, në vitin 1960 e nisën ndërtimin e tyre kur qeveritë komuniste besuan se një botë armiqësore ishte duke u konfliktuar me ta. Në Shqipëri bunkerët janë përdorur vetëm në raste të veçanta për stërvitje ushtarake, ndërsa disa pre tyre janë shkatërruar. Përtej dalloheshin postat ushtarake, që të jepnin përshtypjen e një fshati bukolik, gjë që të sillte ndër mend të kaluarën e varfër të këtij vendi, njerëzit e të cilit në pjesën me të madhe të kohës mbetën të pushtuar për rreth 500 vjet nga Perandoria Otomane dhe më pas humbi vëmendja e botës ndaj Shqipërisë përgjatë 40 viteve të fundit.
***
Ka një mosbesim të madh dhe ulje në mënyrë të dukshme të fuqisë së qeverisë komuniste të drejtuar nga presidentit Ramiz Alia, i cili nisi hapjen e vendit që ka qenë i mbyllur për shumë dekada. Fillimisht, në mënyrë të kujdesshme dhe me modesti të madhe, shqiptarët e zakonshëm bisedojnë me vizitorët perëndimorë nëpër rrugë dhe flasin rreth zemërimit të tyre mbi të ardhmen e programit të “demokratizimit” të ndërmarrë nga Ramiz Alia. Disa shqiptarë flasin për protestat e kësaj pranvere, të ndodhura në një ndeshje futbolli në Kavajë, qytet i cili ndodhet në bregdetin e Adriatikut, ku parullat ishin drejtuar kundër doktrinës staliniste të Ramiz Alisë, pasardhësi i Enver Hoxhës, që e cilësonin fundin e “dinastisë Hoxha”.
Kjo shfaqet haptas në dëshmitë e sigurta se në fillim të muajit maj, kur Sokol Hoxha, djali i diktatorit, që vdiq 5 vjet më parë, i pranishëm në ceremoninë e hapjes së shërbimit telefonik me vendet perëndimore në hotel “Dajti”, u përball me një grumbull njerëzish që thërrisnin në rrugë “Niku, Niku!” – një lidhje referuese kjo që bëhej me diktatorin e fundit të Rumanisë, Nikolae Çaushesku. Sokol Hoxha është drejtor i Postës Shqiptare dhe shërbimit telefonik (sot Albtelekomi, - shën. red.). Tirana vlonte me historitë e demonstrimeve, goditjeve dhe konflikteve të dhunshme në qytete të ndryshme gjatë këtyre pesë muajve të fundit, por informacioni akoma ishte i kontrolluar rreptësisht dhe ishte e pamundur të ndaje faktet nga trillimet.

****
Ndonëse fermat dhe fabrikat e Shqipërisë të ngjajnë me ato të shekullit të 19-të, nga takimi i vizitorëve perëndimorë me shqiptarët del se ata kanë një nivel të lartë arsimimi dhe edukimi. Ka njerëz të moshave 20, 30, 40 apo 50 vjeç, që tregohet se janë të mirinformuar rreth ngjarjeve në çdo cep të botës dhe rreth zhvillimeve në fushat e specialiteteve të tyre si letërsia, ekonomia, inxhinieria, megjithëse ata nuk kanë pasur kurrë mundësi që të udhëtojnë jashtë Shqipërisë.
Shumica prej tyre dërgoheshin në stazh për të punuar një muaj çdo vit nëpër kooperativa. “Kjo është një farë leje e zakonshme”, - thotë Gramoz Pashko, një profesor i Ekonomisë në Universitetin e Tiranës, duke treguar punën e tij me lopata në fushë, së bashku me studentët e tij gjatë tetorit të kaluar. “Arti është vetëm gjysma e qëllimit të planifikuar për punonjësit e specializuar”, - thotë ai. “Gjithashtu, ne shohim se kanë ndryshuar marrëdhëniet, sidomos tek të rinjtë studentë”. Në fakt marrëdhëniet mes gjinive kanë ndryshuar shumë gjatë sundimit komunist në vendin që tradicionalisht ka qenë patriarkal. Në fillim të shekullit ishte bërë e zakonshme për një fis që të merrte gurët dhe të vriste një femër që kishte bërë tradhti bashkëshortore dhe ku gjakmarrja ishte një mënyrë jetese. Në një studim të ri të titulluar “Femra, Martesa dhe Familja, - tradicionalizmi përballë modernizmit në Shqipëri”, profesor Pashko tregonte se në të kaluarën e afërt, martesat bëheshin dhe përcaktoheshin nga prindërit dhe “dashuria në martesë” ishte një gjë e panjohur.
Në bazë të një vëzhgimi mbarëkombëtar të bërë gjashtë vjet më parë tek 1308 shqiptarë të testuar, del se dashuria ishte renditur (vlerësuar) nga 43% e të anketuarve një vlerë e jashtëzakonshme në martesë, e ndjekur nga besnikëria, në 38.8 për qind.
Ngjashmërisht, vëzhgimi zbuloi se martesat e ndërmarra nga çiftet që janë lidhur që në 1960-n janë arritur me dëshirën e çiftit, duke shënuar një numër në rritje të tyre.
****
Nën drejtimin e presidentit Alia, ndryshime të ngjashme kanë ndodhur në drejtimin publik të shqiptarëve. Veshjet e fundeve të shkurta te femrat, pantallonave të shkurtra dhe xhinseve tek meshkujt, shfaqen gjatë shëtitjeve të mbrëmjes nga të rinjtë nëpër qytete. Të gjitha këto ishin të ndaluara vetëm katër vjet më parë. Ngjashmërisht, në kundërshtim me praktikat strikte staliniste të një viti më parë, tashmë fshatarët lejohet të shesin, jo vetëm perimet, por edhe shpendë dhe mish të freskët jashtë dyqaneve kryesore të Tiranës dhe autoritetet bashkiake kanë lejuar vendosjen e tezgave nga tregtarët.

Shkrimi është publikuar më 15 maj 1990

Titulli është redaksional


Albania
11 Tetor 2007

[Albo]

“Gramoz Pashko pro ndryshimeve, Profesor Luarasi kundër pluralizmit”

Flasin dy ekspertët e Ekonomisë dhe Drejtësisë për “New York Times” në maj të vitit 1990. Qëndrimet e tyre për sistemin

David Binder

“Presidenti Ramiz Alia do të lëvizë gradualisht në ndryshimin e sistemit besnik stalinist në vendin që u mbyll nga bota për katër dekada”, - shprehen dy nga këshilltarët e tij.
“Gjithnjë e më tepër Shqipëria do të përpiqet të ruajë elementët thelbësorë të praktikave tradicionale komuniste, më shumë sesa çdo vend tjetër i Europës Lindore, në jetën e tij sociale, ekonomike dhe politike”, - thanë ata në një intervistë të dhënë së fundi. “I konsideroj këto hapa si shumë të kujdesshme, aq sa nuk do të krijojnë shqetësime në të ardhmen”, - thotë profesor Gramoz Pashko, ekonomisti i Universitetit të Tiranës. “Ne jemi kundër pluralizmit politik”, - thotë Aleks Luarasi, një profesor i të drejtës. “Ne nuk do të lejojnë të krijohen parti të tjera politike”, - shprehet ai. Me fjalë të tjera, Shqipëria ka ndër mend të ecë në rrugën e vet të komunizmit, pavarësisht nga dështimi i sistemeve komuniste në vendet e Europës, thonë dy këshilltarët.

