Spartaku i Moskës... dhe..

[Brari]

Spartaku i Moskës, Stalini, Beria dhe Shqipëria…

Nga Besnik Dizdari

I themeluar më 1921 në territorin e asaj që njihet si “Krasnaja Presnia”, aty ku sot është zooparku i Moskës, duke marrë në fillim emrin “Moskovski Klub Sport”, ndryshe “MKS”- fitues i Kampionatit të parë të Moskës më 1922, më mbas i quajtur po “Krasnaja Presnia” – Spartak i Moskës, skuadra më popullore dhe ndër më të më fortat e BRSS qysh në vitet ’20-‘30, qe personifikuar edhe në këtë thënie të Vladimir Majakovskit, poetit të madh rusosovjetik: “Edhe të plasësh,- kishte thënë Majakovski,- në Rusi nuk mund të gjesh një skuadër më të mirë se “Krasnaja Presnia””.

Historia na tregon se emrin e sotëm, Spartaku e ka marrë zyrtarisht më 1935, duke u njohur si klubi i Bashkimit të Përgjithshëm të Punëtorëve Vullnetarë, dhe në historinë e tij 85-vjeçare, ai njeh fitimin e 34 titujve: 12 Kampionate të BRSS, 9 Kampionate të Rusisë, 10 Kupa të BRSS, 3 Kupa të Rusisë. Kjo është skuadra e Simonianit, Salnikovit, Netto-s, Onopkës e dhjetra e dhjetra të tjerëve. Mbi të gjitha, Spartaku njihet si skuadra e katër vëllezërve të famshëm Starostin, të cilët së bashku me Ivan Timovieviç Artemiev, gjithashtu përfaqësues i parë i një dinastie vëllezërish, ata që njihen si pesë vëllezërit Artamiev, pa harruar këtu edhe tre vëllezërit Kaninikov, janë të gjithë së bashku themelues të skuadrës.

Simboli legjendar mbetet katërshja e vëllezërve Starostin: Nikollaj Starostin (1902-1996), Aleksandr Starostin (1903 -1981), Andrej Starostin (1906– 1987), Pjotr Starostin (1909-1993). Nuk gjënden në historinë e futbollit botëror katër vëllezër të cilët të njinjisohen (identifikohen) deri në legjendë me një skuadër të vetme si vëllezërit Starostin. Tre të parët janë dhe kapitenët të skuadrës. Edhe ky përbën rast të vetëm (unik) në historinë e futbollit botëror. Dhe mbi këta vëllezër të shndërruar në legjendarë në krejt sportin sovjetik dhe rus, do të bjerë pa mëshirë egërsia e diktaturës.

Nikolaj Starostin, vëllai më i madh, ishte njeriu i cili i kishte dhënë emrin skuadrës. Ai kishte marrë ndër duar librin “Spartaku” të garibaldinit Raffaello Giovagnoli, dhe kishte thënë fjalët që kanë hyrë në historinë e klubit moskovit dhe të të gjithë “Spartak”-ëve që linden kudo, në krejt botën komuniste të Evropës. Eshtë 1935. Me librin e Giovagnoli-t në dorë, Nikolaj Sarostin thotë:

“Ajo që na shërben është një moto që sintetizon cilësitë më të mira të një sportisti: kurajo, vullnet për fitore, vendosmëri në luftë, zotësi, forcë, besnikëri për një ide. Spartaku, kreu i gladiatorëve romanë, i zotëron të gjitha këto cilësi. Propozojmë Spartakun si emërtim të shoqërisë”.

Më 19 prill 1935, Këshilli Pansovjetik i Edukimit Fizik të Këshillit të Komisarëve të Popullit të Bashkimit Sovjetik miraton statusin e Shoqërisë Sportive Vullnetare Sindikalo-Kooperativiste Pansovjetike “Spartak”.

19 prilli 1935 mbetet kështu data e themelimit për të gjithë Spartakët që vërshuan në të gjitha vëndet komuniste.

Dhe Shqipëria Komuniste që ëshë ndër më “origjinalet”.

Në harkun ditor të 15-22 qershor 1946, skuadra e Kuçovës shndrrohet në "Spartak". Ndrrimi është i një marke politike të rrallë. Fjalë për fjalë motivacioni i botuar në shtyp është ky:

“Sportistët punëtorë të Kuçovës duke e ndjerë veten të lidhur ngushtë me sportistët punëtorë të Bashkimit Sovjetik dhe për të mbajtur të paharruar kujtimin e ardhjes së tyre në Shqipëri, kërkuan nga kryesia e F.S.SH. që sportklubi i tyre "Kuçova" të quhet "Spartak".”

Në Shqipëri, Kuçova kishte dhuruar "Spartakun" e parë që do të shndërrohet në një koleksion të tanë: Spartaku i Kuçovës, Spartaku i Korçës, Spartaku i Pogradecit, Spartaku i Shkodrës, Spartaku i Tiranës! Kaq sa për të përmendur Spartakët të cilët kanë marrë pjesë në Kampionatin Kombëtar të Shqipërisë. Sot të zhdukur të gjithë!

Dhe është vërtetë e çuditshme se si u zhdukën Spartakët në Shqipëri dhe u ruajt, bie fjala, Dinamo, kuptimi human dhe historik i së cilës nuk krahasohet asesi me Spartaku-n. Për të shkuar më tej: qe vërtet fantastike se si ndodhi që fanatikë të Regjimit, njerëz mesa duket të lidhur me Ministrinë e Mbrendshme të tij, me arrogancë dhe cinizëm, edhe kur më 1995 emri iu kthye në “Olimpik”, mbas plot tre vjetëve (1998) sapo patën diçka në dorë, nxituan duke iu marrë fryma me letra e vula ndër duar që ta kthenin përsëri në Dinamo!

Kjo është Shqipëria e historisë “së re” të palëvizshme, të patreguar kurrnjiherë përsëmbari.

Nuk do ta zgjasim më tej.

