Libri profesorit japonez "Edhe ne kishim kanun"

[Shijaksi-London]

"Edhe ne kishim kanun"

Profesori japonez, Kazuhiko Yamamoto, i "dashuruar" me kodin shqiptar të maleve, hartuar nga Lekë Dukagjini

Nga Londra
Muhamed Veliu


Një qytetar japonez, mes shumë shqiptarëve, gjatë promovimit të një libri në Parlamentin britanik, përpiqet të takojë sa më shumë prej të ftuarve në atë ceremoni. Në dorë mban disa libra me kapakë dyngjyrësh, kafe dhe të verdhë, ku në të djathtë të tij është portreti i malësorit veshur me veshje karakteristike shqiptare. Me mirësjellje të veçantë prej japonezi ua dhuron atyre që janë të interesuar. Ai quhet Kazuhiko Yamamoto. Profesioni, mjek. Por e ka braktisur atë për t‘iu përkushtuar studimit të Kanunit shqiptar, të cilin e ka botuar në një libër me titull "Struktura etike e Kanunit dhe nënkuptimet e saj kulturore". Gjithkush mund të pyesë: Çfarë e shtyu një doktor japonez për të hulumtuar Kanunin e Lekë Dukagjinit? Përgjigjja që jep gjatë një interviste ekskluzive për gazetën "Shqip" është më shumë se historia e një njeriu që u magjeps me këtë kod mesjetar, i përdorshëm edhe sot.

"Për pyetjen tuaj, pothuajse nuk kam as më të voglën përgjigje, përveç se mund të them se ishte rastësia dhe një forcë nxitëse që më bëri të njihem me Kanunin", fillon rrëfimin e tij të gjatë Yamamoto. Historia e tij me interesin për Kanunin filloi 17 vjet më parë, kur po udhëtonte për në Evropën Lindore. Si të gjithë turistët po lexonte një libër të vogël me informacione për vendet e kësaj pjese të Evropës. "Deri në atë moment nuk dija asgjë për Shqipërinë. Udhëtova më pas për në Nju-Jork, ku u takova me Juck Shulman, i cili shiste libra të autorëve shqiptarë. Nga ky person bleva disa libra, midis tyre edhe romanin e Kadaresë "Prilli i thyer". Kur e lexova këtë libër u impresionova dhe që këtu e kanë fillesën hulumtimet e mia për Kanunin dhe kulturën shqiptare", thotë autori japonez. Në fillim atij iu desh të analizonte strukturën etike të Kanunit, duke e krahasuar atë me kulturën antike japoneze, të cilën do ta botonte në artikullin me titull "Struktura etike e Kanunit: A përbën ai formën fillestare të etikës së shoqërisë shqiptare?" Me këtë artikull, Kazuhiko Yamamoto pohon se deshi të elaboronte pikëpamjen e tij se struktura etike e Kanunit përbënte formën fillestare të etikës që ka pasur njerëzimi. Për këtë, ai thotë: "Sipas mendimit tim, historia njerëzore në këto 2000 vjetët e fundit është histori e përballjes midis strukturës së Kanunit dhe forcave që përpiqen të mos e pranojnë atë. Hapi tjetër i kërkimeve të mia ishte sqarimi i problemit të nacionalizmit etik, sidomos të ultranacionalizmit japonez. Sigurisht që mjeti orientues i kërkimit ishte struktura etike e Kanunit dhe logjikës së Mishi-mas më dha mundësinë më pas të shkruaj artikullin e dytë të titulluar "Studimi mbi konceptet etike të shkrimtarit ultranacionalist japonez, Yukito Mishima". Në të unë desha të tregoj se struktura etike e Kanunit përfaqësonte një prej sistemeve logjike të përhershme të ekzistencës njerëzore. Atëherë m‘u desh që të gjeja dëshmi për hipotezën time, se struktura etike e Kanunit ishte forma origjinale e etikës së shoqërisë njerëzore".