Ekonomia, në gjendje të mjeruar

Profesor Pashko, 35-vjeçar, thotë se ekonomia shtetërore shqiptare, të cilën diplomatët perëndimorë e kishin përshkruar si tejet mizore, e kishte detyruar qeverinë “Alia” që të pranojë përfshirjen e disa mekanizmave të kufizuara të tregut; ndryshimin (liberalizimin) e çmimeve për disa produkte të konsumit, ndërmarrjet e vogla dhe të reja, industritë e shërbimeve dhe një mospërputhje më të madhe në të ardhurat personale.
Ndjekësit e doktrinës marksiste, pasuesit doktrinës marksiste, paguhen këtu në një nivel prej 500-600 lekësh në muaj. Monedha vendase është shkëmbyer këtu rreth 7 lekë për një dollar, megjithëse nuk ka matje të fuqisë së tij blerëse në ekonominë e centralizuar. Të gjithë punojnë 48 orë në javë.
Sipas Pashkos, “një tjetër faktor dinamik i ndryshimit të strukturave të ekonomisë së tij është rënia deri në zhdukjen e eksporteve kryesore të Shqipërisë drejt tregjeve të huaja vitet e fundit, përfshirë kromin, bakrin dhe nikelin. Eksportet kanë kompensuar vetëm 10% të prodhimit kombëtar bruto, por janë jetësore për zhvillimin.
Zoti Pashko thotë se forca orientuese më e madhe për ndryshimit është trysnia demografike e një popullsie që është duke u shtuar me 2% në vit, niveli më i lartë në Europë. “Problemi më i madh është të gjesh punë për më shumë se 70 mijë persona çdo vit, të cilët hyjë në tregun e punës”, - thotë ai, duke shtuar se Kushtetuta garanton një punë për të gjithë ata shqiptarë që janë të rritur.
Deri tani, Shqipëria e ka përballuar këtë problem duke u kacavjerrë te krahu i lirë i punës, i pamekanizuar, veçanërisht në sektorin e bujqësisë.

Ndarja me trashëgiminë Hoxha

Kur ishte zbuluar se planet e presidentit Alia përfshinin elementët e tregut të lirë dhe
lejimin e një marrëveshjeje për investimet e huaja, këtu, drejtpërsëdrejti u hodhën poshtë politikat e ashpra të Enver Hoxhës, udhëheqësit kohëgjatë që vdiq në vitin 1985, të drejtuara tani nga pushteti i zotit Alia, zoti Pashko u përgjigj: “Le të themi se tani ngjarjet janë në evoluim”.
Shqiptarët hezitojnë të diskutojnë për rolin e ish-udhëheqësit këtu dhe thonë se ai e kishte nisur mirë si një drejtues i partizanëve gjatë Luftës së Dytë Botërore. Zoti Pashko, duke iu referuar trashëgimisë Hoxha, thotë: “Ne shpërfillëm infrastrukturën dhe ngritjen e ndërmarrjeve të vogla. Ne kemi nevojë të ndryshojmë. Ne i dimë problemet. Për shembull, ndërmarrjet që janë jo eficiente, ne duhet që t’i lëmë të mbyllem. Në këtë vend do të ketë një lloj inflacioni, por shteti do të duhet të kontrollojë çmimet”.
Profesor Luarasi, i cili ka qenë duke punuar deri në shkurt për rishikimin e Kodit Penal, thotë se ndryshimet ishin kuptuar në qëndrimet e komunitetit ndërkombëtar rreth të drejtave njerëzore në përgjithësi. Profesori 49-vjeçar thotë se “kategoritë e të drejtave të njeriut, në të cilat Shqipëria është duke bërë ndryshime, përfshijnë lirinë e besimit, të lëvizjes dhe të fjalës.
Liria e të mbledhurit (grumbulluarit), tashmë është lejuar me Kushtetutë, por ai paralajmëroi se kjo nuk përfshin të drejtën për krijimin e lëvizjeve politike opozitare. Në mbyllje, “Kodi Penal duhet të zbatohet, si një ngushëllim i fundit”, - thotë ai.

Shkrimi është publikuar më 25 maj 1990
Titulli është redaksional
Përgatiti Albert Gjoka

Albania
12 Tetor 2007

[RaPSouL]

“New York Times” : Shqiptaret e ambasadave donin te iknin ne SHBA


Refugjatët shqiptarë që u larguan nga vendi i tyre thanë sot se ata shpresojnë në guximin e tyre për të inkurajuar më tepër bashkëpatriotët e tyre që të rezistojnë ndaj vijës së ashpër komuniste në Shqipëri. Por shumë nga ata pranojë se arratisja e tyre, me sa duket, do të sjellë probleme për njerëzit që lanë pas dhe disa thonë se “janë të frikësuar se të afërmit e tyre mund të përballen me dhunë”.
“Unë mendoj se ata po largohen se kanë një kohë të vështirë”, - thotë një vajzë, e cila është në mes të 4500 personave që ndodheshin në bordin e anijes së nisur për në Itali dhe Francë. Ajo ishte larguar të premten pasi kishte marrë strehim në një nga ambasadat perëndimore në kryeqytetin shqiptar.
Por një grua që punonte në një fabrikë këpucësh, shton se as ajo dhe as bashkëshorti ndienin keqardhje në këtë moment rreth vendimit që kishin marrë për t’u larguar drejt Perëndimit së bashku me djalin e tyre 3-vjeçar. “E ardhmja e fëmijës tonë është në pikëpyetje. Ne nuk do ta lëmë atë që të rritet këtu”, - thotë gruaja.
Dita e parë e lirisë
Për më shumë se 800 shqiptarë që janë stacionuar në Itali, kjo është dita e parë e lirisë, që po ecën pas kangjellave të mbyllura të një depoje ushtarake, gjysmë të shkatërruar, e cila ndodhet jashtë portit të Adriatikut. Kushtet ishin raportuar të njëjta për 3100 të tjerët që kishin gjetur një strehë në Ambasadën e Gjermanisë Perëndimore dhe në vagonët e trenave, të cilët më vonë do të niseshin në destinacionin e pritjes në Gjermani.
Ministri i Jashtëm francez tha se një anije që mban rreth 550 shqiptarë do të ankorohet në Marsejë të dielën. “Anija ishte planifikuar të vinte sot, por e kishte ndërprerë udhëtimin pasi një grua shtatzënë ishte sëmurë dhe e kishin dërguar drejt Italisë”, - thotë agjencia e lajmeve France Press. Një aeroplan që mbante në bord 56 shqiptarë arriti sot në Varshavë, ndërsa 39 të tjerë fluturuan nga Tirana drejt Budapestit. Asociated Press raportoi se më shumë se pesë shqiptarë udhëtuan nga Budapesti në kryeqytetin bullgar, në Sofje.
Realitete të zymta
Pasi ishin marrë të dhënat për të gjithë ata që ishin arratisur në shenjë revolte ndaj qeverisë staliniste, në vendin e vetëm të mbetur në Europën Lindore, shqiptarët që ishin transportuar në Itali ishin zgjuar në mëngjes të gjithë në radhë, ku u lexohej në fytyrë një realitet i zymtë i një jete të re. Shqetësimi rreth rrezikut që u kanosej kushërinjve të tyre në Shqipëri ishte i pranishëm në refuzimin e tyre për të dhënë identitetin e tyre të vërtetë. Hezitimi i tyre të premten ishte gjëja më e vogël. Shqetësimet u shtuan kur disa tregonin histori pushkatimesh dhe rrahjesh të personave që ishin së bashku me ta në përpjekjet e kota për t’u kacavjerrë dhe për të hyrë brenda ambasadave.
Nga të ardhurit e rinj kishte gjithnjë e më shumë të sëmurë sot dhe dy grupe prej tyre kishin qenë në spital për të marrë ndihmën mjekësore. Ata u trajtuan me ilaçe për sëmundjet dhe plagosjet që kishin.
Prefekti i Brindizit thotë se “është e sigurt se refugjatët duhet të kenë qëndruar në kamp më shumë sesa ditët që ishin planifikuar. Disa janë në kushte të vështira nga ato që kishin në fillim. Gjithashtu, Kryqi i Kuq Italian njoftoi se një qendër e re, që do të shërbejë për më shumë se 300 persona, është duke u hapur së shpejti dhe do të ofrojë shërbim të specializuar dhe trajtim mjekësor.
Shqiptarët ishin ushqyer mirë për herë të parë, ndonëse i kishin gostitur në drekë me mish viçi të freskët dhe makarona të konservuara, që shpërndaheshin me shporta në varkën e ushtrisë. Por ata vazhdonin të ishin të palarë dhe të parruar sepse kishte problem me ujin. Dhe meqë ata refuzonin detajet rreth identitetit të tyre për nëpunësit ushtarakë të ngarkuar për regjistrimin e tyre, kjo e bënte të qartë se dalja në krye të punës ishte e ngatërruar dhe e gjatë. Pjesa më e madhe e tyre ishin të rinj dhe kishte një përzierje në miredukimin e tyre, i cili ishte i varfër në shkrimin dhe shqiptim.
Pothuajse të gjithë thoshin se qëllimi përfundimtar ishte të shkonin në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, Kanada, ose në Australi. Por punonjës ose intelektualë, ku kishte edhe të njohur, nuk ishin të gatshëm që tani të bënin një kapërcim nga bota e tyre e vogël për t‘u integruar në jetën moderne, pasi ajo nga brenda ishte një shoqëri fshatare, e dhunshme dhe obsesive.
Megjithatë, ata janë të gatshëm ta bëjnë këtë udhëtim. Një burrë me profesion mekanik, thotë se dëshiron të jetojë në Itali, por synimi e tij është që të arrijë në Shtetet e Bashkuara. “Kjo nuk do të thotë se nuk i pëlqejnë italianët, por se dëshiron të shkojë sa më larg Shqipërisë që të jetë e mundur”.
Të shikosh Perëndimin
Si të tjerët, ai, në të shumtën e kohës sorollatet rreth oborrit të depos. Shumë të tjerë janë grumbulluar për të marrë këpucë, pantallona, bluza dhe rroba të brendshme që ushtarët shpërndanin, ndërsa disa të tjerë akoma ishin ngulitur përpara një ekrani të madh televizori dhe po shikonin një film perëndimor.
Zoti Mazzitello thotë se kërkesat kryesore të tyre ishin cigare, pulla postare për letrat që do të dërgonin, karta telefonike që të lidheshin me njerëzit e tyre në shtëpi. Një i ri, që kishte arritur të lidhej me një shok në Tiranë, tha se “qyteti ishte në qetësi dhe se ambasadat perëndimore ishin mbyllur për t’u pastruar”. Një burrë, që kishte bërë një telefonatë me Tiranën, u shpreh se një shok i tij i kishte thënë se “të moshuarit kishin një opinion të keq për ne të larguarit, ndërsa të rinjtë kishin lëshuar thirrjet: Iu lumtë, iu lumtë!”