Spartaku i Moskës, ishte bërë i njohur në Evropë qysh me ndeshjen e famshme Racing i Parisit – Spartak i Moskës 2-1 më 1 janar 1936, një lojë e shkëlqyeshme, madje e habitshme, siç e ka cilësuar shtypi francez, e humbur thjesht për shkak të mosnjohjes nga ana e sovjetikëve të sistemit të lojës WM. Por që mbrenda një jave shpërthen në fitore që u quajtën të bujshme, ndonëse me skuadra të përcaktuara si amatore të punëtorëve: FSZH Lyon – Spartak 0-11, FSZH Nice – Spartak 0-17, FSZH Provansa – Spartak 0-13!

Mbaslufës për Spartakun për çudi, në gjithë Evropën do të ishte Shqipëria.

E vërteta e habitshme është se Spartaku i Moskës i zhvillon ndeshjet e para të tij ndërkombëtare të Mbasluftës vetëm me klubet shqiptare. Si ka qenë e mundur? Një kërshëri për të ardhur pranë brigjeve të futbollit italian, ende Kampion i Botës në fuqi edhe në atë 1946, të një stili për të cilin sovjetikët mendonin se ka një qasje te klubet e Shqipërisë mike? Apo Turneu vjen për hir të miqësisë së madhe që sapo lindte, ajo Shqipëri– BRSS?

Sot mbas 60 vjetëve mund të themi se ishin të dyja këto.

Asnjë ndeshje ndërkombëtare e Spartakut të Moskës nuk ka gjatë vitit 1945 dhe as gjatë vitit 1946. Të parat e tij janë vetëm këto katër ndeshje të Shqipërisë për të cilat thuhet edhe sot e kësaj dite përmes statistikave të futbollit të Rusisë, se u ndoqën nga 70.000 spektatorë shqiptarë! E vërteta historike kjo është: deri asokohe asnjëherë në historinë e Shqipërisë nuk ishin parë ndeshje ndërkombëtare si këto me Spartakun e Moskës. Këtu nis starti i vërtetë matës i futbollit ndërkombëtar shqiptar. Na duhet ta pranojmë pa mëdyshje se trajnerët shqiptarë si Adem Karapici, Ibrahim Dizdari apo dhe Ludovik Jakova, ia arritën të kuptonin se futbolli në Shqipëri ka megjithate, mundësi të mëdha. Prej këtij Turneu ata njohën më mirë të metat, panë ndryshimet, por u bindën se talente të shumtë nuk mungonin. Spartaku në vetvete qe një shkollë. Në fund të fundit, ishte shkolla e stilit të Wladislav Zmelkovit, Vasili Sokolovit, Sergei Salnikov, Nikita Simonianit…

Në këtë 1946, siç pamë në shkrimet e së martës së shkuar, kishte nisur një histori e rrallë, edhe për futbollin shqiptar,. ose më saktë kishte nisur kapitulli i historisë së çuditshme humbëse dhe shpesh kundërshtuese e 11 ndeshjeve të Spartakut të Moskës me Shqipërinë.

Për ne, në këte numur të “TemA”-s nis e flet historia tjetër e Spartakut, ajo dramatike e tij nën shpatën e pamshirshme të regjimit stalinian, çka tregohet në librin e Mario Alessandro Curletto-s.

Dhe… Lavrenti Pavloviç Berija (1899-1953): i ashtuquajturi Komisar i Punëve të Mbrendshme të BRSS qysh nga 1938, ekzekutori i politikës shtypëse të Stalinit, organizatori i kampeve të punës (Gulag), më mbas i dënuar me pushkatim më 1953 menjëherë mbas vdekjes së Stalinit.

Ministri Berija do të kishte punë edhe me Spartakun e Moskës. Si dikur ndër ne Ministria e Punëve të Mbrendshme e RP të Shqipërisë me 17 Nëntorin e Tiranës apo Vllazninë e Shkodrës e të tjerë. Berija zgjidhet kryetar nderi i shoqërisë Dinamo, ashtu si si dhe Ministri i Punëve të Mbrendshëm i RP të Shqipërisë, Mehmet Shehu, i cili zgjidhet më 1950 po kryetar nderi i klubit Dinamo të Shqipërisë. Kur kryetar i ligjshëm ishte një tjetër Ministër i Mbrendshëm, Kadri Hazbiu. Do të jenë të vetmit presidentë (kryetarë) nderi, por dhe të ligjshëm, të një klubi sportiv në historinë e njerëzimit të cilët do largohen nga jeta prej plumbit!

Le t’ia lëmë përsëri fjalën librit të Curletto-s…




Berija




MARIO ALESSANDRO CURLETTO

Nga libri ”Spartak Mosca”







Edhe mbi Spartakun, i përkdhelur prej suksesit në çdo ndërmarrje sportive të tij dhe i dashtun prej miliona qytetarëve sovjetikë, nis të bijen shéjat e para të urrejtjes së zotave.

Mbas kthimit prej fitoreve të dyfishta në Belgjikë dhe Francë, skuadra gjen në stacionin Beloruskij pritjen më befasuese: askush tjetër i pranishëm, me përjashtim të të afërmve dhe miqve, me vështrimin e tyre dyshues, dhe mbi të gjitha, të shqetësuar. Prej ditësh në Moskë dëgjohej të thuhej se në Evropën Perëndomore skuadra nuk ishte mobilizuar fort për të mbajtur lart nderin e futbollit sovjetik. E vërteta, apo fakti se ishin fituar të gjitha ndeshjet e luajtura, nuk merret aspak në konsideratë.

Por kjo nuk ishte e gjitha. Në gazetat qenë dukur disa artikuj ku akuzoheshin lojtarët e Spartakut për përfshirje në stilin e jetës borgjeze. Dhe madje qe thënë edhe burimi i një korruptimi të këtillë: vëllezërit Starostin. Shfaqen ndërkohë të dhënat konkrete, duke denoncuar praktikën skandaloze mbrenda shoqërisë Spartak, të të paguarit të sportistëve. Në të vërtetë, sportistëve të nivelit kombëtar në klub iu korrespondonte një shumë prej 80 rublash në muaj, me autorizim të shkruar prej Komitetit të Kulturës Fizike. Kjo rrethanë e fundit theksohej prej gazetave.