Për ta vërtetuar këtë, Kazuhiko Yamamoto do të studionte shoqërinë homerike, e cila konsiderohej si shoqëri pa autoritet shtetëror.

"Me sa më duket mua, struktura etike e Kanunit më dha rast të zbuloj se shoqëria homerike kishte një logjikë të ngjashme me strukturën etike të Kanunit dhe si përfundim m‘u desh të shkruaj përmbledhjen e kërkimeve të mia në artikullin "Struktura etike e shoqërisë homerike", vazhdon së treguari me shumë pasion autori japonez, i cili të jep përshtypjen se nuk do të ndalojë kurrë së rrëfyeri për këtë kod shqiptar, tejet i debatuar gjatë këtyre viteve në Shqipëri. Sipas tij, natyrshëm më pas analiza e shoqërisë homerike u pasua me hulumtimin e tragjedisë greke. "Nuk ishte e zorshme për të zbuluar se tragjedia greke e shkruar në shekullin e pestë para erës së re, e tradhtonte tragjedinë e epokës së artë antike greke, ku shpaloseshin përplasjet midis logjikës së shoqërisë pa autoritet shtetëror dhe logjikës së qytetit shtet", thotë ai. Për të arritur në këto përfundime, atij i janë dashur vizita të shpeshta në Veri të Shqipërisë.

"Jam ndier i lumtur sa herë e kam vizituar vendin tuaj. Gjithmonë jam larguar duke mësuar gjëra të reja, të cilat më kanë intriguar të kthehem përsëri. Shqiptarët e kanë konceptin e mikut dhe traditën e mikpritjes të njëjtë po me atë të japonezëve të lashtë. Në Kanun thuhet: "Shpyja e shqiptarit ashtë e Zotit dhe mikut (neni 602). Miku duhet të nderohet me bukë e kripë dhe zemër (neni 608)". Krahasimi i kulturës dhe traditës mes shqiptarëve dhe japonezëve të lashtë na çon te koncepti i bukës (ushqimit), i cili është element i domosdoshëm për të kuptuar Kanunin. Kështu, te Kanuni gjejmë shtatë koncepte etike: betimi, besa, nderi, miku, (mysafiri perëndi), buka dhe hakmarrja.

Një strukturë e tillë ka ekzistuar mijëra vite më parë edhe në Japoni. Edhe ne kishim Kanunin tonë, ku hakmarrja ishte një ndër pikat më të forta të tij. Ai japonez që vriste vritej".

Po si mundën japonezët ta çrrënojnë nga shoqëria e tyre këtë aspekt nga kanuni i tyre?" U desh shumë kohë. Një rol vendimtar kanë luajtur mbretërit japonezë e më pas ligje të forta", përfundon së treguari Kazuhiko Yamamoto, japonezi i "dashuruar" tejet rastësisht falë Kadaresë me Kanunin shqiptar.

Libri i tij është vlerësuar tejet pozitivisht nga prof. dok. Tomorr Plangarica me banim në Nju-Jork për të cilin shkruan: "Profesor K. Yamamoto lëviz në truall të sigurt në interpretimet që bën, sepse mjediset në të cilat ai endet dhe i shqyrton i ka bërë pjesë të vendlindjes së tij intelektuale dhe shkencore, çka i jep atij dhe guximin shkencor. Guxim për të rikthyer teza apo hipoteza shkencore për të bërë interpretime të reja, për të përqasur në nivele të dijes filozofike e sociologjike konceptet, autorët, idetë dhe pse jo për të formuluar ide e teza të reja. Lexuesit shqiptarë, që do të kenë rastin ta lexojnë librin e tij, gjenden në një situatë shumë të përshtatshme komunikimi me mesazhet e këtij libri. Për të do të jenë interesante të rëfejë që në penën e një studiuesi gjeografikisht të largët, Kanuni shërben si një vatër gjeneruese idesh, madje në përmasat e një pretendimi jo të zakontë. Shpjegim i ri për zhvillimin dhe strukturën etike të shoqërisë në kapërcyellin mes shoqërive pa autoritet në ato me autoritet shtetëror".