Artikulli është publikuar më 15 korrik 1990
Titulli është redaksional

[RaPSouL]

Si udhëtuan 51 shqiptarët e ambasadave me avionin e Havelit


PRAGË - “51 shqiptarët që kërkuan strehim në Ambasadën e Çekisë në Tiranë në kryeqytetin shqiptar, udhëtuan drejt Pragës që në mëngjes herët, pasi ata kanë të garantuar strehimin politik”, - thanë burimet zyrtare këtu dhe në Tiranë. Të 51 personat janë pjesë e 6 mijë shqiptarëve që janë grumbulluar dhe kanë hyrë brenda duke thyer dyert e ambasadave në Tiranë në javët e fundit që të shpëtojnë nga qeveria e fundit staliniste në Europën Lindore.
Udhëtim me avionin e Havelit
Zyrtarët e Ministrisë së Jashtme të Çekosllavakisë thanë të hënën vonë se 51 shqiptarët e ambasadës në Tiranë kanë qenë pajisur me pasaportë dhe ishin lejuar të largoheshin nga vendi. Shqipëria ka premtuar se të gjithë atyre që tani janë në ambasadat e huaja do t’u jepen pasaporta. Qeveria e Pragës dërgoi një avion Tupolev-154, i përdorur nga presidenti Vaclav Havel, për të marrë të gjithë refugjatët, 49 burra dhe 2 gra.
“Zëvendësministri i Jashtëm i Çekosllavakisë, Vojtech Wagner, tha se veshje dhe pak para ishin siguruar për emigrantët”, - raportonte agjencia shtetërore e lajmeve.
Pasi mbërritën këtu, shqiptarët dukeshin të lodhur prej udhëtimit me avion. Shumica prej tyre dukeshin sikur të ishin në fillimet e shekullit XX, me veshje të shkujdesura si këmisha me krahë të shkurtra ose bluza. Njeriu i parë që po zbriste nga avioni mbante një fotografi të Presidentit Havel.
Shqiptarët refuzonin t’iu përgjigjeshin pyetjeve të gazetarëve. Ata u vendosën në një autobus të siguruar nga qeveria që do t’i orientonte te vendi i porositur për t’u akomoduar. Zoti Wagner tha se shumica e tyre nuk do të qëndrojnë gjatë. “Se çfarë do të ndodhë më vonë, nuk mund të them gjë, sepse me përjashtim të dy prej tyre, të gjithë dëshirojnë të shkojnë dikund tjetër”, - citonte një agjenci fjalën e tij. Shumica e shqiptarëve janë shprehur për të shkuar në Australi, Shtetet e Bashkuara ose vendet e tjera të Europës Perëndimore. ( “Në Uashington, zëdhënësi i Departamentit Amerikan të Shtetit, Richard Boucher, tha se ai nuk kishte informacione rreth kërkesave për të udhëtuar në SHBA dhe nuk ka komente nga politika amerikane nëse do të ketë të tilla kërkesa”, - raportonte “The Associated Press”. Nuk ka një Ambasadë të Shteteve të Bashkuara në Tiranë).
Ata kërkonin azilim. Disa u ishin shmangur plumbave të policisë dhe kishin kërkuar strehim që më 28 qershor. Autoritetet shqiptare premtuan të shtunën se do të jepnin lejet e udhëtimit.
Era e ndryshimeve
Udhëheqësi komunist shqiptar, Ramiz Alia, ka nisur këtë vit të bëjë disa ndryshime të kujdesshme ekonomike në përpjekjet që të përmirësojë dhe rrisë standardet e jetesës, duke krijuar lehtësira për punonjësit dhe fermerët. Për 45 vjet me radhë, udhëtimi jashtë Shqipërisë ka qenë edhe virtualisht thuajse i pamundur. Por, udhëheqësit shqiptarë kanë filluar të shtrijnë lidhjet jashtë vendit që në vitin 1985 dhe ata së fundi kanë nisur të zbatojnë reformat.
Një paketë me rregulla të reja, që ka hyrë në fuqi të martën e kaluar, i jep të drejtë shtetit që të japë pasaporta për të gjithë ata që kanë moshë mbi 16 vjeç. Rreth 3 mijë veta që kërkuan azilim kanë qenë të vendosur në Ambasadën e Gjermanisë Perëndimore në Tiranë. Hanns Schumacher, zëdhënësi i Ministrisë së Jashtme të Gjermanisë Perëndimore, tha në Bon se një i dërguar i Kombeve të Bashkuara ishte paraqitur te ambasadat e Shqipërisë në Gjermaninë Perëndimore, Itali, Francë dhe Greqi, për të bërë bisedime me qeverinë shqiptare.
Në përfundim, janë marrë të gjithë shqiptarët në ambasadat e Çekosllavakisë, Gjermanisë Perëndimore, Hungarisë dhe Francës, ndërsa rreth 1000 janë në Ambasadën e Italisë dhe 30 të tjerë në Ambasadën e Greqisë.
Zyrtarët perëndimorë kanë shprehur pakënaqësinë se autoritetet shqiptare nuk u kanë siguruar atyre lejen që të udhëtojnë dhe nuk kanë garantuar nevojat minimale për kujdesjen e refugjatëve. Por ambasada është tejmbushur me emigrantë që flenë nëpër korridore dhe në kopsht, në kushtet që përshkruhen nga diplomatët si tejet skandaloze.
Ministri i Jashtëm francez në Paris tha se procedurat e pajisjes me pasaporta për 550 emigrantët në ambasadën e saj në Tiranë janë duke ecur me shpejtësi. Ai thotë se “shpresojmë se ato do të jenë të përfunduara deri nga fundi i ditës”.

