Çamerian Genocide by Greece

[korab_2006]

Çamerian Genocide by Greece

The genocide that aimed ethnic cleansing of the Chameria Albanians started on June 27, 1944. The EDES gangs led by General Napolyon ZERVAS killed 2900 young and old men, 214 women, 96 children; raped 745 women, kidnapped 76 women, slaughtered 32 children younger than 3 years old, destroyed and burnt down 5.800 houses and places of worship.


http://www.youtube.com/watch?v=SdQv-EOq6tQ

[B U R R I]

Ne vend te Korabit,po jap pershtatjen ne shqipenocidi dhe pastrimi etnik per shqiptaret cam filloi ne 27 qershor 1944.Bandat e E D E S ,te sjella aty nga gjenerali N.Zervas vrane 2900 te rinje e prane kesaj moshe,214 gra,96 femije,perdhunoi 750 femra,rrembeu 76 gra,theri 32 foshnje te moshes 3 e me pak vjec,shkatrroi e dogji 5800 shtepi e objekte kulti. .....Mendimi im: A mund te quhen te asimiluar camet?Une them: jo;Shprese-? Pak .

[B U R R I]

Ne vend te Korabit,po jap pershtatjen ne shqip: Genocidi dhe pastrimi etnik per shqiptaret cam filloi ne 27 qershor 1944.Bandat e E D E S ,te sjella aty nga gjenerali N.Zervas vrane 2900 te rinje e prane kesaj moshe,214 gra,96 femije,perdhunoi 750 femra,rrembeu 76 gra,theri 32 foshnje te moshes 3 e me pak vjec,shkatrroi e dogji 5800 shtepi e objekte kulti. A mund te quhen te asimiluar camet?Une themo;Shprese- ? Pak .

[King_Arthur]

une mendoj se drejtesia duhet te shkoje ne vend por kam besim se shume shpejt dhe ceshtja came do te zgjidhet , fuqite e medha e dine kete padrejtesi qe i eshte bere camerise
tani qe me Kosoven cdo gje u zgjidh e ka rradhen ceshtja came te marri drejtim .
do apo sdo greqia ajo eshte toke shqiptare dhe ka zot .

[EDLIN]

une mendoj se drejtesia duhet te shkoje ne vend por kam besim se shume shpejt dhe ceshtja came do te zgjidhet , fuqite e medha e dine kete padrejtesi qe i eshte bere camerise
tani qe me Kosoven cdo gje u zgjidh e ka rradhen ceshtja came te marri drejtim .
do apo sdo greqia ajo eshte toke shqiptare dhe ka zot .

ky postim me sjell ne mendje kohen e femijerise kur degjoja bisedat e pleqve qe edhe ata si une e kishin degjuar nga pleqte kur kishin qene femije ... :
" ... Veshtire do te jete per te marre Kosoven, shume e veshtire... por me te marre Kosoven... puna e Camerise do te jete si te marresh kutine e duhanit qe ishte ne tavoline e ta fusesh ne xhep "
Ndoshta duket pak si qesharake .... por eshte e jetuar..

[Pyrrhus_Mollos]

Genocidi grek, obelisk për Çamërinë pas 64 vjetësh

Elbasan - Klithma e një gruaje në krahët e së cilës ende "gjallë" një trup pa kokë dhe krah. Duket se ende dëgjohen të qarat me vajë e kujë të nënave çame. Ky përjetim dhe në të njëjtën kohë si thirrje për drejtësi mbetet simbolika e një memoriali që është përuruar dje në qytetin e Elbasanit. Në shenjë mirënjohjeje për popullin elbasanas, bashkia e këtij qyteti në bashkëpunim me komunitetin çam dhe shoqatën e tyre, ka ngritur në sheshin "1 Maji" të qytetit të Elbasanit, një memorial në kujtesë të genocidit grek, pagëzuar me emrin "Klithma".
Shumë përfaqësues të këtij komuniteti, kryetari iPDI-së , Tahir Muhedini, prefekti i qarkut të Elbasanit, Shefqet Deliallisi, nënkryetari i bashkisë së Elbasanit, Serafin Papa, përfaqësues të këshillit bashkiak, si dhe intelektualë elbasanas, kanë marrë pjesë dje në mesditë në ceremoninë e inagurimit të këtij memoriali. Ai kujton ditën e genocidit grek ndaj shqiptarëve të Çamërisë si dhe mirënjohjen e elbasanasve, të cilët pritën me bujari popullin çam. I punuar nga skulptori elbasanas, Vladimir Caridha, memoriali është financuar nga Bashkia e Elbasanit si dhe nga vetë komuniteti çam, me një vlerë prej 2.5 milion lekë. Memoriali "Klithma" është zbuluar nga nënkryetari i bashkisë, Serafin Papa, si dhe prefekti i qarkut të Elbasanit, Shefqet Deliallisi. Ky i fundit, në fjalën e tij përshëndetëse tha se kjo ditë është shumë e rëndësishme jo vetëm për komunitetin çam, por për të gjithë Shqipërinë, sepse kjo ditë do të jetë e paharruar për dy ngjarje. Makabra ndaj komunitetit çam si dhe mikpritja që i bëri populli i Elbasanit këtij komuniteti. "Ju ftoj që duke mos harruar asnjëherë të shkuarën, të shikojmë drejt të ardhmes për zgjidhjen përfundimtare të komunitetit çam",- tha Deliallisi.
Obelisku mbetet një kujtesë e hidhur e 27 qershorit të vitit 1944, ditë kur shovinizmi grek detyroi me forcë dhe masakroi pjesën më të madhe të popullsisë çame në trojet e veta në Greqi. Përshëndetje kanë bërë edhe kryetari i Shoqërisë Politike Atdhetare "Çamëria", Ardian Tana, i cili falenderoi të gjithë komunitetin elbasanas, por edhe pushtetin vendor, që gjithnjë e kanë mbështetur këtë komunitet.

