SHBA. ende Nr. 1 (The Economist)

[D@mian]

Fillimisht marre nga Peshku pa uje.

Marrë nga “The Economist“
28 Qershor 2007

Edhe perandoritë më të mëdha ndjejnë dhimbje kur humbin luftëra e prandaj s’është ndonjë çudi që Iraku peshon kaq rëndë në mendjen e Amerikanëve. Shumë prej tyre duan të ikin sa më shpejt që të jetë e mundur, një numër akoma më i madh tani do të donte që të mos e kishin pushtuar kurrë ndërsa për një numër në rritje, paaftësia e superfuqisë për të diktuar vullnetin e vet në Mesopotami është një shenjë e një problemi më të thellë.

Pothuajse 6 vjet pas 11 Shtatorit, meraku për fuqinë ushtarake të Amerikës është në rritje. Iraku dhe Afganistani (një vend tjetër i largët ku ShBA mund të jetë duke humbur betejën si pasojë e trupave dhe aleatëve të pakët) i kanë pakësuar mjaft burimet e Pentagonit. Ushtria, e cila synonte të kishte 17 brigada në veprim në çdo kohë, tani ka në fushën e betejës 25 të këtilla dhe megjithëse po përdoren rezervistët dhe forcat dytësore trupat Amerikane po harxhojnë mbi gjysmën e shërbimit të tyre në veprim e sipër krahasuar kjo me trupat Britanike që harxhojnë për këtë vetëm 20%.

Ndërkohë ka plot shqetësime të tjera që i gërricin nervat Amerikës si për shembull shfaqja e Kinës si një superfuqi rivale embrionike e cila ka një ekonomi që shpejt mund t’ja kalojë asaj Amerikane (të paktën përsa i përket aftësisë të krahasuar blerëse), rishfaqja e një Rusie grindavece të fuqizuar nga gazi natyror, shpërfillja nga Korea e Veriut që ka vendosur që të ketë armë bërthamore, vendosmëria e Iranit për ta ndjekur këtë shembull, mungesa e entuziasmit nga Europianët për luftën mbi terrorin të Bush, mospranimi nga Arabët i nismave të tij për demokratizim dhe rezistenca e drejtuar nga Chavez ndaj kapitalizmit Amerikan në vetë kopshtin e mbrapëm të Amerikës. E s’bëhet më fjalë vetëm për gjeopolitikë; bankierët Amerikanë po shqetësohen se qendra të tjera financiare po forcohen në krahasim me Wall Street ndërsa konservatorët turfullojnë për paaftësinë e Amerikës për të mbrojtur kufijtë e vet. Sa për ndikimin mbi zemrat dhe mendjet, ngjarjet në Abu Graib dhe Guantanamo, avashllëku i Amerikës në luftën kundra ngrohjes të planetit dhe shpërfilloja e Palestinezëve i kanë kushtuar shtrenjtë; pyetsorët tregojnë që gjithnjë e më pak të huaj i besojnë Amerikës dhe disa i shikojnë diktatorë te Kinës si më pak të rrezikshëm.

Fuqia në duart e gabuara

Ndjenja e pakësimit të fuqisë nuk është e keqe vetëm nga ana psikologjike për Amerikanët dhe po fillon të ketë pasoja të rrezikshme në vend. Kritikat ndaj Kinës janë shndërruar në një strategji mbrojtëse si nga të majtët ashtu edhe nga të djathtët dhe izolacionalizmi po rritet. Shumica e Demokratëve duan që tani një Amerikë “që shqetësohet vetëm për veten e saj”.

Jashtë kufijve Amerikanë përshtypja e pakësimit të fuqisë të ShBA mund të ketë pasoja edhe më të rënda. Revolucionarët Islamikë Iranianë dhe Vladimir Putin mendojnë që një ShBA e lënduar nuk do të jetë në gjendje ti mbajë nën fre ndërsa aleanca perëndimore gjendet nën kërcënimin e një rrethi vicioz të shëmtuar; pëer shembull nëse Italia arrin në përfundimin që ShBA nuk do të ketë sukses në Afganistan atëherë do të japë akoma më pak trupa për forcën e NATOs atje, gjë që do ti detyrojë akoma më shumë Amerikanë të ngrenë pikpyetje mbi rolin e tyre në Afganistan.

