Zbulime arkeologjike ne Shqiperi

[fegi]

Elbasan, alpinistët eksplorues të vlerave kulturore e historike
27-06-2011

Zbulimi i objekteve natyrore dhe njohja e shumë vendqëndrimeve ilire nuk është një punë zyrash, por një prekje me dorë dhe shkelje me këmbë e çdo pëllëmbe toke ku edhe janë këto vendqëndrime toponimike, si kalatë, shpellat dhe vende të lashtësisë".

Kështu thotë alpinisti, Artur Guni, i cili me grupin e tij të alpinistëve, sapo kanë përfunduar një ekspeditë në zonën e Holtës në Gramsh, ku ndodhet kanioni si dhe vende historike, siç janë kalaja e Tërvolit dhe Kabashit të cilat ndodhen përkarshi njëra-tjetrës dhe i ndan vetëm kanioni i Holtës.

Së bashku me grupin e alpinistëve ka qenë edhe historiani Kreshnik Belegu, ku për më shumë se një javë kanë eksploruar shpellat që ndodhen në të dy krahët e kanionit të Holtës, Kabashit e Tërvoli.

Në qarkun e Elbasanit ka shumë kala, shpella dhe vendqëndrime ilire, ku vitet e fundit por edhe gjatë viteve të diktaturës janë shfaqur karakteristika objektesh tipike turistike me vlera historike dhe njohëse. Vetëm gjatë vitit 2011, ky ekip ka organizuar disa udhëtime ekpsloruese si në Bukanik në bashkëpunim me ekipin e alpinizmit “High Albania” me një përbërje prej 40 vetësh, djem e vajza nga Tirana dhe Elbasani.

[fegi]

1.Apolonia është një qytet i botës së lashtë i zbuluar rreth vitit 588 p.e.r. nga kolonitë greke të cilat erdhën nga Korinthi. Kolonia e re u vendos në territorin ku më parë banonin tributë ilire të Taulantëve. Me kalimin e kohës Apolonia u zhvillua dhe arriti përmasat e një qyteti të madh i cili zinte një hapësirë prej 130 hektarësh dhe rrethohej nga mure të forta mbrojtëse me lartësi 4 km. Qyteti lulëzoi gjatë gjysmës së dytë të shekullit IV p.e.r., në kohën kur u ndërtua qendra monumentale e qytetit dhe muri rrethues i tij.

Apolonia mbeti një qytet i rëndësishëm edhe nën pushtimin romak duke ruajtur dhe zhvilluar traditën e tij kulturore, madje gjuha zyrtare mbeti ajo greke. Ndërkohë që qytete të tjera u kthyen në koloni romake, Apolonisë iu dha statusi i qytetit të lirë.

Rrënojat e këtij qyteti të lashtë tërhoqën vëmendjen e vizitorëve dhe arkeologëve të huaj në shekullin XIX.

Në vitin 1948 lindi një epokë e re për arkeologjinë e Apolonisë, u bënë kërkimet e para arkeologjike nga arkeologë shqiptarë.

2.Reliev (Nimfat dhe Pani)
Tiranë, Muzeu Arkeologjik, Objekt arkeologjik, Reliev, Periudha helenistike
Reliev (Nimfat dhe Pani) në formë katërkëndëshi që paraqet Panin në pozicion frontal me këmbë dhie. Dy nimfat pas Panit janë në pozicion frontal pak të kthyera nga nimfa e tretë

[fegi]

Publikuar: 14.07.2011 -
Tiranë, 14 korrik - Ka ende të marrë që mendojnë se shekujt do ta kenë kursyer ndonjë qyp me flori, të fshehur diku nën tokë. Teknologjia ka avancuar dhe mjafton një sinjal që nën tokë ndodhet një objekt i metaltë, për të nisur aksioni i gërmimit me kazma e lopata. Nuk bëhet fjalë për ndonjë film aventuresk me ishuj e thesare të fshehura nga piratët, por për një fenomen që ka shënuar rritje vitet e fundit. Sikur këto kërkime të mjaftoheshin vetëm me zhgënjimin e autorëve, kjo nuk do t’i prishte askujt punë. E keqja është që këto kërkime kanë sjellë dëmtime serioze në disa monumente të trashëgimisë kulturore në gjithë territorin e Shqipërisë. Drejtori i Drejtorisë Rajonale të Tiranës, Arbër Kadia thotë se ky fenomen është bërë shumë shqetësues, duke iu shtuar morisë së problemeve që hasen në fushën e monumenteve, siç janë ndërtimet pa leje, moszbatimi i distancave nga zonat e mbrojtura apo mungesa e infrastrukturës së duhur për mbrojtjen e tyre, dhe përfshirja më e gjerë e institucioneve lokale në këtë proces. “Duket si lojë fjalësh, por trashëgimia e trashëgon problematikën e vet. Fenomeni i gërmimeve në kërkim të thesareve ka qenë i kahershëm, jo vetëm në qarkun e Tiranës, por në gjithë Shqipërinë, por kohëve të fundit këto ndërhyrje prej njerëzve të papërgjegjshëm janë shtuar”, thotë Kadia për gazetën “Panorama”. Ai shton se kërkimet bëhen me aparatura të posaçme që sinjalizojnë praninë e objekteve të metalta nën tokë. “Me anë të detektorëve të metalit, të cilët janë të jashtëligjshëm, ata bëjnë kërkime që duhet thënë se janë të kota dhe nuk sjellin gjë tjetër veçse dëmtime të monumenteve, si dhe rrezikimin e jetëve të vetë autorëve. Me idenë që mund të gjejnë ndonjë send me vlerë, ata gërmojnë pa sjellë asnjë rezultat. Mendoni, gjithë ajo histori që ka kaluar mbi këto qyteza të lashta apo monumente shekullorë, që nga luftërat, shkatërrimet, plaçkitësit… Nëse nuk është gjetur asgjë nga arkeologët, imagjinoni ç’mund të gjejnë ata”, vazhdon Kadia. Dhe rastet janë konkrete. Ai na sjell shembullin e qytezës ilire të Albanopolit, i cili ndodhet në afërsi të fshatit Zgërdhesh të Krujës, ku janë bërë gërmime. Por, një nga rastet më flagrante është ajo e Urës së Brarit. “Janë hequr 2 metra kub gurë nga kjo urë dhe autorët janë treguar vërtetë të guximshëm, sepse kanë rrezikuar seriozisht të humbasin jetën, për shkak se është ndërhyrë në qemer, çka do të thotë se objekti mund të ishte shembur e t’i kishte zënë nën të. Ndërkohë, ne kemi hartuar një plan veprimi, për të ndërhyrë për rikonstruksionin e saj”, thotë drejtori i Drejtorisë Rajonale.