[Pyrrhus_Mollos]

Flet për masakrat e Napoleon Zervës 80-vjeçarja Kadrie Jakupi

Një jetë plot dhimbje, një jetë plot lot dhe tashmë, e lodhur nga ky kalvar i gjatë dhimbjesh dhe malli, loti i ka ngrirë dhe heziton të flasë për atë që kurrë nuk do ta kujtojë. Masakër, dhimbje, fëmijë, nëna, baballarë, të moshuar u përfshinë në atë që tashmë njihet nga të gjithë si “gjenocidi ndaj çamëve”.

Rrëfimi...

Rrëfen dhe druhet të tregojë shumë gjëra, pasi kërkon t’i harrojë, edhe pse e ka të pamundur: vegimet, ëndrrat e natës e rikthejnë në ato vite të vegjëlisë së saj, të pafajësisë së saj, moshë që e përballi me situata të frikshme, por ajo mbijetoi…

Është plot 80 vjeç, rrethohet nga fëmijë, nipër e mbesa, rrudhat i kanë përshkruar tërë pjesët e trupit, por vuajtjet e kanë mësuar të jetë e fortë. Kadrie Jakupi, e njohur nga të gjithë me pseudonimin “Dea”, do të rrëfehet pikërisht përpara mbesës së saj, e cila bashkë me të do të hynë në atë botë që rinia e sotme e pagëzon me emrin “bota e vrasjes”. “Isha vetëm 15-vjeçe, pikërisht në vitin 1944. Jetoja në fshatin Nihuar të qytetit të bukur Paramthi. Napoleon Zerva, ‘Banditi’, të paktën me këtë emër e njihnim në fshat, pushtoi Paramthinë. Nëna më kishte vdekur dhe unë jetoja me babanë dhe vëllanë, që ishte vetëm 5 vjeç. Zerva pushtoi qytetin, theri gra, fëmijë, burra dhe u drejtua për në fshatin Nihuar. I gjithë fshati u grumbullua në Nimin (qendra e fshatit), aty isha dhe unë me babanë dhe vëllanë tim. Më kujtohet se në këtë qendër mblidheshim gjithmonë kur kishte alarm dhe, edhe pse isha e vogël, kuptova se diçka e keqe po ndodhte me ne popullin çam. Ikëm fshat më fshat, nga Minina në Varfaj, në Spatar dhe aty na kapi Napolon Zerva me ushtarët e tij. I mori të gjithë burrat dhe u tha se do të shkonin në një xhami shumë pranë Spatarit. Por në të vërtetë më pas dëgjuam se burrat i burgosi në një burg të Filatit, dhe pas një kohe shumë të shkurtër i vrau. Shumë u vranë me armë, shumë të tjerë u bënë copa me thika e sëpata. Më morën edhe babanë, i cili mbaj mend se më puthi në ballë dhe më tha: ‘Mos u nda nga turma dhe ik… ik…Mos e lësho nga dora vëllanë.’ Me lot në sy, e humba babanë tim dhe kurrë nuk e pashë më. E vrau Zerva atje në burg, e kështu mbeta fillikat, e vetme. Pasuria ime ishte vëllai dhe unë gjithashtu isha e vetme pasuri e tij. Isha me fat, sepse dija greqisht dhe dëgjova ushtarin, i cili në një gjuhë të egër greke tha: Parta vrosta tuta ta korica! (“Merri këto vajzat përpara!”), ndërsa dëgjova ushtarin tjetër, që ia ktheu: Ine mikra (“Janë të vegjël”). Dhe kështu u detyrova të pushoja vëllanë, i cili nisi të dëneste, dhe u nisa drejt. Ecja, ecja, pa e ditur ku shkoja. E zbathur, e lodhur, pa ngrënë, me vëllanë herë në krahë dhe herë për dore, ndiqja turmën e madhe me gra e me vajza, që po shkonin drejt kufirit, në Konispol. Ikëm fshat më fshat, nga Minina në Varfaj, Spatar, flinim në rrugë, pinim ujë moçali, shumë fëmijë vdiqën rrugës, shumë të moshuara patën të njëjtin fat. Por unë ecja e ecja, shikoja krime, masakra, të vrarë, të sëmurë, të plagosur, të cilët kanë vdekur më pas dhe nuk mund të ndalonim. Zerva mund të vinte pas nesh dhe ne mund të kishim të njëjtin fat. Ushtarët e Zervës kishin vetëm një qëllim: të na vrisnin. Duke ecur me ditë të tëra, dëgjoja ngjarje nga më të ndryshmet: nëna pa dashur hodhi fëmijën në humnerë, fëmija vdiste nga e pangrëna dhe nga etja, burrat, gratë shtatzëna vdisnin në rrugë bashkë me fëmijët e tyre në bark. Dhe pas shumë vuajtjesh, mes dhimbjesh, se vëllai im ishte shumë i sëmurë, munda të shpëtoja dhe të arrija në Konispol. Me qindra çamë kishin ngritur çadrat dhe munda të gjeja xhaxhanë tim, i cili kishte më shumë se pesë ditë që më kërkonte. Isha shumë e vogël për të marrë ndonjë gjë nga shtëpia me vete. I vetmi kujtim ishte një shami e babait, të cilën atë ditë që u ndava ma dha pasi lotët më rridhnin çurg. Kisha shumë nevojë për të, i cili pas vdekjes së nënës asnjëherë nuk na kishte lënë vetëm. Por gjithsesi shpëtova, xhaxhai u kujdes për ne të dy, për mua dhe vëllanë. Pasi ndenjëm njëfarë kohe në Konispol, erdhëm këtu ku jetojmë sot. Kurrë nuk dua të shkoj më atje! Torturat që përjetuan njerëzit e mi atje, edhe sot e kësaj dite më dalin përpara syve.
Ajo tokë, po të shtrydhet, nxjerr veç gjak.
Ne populli çam jemi të zotë, uroj që një ditë të marrim vatanin tonë, uroj që fëmijët e mi të gëzojnë atë që nuk e gëzova dot unë, por unë uroj që atë ditë të prehem e qetë dhe të mos kthehem më atje, ku në çdo rrugë, në çdo fshat, në çdo shtëpi prehen shumë shpirtra, shumë njerëz, të cilët vdiqën padrejtësisht nga një barbar.