Natyrisht të shqetësuar, katër vëllezërit Starostin (Nikolaj, Aleksandr, Andrej dhe Pjotr) iu drejtuan njërit prej “mbështetësve” të tyre politikë më të lartë, sekretarit të Komsomolit, Aleksandr Kosarev. Vetë ky i priti dhe i siguroi. Ndonëse siç shënon Nikolaj, ai ishte nervoz dhe i shqetësuar, kjo në kundërshtim me qetësinë e tij të zakonshme.

Sidodoqoftë, fushata e shtypit kundër familes Starostin ndalet me kaq, dhe në ”Izvestija” duket madje edhe një njoftim lakonik që konfirmonte rënien e të gjitha akuzës.

Megjithate, nuk kishte arsye për të qëndruar në qetësi. Në botën e sportit arrestimet vazhdonin me qindra (qe arrestuar edhe gjyqtari Vladimir Strepchev, si fajtor ngaqë duke qenë gjyqtar i ndeshjes, kishte lejuar humbjen 4-7 të Dinamos nga skuadra e Vendeve baskë) me kryeakuzat krejtësisht të pavërteta, që nga spiunazhi në të mirë të fuqive armike e deri te trafiku i valutës.

Kur makina shtypëse e përgatitur prej NKVD, mbërrin deri te vetë Aleksandr Kosarev, i arrestuar personalisht prej vetë Berija-s (Kosarev në kët vit 1939 mbas arrestimit pushkatohet, ndërsa e shoqja internohet në Noril’sk), Starostin-ët po e prisnin të keqën nga njeri çast në tjetrin.

Ndërkohë, në terrenet e lojës, Spartaku tregohej krejt i paepur; për dy sezone (1938 dhe 1939) fiton si kampionatin ashtu dhe kupën e BRSS, çka do të mbeste përgjithmonë diçka e pambërritëshme.

Çdo sukses i ri, fatalisht, nxiste gjithnjë e më fort urrejtjen ndaj personaliteteve të klubit, si dhe dëshirën për hakmarrje prej kundërshtarëve të rrezikshëm të Dinamos. Nuk përshkohej kjo drejtpërsëdrejti te lojtarët, me të cilët, simbas dëshmive të njëjta të Nikolaj dhe Andej Starostin, marrëdhëniet jashtë fushës ishin të drejta, dhe në disa raste madje edhe miqësore. Drejt me e thënë, midis dy shoqërive në vazhdimësinë e garave të ashpra midis tyre, nuk mungoi edhe një gjest zbutjeje, i shprehur përmes një ndeshjeje miqësore 30 minutëshe në Sheshin e Kuq më 18 korrik 1939, që përfundoi me një 0-0 diplomatik. Për çka “policët” (siç thirreshin dinamasit) do të merrnin vetëm një çdëmtim të pjesshëm për shputën që kishin marrë tre vjet më parë, kur po në Sheshin më të shéjtë të krejt kombit, Spartaku kishte pasë nderin t’i tregonte futbollin Stalinit. Por kjo nuk mjaftonte.

Fati e desht që Lavrenti Berija, i cili pasonte (në mënyrë gjaksore, siç qe zakoni) Ezhov-in në krye të NKVD (Ezhov pushkatohet më 1940), të kishte një dëshirë të madhe për futbollin, një sport që përveç të tjerave, ai vetë e kishte luajtur në mënyrë modeste në rini. Ndoshta edhe për këte, Berija e merr me shumë seriozitet titullin e presidentit të nderit të klubit pansovjetik Dinamo, detyrë që e përfshinte domosdoshmërisht edhe ate në këto punë.

Në të vërtetë, jerarkëve të lartë të Komisariatit të Punëve të Mbrendshme dhe të policisë politike iu pëlqente gjithnjë që herëpashere të dukeshin në lozhën e tribunës së stadiumit “Dinamo” dhe madje ndonjeri kishte dobësinë të paraqitej si një i ditur i madh i futbollit, pa shkuar kurr më larg se sa komenti i fazave të lojës me gazetarët sportive dhe të ndonjë mendimi rreth nivelit të lojës së futbollistëve mbas ndeshjes.

Ajo e Berijas, përkundrazi, ishte një prani e pamungueshme në çdo ndeshje moskovite të Dinamos. Sportistë, trajnerë dhe drejtues të të gjithë klubeve, të nisur nga fakti se një ish futbollist kishte role kyçe në pushtetin shtetëror, ushqenin ndërkaq, shpresa se në te mund të kishin një mbrojtës të tyre. Në fillim edhe Nikolaj ra në këte gjykim të gabuar, por kur do të kishte me te një takim personal, do të krijonte një përshtypje krejt tjetër:

“Duke e vërejtur Berijan, pyesja veten: si ishte e mundur që me këte pamje, ky të ishte një njeri i mirë? Shumë i shëndoshë, pavarësisht nga trupi mesatar, ai peshonte më shumë se një kuintal. I fryrë, me qafën palë palë mbi jakën e këmishës. Dhe me sytë përpirës, buzët e mishta, gjithnjë të lagështa, dhe me fiksimin përmes lenteve të gjyslykëve pa skelet. Me gjithë dëshirën e mirë, në këte vështrim përpirës, ishte e pamundur që të gjeje te ai diçka njerëzore.”

Në botën e futbollit filluan të dëgjohen ndërkaq, zëra që thonin se “zotnia i Ljubjankës” i kishte kërcënuar futbollistët e Dinamos në rast të rezultateve të pakënaqshme, duke iu referuar madje përveç të tjerave deri dhe përmendjeve të togave të pushkatimit, duke shfaqur pamëdyshje dëshirën e tij të madhe për ngjyrat e klubit, në mbështetje të të cilit ishte gati të bënte gjithçka.