Po kaq e shtrirë është edhe dukuria e fshehjes së gjetjeve arkeologjike gjatë gërmimeve për ngritjen e pallateve. Kadia thotë se shumica nuk tregojnë kur hasin në rrënoja apo objekte arkeologjike, nga frika se mos u ndërpriten punimet. Rasti më i fundit ka qenë gjetja e disa stela varresh të periudhës otomane, të cilat u raportuan nga punonjësit me një frikë shumë të madhe nga pronarët e ndërtesës që po ngrihej.

Në të tilla raste një dëmtues monumentesh do të duhej të dënohet deri në 2 vjet burg, megjithatë deri më sot nuk ka ndodhur që ndokush të kapet.

Qyteza ilire Albanopol ndodhet në një kodër në afërsi të fshatit Zgërdhesh të Krujës. Qyteti ishte qendra e fisit albanët, që jetuan aty në shekullin e dytë dhe të tretë. Përmendet për herë të parë në mesin e shekullit II nga Ptolomeu, i cili e përcakton tokën e albanëve me koordinata gjeografike 46 gradë dhe 41 gradë e 5′. Albanopoli ndodhet në krahun e djathtë të rrugës që lidh Fushë-Krujën me Krujën. Ka qenë albanologu i njohur austriak Hahn, i cili në vitin 1871, kur vizitoi kështjellën e Zgërdheshit, hodhi idenë që aty është shtrirë kryeqendra e rëndësishme ilire, Albanopolis. Qyteti antik shtrihej në majë të kodrës në një hapësirë prej 10 hektarësh. Qyteti mbrohej nga një mur i fuqishëm 1 400 metra i gjatë, prej të cilave sot kanë mbetur vetëm 90 metra. Akropoli zë një të tretën e hapësirës. Aty janë gjetur objekte të shumta terakote, por edhe një statujë mermeri e perëndeshës Artemisë.

Ura e gurtë e Brarit është pa dyshim një nga monumentet më të rralla të trashëgimisë kulturore shqiptare. Kjo, jo vetëm për shkak të arkitekturës së saj harkore, tipike për kohën kur është ndërtuar, por edhe për bukuritë natyrore që shtrihen nën të. Ura e Brarit është shpallur monument kulture i kategorisë së parë më 1948. Ndodhet në fshatin Brar, komuna Dajt, me sipërfaqe 48.3 m2. Është një ndërtim i periudhës së mesjetës së vonë dhe daton mes shek. XVIII-XIX. Kjo urë, e cila tashmë është kthyer më së shumti në një objekt turistik, ndonëse ende përdoret prej banorëve të zonës, është bërë pre e vjedhësve, të cilët kanë hequr një sasi të madhe gurësh prej qemerit të saj, duke rrezikuar monumentin shekullor, por edhe kalimtarët.

[fegi]

Jete brenda bunkereve



Kur akrepat po shënonin mesnatën e 31 dhjetorit të vitit 1999, anglezët kishin disa muaj apo disa vjet që e kishin formësuar në vetvete nocionin e “arkeologjisë kontemporane”. Sipas këtij nocioni, gjithçka që i përkiste kulturës materiale të shekullit të 20, nuk kishte pse të mos ishte edhe pjesë e studimit të tyre: le të studiojmë kulturën materiale të shekullit të 20, nënkuptonte ky nocion! A mund të ketë në Shqipëri monument më përfaqësues të arkeologjisë kontemporane të shekullit të XX, se sa një bunker i ndërtuar në epokën e Enver Hoxhës? Apo Piramida, të cilën tani duan ta shkatërrojnë…? Apo ish-Metalurgjiku në Elbasan e pothuajse çdo lagje industriale në hyrje apo daljet e qyteteve shqiptare që sot janë vetëm një grumbull hekurishtesh që kushtojnë edhe t’i spostosh edhe t’i shkatërrosh?