Megjithatë Amerika po nënvleftësohet si nga miqtë, ashtu edhe nga armiqtë të cilët kanë ngatërruar dështimet afatshkurtëra të Qeverisë Bush për dobësi më të thella. As fuqia ushtarake, e as ndikimi Amerikan mbi mendjet dhe zemrat nuk janë në zhdukje por thjesht nuk po përdoren aq mirë sa ç’duhet të përdoreshin. Mundësitë janë më të mëdha sesa rreziqet paçka se Amerika duket më e dobët sesa në vitin 2000. Por a është kjo një pasojë e një rrëshqitjeje tektonike apo thjesht pasojë e gabimeve të një qeverie? Fakti është që zv. Presidenti Dick Cheney dhe ish Ministri i Mbrojtjes Donald Rumsfeld nuk e respektuan doktrinën e urtë të Roosevelt-it, “fol butë por mbaj një shkop të madh në dorë” kur pas 11 Shtatorit, Shtëpia e Bardhë rrahu fort gjoksin për fuqinë e Amerikës. Në atë përiudhë të shkurtër “shoku dhe mahnitjeje” kur Amerikanët ishin “burra”, disa prej aleatëve të tyre “femërorë” ishin me fat nëse thjesht ftoheshin të bashkëpunin e në fakt disa nga “Europa e vjetër” u kthyen fillimisht mbrapsht kur filloi lufta në Afganistan. Ndërkohë Bush shpalli një “luftë kundra terrorit” në vend të një lufte mbi Al-Kaedën duke e zgjeruar frontin në përmasa të pakontrollueshme (e duke i hapur rrugën Guantanamos).

Mburrjet mund të ishin të mëdha por shkopi ishte i dobët. Rumsfeld s’i dëgjoi gjeneralët e tij dhe dërgoi shumë pak trupa në Irak ndërsa shpërndarja e ushtrisë Irakene thjesht e zmadhoi problemin disa herë. Mund të diskutohet nëse lufta në Irak ishte e fitueshme apo jo por është e vështirë të përfytyrosh ndonjë qeveri të ardhshme Amerikane që flet në mënyrë kaq të papjekur për ndryshim regjimesh.

Amerika, e domosdoshmja

Deri diku, zoti Bush kritikohet pa të drejtë. Ndryshe nga si e paraqesin Demokratët historinë, Amerika nuk gëzonte ndikim të pakufizuar në botë para fillimit të presidendës të tij. ShBA vërtet fitoi luftën e ftohtë por pësoi edhe disa dështime si Vietnami ku vdiqën 58,000 Amerikanë (16 herë më shumë sesa në Irak), Irani e ka shpërfilluar që nga ditët e Presidencës të Jimmy Carter ndërsa Korea e Veriut që një gjeneratë më parë. Sa për ndikimin mbi mendjet dhe zemrat, Franca ka pothuajse një shekull që ankohet për Coca Cola-n dhe Hollyëood-in.

Parë nga ky këndvështrim i mbizotërimit relativ e jo absolut, ndikimi i një superfuqie qëndron jo vetëm në atë që mund të arrijë por edhe në atë që mund të ndalojë. Edhe sot, fuqia mohuese e Amerikës është mjaft e madhe dhe shumë pak gjëra të rëndësishme mund të ndodhin pa miratimin e saj. Irani dhe Korea e Veriut mund ta shpërfillin ”Djallin e Madh” por vetëm ShBA mund të ofrojë njohjen dhe pranimin që kërkojnë këto regjime. Në çdo fushë, që nga lufta kundra ngrohjes të planetit e deri tek përpjekjet për një paqe Arabo-Izraelite, Amerika është thjesht e domosdoshme.

