Dosja antishqiptare e Greqisë, 1912-2007

[BARAT]

fotot e artikullit te mesiperm

[BARAT]

Ideologu i terrorizmit Janullatos, “kardinali Rishelje” i Greqisë në Shqipëri
Saturday, 30 June 2007 gazeta sot
Nga Kastriot Myftaraj

- Në qershor 2006, në kohën e skandalit me zhvarrimet e eshtrave të ushtarëve grekë në Kosinë të Përmetit, ku ishin implikuar klerikë të Kishës Ortodokse Autoqefale Shqiptare, Anastasios Janullatos shkoi për një vizitë në Athinë ku u prit në një takim konfidencial nga kryeministri grek Kostas Karamanlis. Pas takimit nuk ka pasur asnjë deklaratë nga të dyja palët, gjë që tregon se takimi ka pasur karakter konfidencial dhe ku bashkëbiseduesit kanë trajtuar çështje sekrete. Çfarë sekretesh paskan mes tyre kryetari i Kishës Ortodokse Autoqefale në Shqipëri dhe kryeministri i Greqisë?Gjërat bëhen edhe më të dyshimta kur dihet se kryetari i komunitetit fetar në fjalë në Shqipëri, Janullatos është me kombësi dhe shtetësi greke, dhe se në Greqi feja ortodokse është praktikisht, sipas kushtetutës, fe zyrtare e këtij vendi? Sekretet mes këtyre dy njerëzve nuk mund të kenë veçse politike. Që nga koha kur mitropoliti i Andrucës në Greqi, Anastasios Janullatos erdhi në krye të Kishës Ortodokse Autoqefale Shqiptare, në vitin 1991 dhe deri më sot Anastasios Janullatos, me veprimet që po bën po tregon çdo ditë dhe më tepër se ai ka ardhur në Shqipëri me projektin e një lufte fetare në xhep të cilin ai po e përgatit, me projektin e një gjenocidi kundër shqiptarëve, që në nivelet e larta shtetërore dhe fetare greke njihet si Plani “Mihalis”, sipas emrit të despotit grek që në shekullin XIII pushtoi trojet shqiptare deri në Drin, në aleancë me Serbinë, që pushtoi pjesën tjetër. Anastasios Janullatos është “Kardinali Richelieu” (Rishelje) i Greqisë në Shqipëri. Ai është në krye të Kishës Ortodokse në letër-Autoqefale Shqiptare për t’i dhënë të kuptojë botës se ortodoksët shqiptarë janë grekë, çka përbën premisën e pretendimit grek për Vorio-Epirin. Ashtu si në rastin e kardinalit Rishelje, veprimet e Janullatos janë më tepër politike se fetare. Janullatos shkon dy herë në vit, për Pashkët dhe për Krishtlindjet, për të bekuar ushtarët grekë në bazën ushtarake të Bisht-Pallës në veri të Durrësit që në vitin 2003 iu dha Greqisë. Më parë ai shkonte të bënte të njëjtën gjë për trupat greke të vendosura në Yzberisht pranë Tiranës. Kështu, kryepeshkopi i Kishës Ortodokse Autoqefale Shqiptare bën kapelanin (priftin ushtarak) të ushtrisë greke? Nuk mundet mos të konstatohet se kjo bazë gjendet afër asaj pike ku është përfolur se sipas marrëveshjeve të reja greko-serbe kalon vija e re e ndarjes së territorit të Shqipërisë midis Greqisë dhe Serbisë. Sigurisht që këto gjëra sot thuhen në të ashtuquajturin shtyp ekstremist të dy vendeve, por koha ka treguar, me hapjen e arkivave, se ato që thuheshin në shtypin ekstremist haptas, ishin të njëjta me ato që thuheshin në mënyrë sekrete nga kancelaritë e dy vendeve. Kjo bazë ushtarake është avanposti i një ndërhyrjeje ushtarake greke në Shqipëri. Në vitin 2003 ultranacionalisti grek Nicolas Gage (Gejxh) i ka bërë një profil Janullatosit në një artikull që e ka botuar në shumë gazeta dhe revista në SHBA, me titull “Ne nuk duhet të humbim as një ditë të vetme”, bazuar në rrëfimin që ky i fundit i ka bërë Gage në zyrën e vet në Tiranë. (cituar sipas: www. orthodoxnews.netfirms.com) Ky artikull fillon kështu: “Një plumb ka mbetur pezull në dritaren e zyrës spartane në Tiranë të