Në vërtetim të gjithë kësaj, Spartaku e pati provën e tij të parë më 1939. Në fund të gushtit moskovitët do të luanin në gjysmëfundoren e kupës së Bashkimit Sovjetik me Dinamon e Tbilisit dhe do ta mposhtnin 1-0 atë. Mirëpo, mbas pak ditëve gjeorgjianët bëjnë reklamim, sepse simbas tyre, në golin e shënuar nga Spartaku, topi nuk e kishte kaluar krejtësisht vijën e bardhë. Komisioni përgjegjës i Komitetit të Kulturës Fizike e Sportit, nuk e pranon reklamimin, dhe njeh ndërkaq, rezultatin e gjysmëfundores. Më 12 shtator në Moskë në prani të 70.000 spektatorëve, Spartak fiton 3-1 fundoren me Stalinec të Leningradit dhe fiton kupën për të dytin vit me rradhë. Tri javë më vonë Dinamo e Tbilisit vjen në Moskë për të riluajtur gjysmëfundoren. Spartaku nuk dinte asgjë për gjithë këte kthesë. Duke e kuptuar se në këte ngjarje të padëgjuar, autoritetet sportive ishin injoruar krejtësisht, Nikolaj Starostin, me cilësinë e drejtorit të Spartakut, i drejtohet autoriteteve më të larta politike për të vënë drejtësinë në vend. Por pa rezultat. Në argumentimin krejtësisht të rreptë, se do të ishte absurde të përsërisje një fundore kur më parë nuk qe pranuar asnjë reklamim dhe se qe luajtur tashmâ edhe fundorja (finalja) dhe qe dorëzuar deri dhe trofeu, ai merr si përgjigje kërcënimin për përjashtimin nga partia. Dhe kur iu thotë se nuk ishte anëtar partie, atëherë kërcënohet me shkarkim prej çdo detyre drejtuese në klubin Spartak. Askush asokohe nuk dyshonte se mbrapa gjithë këtij makinacioni qëndronte një kapriçio e Lavrentij Berijas.

Spartaku u paraqit në atë ndeshje, të cilën kurr nuk do të dëshëronte ta luante, me një formacion krejtësisht të ndryshuar për shkak të skualifikimeve dhe traumave. Veçanërisht e rëndë ishte mungesa e lojtarit të tij, Andrej Starostin, i cili kishte pësuar frakturë në dorë gjatë një ndeshje me CDKA.

Por ndoshta bardhekuqtë po përjetonin një çast të gjatë, dyvjeçar mirsinash; dhe askush nuk kishte të drejtë që ta cilësonte të humbur ndeshjen pa dalë në fushën e lojës. Dhe fiton (3-2) edhe në atë ditë të 30 shtatorit, në stadiumin Dinamo” para 80.000 shikuesve. Përsa i përket Lavrenti Berijas, mbas golit në 3-1, ai ngrihet i revoltuar, lë me zemërim poltronin e tij dhe braktis lozhën e tij të tribunës së nderit.

Për ta kuptuar mirë masën e kësaj sjelljeje, dhe në një farë mënyre epicitetin e gjithë këtij kundërshtimi, asgjë nuk vlen më tepër se sa vetë komenti i të baraspeshuarit Nikolaj Starostin:

“Edhe pse kanë kaluar vite prej asaj dite të një beteje të paarsyeshme, edhe gjërat më të vogla më kanë mbetur ende të gjalla dhe të ngulitura në kujtesë. Asokohe, kur në skuadër duhej me shprehë respektin më të madh ndaj një lojtari, thuhej: “Eshtë prej atyre që kanë luajtur kundër baskëve”. Por qysh atë ditë lavdërimi më i madh i mundshëm u bë ky: “Edhe ai ka luajtur ndeshjen kundër gjeorgjianëve”.

Me dështimin e përpjekjes për hakmarrje të Dinamos së Tbilisit, me gjasë, kreu i gjithpushtetshëm i NKVD e humbi interesin për ngjarjen. Kjo mbasi Komiteti për Kulturën Fizike dhe Sportin, ligjërisht vendosi, simbas një mirëkuptimi që të mos lejonte luajtjen e fundores së fituar një herë nga Spartaku, i cili ishte mbajtës i ligjshëm i kupës.

Në çdo lloj mënyre drejtësia qe vendosë, por Nikolaj Starostin nuk çlirohej asesi prej një ndjenje rrezikshmërie dhe të një ankthi shqetësues. Dhe kështu, burimi i paragjykimeve të tij për një rrezik të mundshëm nuk qe kapërcyer, përkundrazi, midis të dyve gjithçka qe përtërirë përmes një lloj qëndrimi të akullt dhe disi tallës:

“Në dimër në Ujnat e Patriarkëve ndodhej një nga pistat më të mira të patinazhit, ku luhej për titullin e qytetit të Moskës në hokej. Berija, i cili banonte në një pallat aty afër, shpesh vinte për t’i hedhur një vështrim ndeshjeve tona, i shoqëruar prej truprojeve të togës së tij të pafund. Kanë kaluar më shumë se pesëdhjetë vjet, por e kujtoj ende mirë vizitën e tij të parë. Iu afrova, ashtu siç isha, me patina në këmbë. Folëm pak vetëm për punë sportive. Kush luante, çfarë të rejash kishte skuadra e tjerë. Mandej ai më thotë:

- Mirë, vazhdoni Nikolaj, kthejuni tek loja. Na keni spjeguar gjithçka, e tani ne mund të shohim vetë. Faleminderit për informacionin.

Dhe më paraqet tek një ndjekës i tij:

- Ky është Starostini që më shpëtoi një ditë në Tbilis.

Dhe teksa ai po kënaqej prej efektit provokues – e as unë dhe as njeriu pranë tij nuk po dinim se si të reagonim, se si t’i përgjigjeshim – mu kujtua një ndeshje e largët e cila më kishte dalë krejtësisht nga kujtesa. Në fillim të viteve njëzet, përfaqësuesja e Moskës luante në Tbilis. Midis kundërshtarëve tonë ishte një mesfushor i majtë, disi i rëndë, jo shumë teknik, por i ashpër. Ishte Berija. Unë luaja sulmues i djathtë dhe shpesh gjëndesha ballëpërballë me te, dhe falë shpejtësisë që kisha asokohe, kalimi i tij nuk më paraqiste asnjë problem. Në pjesën e dytë, mbasi e kisha kaluar disa herë në shpejtësi, shënova edhe një gol. Si të lexonte mendimet e mia, Berija më drejtohet duke mi ngulur mirë sytë:

- Shihni se interesante është jeta, Nikolaj, ju jeni ende në formë, ndërsa unë tashmâ nuk jam i përshtatshëm për veprimtari sportive.