Kjo vjen ngaqë Amerika ka akoma fuqinë më të madhe ushtarake. Po, ushtria e saj është në vështirsi dhe e shpërhapur e nuk do të mund të bënte një luftë tjetër të vogël sipas dëshirës së saj por megjithatë Amerika mund të zbresë 1 milion e gjysëm ushtarë në fushë ndërsa shpenzimet e saj për ushtrinë janë pothuajse të barabarta me ato të të gjithë vendeve të tjera të botës së bashku. Ka edhe rezerva të tjera; shpenzimet ushtarake dhe ushtria janë mjaft më të vogla sesa në të kaluarën ndërsa një diplomaci më e mirë do t’ja shumëfishonte fuqinë. Një prej ironive të ”luftës mbi terrorin” të Bush është që vrulli i tij ishte i dëmshëm në përpjekjen për të tërhequr sa më shumë përkrahës dhe ushtarë sepse as bashkkombasit e tij e as aleatët s’ishin të bindur që rrezikoheshin me të vërtetë (e pse duhet të ishin të bindur? Perëndimi harxhoi 4 dhjetvjeçarë duke u kapërthyer me një perandori me armë bërthamore që shtrihej nga Berlini deri në Vladivostok ndërsa Al Kaeda krahasuar me të është thjesht një gjë e vockël).

Pyetsorët që tregojnë pakësimin e ndikimit të Amerikës mbi mendjet dhe zemrat e njerzve tregojnë gjithashtu edhe vlerësimin e vazhdueshëm të vlerave të saj; veçanërisht lirisë personale dhe të veprimit. Edhe emigrantët dhe mallrat e huaj që shqetësojnë kaq shumë disa Amerikanë janë në të vërtetë vlerësime për këto vlera (krahasuar me Amerikanë, perandoria e fundit që ngriti një mur rreth kufijve të saj, BRSS, po përpiqej ti mbante shtetasit e saj brenda e jo të mbante jashtë ata që donin të hynin). Nuk është një aksident që anti-Amerikanizmi është ushqyer nga ato ndodhi, si Guantanamo, kur Amerika është shfaqur si jo-Amerikane. Ky është ndikimi shumëfishues që Bush s’e kuptoi, fito betejën për mendjet dhe zemrat dhe nuk të duhet shumë fuqi ushtarake për të marrë atë që do.

Parim i mësipërm duhet mbajtur parasysh për sfidën nga Kina e cila do të përballet gjithnjë e më shpesh me Amerikën, si në fitimin e medaljeve Olimpike ashtu edhe në lëshimin e raketave drejt qiellit. Thjesht rritja e Kinës turbullon politikat rreth Oqeanit Paqësor por kjo nuk do të thotë që Kina do t’ja kalojë automatikisht Amerikës pasi politika Kineze është e brishtë dhe diferenca midis dy vendeve është e stërmadhe. Për më tepër ekonomia s’është një lojë me shumë zero; deri më tani një Kinë më e suksesshme ka ndihmuar në pasurimin e mëtejshëm të Amerikës. Një Amerikë që vazhdon të jetë e hapur ndaj Kinës, një Amerikë që i qëndron vlerave Amerikane ka shumë më tepër mundësi të ndikojë në krijimin e një Kine siç e dëshiron.

Nëse Amerika do të ishte një letër me vlerë në treg, atëherë këshilla e specialistëve do të ishte të blehej pasi është një udhëheqës tregu i nënvleftësuar që thjesht ka nevojë për drejtues të rinj. Kjo vë në pah një pikë tjetër të fortë të saj; Amerika ka aftësinë të ndreqë veten më shumë se çdokush nga konkurruesit e saj. Nën presionin e votuesve, Bush ka rizbuluar që tani disa nga të mirat e bashkëpunimit shumëpalësh; flet për ndryshimin e klimës dhe një nismë për paqe në Lindjen e Mesme mbetet e mundshme. Zgjedhjet Presidenciale vitin e ardhshëm ofrojnë një mundësi tjetër për ripërtritje. Këto ndryshime nuk janë automatike, diçka (mbase një dështim në Iran) mund të pasojë Irakun po ashtu si Watergate ndoqi Vietnamin por Amerika e mori veten nga problemet e viteve ’70-të. Do të kthehet përsëri akoma më e fortë.

Përshtati: Llukan Tako