Me këtë filozofi, një angleze e cila e kishte përvetësuar më së miri konceptin e arkeologjisë kontemporane, Emily Glass, vendosi të zhvillojë masterin e saj me një tezë të fokusuar tërësisht te bunkerët shqiptarë, të cilët ajo i konsideron si një shenjë të jashtëzakonshme historike por edhe arkeologjike të Luftës së Ftohtë. Por pas idesë së saj për të bërë një master të tillë, një ish-student i ri shqiptar, aktualisht arkeolog dhe guidë turistike, vendosi të studionte ish – Metalurgjikun.
“Follow the bunker, tell us your story…”

Emily nisi kështu, të studionte jo vetem fizikisht bunkerët, pozicionimin e tyre, mënyrën e ndërtimit, numrin dhe shpërndarjen gjeografike, por njëkohësisht nisi të interesohej edhe për historitë e thjeshta njerëzore të lidhura me apo pa dëshirë me një bunker të zakonshëm, si ato mijëra që na shohin sytë në territorin shqiptar! Ajo konstatoi se këta bunkerë jo vetëm që ishin pjesë e rëndësishme e sistemit të fortifikimit komunist, por ishin edhe strehë e historive të jashtëzakonshme njerëzore, të djemve dhe vajzave që në to, për vite e vite të tëra kishin gjetur një ambient intim, apo për bujqit që në to kishin gjetur magazinën më të përshtatshme për të siguruar të korrat apo mjetet e tyre të punës, apo të atyre idealistëve ëndërrimtarë që të fshehur në këto bunkerë kishin shpresuar që ndonjë ditë mund të shikonin pikërisht prej dritareve “luftarake” të strukturave prej betoni te tyre, “shpëtimtarët” e komunizmit që mund të vinin përmes detit, nga perëndimi…

Nëse kërkon sot për etimologjinë e fjalës Bunker, do të hasësh jo vetëm në shembujt shqiptarë, por edhe në shembujt amerikanë, të cilët “bunkerët” i përdorin për të ndërtuar ca pengesa në fushat e golfit, që topi i vogël i bardhë të mos përfundojë në gropat e fushës se gjelbër. Mund të hasni patjetër në bunkerin famëkeq ku Hitleri u martua, bëri manovrat e fundit pushtuese e ku vrau veten! Apo në bunkerë të tjerë simbolikë antikë, si për shembull Kali i famshëm i Trojës, i cili pavarësisht nëse përmendet nga Xhoisi ne historit e e Homerit, apo jo, në fund të fundit, kishte deri në fund funksionin ushtarak, mbrojtës dhe “manipulues” të një bunkeri qe sot mund ta shikojme me sy te lirë, në çdo bregdet, ne cdo fushe, koder apo mal shqiptar…

Emily u interesua pak vjet më parë edhe për realizimin e një filmi dokumentar që mund të titullohej: “Follow the bunker, tell us your story…”. Emily Glass ishte duke studiuar për doktoraturën e saj dhe po merrej me Piramidën në qendër të Tiranës kur mësoi se ajo do të shkatërrohej. Vështirë të mund ta marrim me mend se si mund të ndihet ajo nga ky fakt, por për më tepër edhe për faktin që ndoshta nuk do të jetë e pranishme dhe dëshmitare në momentin kur kjo relike e jashtëzakonshme e historisë dhe arkeologjisë kontemporane, do të shembet…

Në “ish metalurgjik”, duke gjurmuar historitë personale

Edvin Lamçe, arkeolog së bashku me kolegun e tij Ilir Parangoni, nisën të studionin ish Metalurgjikun në Elbasan dhe objekte të tjera industriale të epokës komuniste. Kërkonin të bënin një hartë paraprake të të gjitha këtyre siteve. Lamçe e quan “arkeologji industriale” këtë lloj arkeologjie. “Arkeologjia industriale”, thotë ai për gazetën “Shekulli”, “është një nga prioritetet sot në botë për të kthyer zonat e harruara industriale në zona të vizitueshme dhe pse jo funksionale. Nga periudha koministe ne trashëgojmë zona të tëra ku peisazhi natyror ka ndryshuar, si psh “Celiku i Partisë”, Metalurgjiku i Elbasanit. Në të ka histori, që na tregon për mardhëniet me Kinën Komuniste, ka histori jete pasi aty kanë punuar më shumë se 9000 punëtorë…”.

Ai kujton se gjatë dhjetëra intervistave që bëri me ish punonjës, ata të gjithë ndanin pothuajse një mendim: e para, e konsideronin të tepërt ndërtimin e atij “gjiganti” dhe së dyti, u vjen keq nëse shkatërrohet, pasi atje mbartnin histori të pafundme njerëzore dhe eprsonale. “Çdo kulturë materiale, në fund të fundit është e rëndësishme sepse brenda saj ka histori dhe përvoja njerëzore”, shton më tej Lamçe. Qyteti i Liverpool-it në Britani, është shpallur qytet i kulturës pasi fabrikat e revolucionit industrial atje janë ruajtur edhe trasnformuar në ambjente banimi, hotele, apo edhe qendra kulturore. “Imagjinoni sikur metalurgjiku i Elbasanit te kthehet në nje sit të vizitueshëm, apo në të të luhet një film aksion i Hollivudit”, shkon më tej me imagjinatë i riu i apasionuar pas arkeologjisë kontemporane…


Emily Glass: Mos i shkatërroni Bunkerët, gjermanët u penduan!



Ju po studioni tezën tuaj të Masterit për bunkerët e Shqipërisë, në një kohë kur qytetarët shqiptarë tashmë as qe i perceptojnë më si pjesë të realitetit të tyre! Pse zgjodhët këtë temë?