U ndjeva në gjëndje të vështirë, nën vështrimin e tij të akullt…”

Një fat kapricioz, edhe një herë tjetër në këte vit 1939, të çon për te triumfi i Spartakut ndaj njërës prej skuadrave më të dashtuna të kryetarit të NKVD. Kishte ndodhur pra mënjanimi i Dinamos së Tbilisit që, në një ditë të shqetësuar të fundit të tetorit, Spartaku të fitonte për herë të dytë rresht titullin e kampionit të Bashkimit Sovjetik.

Këto rrethana nuk bënin gjë tjetër veçse rrisnin dashakeqësinë e Berija-s ndaj Spartakut, dhe mbi të gjitha, ndaj familjes Starostin, fati i së cilës tashmâ dukej se qe vendosur.

Duke parë edhe atmosferën e përgjithshme, plot arrestime dhe zhdukje të njerëzve simbas urdhërit të ditës, katër vëllezërit e ndjenin se vendimi qe marrë, dhe e vetmja që ende nuk dihej, ishte dita e ankthme e realizimit. Çdo çast që kalonte mund të ishte fatal. Në të vërtetë, qysh më 1939 “zgjidhja finale” për vëllezërit Starostin ishte gati. Sekretari i Komsomolit Aleksandër Kosarev, i cili ishte pushkatuar po në kët vit, në rrëfimin e tij kishte “zbuluar” ekzistencën e një komploti, të ideuar dhe të drejtuar prej tij, për të eliminuar drejtuesit e lartë të partisë dhe të qeverisë. Realizimi i planit, vazhdonte rrëfimi i Kosarevit, i qe besuar prej tij një komande të përbërë prej sportistëve me në krye Nikolaj Starostin. Në thelb, NKVD, kishte instruktuar në një mënyrë krejt të padiskutueshme dhe nuk mund të kishte asgjë më përfundimtare dhe të pangatërrueshme se sa ajo nga çka kishte depozituar një kriminel i dënuar dhe i pushkatuar. E megjithate, ndodh ndonjëherë që mekanizmi i montuar dhe i lubrifikuar përsosmërisht, të pengohet mu në çastin e fundit. Krejt papritmas dhe paparashikueshëm Molotovi, kreu i qeverisë së BRSS, refuzon të firmosë letrën për arrestimin e Sarostin-ëve.

Nikolaj Starostin i cili nuk e kishte njohur kurrnjiherë personalisht Molotovin, e gjen spjegimin e papritur të aktit të faljes, në faktin se bija e tij Evgenija dhe vajza e politikanit, Svetlana, ishin në të njëjtën shkollë, por ndoshta dhe shoqe. (Aty studjonte edhe vajza e Stalinit, Svetlana).

Cilatdo të kishin qenë arsyet e këtij qëndrimi të Molotovit, e gjitha kjo përbënte një nga rastet e rralla që ishte ndalë arbitrariteti i të gjithëpushtetshmit Berija. Nëse edhe në këte rast, ai do të t’ia kishte arritur të kryente nëpërmendjen e tij, çka të çonte te rëndimi i kreut të akuzës dhe pranisë së rrëfimit të Kosarevit, atëherë llogaritë me familjen Starostin do të qenë mbyllur një herë e mirë…

...


TeMa

[Brari]

Starostin-ët e Shqipërisë
Nga Besnik Dizdari
Erdhëm kështu te fundi prej katër edicionesh dhe tetë shkrimesh të Dossier-it tonë, i nxitur prej vlerave të pakundërshtueshme të librit “Spartak Mosca” të autorit Mario Alessandro Curletto, një befasi e tanë kuptimplote për ata që duan dhe dijnë të vlerësojnë. Sidomos për shqiptarët, jeta e të cilëve është e mbushur me “raste Starostin”. Historia dramatike e Spartakut të Moskës, sidomos e themeluesve të tij, katër vëllezërve Starostin të arrestuar njëkohësisht mbrenda disa orëve, dhe të cilët regjimi stalinian i dënoi pa asnjë faj për 12 vjet në gulagun e tij gjigand, tashmâ për ata që lexuan, njihet. Ngjashmëria me ngjarjet shqiptare është gati e përpiktë. Jemi të bindur se edhe kjo, natyrisht në Shqipërinë e moskujtesës, mund të kalojë pa rënë në sy, siç kalojnë shumë e shumë të tjera…







X X X




I rikthehemi në këte epilog të Dossier-it, Spartakut të Moskës. Aty ku e kemi lënë, te ndeshjet e tij me Shqipërinë. Na kanë mbetur pa përmendur edhe dy ndeshjet e fundit me te:




30.08.1953. Moskë. Stadiumi Qendror “Dinamo”:

SPARTAK I MOSKES – SKUADRA E ZGJEDHUR E SHQIPERISE 3-0




18.06.1959. Moskë. Stadiumi Qendror "Dinamo":

SPARTAK I MOSKES - PERFAQESUESJA E TIRANES 4-1




Këtu është dhe mbyllja e 11 ndeshjeve të Spartakut të Moskës me Shqipërinë– një rekord edhe për vetë skuadrën legjendare të Starostin-ëve. E 11-ta, siç shihet, është e vitit 1959. Ishte një Tiranë 1959 e rinuar me Panajot Pano e Nikolla Bespallë. Ndërkaq, vëllezërit Starostin janë riabilituar. Mendja ta do se për rolet që sapo kishin rimarrë, ata kanë qenë në Stadiumin Qendror “Dinamo” të Moskës atë ditë të 18 qershorit 1959, për të parë Spartakun e tyre me Përfaqësuesen e Tiranës, në ndeshjen e saj të fundit për një skuadër shqiptare në token ruse, deri më 2003, kur në Vollgograd (Stalingrad) mbërriti Kombëtarja e Shqipërisë.