[Pyrrhus_Mollos]

Nga Këze (Kozeta) Zylo

Çamja fisnike në moshën 86 vjeçare Znj.Kadrije Pronjo rrëfen me lot në sy tmerret që pa nga genocidi grek. Nga ai mallkim nuk mbeti pa u ndëshkuar as plaku, as i riu, as gruaja, as fëmija.

Ju keni lindur ne Çamëri, sot në vitet e pleqërisë, c’mund të kujtoni nga jeta për atë kohë në qytetin tuaj të lindjes dhe në gjithë Çamërinë?

Po e filloj me qytetin tim të lindjes që quhet Paramithi që në shekujt e mëparshëm quhej Ajdonat. Është një qytet i vendosur në shpatin e Malit Kurilla, mbrapa të cilit shtrihet edhe pjesa tjetër shqiptare, ajo e Sulit. E vlen të kujtoj se bejlerët Çamë veçanërisht Pronjatë ku isha martuar, mbanin gjithmonë miqësi me Suliotët. Që në kohën e Ali Pashait ata ishin bërë vllamë me Suliotët dhe i kanë ndihmuar vazhdimisht ata.
Kjo është dhe arsyeja, që mbesa e Ali Pashait, u martua në Pronjatët, e cila ishte një zonjë e vërtetë, ndaj dhe njerëzit e respektonin dhe e donin për dashurinë dhe mëncurinë që ajo shfaqte në komunikim me ta.
Në majë të malit janë ende rrënojat e Kështjellës së Ajdonatit prej nga duket qartë madhështia dhe bukuria e qytetit. Shtëpitë e bardha me dy ose tre kate, të ndërtuara me gure dhe me oxhaqe të larta tregojnë fisnikerine e banoreve te saj.
Në shumë nga ato shtepi kishte pjesë që quheshin sellamllëqe. Aty strehoheshin fshatarët që vinin për të bërë pazarin.
Ata gjenin aty mikpritje e ngrohtëesi, bile kishte raste që i zoti i konakut as nuk i njihte se kush hynte e dilte në ato selamllëqe. Oborret e shtëpive ishin të shtruara me pllaka guri anash dhe të lyera me qëlqere të cilat ishin mbushur me vazo lulesh me aromë që edhe sot nuk më hiqet nga mendja. Shpesh në to mbilleshin lule tipike të krahinës sonë si Manxurana dhe Vasilikoja. Rrugët e shtruara me kalldrëme nuk mbanin as shi as borë dhe gjithmonë shkëlqenin nga pastërtia
Ato rrugë dhe ato shtëpi llamburisnin si brenda dhe jashtë nga nikoqiret çame, unë kështu e mbaj mend atë qytet si 25 vjecare kur jam dëbuar me dhunë nga Genocidi Grek!

Kur u larguat nga Çamëria dhe pse u larguat?

Ah, si erdhi ajo kohë e mallkuar e vitit 1944 që rrënoi ëndrrat dhe shpresat e një krahine të tërë shqiptare. Nga ai mallkim nuk mbeti pa u ndëshkuar as plaku, as i riu, as gruaja, as femija.
Ishte luftë në gjithë botën, por jo tek ne, lufta bëhej larg atë e bënin të mëdhenjtë Gjermani, Inglizi, Rusi dhe jo ne. Ne me të krishterët ishim në vëllazëri, bile një nga ne i ndjeri A. Pronjo ishte i martuar me një të fesë së tyre. Kanë lënë edhe dy fëmijëe.
Por kisha greke së bashku me qeveritarë na kishin halë në sy.
Ata përveç rrëmbimit të pronave tona mijëera vjeçare mbanin gjithmonë të ndezur urrejtjen dhe mezi pritën rastin e luftës për të na dëbuar nga shtëpiat e pronat tona.

Cilat jane disa nga pamjet më tmerruese që i keni akoma para sysh në ato vite të Genocidit Grek?