Artikulli është publikuar më 10 korrik 1990
Titulli është redaksional

[RaPSouL]

Si u prish imazhi i shqiptarëve për një muaj në Paris

Kur 543 refugjatët shqiptarë udhëtuan me anije në Marsejë muajin e kaluar, shumë prej tyre dukeshin të gëzuar se ishin në Francë a ngaqë po këndonin himnin kombëtar të vendit të tyre. Tani, disa ngrihen dhe ata këndojnë “Flamuri me yjet që ndriçon”. “Amerika, Amerika”, - thoshte Arben Ahmeti, një 24-vjeçar trupmadh, në një anglishte që i ngecte teksa e ndiqnin një duzinë kokash në kor. “Ne vijmë nga Shqipëria dhe duam të shkojmë në Amerikë. Jo në Francë. Franca O.K., por unë shkoj në SHBA. Saimir Shima, një shofer 23-vjeçar, ishte gjithashtu në mesin e 4500 refugjatëve që u lejuan të largoheshin nga Shqipëria në mesin e muajit korrik. “Gjithë jetën time kam dëgjuar “Zërin e Amerikës” teksa fliste rreth të drejtave të njerëzve dhe demokracisë”, - thoshte ai përmes një përkthyesi. Më tej, ai shprehej: “Nëse unë nuk shkoj në Amerikë, preferoj të kthehem më mirë në Tiranë, në kryeqytetin shqiptar”.
Të gjithë dëshirojnë SHBA-të
Por rruga drejt Shteteve të Bashkuara është e mbushur me pengesa. Refugjatëve u është ofruar azilimi këtu dhe vetëm ata që janë me kushërinj në Amerikë kanë shumë shanse që të shkojnë atje. “Nuk ka ndonjë të dhënë se këta djem kanë qenë të persekutuar”, - tha një zyrtar amerikan. “Ata pikërisht këtë dëshirojnë”.
Megjithatë, shumë prej tyre janë të paduruar që të largohen nga Franca. Të mërkurën rreth 50 të rinj shqiptarë, të strehuar në një shkollë këtu, demonstruan para Ambasadës së Shteteve të Bashkuara në Paris. Policia u detyrua të qëndrojë gjatë gjithë natës jashtë. Tre prej tyre u morën nga zyrtarët amerikanë sot dhe u dhanë formularët për të plotësuar të gjitha të dhënat. “Ne jemi 24 orë pa gjumë, pa pirë ujë apo cigare dhe pa ngrënë”, - thotë Roland Qirjako, që pret autobusat për t’u kthyer në Emance, rreth 60 milje larg, në perëndim të Parisit.
“Pse ne jemi duke e kërkuar këtë? Ne që në Shqipëri kemi menduar Amerikën. Franca është vetëm një ndalesë, ndonëse Franca i lejoi refugjatët që të vinin dhe të qëndronin këtu. Ndërsa 3200 të tjerë ishin mbledhur në Ambasadën e Gjermanisë Perëndimore dhe 810 kishin hyrë në ambasadën italiane. Më shumë se 500 zgjodhën misionin francez në Tiranë si “çelësin” për te liria e tyre. Parisi, pastaj bashkërisht Boni dhe Roma, në mënyrë urgjente i kërkuan Shqipërisë që të jepte për ta lejet e udhëtimit.
“A është kjo demokraci?
Pas pritjes së ngrohtë në Marsejë, refugjatët, përkohësisht, u shpërndanë në kampet e ushtrisë dhe shkolla. Plani ishte që pastaj atyre t’u jepeshin shtëpi, punë dhe kurse trajnimi dhe gjuhe, për të lehtësuar integrimin e tyre brenda në shoqërinë franceze. Por, në këtë pikë, shfaqej problemi i Amerikës.
Ndërsa rreth gjysma e refugjatëve kanë zgjedhur qëndrimin në Francë, një grup i vendosur tashmë në Mourmelon ishte kthyer nga policia pas qëndrimit prej gati dy javësh para Ambasadës së SHBA-së në Paris. “Është e drejta jonë”, - thoshte një refugjat nga grupi për televizionin francez. “A nuk kemi një të drejtë? A është kjo demokraci?”
Rreth 60 djem të rinj, që strehoheshin në një shkollë në Emance, u larguan në vende të ndryshme në Francë, por 70 të tjerë vendosën të prisnin dhe pak kohë përgjigjen nga Ambasada e SHBA-së. Planet për mbylljen e këtij kampi të përkohshëm javën e fundit ishin shtyrë. Ndërkohë, janë paralajmëruar plane të reja për lëvizjen e tyre pas ditës së martë.
Zhgënjimi nga shqiptarët
Çuditërisht, zyrtarët francezë janë duke u treguar të paduruar. Në Itali rreth 500 shqiptarë kanë deklaruar se duan të shkojnë në SHBA, por ata nuk kanë protestuar. Në Gjermaninë Perëndimore zyrtarët amerikanë thanë se vetëm 6 refugjatë deri tani kishin aplikuar për viza.
Por në Francë, kënaqësia e mirëpritjes së një muaji më parë ishte prishur shumë shpejt. Ata refuzojnë të gjitha rregullat”, - thotë shefi i Komisariatit të Policisë në Emance. “Ata refuzojnë të lajnë dhe pastrojnë dhomat e tyre, sepse thonë se në Shqipëri këto punë i bëjnë gratë”. “Gjithashtu, neve na kanë mbërritur ankesa edhe nga komuniteti këtu rreth vjedhjeve të vogla dhe ngacmimeve të vajzave. Ata kanë një problem përsa i përket shoqërimit me persona të tjerë.
Megjithatë, policët bënin roje në hyrjet e shkollave, përreth pallatit të Montlieut, ndonëse refugjatët ishin të lirë të vinin dhe shkonin.
“Bota u detyrohet diçka atyre”
Një oficer i ri, i ngarkuar nga kontigjenti i marinës që të kujdeset për ushqimin e refugjatëve, tha se vetëm katër prej tyre kanë mbaruar një kurs në frëngjisht që është organizuar këtu”. “Ata mendojnë se bota u detyrohet diçka atyre. Ata mendojnë se Amerika do t’u japë gjithçka. Ata janë në hall. Por, për momentin dhe së fundi, ëndrra e tyre për Amerikën mbetet e paprekur”, - thotë ai.
Arton Kelmendi, një mekanik 25-vjeçar, ishte pyetur nga një vizitor nëse “ai mendonte se rrugët e saj janë të shtruara me flori. “Jo”, - ishte përgjigjur ai në moment. “Unë mendoj se rrugët e Amerikës janë të shtruara me demokraci”. “Babai im kaloi 10 vjet të jetës në burg në Shqipëri. Unë jam i lirë”.
Shumë refugjatë gjithashtu flisnin duke shpresuar në ndihmën që atyre u ishte premtuar nga shqiptarët në SHBA, veçanërisht në Çikago, Detroit, Boston, Filadelfia dhe Nju Jork. “Ndodhen vetëm pak shqiptarë në Francë”, - tha Ahmeti. “Ata nuk janë organizuar që të na ndihmojnë ne”.
I lidhur me atdheun
Por një refugjat, Voltan Fishta, një student 22-vjeçar që mëson për frëngjisht në Shqipëri dhe që përkthente për shokët e tij tha se “ka planifikuar të qëndrojë në Francë”. “Unë dëshiroj të jem sa më i lidhur të jetë e mundur me Shqipërinë”, - deklaron ai. Përfundimisht, kishte shumë shqiptarë që ishin ngrehur për të fluturuar drejt SHBA-së. Zyrtarët amerikanë në Paris kanë premtuar se nëse formularët janë marrë më 27 gusht, aplikantët do të marrin përgjigjen deri më 12 shtator. “Por miratimin përfundimtar për vizë do ta presin pas 7 apo 8 muajsh”, - thotë zyrtari.
Për momentin, edhe zoti Fishta është i informuar për lajmet se në të ardhmen mund të ketë edhe ardhje të tjera të shqiptarëve. “Largimi ynë nuk nënkupton se regjimi i Tiranës do të hapet”, - thotë ai. Ai (regjimi, - shën. red.) thyhet nga presioni i jashtëm, por është gjëja më e vështirë që mund të ndodhë ndonjëherë. Regjimi do të përpiqet të mos e lejojë që të ndodhë kjo.