Tre vjet më parë qe mbajtë Kongresi i 20-të i Partisë Komuniste të BRSS që ka dënuar krimet e Stalinit dhe gulagun e tij të përmasave anë e kënd hapsirës kontinentale të shtetit sovjetik. Por regjimi komunist është ende në fuqi, një regjim i quajtur revizionist nga Shqipëria Komuniste. Ishte një BRSS revizionist i cili kishte nisur me vrull mu atë, riabilitimin e viktimave të stalinizmit, Starostin-ëve me shokë.

Shqipëria të kundërtën. Për fat të keq ende sot ajo nuk di mirë se cilët janë “Starostinët” e saj të shumtë, të rangjeve apo shkallëve të llojllojshme të dënimit e të përndjekjes, të burgosjes a të pushkatimit. Dhe nuk don t’i njohë. Nuk kemi, sot e kësaj dite, asnjë studim se çka ka ndodhur me sportin shqiptar gjatë Regjimit. Asokohe marrëdhëniet ndërkombtare të Shqipërisë në tanësi kanë qenë tejet të varfëra, në mënyrë të veçantë marrëdhëniet ndërkombëtare publike. Por në atë izolim shembullor, është vërtetë e çuditshme që, marrëdhëniet më të shumta publike ndërkombëtare, i ka patur pikërisht sporti dhe mbas tij arti. Traumat e familjeve të shumta që i kishin bijtë dhe bijat e tyre sportistë, nuk numërohen. Ti ishe në qetësinë tënde relative, por ja që për fatin tënd “të keq” ishe bërë sportist i shquar, dhe papritmas, për shkaqe biografie familjare apo të fisit, nuk të jipej e drejta për ta përfaqësuar qytetin apo vendin tënd jashtë vendit, e kështu niste drama e përndjekjes, e prishjes të asaj “qetësie relative”, e tronditjes së sigurisë, e veçimit publik, thuajse si shéji që nazistët iu vinin ebrejve në krah. Nuk mund të përshkuhen rastet kësisoji, që e mbanin në fré deri në egërsi edhe sportin kombëtar.

“Urdhëri erdhi me telefon. Të mos pranohet as në stërvitje. Shefi i klubit s’gjeti mënyrë tjetër për të ma komunikuar urdhërin, por gjatë stërvitjes më dërgoi punëtorin e stadiumit dhe m’a hoqi topin nga këmba para syve të sportdashësve të shumtë që ndiqnin stërvitjen…. Dola kokulur me hapa të ngadalshëm sikur shkoja vetë, i gjallë drejt varrit… mbuluar me barin e gjelbër të stadiumit. Sytë m’u veshën dhe s’pashë më asgjë… . Me Zvicrën dhe Irlandën e Veriut, këtu po. Atje jashtë shtetit, jo. Përsëri, biografia, babai! Për atje, jashtë shtetit kishin lindur të tjerë djem. Konkretisht në vendin tim, për në Irlandë e Zvicër erdhi drejt e në aeroplan, pa qenë asnjë ditë në grumbullim, me valixhe në dorë, një futbollist, dhëndërr aty…”.

Ky është një kujtim i të mirënjohurit Mexhid Haxhiu.

Këto janë historitë, ende pak të shkruara, ende të paprekshme, të patreguara mirëfilli, të pacënuara. Sepse historia nuk duhet të rishkruhet, edhe pse është shkruar një herë me rréna e mashtrime, siç thonë bijtë, pinjollët që kanë pushtuar Tribunat e Nderit edhe në demokraci. Kjo ka qenë ndarja e madhe, historia e ndarë më dysh, ndikimi i së cilës ka qenë gati racial.

E pat ndarë më dysh deri në shuarje Regjimi. Nuk e kemi bashkuar ende.







X X X




Të mërkurën në ndeshjen me Bullgarinë, vetvetiu hodha sytë te Tribuna e Nderit, siç i kemi thënë dikur, përcaktim i marrë prej popujve të tjerë. Ishte edhe presidenti i Republikës, Bamir Topi, përveç të tjerave, një tifoz i hershëm. Nuk e kuptova përse kësaj rradhe Tribuna e Nderit nuk qe aq fort e populluar. Nuk pashë për habi as anëtarë të Komitetit Ekzekutiv të FSHF-së, ndonjë prej atyre që krekoset javë për javë edhe pse vite të tana i ka kaluar në drejtim të zyrave famëkeqe të Sigurimit të Shtetit të Ministrisë së Punëve të Mbrendshme të Regjimit. Me sa duket këta tipa kësaj here e kishin kuptuar se nuk mund të sinkronizoheshin në të njëjtën tribunë me Presidentin e Republikës së Shqipërisë Demokratike. Me një fjalë, janë stepur. E do të shohim nëse do të guxojnë të vijnë në ndeshjet e tjera. Po me siguri që do të guxojnë përderisa ne nuk i kemi dhënë një status zyrtar Tribunës së Nderit të Stadiumit Kombëtar, një Tribunë që shtetet e tjera e kanë të paprekëshme. Ndërsa në Shqipëri ajo përdoret për të përmirësuar biografinë e të papërmirësueshmëve.

Ndërkaq, Shqipëria ka harruar, ka flakur, nuk ka riabilituar Starostinët e saj, të cilët në raport me popullsinë, këtu në tokën arbënore kanë qenë tejet më të shumtë se sa në BRSS prej 200 milionësh. Nëse me “riabilitim” kuptojmë saktësisht vlerën e kësaj fjale: “të rivendosësh një të drejtë ose një funksion, të risjellësh në funksionim të plotë”. Tjetër mandej nderimi i plotë i vuajtësve, i të dënuarve të pafajshëm, i të përndjekurve.

