Kastriotet Dalin Ne Skenen Politike Per Here Te Pare Ne Vitin 1368 Ne Kanine

[Cimo]

Për të ndriçuar në përgjithësi një epokë të caktuar, apo një personalitet të veçantë, të shquar në histori, siç është Gjergj Kastrioti-Skënderbeu, domosdo duhet mbështetur në burime dokumentare që ruhen nëpër arkiva të ndryshme, qofshin ato të botuara, pjesërisht të botuara apo të pa botuara; të cilat janë si një hallkë ndërlidhëse në mes të historisë kombëtare shqiptare, me historinë e vendeve të Ballkanit, Lindjes së Afërme dhe Evropës në veçanti. Shumë herë një gjë e tillë është e pamundur, për shkak të mungesës së burimeve të shkruara; po në raste të caktuara, edhe kur ato ekzistojnë, faktori njeri, me veprimet e tija të njëanshme, tendencioze dhe të mbrapshta, ka bërë që shumë fakte, ngjarje e data, të shtrembërohen, të keqinterpretohen, deri në skajshmëri ekstreme, për qëllime të caktuara.

Ballafaqimi i studiuesve me raste të tilla është i shpeshtë, shkakton vështirësi të shumta dhe herë-herë krijon rrëmujë të vërtetë, duke nxitur debate të ashpra për saktësimin dhe vlerësimin kritik të një burimi a dokumenti, i cili është botuar e ribotuar në edicione të ndryshme. Është tashmë i njohur, se botimi i parë i një burimi [dokumenti] zakonisht shfrytëzohet nga studiues e krijues të fushave të ndryshme, si akt i kryer, domethënë i saktë dhe preciz, pa pasur mundësi që të konsultojnë origjinalin, respektivisht të krahasojnë dhe ballafaqojnë atë që ju është servirur me dokumentin e vërtetë.


Dokumenti nr. 1019 nga arkivi i Dubrovnikut, në të cilin për herë të parë në histori përmendet emri Kastriot

Duke shfrytëzuar lëndën burimore të arkivit të Dubrovnikut, dokumentet origjinale për shekullin XIV, të cilët ruhen në fondin: seria e dokumenteve të Vjenës; në signaturën nr. 1019, kemi studiuar origjinalin e dokumentit nga 2 shtatori i vitit 1368, në të cilin, për herë të parë në histori, [nga dokumentet e shkruara të njohura deri me sot] përmendet emri Kastriot.

Pos ribotimeve në disa gjuhë, ky dokument është përkthyer edhe në gjuhën shqipe. Fillimisht të përkthyer e hasim në "Burime të zgjedhura për historinë e Shqipërisë" volumi II, Tiranë 1962; pastaj në Prishtinë nga T. Geci në vitin 1968 dhe R. Abdyli në vitin 1984. Botimi i Tiranës me atë dr. R. Abdylit është identik, nuk ka asnjë ndryshim, as në stil e as në gjuhë, ndërsa përkthimi i dr. T. Gecit ndryshon. Të tri këto përkthime kanë lëshime të ndjeshme, nuk janë të sakta dhe precize, ju mungon qasja profesionale, ndoshta si pasojë e mosnjohjes së paleografisë sllave, cirilike dhe glagolike, apo nga mosshfrytëzimi i origjinalit [këtu përjashtojmë T. Gecin, i cili si duket ka shfrytëzuar origjinalin], gjithnjë duke u mbështetur në botimet e bëra nga studiues të huaj, që kanë mangësi dhe paqartësi të shumta.

Rrethanat historike, në të cilat kaloi populli shqiptar nën sundimin dhe okupimin e perandorive të mëdha, nën administratën fetare të Vatikanit, Bizantit dhe Stambollit, nën ndikim kulturor të gjuhëve: greke, latine, turke e sllave, krijuan zbrazësi të shumta për periudha të rëndësishme të historisë sonë kombëtare. Burimet e shkruara kryesisht u ruajtën jashtë Shqipërisë, në shtete të ndryshme në arkiva dhe biblioteka të shumta shtetërore, kishtare, por edhe private dhe kryesisht në gjuhë të huaja. Një ndër arkivat më të pasur për shekullin XIV, për historinë e Shqipërisë në veçanti e Ballkanit perëndimor në përgjithësi, është arkivi historik i Dubrovnikut, për shkak të rolit të rëndësishëm që kishte Dubrovniku në sferën e marrëdhënieve ekonomiko-shoqërore dhe financiare, me vendet fqinje ballkanase. Një vend i rëndësishëm i takon Shqipërisë dhe familjeve princërore e bujare të saj, në këto marrëdhënie që kanë lënë gjurmë të shumta të shkruara. Familja më e dalluar është ajo e Kastriotëve, për të cilën në fonde të shumta të këtij arkivi ruhen dokumente, akte dhe testamente të ndryshme, të karakterit publik dhe privat.