Artikulli është publikuar në “New York Times” më 18 gusht 1990
Titulli është redaksional

[RaPSouL]

Si u përleshën antikomunistët me enveristët në Nju-Jork, kur fliste Ramiz Alia në OKB


Udhëheqja e Shqipërisë, me një ndër qeveritë komuniste të fundit me linjën më të ashpër, ka përfunduar serinë e bisedimeve me Shtetet e Bashkuara për të vendosur marrëdhëniet diplomatike pas një ndërprerjeje 51-vjeçare. Një fakt i tillë është thënë sot nga shefi i delegacionit të Shqipërisë në Kombet e Bashkuara. “Ne i kemi shtrënguar duart”, - tha Bashkim Pitarka. “Ne jemi gati dhe jemi duke pritur përgjigjen. Jemi duke pritur miratimin përfundimtar nga Presidenti i Shteteve të Bashkuara të Amerikës. Ne jemi gati t’i nisim nesër”, - deklaroi ambasadori Pitarka. Qëndrimi i tij vjen meqenëse Presidenti i Shqipërisë, Ramiz Alia, u shfaq sot në fjalimin e tij përpara Asamblesë së Përgjithshme të Kombeve të Bashkuara, ku bënte thirrje për t’i dhënë fund vetizolimit të vendit të tij. Një zëdhënës i Departamentit të Shtetit tha se vendosja e marrëdhënieve diplomatike ka shenja premtuese, megjithëse ato mund të kërkojnë disa javë përpara se të bëhet miratimi i tyre. Shtetet e Bashkuara kanë qenë të gatshme të vendosin marrëdhëniet diplomatike me Shqipërinë për disa vjet. Por, oferta ishte refuzuar deri këtë vit, kur Shqipëria po i jepte fund izolimit të tij si pasojë e kolapsit të komunizmit kudo në Europën Lindore.
Kushtet, të fiksuara në vitin 1945
Zyrtarisht, Shtetet e Bashkuara i ndërprenë marrëdhëniet me Shqipërinë në qershor të vitit 1939, pas invazionit dhe pushtimit të vendit nga Italia. Në vitin 1945, Shtetet e Bashkuara e kushtëzuan rifillimin e marrëdhënieve diplomatike me zgjedhjet e lira dhe njohjen e marrëveshjeve të paraluftës. Ata dërguan një mision në Tiranë atë vit që të ndjekë problemin. Por, në vitin 1946, sipas Departamentit të Shtetit, qeveria e re komuniste kërkoi mbylljen e misionit. Prillin e kaluar presidenti Alia tha në Komitetin Qendror të drejtuar nga Partia Komuniste se ai është i gatshëm që të vendosë lidhje diplomatike me Shtetet e Bashkuara dhe Bashkimin Sovjetik.
Marrëdhëniet diplomatike me Bashkimin Sovjetik u ndërprenë 30 vjet më parë, kur Shqipëria u bë palë me Mao Zedong kundër Nikita Krushovit, të cilat u mbyllën në korrik të atij viti.
“Bisedimet midis zyrtarëve të Departamentit të Shtetit dhe Shqipërisë nisën në Nju-Jork dhe Uashington pas njoftimit në prill”, - tha Pitarka. Ai u shpreh se “vendi i tij është i kënaqur me rezultatet e bisedimeve”. Pitarka tha se Shtetet e Bashkuara nuk kanë vendosur kushte në rinisjen e lidhjeve diplomatike.
Presidenti Alia erdhi në pushtet në vitin 1985, pas vdekjes së Enver Hoxhës, i cili sundoi Shqipërinë për katër dekada me radhë. “Ai ka lëvizur ngadalë drejt ndryshimit të politikave autoritare në vend”, - thonë zyrtarët amerikanë.
Në fjalimin e tij përpara Asamblesë së Përgjithshme sot, presidenti tha se “Shqipëria shpreson të bëhet pjesëmarrëse në takimin e “Samitit Lindje-Perëndim”, që mbahet në Paris në muajin nëntor dhe do të mirëpresë vendosjen e marrëdhënieve të ngushta me fqinjët e tij europianë”.
Ai tha se vendi i tij dëshiron të bashkëpunojë me Konferencën për Sigurinë dhe Bashkëpunimin në Europë, e përbërë nga 35 shtete europiane, SHBA-të e Kanadaja.
Zoti Alia tha se synimet për eliminimin “e ndarjes së Europës brenda blloqeve dhe sferave të influencës” kërkon mbështetje të sinqertë për vendin e tij.
Alarmi për ndërhyrje
Por, ndërsa udhëheqësi shqiptar duket i gatshëm të ndërtojë urat e bashkëpunimit me vendet e tjera, ai ka paralajmëruar kundërshtimin për ndërhyrjet në çështjet e brendshme të Shqipërisë. “Arroganca, e frymëzuar nga politika e fortë, - tha ai, - e cila është reflektuar në vazhdimësi të përpjekjeve për modeleve të ndryshme, standardeve dhe skemave të zhvillimeve politike dhe sociale dhe të tjera, nuk janë kapërcyer ende.
Zoti Pitarka tha sërish se “presidenti nuk la të nënkuptohet se Shqipëria nuk është duke ndryshuar. Ne duhet të shkojmë drejt proceseve të shëndosha demokratike”, - tha ai.
Shqipëria, e cila ka një popullsi aktuale me 3.3 milionë banorë, e ka shpallur pavarësinë në vitin 1912, pas më shumë se katër shekujsh sundimi nga Turqia.
Demonstruesit shqiptarë jashtë selisë së Kombeve të Bashkuara, që ishin grumbulluar të protestonin kundër fjalimit të presidentit Ramiz Alia (shën. red.), u konfliktuan në mesnatë me bashkatdhetarët e tyre që kishin ardhur për të mbështetur dhe brohoritur për presidentin shqiptar. Policia, e cila nuk bëri arrestime, mbylli hyrjen brenda selisë së Kombeve të Bashkuara për gjysmë ore pasi ndodhi incidenti.