Nuk më hiqet nga mendja ndarja me Zonjën Asije Hanëmin, vjehrrën time.
Duke më përqafuar e shtrëguar qante me lot dhe më këshillonte që të shpëtonja vajzën disa muajshe Makbulen duke më thënë nuse në xhenet do piqemi.
Mu rrënqeth mishi dhe i gjithë trupi më dridhej, ndërsa vajza qante me dënesë.
Me vajzën në krahë dhe një bohce ndërresash për të, vrapova tek babai, shtëpitë ishin prane.
Babait i kishte rënë nje tis i verdhë, ishte bërë si meit, mezi qëndronte në këmbë, kërkoi t’i marr pak erë kokës leshverdhë të mbesës së tij.
Tmerr i pa harruar është kur djalit 4 vjeçar të kunatit tim, Z. J.Pronjos zervistat deshën t’i prisnin kokën. Por për fat komshiu ynë Nikolla Sotiri, një njeri shumë I nderuar e shpëtoi, megjithëse deri vonëi mbeti shenja e thikës në fyt.
Po një tmerr që ështe vështirë të përshkruhet, megjithëse nuk mund të harrohet, i ndodhi komshijes Znj.Heteme, ishte e ere , andartet e zerves, mbasi ja shqyen rrobat me bajonetë dhe e bënë lakuriq sic e kishte bërë nëna, e morën me vehte dhe mbas disa orësh e nxorrën jashtë për ta vrarë.
Këtu del komshia e saj, e shoqja e Cavos dhe ua shkëputi nga dora duke u thënë, ma lìni mua se do ta marr nuse për djalin tim Mitron.

A keni pasur të vrarë, të masakruar nga familja juaj, apo miqtë tuaj?

Babain tim të shkretë Avdon., një burrë i mencur e trim e vranë duke e qëlluar mbas shpine në oborrin e shtëpise dhe bashkë me të edhe tezen time Hadife.
Vjehrren time, kur morën vesh se ishte Pronjate, nje familje fisnike shumë e nderuar që i ka dhënë Çamërisë shqiptarë trima e udhëheqës të njohur si Mustafa e Islam Pronjon,
(në Gjirokastër përmendet një shprehje për Pronjatet: “Ua mos u mbaj aq larte, sikur je nga Pronjatë.”) duke e goditur me tyta pushkësh në kokë i kërkonin se ku ishin fshehur florinjtë e shumtë.
Mbas vuajtjesh të pa pëshkruara së bashku me vajzën e saj Fatimen vdiq në burgun e Paramithisë.

Kush ju strehoi kur erdhët në Shqipëri dhe cilat ishin momentet e para të takimit?

Mbas udhëtimeve natën mbërritëm në periferi të Korçës së bashku me familje të tjera
Çame.
Në burime freskoheshim , pinim ujë dhe piqnim ndonjë misër nga arrat e
pakorrura . Në Korçë gjetëm një shtëpi me qira ku u strehuam tre familje.
Qyteti ishte i pastër, shumë mikpritës dhe i kamur, aty gjetëm çfarë na duhej për të jetuar. Njerëzit ishin shumë të sjelleshëm, na ndihmonin e na trajtonin si miq te vërtetë.
Mbasi morëm vesh se Anglezet, kishin shpëtuar mbas shumë muajsh vuajtje në burgun e Paramithisë shumë gra e fëmijë, burri im me shumë mundime, bashke me çamë të tjerë, kaluan rrugë pa rrugë për të takuar njerëzit e tyre që mund të kishin shpëtuar nga tmerri shovinist.
Por fatkeqësisht nëna dhe motra e tij nuk ishin më ndër të gjallët.
Ai në kushtet e dimrit u sëmur rëndë dhe mbas spitalit në Vlorë e sollën në atë të Tiranës. Me gjithë kujdesin e treguar, nga mungesa e ilaçeve por edhe e ushqimeve ai nuk rezistoi, dhe vdiq ne moshen 33 vjecare.
Kështu që mbeta e ve me vajzën time disa muajshe .
Pra jeta ime u nxi nga shovinistët grekë dhe u detyrova së bashku me vëllezërit e mij të punoj për të jetuar.
Vite shumë të vështira në kalvarin komunist që e kemi kaluar së bashku me gjithë vëllezërit shqiptar.

Ju keni toka, shtëpi e varret e prindërve në Çamëri, a keni pasur mundësi t’i vizitoni ato?

Atje kam një pasuri të pafund, kam varret e të parëve te mij; por fatekeqësisht, me gjithë dëshirën nuk më është lejuar asnjëherë per t’i vizituar më, as mua as ndonjë çami tjetër. Kjo bëhet nga grekët, per t’i treguar botës se atje nuk ka më shqiptarë.
Vetëm kështu ata mund të kërkojnë pretendime të padrejta për atë pakicë minoritarësh që i kemi mbajtur me bukë për të na punuar çifliqet tona.
Por dua të ndalem pak në këtë pikë.
Mbasi erdhi demokracia në Shqipëri, aty nga viti 1992, nje diëe për çudi, më vinë për vizitë në shtëpi disa gra të krishtera nga Paramithia.
Ishte Popi, vajza e H.Paskos bashkë me dy shoqe të tjera te vajzërisë sime të hershme.
U bë një takim shumë i përmallshëm, kaluam së bashku një ditë duke kujtuar fëmijërinë dhe rininë tonë, këmbyem dhurata dhe u ndamë si mikesha të vërteta që ishim.
Pronat e Pronjatëve si vreshta, ullishte, livadhe janë të shumta, bile para disa vitesh kur vajza ime ishte për turnė në Europe, në British Museum te Londrës, gjeti të ekspozuara disa statuja bronxi me shumë vlerë “të zbuluara më 1792,
nga fshatarë shqiptarë pranë Paramithisë në vendin e quajtur Gropë” edhe kjo pronë e tyre.