Njëri nga dokumentet, më i rëndësishmi për këtë familje, ngase për herë të parë, ku gjejmë të shkruar emrin e saj, Kastriot, është dokumenti nr. 1019, nga fondi i dokumenteve të Vjenës, i lëshuar më 2 shtator të vitit 1368. Pos rëndësisë se për herë të parë përmendet emri Kastriot, ky dokument ka edhe një rëndësi tjetër të veçantë, ngase leximi, transkriptimi dhe përkthimi i tij është bërë në mënyrë të gabuar, veçanërisht nga studiuesit e huaj gjermanë, të cilët nuk e njihnin me themel sllavishten. Kjo gjë ka nxitur studiuesit sllavë që të nxjerrin përfundime të gabuara, se Skënderbeu qenka me origjinë sllave.

Kësaj radhe, për t‘iu dhënë fund debateve të shumta kontradiktore; për të hedhur poshtë me forcën e argumenteve pretendimet e qëllimkëqija sllave, ne botojmë fototipinë e origjinalit, transkriptimin në gjuhën sllave me grafema latine dhe përkthimin në gjuhën shqipe.


Transkriptimi i origjinalit

"Ve ime oca i sina i sveto duha porogjinja gdna našego Isa Hsa v leto 1368 mca sektebra .2. die.

Kako hteinj mie Alekezoidru gdia Kanine i Avlonu da budu jedine od DubroveÄ�ane i poiskahe komune Dubrov‘Ä�i bez nijedne sile bez nijedne nevole tekmo s moome dobroome volome kako da sme jedine brate od komuna DubroveÄ�koga i togo radi ja Alekezendre poslah moga vlastelina Dima govore iteki ovuzi rabotu i prijeÅ¡e mi za ovezi moj reÄ�i i bi nih hotenije i ljoboze i svrÅ¡iÅ¡e mi moje pitanije to poiskahe i uÄ�iniÅ¡e mi knigu ver‘nu i zapeÄ�atiÅ¡e peÄ�atiome komuneskome i daÅ¡e jo mojemu vlastelinu Dimu i dosla mi jo i o tome blgodarih bga i zahvalih i togo radi se zgovorih s moimi vlasteli i prisegoh na stoje i bžestvenoje jevanglnje ja i s moimi vlasteli kako me poiÄ�ka Nikola Kabužike kako da bud ja verne DubrovÄ�anine i prijatele i s moimi vlasteli i da sme drežane DubrovÄ�aninu vsakomu kude bude moja vladanja kude jaki i paki kolika kete svrÅ¡ite s moime vlastelinome Dimome ja primam s radostiom jere togo radi ga sme poslale mesto sebe.

Avo vlasteli koi prisegosmo na stoje i bžestvenoje jevanglije imeneme Prodane vojevoda i Mikleuše kefalija Vavloneski Branilo i kefalija Kanineški Kastriote i Rai�e dvorodrežica i Ujegja Stavilece i Stamati i Obrade sudija i Zgure Dukaišerevik i Smokva i Kostadine Šurbovik i Boriše i Gruboje i dragomane i Radivoi i Bgoje.

A ovozi pisanije pisa logofete gdna Alekezendra Gjorica po re�i gdna Alekezendra i vseh vlastele".


Përkthimi i origjinalit në gjuhën shqipe

"Në emër të atit të birit dhe të shpirtit shenjtë nga lindja e Zotit tonë Jezu Krishtit në vitin 1368 muaj shtator, më 2.