Eshtë vërtet fatastike se si ndodhi që mbrenda pesëmbëdhjetë vjetëve të kryhet jo keq deri riabilitimi i funksionarëve të egër të Regjimit, përderisa kanë pushtuar edhe Tribunat e Nderit (çka në fund të fundit, nëse është e ligjshme në shlyerjen që duhet të bëjë vetë koha, për një çast po themi mirë që janë riabilituar). Mirëpo, ja që ende nuk ka ndodhur riabilitimi i të shtypurve apo të dënuarve të Regjimit 47- vjeçar. Nëse një njeri për shembull, i cili vitet më të shumta të punës së tij i ka kaluar në zyrat drejtuese të shtypjes, të Sigurimit apo Ministrisë së Mbrendshme po shtypëse të Regjimit, sot ia arrin të jetë në drejtim të dy federatave sportive të Shqipërisë, padyshim që në këte rast kemi të bëjmë me një reabilitim “par excellence”, madje me një super-riabilitim. Dhe mbrenda një periudhe tejet të shkurtër, vetëm në 10-15 vjetët e Demokracisë, një sistem të cilin Regjimi me mekanizmat e tij, qoftë edhe ai i ne gazetarëve të tij, e ka penguar plot pesëdhjet vjet për të ardhur.

E tash? Tash le të shpërthejmë vetëm me emra që kanë të bëjnë me sportin:

Izedin Beshiri, Princesha Myzejen, Oakley Hill, Riza Lushta, Naim Kryeziu, Musa Juka, Nush Bushati, Prof. Besim Qorri, Ragip A. Hoxha, Eqrem Stërmasi, Hajdar Jakupi, Mirash Ivanaj, Pjetër Guraziu, Qemal Omari, Said Toptani, Vangjel Turtulli, Prof. Ratti, Prof. Lissoni, Dr. Vasfi Samimi, Taip Shkodra, Sulejman Karkini, Prof. Aqif Domini, Mihal Kosta, Samo Singer, Tom Gjiri, Ndoc Gera, Stefan Shundi, Anastas Koja, Telemak Nushi, Teki Selenica, Peter Andoni, Ymer Sharra, Gaqo Gogo, Anastas Koxhaj, Taq Pizha, Luigj Shala, Niko Dovana, Dake Kusi, Bexhet Jolldashi, Ragip Meta, Kin Bushati, Hil Staka, Paç Koliqi, Asim Golemi, Qazim Dervishi, Alush Leshanaku, Aqif Domini, Teufik Agaj, Halim Begeja, Sabit Çoku, prof. Rexhep Krasniqi, prof. Besim Qorri, Mark Gurashi, Rudolf Gurashi, Selman Stërmasi, Nefise Kokobobo, Gjylter Pipa, Adem Karapici, Ilia Likoka, Haki Korça, Tomor Ypi, Feti Dizdari, Ibrahim Dizdari, Hasan Maluçi, Maliq Petrela, Abdulla Shehri, Sejfedin Biçaku, Rafael Dishnica, Fori Stasa, Ragip Lohja, Ali Ohri, Ilia Likoka, Nebi Faslliu, Sandër Kraja, Kol Trebicka, Ali Haveriku, Jonuz Gjylbegu, Ndue Pali, Myzafer Pipa, Vllas Arapi, Dervish Efovia, Akil Derani, Mexhid Dibra, Sabaudin Biçaku, Arif Peza, Skender Halili, Bahri Kavaja, Bule Vathi, Qemal Vogli, Qamil Teliti, Zihni Dervishi, Dhori Gërnjoti, Raq Manushi, Xhelal Juka, Zhan Bonati, Mexhid Haxhiu, Filip Guraziu, Skender Fusha, Paulin Ndoja, Milutin Kërcic…

A mjaftojnë?

Midis tyre ka drejtues të sportit kombëtar para vitit 1944, pra themelues të tij. Ka dhe rekordmenë e kampionë të shquar, pedagogë dhe instruktorë që kanë bërë sportin e Shqipërisë, shumica prej tyre të flakur tej nga historia. Ka talente të mëdha të cilëve ua mpakën mu këte talent, ndonëse gjithë këto vite ne jemi munduar t’i përfshijmë në histori. Ka midis tyre të mallkuar, të burgosur, të internuar. Ka dhe trima që guxuan të mbanin në shtëpitë e tyre deri një Alush Leshanak, kur ai kërkohej orë e çast për t’u zhdukur, siç u zhduk në të vërtetë ky pedagog e themelues i madh i edukimit fizik. Prej tyre ka jo vetëm nga ata që kanë pësuar gulagët si Starostinët e Spartakut të Moskës, por që janë rrëzuar përtokë edhe prej plumbit, madje duke i treguar të vrarë në mes të qytetit. Shqipëria është i vetmi vend në Evropën e Mbasluftës që ka pushkatuar kampionë e rekordmenë të shquar. E kalueme edhe kjo, përsa kohë tjetërkush i pamerituar, madje edhe persekutor, pushton Tribunat e Nderit.

Dhe është kësisoji e mundur bukur mirë që shumicën e këtyre protagonistëve historikë, brezi i ri sidomos, as ua ka dëgjuar ndonjëherë emrat. Dhe vazhon të mos ua dëgjojë. As në rrugë e as në shkollë, sidomos në shkollë; as në jetën publike dhe as në përvjetorë përkujtues.







X X X




Shtatë vjet më parë, më 2000, në Shqipëri, pak para Vitit të Ri, është organizuar një mbrëmbje festive „Të gëzojmë së bashku“ që grumbulloi në Hotel Tirana dhjetra sportistë të shquar. Ministria e Kulturës, Rinisë dhe Sporteve, Bashkia e Tiranës dhe Federata Shqiptare e Futbollit

patën një meritë sepse bashkuan në një mbrëmbje breza të tanë sportistësh të mëdhenj të Shqipërisë, madje për herë të parë në histori duke iu dorëzuar edhe një pllaketë me emrin e secilit të shkruar mbi te, diçka vetanake e një vlere të përjetëshme. Dhe ndoshta ky ka qenë kujtimi më i madh i asaj mbrëmbjeje. Pllaketa do të mbetet përjetë në shtëpinë e secilit sportist pranë emrit të të cilit ndodhet titulli "Nderi i sportit shqiptar". Diçka origjinale.

Të gjithë sportistët e nderuar patën ardhur aty simbas një kriteri: ata që ishin Mjeshtra të Merituar Sporti dhe Trajnerë Kombëtarë si dhe ato pak Mësues të Popullit të sektorit. Bukur.

Mirëpo, vetvetiu lind pyetja: a janë vetëm këta sportistët që e meritojnë një nder të tillë?