Ju në një moshë madhore patë me sytë tuaj një emigrim të dytë kur erdhët në Amerikë; c’ju detyroi që emigruat përsëri, dhe cili është ndryshimi midis emigrimeve që keni kaluar?

Ah, ju lutem mos ma quani kete emigrim, këtu gjeta një atdhe tjetër të vërtetë.
U largova nga Shqipëria sepse atje filogrekët nuk duan dëshmitarë okularë të spastrimit etnik që bënë me ne në Çamërinë tonë Shqiptare.
Nga ato pak gjëra që marr vesh, grekërit duan të marrin edhe Shqipërine e Jugut.
Këtu e kanë qëllimin e mohimit të Çamërisë sonë.
Dhe për turpin e tyre, heshtje për problemin Çam mbajnë dhe qeveritarët që janë vendosur me ndihmën e grekëve.

Si po e kaloni kohën këtu në Amerikë, dhe cila është rutina e përditshme?

Ju thashe edhe më parë, këtu gjeta një atdhe të vërtetë në kuptimin e plotë të fjalës. Megjithse në Shqipëri punova afro 30 vjet më japin nje pension afro 100 $ në muaj(faktikisht ato ja kam lënë nipit në Tiranë), këtu me pensionin që më japin mund të ha e të vesh cfarë të dua e të gjezdis ku të mundem.
Pra nuk më mungon absolutisht asnjë gjë. Për këtë i falem Amerikës per natë.
Është vend me të vërtetë i bekuar nga Zoti madh..
Për këtë duhet ta falënderojne gjithë shqiptarët. Me sa ndigjoj
Amerikanët po ndihmojnë vëllezërit tanë të Kosovës, inshallah një ditë të ndihmojnë edhe ne Çamët për të drejtat tona. Inshallah!.

Për mbesat e mia Betullën dhe Albën, do të them vetëm që janë shumë te mira dhe në jetë shumë të suksesshme. Stërnipi im , Lisi dhe stërmbesa Dea, që janëe lindur këtu, flasin gjuhën tonë shumë bukur dhe recitojnë vjersha në shqip.
Ata do të bëhen njerëz të mirë dhe do ta duan si Amerikën ashtu edhe Shqiperinë e vertete!

Ju urojmë pleqëri të bardhë dhe ju faleminderit për intervistën!

[EDLIN]