Sikur dëshirojmë ne Aleksandri zot i Kaninës dhe Vlorës të bëhemi i vetmi besnik dubrovnikas dhe ti shpreh komunës së Dubrovnikut pa asnjë forcë pa asnjë shtërngesë por vetëm me dëshirën time sikur të ishim vëllëzër të vetëm të komunës së Dubrovnikut dhe për hirë të kësaj unë Aleksandri dërgova fisnikun tim Dimo që të flasi dhe të mbaroj këtë punë dhe t‘iu sjell fjalët dhe dëshirat e mija dhe atyre përulësisht dhe me dashuri t‘iu parashtron dhe ju shpreh kërkesat e mija dhe më bëjnë librin e besimit dhe e vulosin të vulosur me vulën e komunës dhe ia dorëzuan fisnikut tim Dimos dhe më erdhi mua dhe për këtë bekuam dhe falënderuam Zotin dhe për këtë bisedova me bujarët e mij [Në origjinal, kjo fjali është e përsëritur dy herë radhazi. m. a.] dhe u betuam duke qëndruar në këmbë në Ungjillin e Shenjtë dhe hynjor unë dhe bujarët e mij sikur më kërkoi Nikolla Kabuzhiqi se si të bëhem unë besnik i dubrovnikasëve dhe mik me bujarët e mij dhe do të mbahemi dubrovnikas çdonjëri gjithandej ku shtrihet pushteti im dhe kudo që të shtrihet ai dhe kur këto ti përfundoni me fisnikun tim Dimo unë do ti pranoj me kënaqësi ngase për hirë të kësaj e kam dërguar në vendin tim.

Këta bujarë janë betuar duke qëndruar në këmbë në Ungjillin e Shenjtë me emër Prodan vojvoda dhe Miklleushi qefaliu i Vlorës Branillo dhe qefaliu i Kaninës Kastrioti dhe Raiçi oborrmbajtësi dhe Ujega Stavileci dhe Stamati dhe Obradi gjykatës dhe Zgurë Dukagjini dhe Smokva dhe Kostadin Shurboviqi dhe Borishi dhe Gruboj dhe përkthyesi dhe Radivoi dhe Bgoj.

A këtë shkrim e shkroi logofeti i zotit Aleksandër Gjorica sipas fjalëve të zotit Aleksandër dhe të gjithë bujarëve".

Ngritja dhe forcimi i feudalëve e princërve vendas shqiptarë, në disfavor të pushtuesve të huaj, si rezultat i një procesi të gjatë dhe të mundimshëm të zhvillimit politiko-shoqëror dhe kulturor-ekonomik që kishte filluar në shekullin IX, solli formimin e disa shteteve feudale në pjesë të ndryshme të Shqipërisë etnike.

Kronika e Janinës dhe ajo e Epirit nga shekulli XIV na mundësojnë të kemi një vështrim të përgjithshëm për pozitën dhe gjendjen e Kaninës dhe Vlorës në kohën kur u shkrua dokumenti [diploma] i Aleksandrit në vitin 1368. Pas vdekjes së mbretit Dushan, perandoria e tij u shkatërrua shpejt, kështu që menjëherë lindën sundues të vegjël, të cilët ishin gjysmë të varur. Në Shqipërinë Jugore dhe në disa vise të Epirit, pas disfatës së Simeon Uroshit, trashëgimtar i despotatit të Epirit, Niçifori në vitin 1358 bëri përpjekje që të rikthente territoret e humbura në disa vise shqiptare, por kjo gjë nuk i shkoi përdore ngase hasi në rezistencë të fortë të shqiptarëve, përkundër një ushtrie të shumtë në numër që dispononte, në mesin e të cilës kishte edhe mercenarë turq; ai u vra dhe ushtria e tij u shkatërrua në betejën te lumi Ahelos. Ky sukses i feudalëve shqiptarë e vlleh mundësoi forcimin e tyre dhe shtimin e aspiratave për zgjerime të reja.