Emily Glass: Unë e kam zgjedhur këtë temë pasi gjatë këtyre 10 vjetëve gjatë së cilave kam vizituar në mënyrë periodike Shqipërinë, jam bindur që këta bunkerë janë relike unike e Luftës së Ftohtë dhe e komunizmit në vendin tuaj. Mendoj se është shumë normale që pasi ke jetuar kaq gjatë me to dhe je rritur i rrethuar prej tyre, të mos i dallosh më, duke qenë se janë tashmë pjesë e pandashme e ambientit që rrethon vendin tuaj. Mirëpo ato janë zakonisht objekti i parë që vihen re nga sytë e cdo turisti. Edhe në Angli ne kemi bunkerë disa nga Lufta e Parë Botërore, të tjerat nga Lufta e Dytë, por shumë prej tyre tashmë janë shkatërruar dhe nuk kemi kaq shumë sa në vendin tuaj. Arsyeja tjetër pse unë po i studioj ka të bëjë edhe me tezën time të Masterit, e fokusuar mbi “Arkeologjinë Historike dhe Botën Moderne”. Duke u fokusuar kështu në atë nocion të ri të arkeologjisë së sotme që quhet “Arkeologjia Kontemporane”.



Si mund të jetë një bunker objekt i studimit të arkeologjisë?

Emily Glass: Arkeologjia studion të kaluarën dhe njerëzit që e kanë jetuar atë. Ata të cilët kanë jetuar e kanë punuar në një periudhë të caktuar historike – ndaj në këtë kontekst edhe bunkerët me gjithë historinë e tyre janë pjesë e këtij studimi. Kushdo mund të kuptojë aq shumë nga Shqipëria dhe për shqiptarët që nga vitet 70-të edhe pa u konsoltuar me dokumenta historikë apo duke folur me njerëz, por thjesht duke parë e studiuar bunkerët! Ne mund t’i studiojmë bunkerët si pjesë e një kulture materiale shqiptare, e duke i trajtuar ato për nga mënyra se si janë shpërndarë anekënd vendit, apo duke parë grafitet e vizatuara së fundmi në to, apo duke lexuar mbishkrimet e datave apo njerëzve mbi to. Dhe e gjithë kjo praktikë është shumë e ngjashme me mënyrën se si ne studiojmë shumë site të tjera mesjetare apo edhe romake. Për të patur konkluzione të qarta ne duhet që të studiojmë strukturat e këtyre bunkerëve dhe t’i krahasojmë pastaj me mbetje të tjera materiale të të njëjtës periudhë. Me bunkerët ka edhe një plus tjetër: që ne mund të flasim me njerëzit dhe mund të kemi edhe një perspektivë antropologjike të lidhura me përvoja jetësore të vetë njerëzve që në një moment apo në një tjetër me siguri kanë histori që lidhen me bunkerët. Mund të krahasojmë pastaj rezultatet edhe me artikuj apo informacione të tjera të shkruara dhe kësisoj mund të kemi një rezultat të mirëfilltë shkencor. E gjithë kjo është pjesë e asaj që ju përmenda më lart, arkeologjisë kontemporane e cila 10 apo 15 vjetët e fundit është bërë e rëndësishme në Angli.



Na tregoni ndonjë moment interesant gjatë punës suaj studimore me bunkerët…

Emily Glass: Gjatë gjithë kohës së studimit kam kuptuar se çdo bunker mund të të tregojë historinë e një njeriu dhe se cdo njeri mund të ketë një histori të vetën për bunkerin! Kam biseduar me shumë njerëz në lidhje me bunkerët, që nga ushtarakë deri te fëmijë të cilët në një mënyrë apo në tjetrën kanë mundur të krijojnë lojëra të ndryshme në bunker, apo dhe me njerëz të tjerë që kanë mundur të kenë ndonjë përfitim nga bunkerët duke i përdorur ato shpesh si magazine për objekte të ndryshme materiale. Kam komunikuar edhe me njerëz që bunkerin e kanë parë si një formë të rehatshme izolimi dhe intimiteti! Një histori gazmore: teksa po pikturonim disa bunkerë në Ksamil, na ofrohet një person dhe na pyet se pse po e bënim atë gjë. Pastaj na tregon se disa herë ai ishte strehuar në ato bunkerë duke pritur me pamje nga Korfuzi që “grekët të vinin”. Ishin kohëra të vështira dhe kohëra shpresash për njerëzit e thjeshtë. Na tregoi se në njërin prej atyre bunkerëve kishte pritur me orë e orë të tëra që nga Korfuzi të vinin grekët, të cilët nuk erdhën asnjëherë… Epo, kjo është jeta (qesh)…

Kam konstatuar gjithashtu se shumë bunkerë janë shkatërruar. Sigurisht ka mijëra e mijëra të tillë në Shqipëri dhe unë nuk kam mundur ti vizitoj të gjitha, por jam përqëndruar kryesisht përgjatë Rivierës shqiptare. Ka shumë vende të Lindjes të cilat menjëherë i shkatërruan mbetje të tilla komuniste, si për shembull Gjermania Lindore dhe muri i famshëm i Berlinit, mirëpo tani, duke ndjerë shijen e rëndësishme për turizmin që të tilla monumente mund të ofrojnë, po tentojnë të ruajnë në maksimum atë që u ka mbetur…

[fegi]