Nga Shefki Hysa

DËSHMIA


- Tregim -


Fatija u drodh kur zëri i nuses i preu fillin e mendimeve. Njëlloj sikur ta kishin llahtarisur në gjumë. Fundja njëfarë gjumi është edhe rënia në mendime, përhumbja në sterrën e vetes ku janë mbledhur pikë e pikë dhimbjet, hidhërimet, tërë vuajtjet dhe hallet e jetës. S'ka ilaç më të mirë për të qetësuar plagët pa shërim, plagët e lëndura pa dashje. Kuturisesh në mendjen tënde, e shtjell dhe e tjerr atë të shkretë ashtu ngadalë si shtëllungën e leshit, siç ia ka ënda dhe shtriganes pleqëri. Po ç'tha nusja vallë? E gjora ajo që e pandeh të lajthitur kërcuren plakë!
- Të ndjeva zënë apo më bënë veshët, bijë? - iu kthye të resë që po grinte ca lakra në një tepsi të vjetër bakri.
Gjysmare çdo gjë në atë kasolle ku kishin gjetur strehë pas mënxyrës që i ndoqi këmba-këmbës gjer te portat e kufirit shqiptar. Dhe, si të mos mjaftonin kujtimet e lemerishme që i lëvrinin herë pas here në sytë e mendjes, na edhe varfëria, si një grusht gjembash më shumë.
- Një komision thashë, ka ardhur një komision me ca të huaj, - përsëriti nusja, në fytyrën e së cilës mëma dalloi haptas keqardhje.
Ndjeu të rrënqethura nëpër trupin e plakur e të zhubrosur si një topth leckash, më shumë të rëgjuar prej marazit se prej pleqërisë.
- Të huaj the? Po ç'duan të huajt këtu?! - sa s'klithi e tëra e ngjethur, pa kuptuar në se ishte prania e të huajve apo diçka tjetër që i ndillte urrejtje.
- Thonë se janë njerëz që na e duan të mirën, moj nënë. Mbledhin dëshmira për krimet e gjaksorëve tanë… Thonë se do t’i dënojë bota zervistët grekë, që dogjën, vranë e prenë Çamërinë tonë, - e ëmbëlsoi zërin e reja, si të kishte përpara të voglin e saj trevjeçar që duhej patjetër përkëdhelur.
- Mirësi zeza e të huajit! Ah!… I huaji i huaj mbetet, moj bijë. Kije nga mëma këtë… Po ç'kërkojnë ata?… Ma thuaj edhe njëherë se sikur më gjëmojnë veshët! – theksoi mëma, sa mosbesuese dhe kureshtare, e shndërruar sakaq si flaka që shpërthen në një zjarr bubullues.
- Janë mbledhur njerëzia në shtëpinë e Rexho Plakut dhe u tregojnë për të këqijat që na kanë bërë grekët, sesi na vranë e na përzunë nga shtëpitë, na grabitën e na dogjën pasuritë, na lanë muhaxhirë pa atdhe, - tha e përlotur nusja.
- Ashtuuu?! - mërmëriti mëdyshas mëma dhe sikur i shkrepi edhe nëpër skutat e shpirtit të vrerosur një dritëz.
Iu kujtua se kishte kaluar më shumë se një vit nga ajo ditë e mallkuar kur mortja, me pamjen e të pabesëve zervistë grekë, ishte turrur në fshatin e tyre, atje në Çamëri, shtëpi më shtëpi, i kishte ngulur thonjtë e vet, tërbimthi, në jetën e njerëzve të pafajshëm, theri, griu e përgjaku burra, djem e fëmijë… Mortje burracake që nuk kursente as gratë!…
"Oh, mallkim, vetëm mallkim! – brofi qenia e saj e rebeluar në vetvete. - Mallkuar në jetë të jetëve! Të huajt! Ata që na vranë natën e na qanë ditën!… Kështu dhe ngaherë, kështu… Mbase që kur është krijuar kjo botë… I huaji vret dhe me thikë, edhe me të qeshurën e vet, me plumb dhe me bukë. Po, po, të merr më qafë edhe buka e të huajit! Të ngec m'u në fyt, të mbyt e prapë s'të beson kush… Prandaj edhe përsëritet e përsëritet pafund historia me të huajt… Si në Çamërinë tonë… Jo, o të huaj, nuk ju zë dot besë… Të paktën unë, korba plakë. Se ishit ju që më katandisët kështu, kallogre"…
Mëma e egërsuar një copëherë, si ata që i zë gjaku dhe e humbasin toruan, u harrua përballë skenave të tragjedisë, që ndërtonte e rindërtonte vazhdimisht imagjinata e sa e topitur, gjersa e shkundi zëri i nuses nga ajo vetëshushatje. E përjetonte ditë e natë këtë gjendje shtangieje që i sillte në sytë e mendjes, si me magji, tërë të vdekurit dhe ajo i hakërrohej mortjes me krahët e përfytyrimit, e zbonte larg, shumë larg, pastronte plagët e frikshme të viktimave dhe bisedonte e bisedonte pa u lodhur me ta… Qanin hallin e përbashkët…
Në fund të fundit, kredhja në të kaluarën, sado torturuese, ishte e vetmja kënaqësi që e ngushëllonte mëmën, përveç nipit trevjeçar që e donte si dritën e syve. I ngjante djalit të saj ajo fëmijë dhe, nëse i gëzohej dritës së syrit, i gëzohej pikërisht për atë trashëgimtar…
- The gjë, bijë? Se mua po më lënë edhe veshët, të keqen, - u ndje mëma dhe padashur vuri re se edhe e reja, megjithëse nuk i kishte mbushur të tridhjetat, po rrudhej dhe po zbardhej para kohe, si shumë vejusha.
- Thashë se ata të huajt sikur nuk po u besojnë dëshmive gojore të njerëzve tanë. U duken fantazira…
I theri zemra Fatijes, si ta kishte goditur edhe atë thika e zervistëve. Iu err vështrimi dhe u shushat përsëri. U deshën duart e nuses kësaj here për ta shkulur nga ajo gjendje të fikëti. Njëlloj asfiksie logjike.
- Kujdes djalin, nuse, - tha befas mëma dhe u çua me mundim, në këmbë.
Duart nuk ia shqiste prehërit të tumaneve si të ishte nuse shtatzanë dhe të priste fëmijën e parë. Në kokë i zukaste i vetmi mendim se i huaji mbetet i huaj. Dhe i dridhej i tërë trupi si nga ethet…