Në Vlorë e Kaninë, po edhe në viset përreth, sundonte Joan Asen Komneni, i cili u martua me Anën, mamanë e Niçiforit, sipas të cilës mori edhe mbiemrin. Këtë e zëvendësoi Aleksandri, i cili në asnjë dokument të njohur deri me tani nuk thirret Komnen. Ky ishte qytetar nderi i Dubrovnikut dhe kishte raporte të mira ekonomike-tregtare me Dubrovnikun. Pos Aleksandrit, qytetarë nderi në Dubrovnik ishin edhe familjet fisnike shqiptare të: Balshajve, Topiajve, Aranitëve, Matrangëve, Kastriotëve, Muzakëve etj., gjë që ju siguronte favore të konsiderueshme në zhvillimet tregtare dhe shkëmbimin e mallrave me shtetet fqinje. Këto lidhje forcohen edhe më shumë gjatë shekujve XIV e XV, por fillin e kishin që në shekullin XI, për të arritur një nivel të lartë zhvillimi gjatë sundimit të princit të parë të Arbërisë, Progonit dhe bijve të tij, Gjinit e Dhimitrit.

Sipas burimeve të njohura, Aleksandri duhet të ketë sunduar si zot i Vlorës dhe Kaninës nga viti 1363 deri në vitin 1380. Si pasojë e luftërave dhe kontradiktave të pandërprera me feudalët fqinjë, duke mos pasur një pozitë të fortë në principatën e tij, në vitin 1368, kërkoi nga Dubrovniku që të shpallet qytetar nderi, me këtë gjë ai dëshironte që më parë të siguronte strehim, në rast rreziku nga ndonjë e papritur, gjë që ishte e zakonshme për kohën; ngase veprime të ngjashme kishin bërë edhe shumë bujarë të tjerë vendas. Dokumenti i shkruar [diploma] arriti sipas të gjitha gjasave në Dubrovnik, në gjysmën e dytë të muajit shtator të vitit 1368.

Përshkrimi dhe karakteristikat e veçanta të dokumentit
Dokumenti në origjinal është i shkruar në sllavishte të vjetër, me grafema cirilike me elemente të glagolicës. Është i shkruar në letër gjysmë karton, ka dimensione: 26.5cm x 39.8cm. Dokumenti është i ruajtur dhe ndodhet në gjendje të mirë. Është i shkruar me ngjyrë të zezë, me shkrim shumë të imët, në kursiv, që vende-vende lexohet me vështirësi. Siç ishte zakon i kohës, ka shkurtesa të shumta. Në fund, në mes të dokumentit, është gjurma e vulës së rrumbullakët, nga dylli i kuq, që është shumë e dëmtuar, ku mezi mund të lexohen disa grafema. Shkak i dëmtimit të vulës është zhvendosja e shpeshtë e këtij dokumenti në relacionet: Dubrovnik-Vjenë-Beograd-Dubrovnik. Këtë dokument e ka shkruar logofeti Gjorica, siç mund të vërehet në fund të dokumentit. [Logofeti kryesonte zyrën e kancelarisë së princit, e cila hartonte dokumente shtetërore, si diplomat, traktatet ndërkombëtare, letrat zyrtare e private të sundimtarit, mbante korrespodencën diplomatike me shtetet e tjera, kujdesej për të gjitha llojet e akteve, drejtonte financën etj.].

Dokumenti për herë të parë është botuar në vitin 1840, me ribotime të shumta, po asnjëherë korrekte. Ky dokument, në formën e botuar deri tani, ka shkaktuar debate dhe kundërthënie të shumta, të cilat kanë pasur si pasojë shtrembërimin dhe vënien në pyetje të origjinës shqiptare të Skënderbeut. Numri i atyre që kanë mbështetur këtë dokument të botuar e me mangësi është tepër i madh, për shembull: Hopf, Hahn, Ippen, Jireçek, Makushev, Fiander, Shuflaj, Wenger, Mikloshiq, Novakoviq, Hammer, Iviq, Thalloczy, Pisko, Fallmerayer, Paganel, Shafarik, Pastor, Marinesco, po për fat të keq edhe ndonjë shqiptar.