Artikulli është publikuar në “New York Times” më 29 shtator 1990
Titulli është redaksional

[RaPSouL]

Përse Kavaja u kthye në simbolin e antikomunizmit

Reportazh i përgatitur nga gazetari amerikan në nëntorin e vitit 1990, kur qyteti në Shqipërinë e Mesme u kthye ndër vatrat e rezistencës. Demonstratat dhe survejimi i gazetarëve të huaj. Zhvillimet në Tiranë dhe në rrethet e tjera të vendit dhe skem


Kur njëri nga moria e automjeteve të huaja, që janë lejuar të qarkullojnë në këtë vend, kaloi përmes këtij qyteti industrial të pistë, njerëzit që po ecnin në këmbë në rrugën kryesore i kishin ngritur gishtërinjtë e tyre në formën V.
Shenja e V-së është një ndër mënyrat, të cilën shoferët e kamionëve e shpjegonin me qëndrimin mospërfillës ndaj Partisë së Punës, e cila ka qeverisur vendin për 46 vitet e fundit dhe tani duket se është duke humbur dukshëm forcën e kontrollit.
Në muajt e fundit, njerëzit e këtij qyteti me 20 mijë banorë, që ndodhet 18 milje në jugperëndim të Tiranës, e kanë kthyer Kavajën në një vatër të fortë të demonstratave antikomuniste.
Të shtëna dhe linçime
Kishte protesta në mars, në qershor dhe sërish në korrik. Demonstrata e korrikut ku, sipas një të riu vendali, morën pjesë 5 – 10 mijë persona, shënoi një rritje të dhunës, ku një burrë u qëllua për vdekje nga forcat e sigurisë dhe një punonjës policie u vra nga turma.
“Qytetarët e Kavajës i urrejnë komunistët”, - tha një djalë i ri. Që në fillim të janarit, ka patur edhe demonstrata dhe përplasje të tjera më të mëdha në qytetin verior të Shkodrës dhe në kryeqytet (Tiranë).
Të marra së bashku, në këndvështrimin e shqiptarëve dhe të diplomatëve të paktë perëndimorë të akredituar këtu, këto ngjarje e përfshijnë Shqipërinë në rrugën që ndërmorën në vitin 1989 edhe vendet e tjera të Europës Lindore, të cilat janë në kulmin e kolapsit me qeveritë e tyre komuniste.
Në ndryshim nga rrethanat në vendet e tjera, Shqipëria tani është përfshirë në hapa të pashkelura, me një përkeqësim të ekonomisë, me një pakësim të mallrave të konsumit dhe, në këto katër muajt e fundit, me një frikë të dukshme të njerëzve për shtim të forcave të sigurisë, të quajtura “Sigurimi”
Procesi i demokratizimit
Që në pranverën e kaluar, qeveria e presidentit Ramiz Alia, i cili drejtonte gjithashtu edhe Partinë Komuniste, e njohur formalisht si Partia e Punës së Shqipërisë, ka bërë përpjekje që t’i përmbahet linjës, me një program të matur dhe gradual masash politike dhe ekonomike që njihen me emrin “demokratizim” në vendin me të varfër të Europës.
Bujqit që mblidheshin në kooperativa me 30-50 punonjës, tani janë lejuar që të kultivojnë në ngastra toke private dhe të shesin perime dhe mish në tregjet e hapura. Për herë të parë qytetarët janë lejuar të udhëtojnë kudo dhe në katër muajt e fundit më shumë se 25 mijë veta kanë ikur, pjesa më e madhe e tyre, në mënyrë të qëllimshme, janë larguar për të mos u kthyer.
Në bazë të dekretit zyrtar, njerëzit janë të lejuar të ndjekin ritet fetare privatisht në shtëpitë e tyre, një liri kjo e ndaluar kur qeveria e kishte deklaruar Shqipërinë një shtet ateist dhe kishte mbyllur të gjitha kishat dhe xhamitë që në vitin 1967.
Këtu në Kavajë, kristianët kanë nisur të paralajmërojnë protestat publike që në fillimet e verës së kaluar dhe gjatë demonstratës së korrikut lëshuan parulla antikomuniste kundër oficerëve të Sigurimit që ishin infiltruar në radhët e protestuesve, duke penguar ata që ishin në krye të lëvizjes.
Vendi i kundërshtive
Që nga malet e larta të tij, të cilat mbulojnë 2/3 e tokës deri te fushat e ngushta përgjatë bregdetit të Adriatikut, Shqipëria në vjeshën e vitit 1990 ishte një vend me shumë kontraste të mprehta sociale, madje me kundërshti:
*Në fushat, ku nuk ka makineri bujqësore, gratë punojnë me mjete krahu si lopata dhe kazma, ndërsa në hotel “Dajti” në kryeqytet tani ka një pajisje për kartat e kreditit dhe një faks.
*Në Universitetin “Enver Hoxha” në Tiranë, një disko ofron muzikë çdo të shtunë në mbrëmje, ndërsa studentët akoma janë të instruktuar me një edukatë komuniste të bazuar në parimet e Stalinit. Sipas një gjykimi në bazë të një numri bisedash të sinqerta, shumë, ndoshta shumica e 4 mijë studentëve, dëshirojnë të largohen nga Shqipëria. Akoma kishte studentë që kishin zotëruar në mënyrë të plotë dhe të bindur të gjithë linjën e Partisë Komuniste, të cilën e shprehnin me të huajt se “Marksi, Lenini dhe Stalini janë një”
*Një statujë e Stalinit qëndron akoma në rrugën kryesore të Tiranës. Një pikturë e Stalinit mbizotëron në sheshin kryesor të qytetit malor të Pukës. Këtu ka një qytet që mban emrin e tij. Por skulptura e Stalinit që qëndronte në pjesën e poshtme të qytetit të Shkodrës është zhvendosur nga autoritetet komuniste verën e kaluar, pasi protestuesit e çmontuan në demonstratën e muajit janar.
Shteti i të Drejtave të Njeriut