Në udhë e sipër vuri re se gjethet e bajameve ishin zverdhur. Mbi kryet e saj varej një qiell i trazuar vjeshte. Ishte vjeshtë e vitit 1946. Poshtë Konispolit, në Vasilikua tymosnin ende zjarret e muhaxhirëve të Çamërisë. Në Qafëbotë zbardhnin gurë varresh. Ende s'ishte tharë dheu mbi ato varre…
Plaka zbriste drejt mesit të fshatit duke u mbajtur nëpër trungjet e ullinjve dhe bajameve. Hepohej për t'u rrëzuar e nuk rrëzohej. Shpresat e mbanin në këmbë…
Ajo e pa që larg grumbullin e njerëzve, edhe ata e panë atë. Të huajt, ndonëse u përkthehej gjithshka me hollësi, vazhdonin të tundnin kokën mosbesues, u dukej si një gogol më tepër i sajuar se sa një e vërtetë e jetuar vrasëse, persekutuese, përndjekëse, masakra që përshkruanin dëshmitë gojore. Mospërfillja po i nxehte konispolitët e çamët e mbledhur përballë komisionit.
Fatija që e merrte me mend, pak a shumë, rrjedhën e bisedimeve, u dha në krye të sheshit. Për çudi, një lloj force e zgjuar diku brenda saj ia bënte më të sigurt hapat. I huaji mbetet i huaj, i vetmi mendim refren përbrenda kafkës së saj, mbështjellë me shaminë e bardhë lidhur ndën gushë. Dhe urrejtja ia valonte trupin e tkurrur e të kërrusur nga llahtara e mënxyrës. Ashtu e kërleshur, në dukje, shtrëngonte ende, me duart që i dridheshin, prehërin e tumaneve. Njerëzit e irrituar heshtën, duke i hapur udhë, sikur ajo po sillte një provë të madhe që përmbante në vetvete të gjitha provat, faktet e dëshmitë, ato që thanë e që do të thonin… Atëherë të huajt nuk do të guxonin t'i lëviznin më kryet me mosbesim…
Sytë e të gjithëve njëherësh u mbështetën në prehërin e tumaneve, në një pritje të ankthshme, sikur nga barku i saj do të lindte, aty për aty, një fëmijë që do të rritej në çast për të dëshmuar me shenjat e plagëve, me klithmat e tmerrit përballë torturave të vdekjes, gjithçka kishin vuajtur, parë e dëgjuar çamët e përvëluar…
Edhe njerëzit e komisionit sikur parandien diçka. Ata heshtën dhe ia ngulën vështrimet plakës si një dëshmie të gjallë të sajuar, ashtu si një nyje vuajtjesh, dhimbjesh e varfërie të papërceptueshme nga mendjet e tyre.
Mëma po afrohej ngadalë si një ceremoni e përzishme. Një hop ajo u mëdysh: të ndalej apo të shkonte gjer në fund të atij korridori njerëzish, ku rrinin të huajt. Fytyra po i shtrembërohej, hera-herës, si dikur në nusërinë e saj nga dhimbjet e lindjes së djalit, të birit të vetëm që ia masakruan përpara syve xhelatët zervistë. Askush nga ata që e rrethonin nuk guxonte të pipëtinte, t'i thoshte qoftë edhe një fjalë të vetme.
Kur u afrua para tryezës së të huajve ndjeu se iu rëndua frymëmarrja, lotët që u kishin shterur prej kohësh syve të saj të thelluar, sikur u rrokullisën e i zunë lëmshas fytin. Megjithatë i ngriti sytë nga barku i saj dhe u hodhi një vështrim të egërsuar të huajve, nga duart iu shkëput, befas, një shtëllungëz flokësh që u hap përmbi shkresurina me pamjen makabre të një lëkure të rrjepur nga një kokë njeriu…
Të huajt hovën përpjetë dhe u zbrapsën me llahtarë. Një klithmë si prej korbi u ngrit nga kraharorët e njerëzve. Vështrimi përbuzës i mëmës i përfshiu të gjithë dhe u ndal mbi të huajt. Ata s'bëzanin, si të tromaksurit prej një ndëshkimi që mund t'ia behte nga çasti në çast.
- Donit dëshmi për kriminelët dhe krimet e tyre? Ja ku e kini! Flet vetë për tërë atë gjëmë që na hodhën në kurriz të pabesët, - tha dhe zëri iu këput si nga një goditje e beftë.
Lotët i rrodhën nëpër brazdat e faqeve të rreshkura. Heshti pak pastaj nisi të rrëfente, më shumë si për vete se për të tjerët.
- Një krakurimë e ethshme këpucësh me gozhdë u ndie nëpër shkallët e gurta. Ngrimë në pritje. Parandjenja e së keqes apo hija e atij troku ogurzi, që po i turrej si kurrë ndonjëherë shtëpisë sonë dykatëshe, si një kala e gurtë në një shpatull bregu atje në Çamëri, na e vuvosi gojën. Seç kishim një gëzim atë ditë, nuk mbaj mend mirë, por po qeshnim me djalthin që kolovitej në supet e tim biri. I ngriu edhe fëmijës e qeshura në buzë. Nusja e djalit, dyllë e verdhë, sikur e nxiti gjë, arriti të rrëmbente mashanë në vatër dhe mbeti me sytë e tromaksur nga dera. Graburitja u ndërpre, fare pak, aq sa i duhet një njeriu për t'u mbushur mirë me frymë, në sheshin në krye të shkallëve, pastaj një goditje shkelmi dhe dera u përplas si rrufe pas mureve, njëri kanat i dalë nga mentesha u anua me një gërvimë ankuese. Në prag u dhanë dy ushtarë të Zervës, dy mjekëroshë, njëri më zdap se tjetri. Ai më i gjati kish një sy të kuq, të egërsuar nga të pirët a ndoshta nga pagjumësia, me një vështrim si të qenit të tërbuar. Shkuli sakaq kamën nga brezi dhe ashtu vëngërosh na u kërcënua të mos lëviznim vendit, të mos ulërinim, po të na dhimbsej lëkura. Nusja vuri të dy duart mbi fytyrë për të mbytur klithmën që i shpëtoi prej lemerisë. Ushtari tjetër, një kokëtul, që dinte vetëm të zgërdhihej, ia vuri majën e kamës në fyt asaj në çastin që po matej t'i binte me masha për t'u mbrojtur. U sula midis ushtarit dhe nuses dhe i shtyva larg e larg e tmerruar. Zemra më rrihte si daulle në gjoks. Djalthi, megjithëse në duart e babait të tij, i lemerisur nga ardhja brutale e atyre të panjohurve, ia plasi befas të