Botimet e bëra në gjuhën sllave nga Karanotvrtkoviqi /1840/, Mikloshiqi /1858/, Makushevi /1871/, Novakoviq /1912/, Stojanoviq /1929/, etj., nuk dallojnë nga njëra-tjetra, pos që Stojanoviqi shton një pikë para emrit të Branillos. Shuflaj, Jireçek e Thaloçi e botojnë dokumentin në vitin 1918 të përkthyer në gjuhën latine, me disa lëshime. Si duket ata kanë shfrytëzuar Mikloshiqin, kështu që këta fillimisht e mohojnë që emri Branillo i takon emrit Kastriot; por më vonë ndërrojnë qëndrim dhe pohojnë se emri Branillo i përket emrit Kastriot. Të njëjtin qëndrim, pra atë se emri Branillo i përket emrit Kastriot, e mbajnë edhe Hopf /1873, /Hahn /1853/, Ippen /1899/, Hammer, /1840/ Pisko /1894/, Fallmerayer /1866/, Paganel /1855/, Pastor /1891/ etj.


Lëshimi i Carl Hopf-it dhe pasojat tepër të rënda që kishte një gjë e tillë në histori

Lëshimin më të ndjeshëm ndër studiuesit e huaj e ka bërë Hopf-i. Në botimin e Chroniques Greco-Romanes, duke folur për trungun gjenealogjik të Kastriotëve, ai thirret në dokumentin e Aleksandrit nga viti 1368 dhe duke mos e zotëruar mirë sllavishten, duke mos lexuar me vëmendje dorëshkrimin, ai nuk përfill fare interpukcionet, i bën një stërgjysh Skënderbeut me emrin Branillo Kastrioti, duke mos lexuar grafemën i në mes të dy emrave. Këtë interpretim të gabuar të Hopfit, në shkencën historike, e kanë shfrytëzuar edhe shumë historianë e shkencëtarë të tjerë, duke formuar idenë e gabuar mbi origjinën e Kastriotëve. Këtë gjë, me mjeshtri të veçantë e kanë shfrytëzuar historianët sllavë, duke shkruar studime të tëra mbi këtë temë.

Për fat të mirë, studiues dhe shkencëtarë të mëvonshëm kanë kapur një lëshim të tillë, duke hedhur poshtë këtë teori të gabuar. I pari, që në mënyrë shkencore hodhi poshtë këtë lëshim të ndjeshëm, ishte Fan Noli. Për fat të keq, deri më tani asnjëherë nuk u botua komplet fototipia [faksimili] i origjinalit, transkriptimi dhe transliterimi i plotë i bazuar në origjinal, por çdo herë u botuan studime të veçanta duke u mbështetur në botimet e mëparshme, ku gabimet ishin të paevitueshme. E njëjta gjë ju ndodhi edhe studiuesve shqiptarë.

Transkriptimi dhe transliterimi i origjinalit të dokumentit nr. 1019 është shumë i vështirë për studiuesit dhe historianët, të cilët nuk janë specialistë të paleografisë sllave, sidomos asaj cirilike dhe glagolike. Shkurtesat e shumta, pastaj grafia e imtë dhe në disa raste dora jo e stërvitur e logofetit, vështirësojnë edhe më shumë transkriptimin dhe transliterimin. Ky dokument është një diplomë e karakterit publik, që mban në vete të gjitha karakteristikat e dokumenteve të kësaj epoke historike. Në fillim është i shënuar invokacioni simbolik, pason invokacioni verbal dhe datimi.


Elementet e veçanta të aktit diplomatik

Invokacioni simbolik, i paraqitur me shenjën e kryqit, tregon nënshtrimin e pushtetit real [të Aleksandrit të Kaninës] ndaj atij kishtar, duke treguar besnikërinë absolute ndaj kishës. Invokacioni verbal, që përdoret në këtë dokument, nuk është karakteristikë e shpeshtë e përdorimit te dokumentet e tilla sllave. Me këtë i rritej vlera dokumentit, duke dëshiruar që të arrihet qëllimi për destinimin e tij. Në këtë rast është i shprehur në formën: Në emër të atit të birit dhe të shpirtit shenjtë. Derisa datimi i dokumentit përbën një rast të veçantë, ngase zakonisht në këtë kohë shënohet në fund të tekstit, kësaj radhe e kemi në fillim të dokumentit dhe tregon datën e shkrimit në formën: në vitin 1368, muaj shtator, më 2.