Gjendja e të Drejtave të Njeriut në Shqipëri paraqitet gjithashtu me kontraste, ndonëse qeveria ka kërkuar që të pranohet në Konferencën për Sigurinë dhe Bashkëpunimin në Europë. Ndërsa në fillimet e këtij viti mijëra qytetarë që ishin internuar në zona të ndryshme rurale për shkelje të ndryshme dhe shumë të tjerë që janë mbajtur si të burgosur politikë, tani janë liruar ndërsa qeveria ka mbajtur vetëm 80 të burgosur politikë. Mes të dënuarve thuhet se janë edhe ish-ministri i Tregtisë së Jashtme Kiço Ngjela dhe djali i tij, Spartaku, të cilët janë arrestuar në vitin 1976 dhe janë mbajtur në një kamp të quajtur “Kosova”.
Kundërshtitë shqiptare janë shtuar edhe nga udhëheqja nën drejtimin e presidentit Alia që në parimet e tij kishte qëndrimin e prerë: në njërën anë të “idealit tonë socialist” dhe në anën tjetër dëshirën e tij për “demokraci sa më të thellë", një ekonomi tregu dhe lidhje të ngushta me Europën Perëndimore dhe Shtetet e Bashkuara.
“Ne jemi konfuzë dhe të frustruar, por jemi më pak të frikësuar”, - thotë një inxhinier i ri nga Shkodra, i cili përgjigjet rreth programit të reformave të lançuar nga z. Alia. “Të gjithë ne të rinjtë dëshirojmë të shpëtojmë”.
Dalja jashtë
Në të vërtetë mbi 25 mijë veta janë larguar legalisht me pasaporta dhe viza, si dhe 5 mijë të tjerë fituan të drejtën e udhëtimit jashtë në fillimin e korrikut përmes hyrjes me forcë në ambasadat perëndimore dhe morën azilimin. Një numër i madh shqiptarësh kanë kaluar ilegalisht kufijtë e fqinjëve jugosllavë dhe grekë në muajt e fundit. Sipas një studiuesi nga Tirana, të paktën 50 persona që tentuan të kalojnë kufirin janë “konfirmuar të vrarë” nga ushtarët vitin e kaluar, por ai thotë se “numri aktual mund të jetë më i lartë sesa 300 – 400 persona”. Nuk është e qartë ende nëse qëllohet për të vrarë megjithë ndryshimet e bëra, por një vajzë katërvjeçare është vrarë me armë zjarri gjatë një arratisjeje të hapur të rreth 19 shqiptarëve që po kalonin përmes Liqenit të Shkodrës në Jugosllavi në verën e kaluar nga një komandë ushtarake.
Asnjë prej këtyre ngjarjeve nuk është përmendur në shtypin dhe televizionet shqiptare të kontrolluara rreptësisht nga shteti.
Konfuzioni aktual në trajtimin nga ana e qeverisë të situatës së sigurisë është përmendur nga disa korrespondentë të huaj që vizituan Kavajën në këtë pasditen e fundit.
Lëshimi i vizave siç duket do të lejojë gjithnjë e më shumë lirinë e lëvizjes në Shqipëri për 10 ose më shumë ditë. Ata mund të vizitojnë çdo qytet që të dëshirojnë dhe mund të largohen nga vendi kur të duan, në momentin më të përshtatshëm.
Korrespondentët ndaluan në Durrës, pastaj vazhduan në drejtim të Tiranës nga rruga e Kavajës, 10 milje drejt jugut. Për pak minuta më pas ata u gjendën në Kavajë, kur befas u shfaqen katër makina me policë civilë dhe me uniformë. Gazetarët ishin në varg në drejtim të burgut të internimit.
Të gjithë qytetarët e pranishëm në një kohë u mbushën mendjen policëve që të lejonin korrespondentët që të vazhdonin udhëtimin me paralajmërimin se nuk duhet të përsëriten veprime të tilla që sjellin ndryshimin e itinerarit të tyre. Sipas një qytetari, “Kavaja dukej si një vend në survejimin e Sigurimit që para disa javësh”.
“Ata urrejnë veçanërisht Hoxhën”
Nuk është e qartë pozita e presidentit Ramiz Alia në këto ditë në Shqipëri. Paraardhësi i tij, Enver Hoxha, që vdiq në vitin 1985, ishte “trajtuar si një fuqi e mbinatyrshme në vitet e fundit të tij”, - tha sot një teknik anijesh në qytetin e Durrësit. “Tani njerëzit lëshojnë parulla kundër Hoxhës dhe të vesë, Nexhmijes, në Kavajë dhe në Tiranë. Veçanërisht në Kavajë, ata e urrejnë Hoxhën. Edhe zoti Alia nuk ishte i nderuar këtu, megjithëse disa shqiptarë flisnin me një nivel respekti dhe afeksioni për të.
Ai nuk promovon ndonjë kult të përngjashëm të personalitetit të Enver Hoxhës.
Një teknik nga Durrësi thotë, duke iu referuar Xhelil Gjonit, një anëtar i linjës së ashpër në Byronë Politike Komuniste dhe një sekretar partie, se “shumë njerëz fajësojnë Gjonin për dhunën këtu, por ai thotë se është vetë Alia. Ai është në detyrë”.
Presidenti Alia përshkruhet nga një ambasador perëndimor që ka biseduar me të për një kohë të gjatë si një “njeri me kurajo personale dhe me vetëpërmbajtje dhe duket shumë relaksues”. Gjithashtu, është një njeri me pamje të konsiderueshme, të cilën ai e shfaqi edhe në përshëndetjen e një grupi me gazetarë të huaj në fund të tetorit.
Por, gjithashtu, ai do të shfaqet si një trajner që “kalëron” një tigër, i cili e ndihmoi atë të edukohej si një aktivist i ri komunist dhe pastaj të shkëlqejë në zhvillimin e plotë të tij. Tani, tigri është duke lëvizur me ritmin që zoti Alia nuk mund ta kontrollojë tërësisht më gjatë dhe në mënyrë të besueshme ai do ta lëshojë atë, duke e zbutur paksa, por pa e përlarë atë.
Rasti i Rumanisë
Rumania shfaqet shpesh në bisedat e këtyre ditëve në Tiranë dhe në qytetet e tjera ku shqiptarët diskutojnë skenarin më të keq të fundit të sundimit të komunizmit në vendin e tyre, që kupton një kryengritje të fortë popullore kundër diktaturës me shumë gjakderdhje siç ndodhi në dhjetorin e kaluar në Bukuresht.
“Ne nuk do t’ia lejojmë vetes të kemi një Rumani këtu”, – thotë një student në Tiranë që shoqëron vullnetarisht vizitorët e huaj. “Sepse ne jemi njerëz gjaknxehtë dhe këtu do të ketë një masakër”, - përgjigjet ai.