qarit me britma. Pushoje atë kulish se ia këputa kokën si të zogut, iu gërmush tim biri vëngëroshi dhe po i afrohej me sytë që i vetëtinin ligësi. U lëshova prapë midis gjakësorit dhe djalit. Ishin pothuaj mosha e tim biri ata të dy, të paemrit, as njëzetvjeçarë dhe mizorë si pjellë djalli. Na detyruan të mblidheshim në qoshe të dhomës djalë, nuse dhe unë që i mbroja me trupin tim nga maja e urryer e asaj kame në duart e vëngëroshit. Kokëtuli, që mbante të dy pushkët dhe një kamë, vërdallisej nëpër shtëpi, me atë të qeshurën e vet të pështirë, pa zë, si e një të sëmuri prej damllasë. Dyshemeja e vjetër prej dru rrapi rënkonte e bubullonte prej atyre këpucëve të rënda që mbanin ata të mallkuarit. Vëngëroshi pëmbysi stivën me dyshekë e jorganë, sepetet, dollapët, e bëri rrëmujë tërë shtëpinë, duke e kthyer gjithçka së prapthi. Kërkonte flori, kurse kokëtuli s'na i ndante sytë tek vinte rrotull e gjuante me majën e këpucës rrobat e pajës sime. Im bir mezi e përmbante veten, por unë ia prisja hovin, duke e pickuar të heshtëte dhe duke i ndenjur për çdo rast përpara. Vëngëroshi që s'po gjente asgjë të vlefshme, shfrynte e hungëronte mbyturazi. Sa s'po pëlciste nga inati. I nxinte balli. E ndiqja me ankth çdo lëvizje të tij dhe atë çast do të doja ta kisha vërtet një grusht flori për ata kokudhë vetëm të mos më preknin djalin, nusen dhe fëmijën e tyre, xhanin tim, flori e shkuar floririt. Po në një çast vëngëroshi drejtoi trupin dhe e urdhëroi kokëtulin të na lidhte. Oh, ai çast! Si ia dridhte qerpikët e syve ligësia atij krimineli. Si i shtrëngonte nofullat dhe dhëmbët, si turfullonte ai dac i zi zemërak. O Perëndi, ç'krijesë e shëmtuar mbi dhe! Iu hodh përsipër tim biri, ia shkuli nga duart foshnjen e lebetitur, e flaku në grumbullin e rrobave dhe i vuri këmbën në grykë gati për ta mbytur. Djali im u shkëput nga duart e kokëtulit dhe hovi për të shpëtuar fëmijën. U kacafytën me vëngëroshin, i cili iu kthye me grushta e shkelma. E kapi për flokësh dhe zuri ta zvarriste nëpër dhomë. Unë e nusja, lidhur bashkë, bërtisnim të pamundura për ta shpëtuar. Kokëtuli e mbante përkrahësh tim bir dhe vëngëroshi e qëllonte gjithë egërsi me këpucët e rënda, në bark. Sytë i ishin përgjakur nga tërbimi. Kur u këput e ra në shesh trupi i tim biri, gati pa jetë, vëngëroshi i pangopur, i nguli kamën në zemër, e shkuli dhe ashtu të përgjakur e nguli prapë e prapë e prapë… U ndez edhe kokëtuli… Me bajonetë… Ia bënë trupin vrima-vrima… Nusja i humbi menjëherë ndjenjat, kurse unë ashtu si nëpër mjegull, me zemrën e copëtuar, gati në të fikur, e pashë tërë atë llahtarë se si klithte im bir: "Oh, nanë, më vranë"! Se si hidhej e përdridhej kufoma ende e ngrohtë; si rridhte gjaku currila-currila, spërkati murin dhe rrobat e gjakësorëve, u derdh nëpër dysheme, një pjesë kullonte nëpër një të çarë poshtë në errësirën e katoit, kurse pjesa tjetër u mblodh e ngriu te këmbët e mia…
Po se mos u mjaftuan me kaq?! Kokëtulit nuk i shqitej nga buzët ajo e qeshur lugati, kurse vëngëroshi seç më bërbëliste, duke m'u zgërdhirë në hundë me thikën që pikonte gjakun e djalit tim… Më ishte tharë goja. Ashtu me sy të shqyer nga ajo llahtarë e paparë dhe e padëgjuar, nga ajo mënxyrë tepër e rëndë për supet e mia prej nëne të thinjur, e kisha humbur pothuajse fare ndjeshmërinë… Isha si një kufomë e gjallë… Kurse katilat, që donin të më torturonin edhe më, pasi ma therën djalin, si bagëtinë, ia rropën kokën dhe lëkurën e përgjakur ma rrasën në prehër të tumaneve… Atëherë m'u err edhe ajo pak dritë e syve dhe s'pashë më… Kur erdha në vete ata kishin ikur…
Shtëpinë e larë në gjak e lava edhe njëherë me lotët e mi dhe mora udhën përtej kufirit, të paktën, të shpëtoja djalin e nusen nga kthetrat e flamës që na hodhi mbi krye Zerva me atë bandë burracakësh të mallkuar…
Turma, që dëgjonte e nemitur, si pakuptuar u ndez në një murmurimë rebelimi që po e mblidhte grusht përqark mëmës. Ashtu e njësuar ajo masë njerëzish, dikur e përdhunuar, rrezatonte dëshirën e ethshme për drejtësi, përballë tryezës së komisionit…
Të huajt, që tashmë e kishin mbledhur veten, sikur e thithën nëpër çdo qelizë të trupit të tyre mizorinë që kishin vuajtur këta njerëz, revoltën që u shkaktonte gjymtimi ende i pashpaguar… E drejta ishte po në mes tyre, e masakruar…
Shkrepën disa herë aparatet fotografike, si për të fiksuar në celuloid zemërimin njerëzor, seç shkruan në ato kartërat e tyre, i mbyllën me nxitim nëpër ca çanta të zeza dhe u larguan me makinën që i kishte sjellë…
Mëmë Fatija mori me përkëdheli dhe dhimbje lëkurën e kokës së të birit, e mbështolli tërë kujdes e merak, shkopsiti polkën dhe e rrasi në gji, pranë zemrës, si të donte t'i jepte jetë nga jeta e saj…
I vështroi edhe njëherë njerëzit me sytë e përlotur dhe ashtu me duart përmbi kraharor u kthye për të ikur…
Njerëzit i hapën udhë pa folur. Ajo po largohej, megjithatë mbeti si një plagë e re e pashërueshme në zemrat e tyre, një plagë më shumë përkrah plagëve të sapolënduara të pafajësisë që u ndriçonte fytyrat…

[EDLIN]