20 milionë dollarë për zbulimin dhe restaurimin e monumenteve
20 milion dollarë është buxheti i qeverisë shqiptare në zbulimin, kujdesin dhe restaurimin e monumenteve të kulturës. Duke e konsideruar si buxhetin më të madh në historinë e vendit të dedikuar monumenteve kulturore, Kryeministri Sali Berisha insistoi në promovimin, që duhet t`i bëhet këtyre vlerave dhe ka kërkuar bashkëpunim me pushtetin vendor në lidhje me këtë çështje. "Ministria e Kulturës ka bërë një veprimtari frytdhënëse. Këtë vit, fatmirësisht, është siguruar një buxhet, më i madhi në tërë historinë e vendit, për zbulimin, kujdesin, restaurimin e monumenteve të kulturës, që shkon rreth 20 milionë dollarë. Por nevojat janë shumë më të mëdha. Ne do të mund të ekspozojmë, të promovojmë pasuritë tona të mëdha, kur në çdo rreth, Ministria e Kulturës së bashku me qeveritarët vendorë do të marrë vendimet për të ngritur muzetë arkeologjikë, arkeologjikë-etnografikë, të cilët duhet t'u dëshmojnë vizitorëve të gjithë udhëtimin tonë në shekuj e mijëvjeçarë. Pasuritë etnografike në këtë vend janë po kaq të mëdha, sa ato arkeologjike. Ata që udhëtojnë nëpër Shqipëri dhe që duhet të ishin shumë më të shumtë, do ta konstatojnë këtë. Një rreth jo i largët, por jo dhe i afërt me Durrësin është edhe Gramshi, por çdo vizitor do të mahnitej me pasurinë e kostumeve të fshatrave dhe komunave të këtij rrethi. Ndaj me guxim, vendosmëri duhet të ngremë muzetë dhe ta bëjmë këtë së pari, në respekt të trashëgimisë sonë, por edhe për t'ju dëshmuar të tjerëve se cilët kemi qenë dhe jemi ne. Neve mund të na mungojnë piktorët e rilindjes në Mesjetë, por nuk na mungojnë artistët, ata që kanë qëndisur kostumet më të bukura, që kanë veshur shqiptarët në mënyrën më të pashme. Kudo, ne kemi gjetje arkeologjike nga më të çmuarat për njerëzimin. Këtu është bukuroshja e Durrësit, e rizbuluar nga Vangjel Toçi, është absolutisht, Xhokonda në mozaik, bukuroshja e Mesdheut. Dhe të tilla mund të ketë prapë të fjetura. Ka një histori të përbashkët me Xhokondën. Të dyja janë mbajtur e gjetur në banjat e zengjinëve", theksoi Berisha. Në fjalën e tij kreu i qeverisë vlerësoi faktin se Shqipëria pret për këtë vit një numër të madh turistësh, numri i të cilëve shkon deri në 3 milionë. Për këtë arsye ai kërkoi vëmendjen në riorganizimin e potencialeve që Shqipëria dhe shqiptarët i ofrojnë turistëve.

[fegi]

Një ndërtesë publike është zbulimi i ekspeditës së fundit arkeologjike italo-shqiptare në qytetin antik të Hadrianopolit. Arkeologët ende nuk e kanë përcaktuar natyrën e vërtetë të kësaj ndërtese, e cila ka një sipërfaqe të konsiderueshme, por besojnë se bëhet fjalë për një objekt kulti. Prof. Roberto Perna, bashkëdrejtor i palës italiane, pohon se do të jenë ekspeditat e ardhshme ato që do të zbardhin më shumë detaje rreth natyrës së saj. Gërmimet në Hadrianopol që zgjatën për një periudhë 3- javore mund të konsiderohen të mbyllura për këtë vit, ndërkohë që kjo java e fundit po shfrytëzohet nga arkeologët dhe specialistët për restaurimin dhe dokumentimin e objekteve të zbuluara.

“Kemi përmbyllur këto ditë procesin e gërmimeve në Hadrianopol, të cilat i vlerësojmë të frytshme, sepse kemi identifikuar një ndërtesë të madhe publike. Ky zbulim na jep të dhënën që fshati që ekzistonte në hyrje të qytetit të Hadrianopolit, ishte i rëndësishëm. Në vitet e ardhshme do të përpiqemi të kuptojmë se çfarë është kjo ndërtesë. Gërmuam në zonën e termeve një zonë që mendohet se ka shërbyer si shesh në periudhën e hershme romake, por që është pararendëse e disa godinave të rëndësishme. Realizuam gjithashtu studime edhe në pjesën e teatrit për të kuptuar më shumë rreth stilit inxhinierik”, shprehet prof. Perna.

E. Bani

[shigjeta]

Elbasan, bazilika paleokristiane, së shpejti model në Ballkan

ELBASAN- Bazilika paleokristiane, e zbuluar në vitin 2007 nga arkeologët dhe e shpallur "Monument kulture", do të rikonstruktohet duke u kthyer në një model në gadishullin e Ballkanit. Komuniteti Europian ka akorduar një fond prej 1.2 milionë euro për rikonstruksionin e "Rrugës Egnatia",vazhdimin e punimeve në Bazilikën Paleokristiane, si edhe rivitalizimin e kalasë.

Elbasani përshkohet nga Via Egnatia, rrugë që lidhte Perandorinë Romake të lindjes me perëndimin. Për këtë qëllim pjesë e këtij fondi do të jetë edhe investimi në pikën kryesore të "Via Egnatia", e cila është mozaiku paleokristian, i zbuluar në vitin 2007.
Ky projekt, sipas arkeologut Neritan Ceka, cilësohet si model, që nuk njihet në Ballkan dhe në Shqipëri

Bazilika është shpallur Monument Kulture dhe tashmë është në varësi të Institutit të Monumenteve të Kulturës. Kjo bazilikë është një ndër më të rrallat në vendin tonë. Zbulimi i saj u bë në bazë të disa dokumenteve të ruajtura në arkivën e Muzeut Etnografik, ku një tregtar shkruante se në themelet e dyqanit të tij ndodhej një bazilkë. Bashkia e Elbasanit ka bërë disa herë kërkesë për nisjen e punimeve për mbulimin e bazilikës, pasi ditët e fundit ajo është kthyer në një objekt mbeturinash, si pasojë e papërgjegjshmërisë së shumë qytetarëve.