Teksti i dokumentit [diplomës] përbëhet nga ekspozicioni ose narracioni dhe dispozicioni. Në ekspozicion janë sqaruar rrethanat aktuale për vendimin e shkrimit të një akti të tillë diplomatik. Në këtë rast e kemi në formën: Aleksandri zot i Kaninës dhe Vlorës (...) dërgova fisnikun tim Dimo që të flasi dhe të mbaroj këtë punë, pra qëllimi është i shprehur shumë hapur dhe tepër qartë. Ndërsa dispozicioni, si pjesa më e rëndësishme e aktit diplomatik, që në vete ngërthen objektin moral dhe atë material që i dedikohet pranuesit, na paraqitet në formën: u betuam duke qëndruar në këmbë në Ungjillin e Shenjtë dhe hyjnor (...) të bëhem unë besnik i dubrovnikasëve dhe mik me bujarët e mij, pra shprehet respekti dhe pranohen të gjitha obligimet që dalin nga një akt i tillë. Si pjesë të fundit kemi përfundimin ose eshatokolin. Kjo pjesë përbëhet nga përforcimi dhe nënshkrimi. Përforcimi zakonisht fillon me simbol, që në këtë rast ne kemi kryqin dhe dëshmitarët, të cilët janë njerëz të shquar të jetës publike, të pushtetit aktual dhe pjesëtarë të fisnikëve vendës. Përforcimin kësaj radhe e kemi të paraqitur në formën: Këta bujarë janë betuar duke qëndruar në këmbë në Ungjillin e Shenjtë me emër Prodan vojvoda dhe Mikleushi qefaliu i Vlorës Branilo dhe qefaliu i Kaninës Kastrioti dhe Raiçi oborrmbajtësi dhe Ujega Stavileci dhe Stamati dhe Obradi gjykatës dhe Zgurë Dukagjini dhe Smokva dhe Kostadin Shurboviqi dhe Borishi dhe Gruboj dhe përkthyesi dhe Radivoi dhe Bgoj. Nënshkrimi zakonisht është pjesa përmbyllëse e aktit diplomatik. Kësaj radhe e kemi në formën: A këtë shkrim e shkroi logofeti i zotit Aleksandër Gjorica sipas fjalëve të zotit Aleksandër dhe të gjithë bujarëve.

Përpos elementëve të përmendur, këtij akti diplomatik i mungojnë edhe disa pjesë standarde apo të klishetizuara, të cilat i ndeshim në dokumente të ngjashme nga e njëjta periudhë. Këto mungesa, në asnjë mënyrë nuk e zvogëlojnë rëndësinë dhe autenticitetin e aktit.

Analiza dhe studimi i themeltë i këtij dokumenti hedh në dritë mbi shumë të dhëna interesante, ngase aty gjejmë shumë gjëra për viset e Vlorës e Kaninës. Është e njohur se Vlora dhe Kanina në shekullin XIV ishin dy pika strategjike të Shqipërisë Jugore, që shtriheshin në bregdetin perëndimor të Otranit, përkatësisht në vijën ku ndahet deti Jon me detin Adriatik, që paraqesin interes të veçantë për pushtuesit e huaj. Zatën, një gjë e tillë vërehet hapur edhe nga pranimi i Dubrovnikut, që të siguroj strehim [t‘i ofrojë titullin qytetar nderi] Aleksandrit, zotit të këtyre viseve.


Kush është qefaliu i Kaninës, Kastrioti, nga dokumenti

nr. 1019 i vitit 1368?

Të gjitha burimet që njohim deri tani nuk na japim hollësi konkrete rreth këtij Kastrioti, i cli në historiografi ka shkaktuar debate të ashpra dhe mendime të shumta kontradiktore. Titulli qefali, me të cilin emërohet ky Kastriot, domethënë komandat kështjelle ose qeveritar i një qyteti. Ky fakt na vë para dilemave të shumta, të cilat edhe sot e kësaj dite qëndrojnë pezull dhe të pasqaruara sa duhet në historiografinë shqiptare. Si qefali i Kaninës, Kastrioti do të thotë se ishte një pjesëtar i shtresës së lartë fisnike, njeri i dëgjuar dhe i respektuar, i cili me firmosjen e tij në dokumentin e cekur tregon rëndësinë dhe autoritetin që gëzonte jo vetëm në Kaninë, por edhe më gjerë. Edhe pse nuk kemi arritur të gjejmë një lidhje të drejtpërdrejtë me Kastriotët e Krujës apo Matit, ne mendojmë se ky Kastriot është trungu i familjes Kastrioti, e cila kishte zotërimet e saja në Kaninë, po edhe në vise të tjera, e më vonë edhe në Veri të Shqipërisë.