Qé pra, se si me historinë e sporteve kemi mbetur vetëm te vitet e diktaturës. Për ne mbeten në majë mbi 90 përqind të sportistëve të cilët kanë marrë titujt e Shqipërisë Socialiste. Dhe vetëm kaq. Ata tituj, Mjeshtër i Merituar Sporti apo Mjeshtër Sporti, një imitim sovjetik i paekuivok, që natyrisht zotëruesit e tyre i meritojnë, megjithate përmbledhin vetëm një pjesë të historisë së sportit shqiptar. Shtatë vjet më parë autori i këtushëm ka shkruar po kështu. Dhe në mjerim të plotë asgjë nuk është bërë në gjithë këto shtatë vjet për të baraspeshuar sado pak vlerat e sportit kombëtar dhe të protagonistëve të tij.

Shpresojmë se e dijmë tashmâ që dhjetë shqiptarët e parë të cilët studjuan edukatën fizike (në ISEF të Romës) janë Selman Stërmasi, Hajdar Jakupi, Luigj Shala, Eqrem Stërmasi, Azis Rexhepi, Spiro Shuteriqi, Aqif Domini, Niko Açka, Teni Frashëri, Malo Kodra – figura të mëdha të edukimit fizik në Shqipëri. Tash na thoni: a i njeh kush? Më 1929 është viti i dytë i shqiptarëve që shkojnë në ISEF, pjesë e një gjashtësheje emblematike për kulturën fizike e sportet në Shqipëri: Irfan Tërshana, Adem Karapici, Mendu Agolli, Myfit Halimi, Xhevdet Skilja, Bexhet Jolldashi – të gjithë themelues të kulturës sonë fizike, njeri më i madh se tjetri. Dhe shumica, jo vetëm të panderuar, por madje të përndjekur pa mëshirë.

Historia zyrtare e sporiti kombëtar, natyrisht që vazhdon të mos dijë asgjë për ta. Madje kisha me thane, se nuk i njeh as Komiteti Olimpik Kombëtar Shqiptar. Me siguri nuk i njeh as Akademia e Kulturës Fizike e Sporteve. Nuk i njohin as Federatat Sportive, ndonëse ata ishin themelues të tyre. Vazhdojnë të njihen “guximtarët” e shekullit XXI të cilët kur nuk vjen Presidenti i Shqipërisë, sulmojnë Tribunën e Nderit të Stadiumit Kombëtar! Dhe si askund në botë janë njëkohësisht në krye të dy federatave sportive të Republikës, ndonëse vitet, më të shumta se sa në sport apo në krye të tij gjatë Regjimit, i kanë kaluar në zyrat drejtuese të shtypjes të Sigurimit apo Ministrisë së Mbrendshme po shtypëse të Regjimit.

Të vazhdosh të jetosh vetëm me forcën e titujve Mjeshtër i Merituar i Sporteve dhe të mos ta zgjerosh historinë për të mbërritur deri në skajet më të vërtetë të saj, e pakta kjo do të thotë ose injorim i historisë së parë, asaj themeluese, ose ndarje me thikë e historisë, shkurt, një pjesë që "dua ta njoh dhe një pjesë që nuk dua ta njoh". Dhe “dua të njoh vetëm atë të Regjimit, sepse nuk më intereson nëse Regjimi ligjërisht ka rënë më 1991”. Kur dihet ndërkaq, që për shkaqe politike, shumë sportistë të mëdhenj të Shqipërisë nuk mund ta merrnin titullin e lartë sportiv të kohës, i cili gjithmonë kishte dhe mbulesën e qëndrimit politik, madje edhe të familjes. Ata nuk mund të ishin në forumet përzgjedhëse të BFSSH, nuk mund të ishin as sekretar dhe as kryetar të BFSSH. Dhe ka ndodhur kohët e fundit madje, që edhe titullin e sotëm të madh presidencial të ashtuquajtur të Mjeshtrit (nuk i hyjmë sot këtu të komentojmë nëse e kanë merituar apo jo) ta marrin po njerëz të sportit e të veprimtarisë sportive komuniste, ndonjeri edhe me veprimtari tejet të diskutueshme. Ngaqë gjithnjë dhe për gjithçka na trysnon vetëm “Mbasviti 1944”, vijë ndarëse çelik!

Ka një konkluzion të tmerrshëm të mbledhjes së famshme të Federatës Shqiptare Sportive të 3 shtatorit 1945, kur deklarohet me një ndjenjë të qartë antikombëtare fjalë për fjalë kështu: "Të fshihet një herë e përgjithmonë faqja e zezë e lëvizjes sportive të së kaluarës!"

Kjo deklaratë historike është një turp i madh i historisë së sportit shqiptar dhe shumë pak është bërë deri më sot për dënimin zyrtar të saj. Kështu do të ndodhë përsa kohë ende nuk ka një riabilitim, për fat të keq jo vetëm te emrat, për Starostinët e Shqipërisë, të cilët thuajse nuk figurojnë askund. Ndonëse janë të shumtë dhe asnjeri prej tyre deri më sot nuk është ulë në Tribunën e Nderit të Stadiumit Kombëtar. Vendet janë zënë me arrogancë prej atyre që gjithë jetën kanë mbrojtur thënien: "Të fshihet një herë e përgjithmonë faqja e zezë e lëvizjes sportive të së kaluarës!"

Në këte 2007 të Shekullit XXI, do ta perifrazojnë kështu: “Të harrohet një herë e përgjithmonë ajo faqe e zezë e sportit shqiptar që krijoj rastet e pafund të “Starostin-ëve shqiptarë”.

Në Tribunën e Nderit vendet janë rizënë mu prej … atyre ….

Ndërkaq, ne do të vazhdojmë ta rishkruajmë historinë e vërtetë. Vetëm këte kemi në dorë të bëjmë. Sepse "kush nuk ka kujtesë, nuk ka ndjenjën e jetës së tij".

Tema

[Borix]

Braro kjo eshte historia qe do mesojne femijet tane neper shkolla??? Qeka gallate fare...

[Brari]

boraks.. fol shkoqur mor djale.. cdeshe te thuac..