(m.a/ata/BW)

[fegi]

Prespë, ekspedita gjeologjike, zbulohen 10 varre prehistorik
27/07/2011


Zbulohen 10 varre prehistorike në Prespë.Varret janë zbuluar nga ekspedita gjeologjike shqiptaro- greke në ishullin e Maligradit.

Vidio Linku
http://www.balkanweb.com/TV/index.ph...ansalive=11611

http://www.youtube.com/watch?v=Mr7ui..._order&list=UL

[fegi]

Zbulohen relike nga epoka Ilire, në autostradën Levan-Tepelenë
Pas Elbasanit, edhe në Tepelenë zbulohen relike nga epoka ilire. Zbulimet kanë qenë rastësore gjatë germimeve për ndërtimin e autostradës Levan ...youtube.com

http://www.youtube.com/watch?v=Gr6DP..._order&list=UL

[fegi]

Duhen 1400 vjet për 1 cm, shiten në rrugë për “zbukurime”

“Që të krijohet 1cm stalagtit ose stalagmit, natyrës i është dashur mesatarisht 1460 vjet. – thotë arkeologu Sami Starova, një nga zbuluesit dhe studiuesit e njëmbëdhjetë shpellave në trevat e Beratit. Por kjo nuk i ka ndalur dhjetëra tregtues të këtyre gurëve të çmuar të masakrojnë shpellat e rralla ku rriten këto pasuri dhe ti shesin copat e vyera të stalagtiteve e stalagmiteve mijëravjeçare anë rrugëve ose në oborre shtëpish. Herë të thyera si dashje pa dashje në forma të përsosura si kryevepra arti, herë pa pikë estetike, por si lëndë e parë, të cilën kush ta blejë le ta punojë si të dojë!

“Ç’bëni more, po është gjynah të prishësh këto thesare! -, iu thotë disa tregtarëve të këtyre gurëve të çmuar gjeologu A. Dhimitri, i cili kalon dhe e ndal makinën rastësisht aty ku është ekipi i redaksisë së Shekullit. Dhimitri prek me duar dhe zgjedhë edhe ai disa nga stalagmitet e rralla, të cilat në ato anë shiten fare lirë, edhe pa i vënë fare në ndonjë peshore, sa t’ia hajë me sy shitësit, të cilit mjafton t’i blejnë, se di të bëjë “tolerime”.

“Nxjerr bukën e fëmijëve me këtë punë, më del bretku, si thua ti, me çfarë të jetoj unë?”, i përgjigjet tregtari. “- Po më mirë të kishe bërë një pikë turistike atje në shpellë dhe të nxirrje pará nga turistët që do e vizitonin mor vëlla! Më dhemb shpirti kur i shoh kështu!”, ia kthen aty për aty gjeologu.

‘- Po se mos jam vetëm unë që shes në këtë zonë!”. – ia kthen tregtari

Ka katërmbëdhjetë vjet që merret me kete pune dhe nuk ka qejf ta quajë “tregti”. Ndonjë tjetër thotë se ka vetëm tre vjet. Dikush i strehon gurët edhe në oborrin e shtëpisë së tij dhe i pret atje klientët, të cilët mund të jenë edhe me pikësynimin drejt Italisë o gjetkë. Ka blerës të rastësishëm shqiptarë, të cilët qëllon që tregojnë se përtej detit i kanë shitur gjashtë herë më shtrenjtë.

“Futem deri në 50m thellësi që i nxjerr me litar. Unë e di ç’heq për të bërë këtë lek”, tregon njëri prej atyre që shet, i cili pak më vonë ta përgënjeshtron këtë, e bën edhe pak të vështirë punën e tij, që të justifikojë çmimin, por në fakt më shumë i gjen në sipërfaqe. “Kjo tokë është e pasur. Hajde me mua të të tregoj gurin e zi ku e marrim, i cili gjendet sheshit apo stalagmite dhe stalaktite që dalin në sipërfaqe nga shpërthimet!’. Dhe pasi bën nja 50m rrugë nëpër gurishte dhe shkurre bashkë me tregtarin apo në zona guroresh ku shpërthimet pa dashur nxjerrin shpella të reja të paparashikuara, gjen vërtet gurë të zinj si ato që shiten në rrugë, gjen edhe pirgje me copa stalaktitesh dhe stalakmitesh në sipërfaqe, por format më të bukura, si të prera enkas për zbukurim, i gjen sidomos në shpella. ‘Ku i kemi gjetur stalagmitet?! I kemi blerë. Pak shpella ka Berati. I nxjerrin edhe duke u futur thellë në to. Ne kemi nja pesë vjet që i kemi blerë me metër kub’, tregon i biri i pronarit të një resorti turistik, ku janë përdorur stalagmite zbukurese. Për një paletë gurësh afërsisht 1m³, çmimi i parë që të japin tregtarët është 20.000 lekë të reja. Ndonjëherë bëhet aty për aty edhe 300 euro apo “Hajde merre edhe për 80 mijë lekë të vjetra!”.