Artikulli është publikuar në “New York Times” më 5 nëntor 1990
Titulli është redaksional

[RaPSouL]

Kadare: “U arratisa ne France se Ramiz Alia nderpreu komunikimin”

Ismail Kadare, shkrimtari më i njohur i Shqipërisë, thotë se kërkoi strehim në Francë një muaj më parë sepse “dezertimi im do të ndihmojë demokratizimin e vendit tim më shumë sesa çdo veprim tjetër që mund të ndërmerrja në Shqipëri”.
Shqipëria është vendi i fundit në Europë i sunduar nga komunistët dhe Ismail Kadare, novelat dhe poemat e të cilit janë publikuar në rreth 1 milionë kopje, ka qenë një figurë kombëtare këtu, e krahasuar ndoshta me popullaritetin e Mark Tuenit në SHBA. Vepra e tij është përkthyer në 15 gjuhë të botës.
Në përgjigje të kërkesave, shkrimtari 54-vjeçar, në intervistën e parë të dhënë qëkur u arratis, tha se ka qenë nën kërcënimin e Sigurimit, policia sekrete e kudogjendur në Shqipëri. Sipas tij, “kjo së bashku me zhgënjimin e tij rreth trajtimit brutal nga ana e qeverisë të disa prej 5000 azilkërkuesve të ambasadave të huaja në Tiranë në verën e këtij viti, e shtynë atë të largohej.
“Me rastin e procesit të demokratizimit në Shqipëri hapi i ndryshimit është një çështje e jetës dhe vdekjes”, - thotë ai duke iu referuar programit të shtatë muajve më parë të presidentit Ramiz Alia për ndryshim të matur politik dhe ekonomik. “Në qoftë se ka ndonjë dyshim se duke përshpejtuar të tilla procese do të shkaktohet shqetësim dhe anarki dhe, si rrjedhim, plagë kombit shqiptar, unë nuk do ta ngre kurrë këtë çështje. Por unë jam i bindur se e vërteta është ndryshe. Jam i bindur se një ngadalësim në këtë drejtim do të ishte fatale.
“Shoh fundin e diktaturës”
Ai tha gjithashtu se është thellësisht i sigurt se pavarësisht nga sundimi stalinist për më shumë se katër dekada, 3.3 milionë shqiptarët do të jenë në gjendje ta shkundin diktaturën.
“Ky është një popull me pasuri të brendshme, - tha ai, - me një traditë të fortë dhe një sens të madh të drejtësisë. Populli shqiptar do të jetë i aftë që të marrë hapin e duhur në këtë kohë të vështirë. E keqja e ka prekur këtë vend vetëm në sipërfaqe dhe ky është qëllimi ynë i përbashkët që ta shpëtojmë.
Si edhe në veprat e tjera letrare të krijuara nën diktaturën komuniste, vepra e Kadaresë është lexuar në mënyra të ndryshme dhe në nivele të ndryshme. Sipas një shprehje të Arshi Pipës, një kritik shqiptaro-amerikan, “ai ka një mënyrë të dyfishtë të të shkruarit, aluduese, analogjike dhe shpesh alegorike, të theksuara nga situata që lënë të nënkuptohen”.
Zoti Kadare ka qenë i tillë si burim polemikash në vend edhe në ciklin letrar. Romanet dhe vjershat e tij janë kritikuar, por edhe lavdëruar nga regjimi tiranik komunist i Enver Hoxhës, i cili vdiq në vitin 1985. Për shembull, romani i tij “Kronikë në gur”, i publikuar në vitin 1971, portretizon deri në detaje jetën në Gjirokastër, vend ku ka lindur ai dhe Enver Hoxha. Disa nga këto shmangie e shqyrtojnë zotin Hoxha në një dritë të zbehtë.
Por te “Dimri i Madh”, një roman që flet për ndërprerjen e marrëdhënieve të Shqipërisë me Bashkimin Sovjetik në vitin 1960, Kadare e përshkruan Enver Hoxhën si një hero kombëtar për të sfiduar Nikita S. Krushovin, liderin sovjet të asaj kohe. Për këtë moment, gjithashtu, ai ka bërë edhe një poemë të gjatë të titulluar “Vitet ‘60”.
Jo “divorc”
I pyetur nëse ai mund të rishikojë pikëpamjet e tij për “epokën e Enver Hoxhës”, të cilën e mbajti për 40 vjet, Kadare përgjigjet: “Ka nevojë për mua të ndryshojë. Për më tepër se unë nuk do të hedh poshtë kurrë atë që kam shkruar. Unë nuk kam qëllim të hedh baltë në 50 vitet e jetës së popullit tim”. Ai nuk e hedh poshtë, pasi ka përfituar edhe mbrojtjen e Enver Hoxhës. “Për 20 vjet ata më kanë goditur mua në mënyrë të vazhdueshme. A e besoni se ndokush në Shqipëri do të më kishte goditur, veçanërisht me të tilla metoda kaq të ashpra, megjithëse ai ka qenë mbrojtësi real i Enver Hoxhës?”.
Shkrimtari thotë se nëse mbroheshe prej tij, me këtë do të ishte “i gjithë shteti shqiptar”, falë aprovimit të padiskutueshëm të veprave të tij. Në të vërtetë këtu është e vështirë të gjeje një familje shqiptare pa librat e Kadaresë dhe çdo vizitor i huaj është njohur me vëllimet me poezi të tij, të cilësuara si suvenire. “Nëse do të kishte qenë ngritur në dogmën zyrtare, vepra ime do të ishte djegur shumë kohë më parë”, - thotë ai.
Ai thekson një incident të vitit 1975, kur kishte paraqitur poemën e quajtur “Pashallarët e kuq”, që atakonte burokracinë komuniste. Thelbi i poemës arrinte të bënte thirrje për një revoltë dhe burokracia partiake arriti të shmangë publikimin e tij, duke e detyruar zotin Kadare që të bëjë autokritikë dhe të mos e publikojë atë për një kohë të gjatë. “Askush nuk më doli në mbrojtje”, - tha ai.
Në këtë vit, më herët, ai tha se policia sekrete ka fabrikuar formulimet, duke e akuzuar se ai kishte dënuar një azilkërkues në Tiranë. Ai e cilësoi këtë një “mashtrim përbuzës”.
“Një sulm përfundimtar, - vazhdon ai, - ishin kërcënimet direkte dhe indirekte nga Sigurimi, i cili kërkonte që të lante borxhet e vjetra. Sigurimi ka përdorur dëshminë e parë për shlyerjen e këtyre borxheve”.
Lista e zhdukjes
Zoti Kadare aludohej këtu se ishte në listën e rreth 100 intelektualëve shqiptarë që do të arrestoheshin nga policia sekrete. Ekzistenca e kësaj liste ishte thashethemuar në Tiranë pranverën dhe verën që kaloi si një tentativë e dukshme që të trembë intelektualët. Shkrimtari ishte raportuar i përfshirë në këtë listë. Kadare e dinte se e ishte takuar dhe diskutuar rreth pikëpamjeve të tij për të ardhmen e Shqipërisë me presidentin Alia, sidomos së fundi, në gusht, dhe që “ndonëse bashkëbisedimi im me të ishte ndërprerë, unë akoma besoja se mund të bisedoje dhe të kishte një dialog me të”. Gjithashtu, ai thoshte se ishte e dukshme se regjimi i Alisë nuk ishte aq brutal sa i Enver Hoxhës. “Regjimi në momentin aktual është shumë më pak diktatorial”, - tha ai.
Shkrimtari është tashmë prej disa javësh në Francë, ku edhe ka lajmëruar se ka kërkuar azil politik që më 25 tetor. Pasi kishin kaluar 28 orë nga largimi, agjencia zyrtare shqiptare e lajmeve e trajtoi çështjen në qëndrimin e tij “me një akt të shëmtuar”, - thotë Kadare, duke shtuar se e arsyetonin edhe “si një shërbim që u bëhej armiqve të Shqipërisë”.
Në një intervistë, Zoti Kadare tha: “Zyrtarët dogmatikë gjithmonë kanë bërë gjëra të tilla.
Ata që janë gjithashtu vigjilentë të mbrojnë kriminelët dhe kundërshtarët e Shqipërinë, si Stalini, janë gati të flakin me kënaqësinë më të madhe vlerat e kombit. Por tani është vonë. Koha e tyre ka përfunduar.
Reagojnë shkrimtarët e tjerë
Reagimet e menjëhershme nga shkrimtarët e tjerë të njohur në Tiranë ishin të ndryshme; me keqardhje, me miqësi dhe admirim për Kadarenë. “Unë vazhdoj të kem një respekt të madh për veprën e tij”, - thotë Dritëro Agolli, një poet që kryeson Lidhjen e Shkrimtarë të Shqipërisë. “Unë ndihem i çlirët” – thotë Neshat Tozaj, një shkrimtar, duke komentuar: “Unë jam akoma shoku i tij”.
Që nga arratisja e tij, Kadare vazhdon të mbetet i izoluar në vendndodhjen e tij të mbajtur të fshehur nga botuesi i tij në Paris. Pyetjet e intervistës i ishin dhënë atij në frëngjisht përmes botuesit. Përgjigjet ishin dhënë në gjuhën shqipe dy javë më vonë. Ai tha se arratisja e tij ishte e “paralajmëruar” në mënyrë figurative në pranverën e shkuar, në një poemë të titulluar "Koha e pamjaftueshme", e publikuar së fundi në Shqipëri.
Në të ai flet se është duke iu afruar “zhdukja” e tij, gjë që e thotë në një intervistë: “Largimi nga kjo botë ka qenë i njëmendët me largimin nga atdheu”.
Strofa e fundit është
I persekutuar deri në momentin e fundit
Nga qetësia dhe të qenit peng tragjik
Ndoshta në një mënyrë të pakuptueshme
Unë do largohem nga të gjithë dhe arratisem


Artikulli është publikuar në “New York Times më 6 dhjetor 1990
Titulli është redaksional