Mendimet e studiuesve dhe historianëve janë të ndara. Hopf-i, duke folur për Konstantin Kastriotin pohon se ai ishte i njëjti Kastriot, pra qefaliu i Kaninës, mirëpo këtë pohim ai nuk e mbështet në asnjë burim shkencor, pra edhe kësaj radhe gabon. Të njëjtën rrugë ndjek edhe medievisti i njohur kroat, Millan Shuflaj. Shuflaj, duke u mbështetur në etimologjinë e emrit, si edhe disa shkencëtarë të tjerë, nxjerr përfundim të gabuar kur pohon se qefaliu i Kaninës, Kastrioti, kishte origjinë greke. Pos këtyre, mendime të gabuara për origjinën e Kastriotëve kishin historianë, të cilët nuk e kishin njohur dokumentin nr. 1019 nga viti 1368, si për shembull Sansovino, Lavadrin, Spandugino etj.

Të gjitha këtyre mendimeve të gabuara, të pa mbështetura me argumente të forta dhe me bazë shkencore, Fan Noli, me vendosmëri dhe dokumente të shumta, arriti t‘iu tregojë vendin e duhur, atë të harresës dhe pluhurit. Ç‘është e vërteta, edhe biografë e studiues të tjerë para Nolit kishin bërë një gjë të tillë, po jo kaq bindshëm. Barleti në kryeveprën e tij vë në pah origjinën shqiptare të Skënderbeut; pastaj Bardhi me këmbëngulje mbron një gjë të tillë, kur polemizon J. Marnaviqin. Më vonë, at Athans Gegaj me gjuhën e argumenteve po ashtu hedh poshtë teoritë e gabuara mbi origjinën e Skënderbeut. Shpresojmë se përfundimisht botimi i këtij dokumenti, i cili i ofrohet lexuesit të gjerë, por edhe historianit e specialistit të fushës përkatëse, do jetë kontribut që njëherë e përgjithmonë të mbyllet një debat i tillë mbi origjinën e Skënderbeut.


Disa emra të tjerë që përmenden në dokumentin e Aleksandrit, zot të Vlorës e Kaninës

Transliterimi, transkriptimi dhe përkthimi i gabuar i disa emrave ka bërë që të mos mund të identifikohen deri më tani disa figura të rëndësishme që përmenden në dokument.

Njëri ndër 16 dëshmitarët, i nënti me radhë, është edhe Zgurë Dukagjini. Ky emër deri tani ka qenë i lexuar gabimisht dhe i tillë ka qenë fare i panjohur. Zgurë Dukagjini në shekullin XIV është i njohur nga dokumentet dubrovnikase dhe venedikase, si një tregtar i zoti dhe në dy raste si ndërmjetësues në dy konflikte, në mes Venedikut dhe Durrësit. Domosdo që është pinjoll i familjes së njohur Dukagjinase. Ujega Stavileci është lexuar gabimisht në "Burime..." dhe R. Abdyli, si Ojega Stavileci, ndërsa te T. Geci si: Jagëja. Analiza e kujdesshme e grafemave në origjinal na bën të pohojmë se leximi i drejtë është: Ujega. Një lëshim tjetër është te leximi i përkthyesit, si dragoman. Ky moment është mjaft i rëndësishëm dhe tepër domethënës, ngase jep të kuptohet se disa nga të pranishmit, të firmosur si dëshmitarë, nuk e njihnin gjuhën sllave dhe ju duhej përkthyesi [dragomani]. /Pra, dragomani nuk është emër personi, por është titull i caktuar/. Figurë e veçantë është Nikollë Kabuzhiqi, i cili në cilësinë e përfaqësuesit diplomatik të Dubrovnikut mbikëqyr firmosjen dhe betimin e aktit diplomatik të Aleksandrit. Kabuzhiqi është i njohur si tregtar i drithërave jo vetëm në viset e Vlorës e Kaninës, por edhe në Veri të Shqipërisë. Emrin e tij e ndeshim në shumë dokumente të ndryshme.

gazeta-shqip