“‘Eh! Më është futur djali që e kam si dritë syri me litar thellë në shpellë për të nxjerrë këto gurë dhe mua më dridhej e sa s’më pushonte zemra nga frika. I thërrisja të kthehej, por s’më dëgjonte. Për bukën e gojës! Për bukën e gojës!”, i rrëfen me zërin që i dridhet ende nga ankthi një fshatare mikut të familjes së saj, pa ditur se po e dëgjon edhe një gazetare. E përpara nevojave ekzistenciale të njerëzve, që me të drejtë duan burime të mjaftueshme për të jetuar, burime që në këto zona të varfa mungojnë, shumëkush do të stepej në dilema dhe dhimbje që kërkojnë zgjidhje të tjera, të cilat nuk vijnë. “Nga njëmbëdhjetë shpellat që kam studiuar në zonën e Beratit, ka mbetur pa dëmtuar keq vetëm shpella e Shpiragut në majë të Malit të Tomorrit, 1100 metra lart, aty ku nuk ngjiten dot”, thotë Sami Starova.

“Unë lejen e shfrytëzimit e kam marrë në vitin 1998. Dhe këtu gjendem në tokën time. Megjithatë, kjo gurore ka ekzistuar që në vitin 1933, edhe në kohën e komunizmit po gurore ka qenë. Kur kam ardhur unë këtu nuk e kam gjetur shpellën e famshme të Shahinovës. Mund të jetë shkatërruar përpara ardhjes sime. Një shpellë që gjeta në hyrje të gurores e kam ruajtur vetë për relike. Ja shikojeni! Dhe monumentet e natyrës që gjenden në hartë unë nuk i prek”, thotë administratori i gurores aty. Dhe guroret janë të shpeshta në të gjithë zonën. Të shpeshta shpellat, por të shpeshta edhe guroret.

Përfundimtare mbetet që shpella e Shahinovës, më e bukura e zonës së Beratit, e zbuluar në vitin 1979 nga studiuesi Sami Starova, një nga ata që sensibilizon dhe ngrë zërin për shpellat si pasuri të tokës shqiptare, nuk gjendet më. “Aty dikur gjendeshin katër shpella, që tanimë janë ose bosh, ose janë bjerrur, ose nuk ekzistojnë më fare, ndërsa dikur ishin plot me stalaktite dhe stalagmite. E kushedi vërtet se si u shkatërruan?! Nuk jemi të aftë të bëjmë sot së paku atë mbrojtje që iu bëri atyre regjimi komunist. Është abuzuar dhe shkatërruar natyra në gjithë Shqipërinë, e pakontrolluar nga shteti. Janë nxjerrë nga vendi ynë me arka gurët e çmuar dhe nëse do të vijojnë këto ritme edhe nja pesë vjet mund të kemi ende ndoca stalagmite dhe stalaktite të tokës shqiptare. Nga qindra mijëra të tilla që ka pasur një shpellë, tani është duke dhënë shpirt çdo gjë. Po shfarosen përfundimisht! Një masakër e vërtetë!”, shpjegon Sami Starova, i cili disponon të vetmet dëshmi të tyre; fotot se si këto shpella kanë qenë përpara viteve 90-të. Tragjikisht vetëm fotot kanë mbetur nga shpella e Shahinovës dhe shumë simotrave të saj anëekënd vendit…



Një shpellë e re…

E zbuluar kohët e fundit. Meqë ‘ka lindur’ e pabëzanë nga asnjë institucion, ka mbetur pa emër. “Gati na ka gllabëruar kamionin me gjithë punëtorë, se doli papritur gjatë shpimit me sondë”, shpjegon një specialist në një prej guroreve të Beratit. Por të tilla dalin kaq shpesh në zona të ndryshme. Mjafton të shposh në mal ose tokë në atë zonë. Shumicën e herëve nuk kanë vlera të rralla, janë të zakonshme, por po të ishin ruajtur dhe ruheshin historikisht të gjitha do të krijonin një ansambël natyror shpellash, të mbushura me stalaktite dhe stalagmite. Nëse provon të hedhësh ndonjë gur për të kuptuar nëse ka ujë brenda saj, jehona është e thatë. S’ka ujë. Pavarësisht se në sipërfaqe ka gurë të çmuar dhe copëra të vogla të prera stalagtitesh, në pamje të parë duket ‘e virgjër’ në bukurinë e saj të sapozbuluar pa emër. E që ndoshta do të iki nga faqja e dheut ashtu siç erdhi, pa emër.

Kur u zbuluan shpellat e Beratit

Zbuluesi i parë i shpellave të kësaj zone, të cilat për nga dëmtimi i tanishëm vlejnë si stereotipe për shpellat në gjithë vendin, është arkeologu Sami Starova, ish-drejtor i Muzeut të Beratit. Ka zbuluar plot njëmbëdhjetë të tilla në trevat e Beratit, që datojnë edhe që nga periudha e Kuoternarit, që do të thotë miliona vjet më parë.

‘Kur isha i burgosur politik për shkak të biografisë nga ish-arkeolog më çuan të punoja në guroret e kësaj zone dhe nga shpërthimi zbuloheshin shpella, ku më kryesorja për nga vlerat estetike, dekorative ka qenë ajo e Shahinovës, ndërsa për nga vlerat arkeologjike ajo e Katundasit, që daton nga Neoliti i hershëm 6000 vjet Para Krishtit”. Atëkohë, saktësisht në vitin 1979, fill pas zbulimeve arkeologu kujton që i dërgoi një letër Aleks Budës, ish-kryetar i Akademisë së Shkencave. Interesi ishte aq i madh, saqë pas kësaj Samiun e morën bashkëpunëtor të jashtëm të Akademisë dhe përveç Enver Hoxhës, gjithë drejtuesit më të lartë të shtetit të atëhershëm i vizituan shpellat më të rëndësishme. Shpella e Shahinoës ishte 49 m gjatësi, 3-4 metra lartësi, mbushur me stalaktite dhe stalagmite me figura nga më të çuditshmet dhe të mrekullueshmet. Sami Starova kujton që veç katër dhomave njëra pas tjetrës, shpella kishte edhe galeri të zgjatuara në qindra metra. Shpella e Katundasit në vitin 1983 fitoi edhe një ‘Medalje të Artë’ nga Akademia Ndërkombëtare e Shkencës.

Por pas viteve ‘90-të, ata fare pak studiues të shkencës së speleologjisë, e cila merret me studimin tërësor të shpellave, ankohen se në Shqipëri nuk ka institucione zyrtare që mund të merren me to si pasuri e kombit. Por, në fakt, institucione ka, por të ndërgjegjësuara e konsoliduara disi vetëm pas vitit 2006, kur nisën dhe u shtuan ligjet mbrojtëse edhe për monumentet e natyrës apo së fundi: gjeo-monumentet. “Por, ndërkohë, dëmi është bërë. Çfarë ka ikur nuk kthehet më. Mbetet të funksionojnë këto ligje për të ardhmen, që të mos shfaroset gjithçka”, përgjigjet Sami Starova.


Pushteti lokal: “Nuk kemi gjë në dorë”

“Nuk kam në iventar asnjë shpellë që të jetë monument natyre për t’u mbrojtur. Plus kësaj, nuk jam shteti, jam pushteti lokal. Nuk ka një decentralizim të pushtetit local, që unë të kem kompetencë mbi ruajtjen e pasurive të tilla. Nuk ka as edhe ndonjë subjekt të licencuar nga bashkia për tregtimin e gurëve të çmuar”. Me këtë përgjigje Syrja Ormënaj, kryetari i Bashkisë së Urës Vajgurore, nga ana e tij i vë kapakun çdolloj diskutimi apo fajësimi të mëtejshëm. Por një shembull i veçantë për t’u lavdëruar vjen nga komuna e Lumasit, po në trevat e Beratit. Kryetari i kësaj komune, Zarif Salaj, e ka shpallur vetë në mbrojtje Shpellën e Katundasit, duke krijuar infrastrukturën e përshtatshme për të shkuar aty, duke e mbrojtur rreptësisht, duke e bërë të vizitueshme.

Situata në sytë e shtetit
“Në hartat disponuese që kemi janë të hedhura të gjitha monumentet natyrore, arkeologjike dhe historike. Së fundi, po hedhim edhe gjeo-monumentet; shpellat skarstike, format e ndryshme eolike, kulturore etj. Një proces që ka nisur dhe po vazhdon këto 5-6 vitet e fundit. Duhet të kemi parasysh që shpellat e dukshme si ajo e Pëllumbasit, shpellat skarstike në zonën e Beratit, Skraparit, në zonën e Librazhdit, në Prespë etj janë të hedhura në hartë. Dhe në rastet kur janë të dokumentuara në hartë nuk jepet leje shfrytëzimi për bizneset e ndryshme në këto zona. Lejet që janë dhënë në gjithë Shqipërinë në zona të tilla janë dhënë shumë shpejt, kur mungonte legjislacioni i duhur, pasi gjeo-monumentet, sidomos, kanë nisur të klasifikohen nga vitet 2003-2004. Më përpara, kur jepej një leje shfrytëzimi, merrej mendimi i pushteti vendor, shërbimit pyjor, pastaj kalonte në METE. AKBN-ja në procedurën e dhënies së lejes sipas VKM nr. 947 të gusht 2006, dhe VKM së fundit nr. 232 të prillit të 2011 gëzon institucionet dhe kompetencat e verifikimit në vend, nëse monumenti i natyrës ka vlerë për t’u mbrojtur ose jo. Më pas kjo kalon për vendim në gjithë ministritë përkatëse. Në rastet kur ka shkelje apo zbulohen monumente të reja me vlerë të natyrës ose izolohet vetëm zona ku gjendet monumenti i ri ose pezullohet leja e shfrytëzimit. Kemi shpella me vlera të rralla si shpellat e Librazhdit apo Prespës, të cilat me vështirësi, por kemi arritur t’i mbrojmë! Nevojitet edhe ndërgjegjësim i subjekteve private në lidhje me to”

Ç’janë Stalaktitet

Stalaktit është një formacion gëlqeror që varet nga maja e shpellave, si rezultat i dukurive karstike. Është formuar si rezultat i depozitimit të vazhdueshëm për një kohë të gjatë të ujërave që futen në shpellë, në veçanti bikarbonat kalciumi që pastaj precipiton në karbonat kalciumi dhe që formon kështu një stalaktit. Në përgjithësi janë në formë cilindrike, por nga rrymat e ajrit mund të devijojnë nga boshti vertikal dhe të marrin forma të çuditshme. Formimi i stalakti të madh kërkon një kohë shumë të gjatë, madje edhe mijëra vjet. Emri rrjedh nga fjala greke Σταλακτίτης (stalaktit) dhe ka kuptimin e pikës.

Ç’janë Stalagmitet

Stalagmitet janë formimi i një kolone gëlqerore që ngrihet nga dyshemeja e një shpelle dhe i nënshtrohet dukurive karstike, të prodhuara nga pikimi i ujit, i cili depoziton shtresa të njëpasnjëshme të mineraleve.
Mënyra e formimit është e njëjtë si e stalaktiteve dhe shpesh ngrihen poshtë një stalaktiti, dhe nëse bashkohen të dy krijojnë një kolonë. Forma e stalagmitit varet nga lartësia nga e cila bien pikat. Emri rrjedh nga fjala greke stalagma, “rënie”.


Pamje nga shitja e stalagtiteve në rrugë pranë Beratit
*********