kryepeshkopit Janullatos, kreu i Kishës Ortodokse të Shqipërisë, plumb që është ndalur në fluturimin e vet drejt tij, nga xhami i dyfishtë i dritares. Plumbi është shkrehur nga një snajper gjatë revoltës politike të 1997 që e shtyu Shqipërinë-një vend më së shumti mysliman, në kaos dhe pothuajse i mori jetën kryepeshkopit…Unë e mbaj atë këtu, thotë Anastasios, që të më kujtojë mua që jeta mund të marrë fund në çdo sekondë. Ne nuk duhet të humbim asnjë ditë të vetme… Çdo natë snajperët do të qëllonin në zyrën dhe banesën time, kujton kryepeshkopi, por asnjë prej tyre nuk qëlloi njeri falë Zotit”. (www. orthodoxnews.netfirms.com). E pra, ky plumb-relike që supozohet të jetë kujtim i një lufte, në kuptimin më të plotë të fjalës, që qenka bërë kundër Janullatosit në vitin 1997, ky plumb në kontekstin e deklaratës së mësipërme të Janullatos është politikë e ultrapolitikë. Një lexues perëndimor që njihet me këtë artikull të Gage të shkruar mbi rrëfimin e Janullatos do të krijojë idenë sikur Shqipëria është diçka si Libani i viteve 1970-1980, apo si Sudani i sotëm, pra një vend ku zhvillohet një luftë e përgjakshme fetare e myslimanëve kundër të krishterëve. Për ta potencuar këtë, në po të njëjtin shkrim kryepeshkopi Janullatos citohet të ketë bërë një paralelizëm mes Shqipërisë dhe Irakut, si vende-kjo fjalë duhet sjellë në origjinal në anglisht që të kuptohet më mirë- “where cultures clashes”. (www. orthodoxnews.netfirms.com) Siç e shikoni termi është ai i librit të Samuel Huntington, “Clush of Civilizations” që bazohet mbi paradigmën e konfliktit të kulturave me bazë fetare, që jepet si shkak i luftrave të përgjakshme në shekullin XXI. Ky është një krahasim ogurzi. Unë që kam thënë shumë më pak se kaq jam marrë i pandehur dikur nga Prokuroria shqiptare për nxitje të urrejtjes fetare, ndërsa Janullatos që ka bërë një paralelizëm me Shqipërisë dhe Irakut si vende ku ka luftë fetare, nuk e ka pasur këtë fat, pasi ai ka imunitet të padeklaruar si politikan faktik. Ne që jetojmë këtu nuk e paskemi ditur se në 1997 qenka bërë edhe një luftë kundër selisë së kryepeshkopit Janullatos në Tiranë, e cila na paska qenë e rrethuar nga snajperë që qëllonin vazhdimisht çdo natë kundër saj, me plumba që nuk kanë prekur njeri, ndërsa njëri që nënkuptohet të qe fatal, qenka ndalur nga… xhami i dritares. Një mrekulli kjo, që duhet konsideruar kur Janullatos të kanonizohet shenjtor nga kisha ortodokse. Qëllimi i kësaj maskarade me plumba të ngecur në xham dhe zjarr snajperësh fantomatikë, që sigurisht kanë qenë islamikë, është që perëndimorët të pranojnë kërkesën greke që Shqipërinë islamike t’ia lenë Greqisë për ta shtruar e rregulluar, siç e di ajo. Janullatos është duke e mbushur Shqipërinë me kisha gjigande të stilit grek-përbindësha të vërtetë prej betoni, për të cilat ende nuk e ka sqaruar se ku i merr paratë, por me siguri që i merr nga Greqia. Këtë e bën për t’ u dhënë qyteteve shqiptare nga jugu në veri, pamje të qyteteve ortodokse. Rasti më skandaloz është ndërtimi i katedrales ortodokse pranë qendrës së Tiranës, në sheshin mes selisë së PS dhe ministrisë së mbrojtjes. Janullatosi donte që ta ndërtonte me çdo kusht katedralen ortodokse në sheshin qendror të Tiranës dhe fillimisht kërkoi ta ndërtonte në truallin e lulishtes në anë të ndërtesës së Bankës të Shqipërisë. Këtë e donte se grekët, ashtu si serbët ndjekin praktikën që të ndërtojnë tempujt e tyre fetarë në një vend, për të pretenduar më pas se ky vend është një tokë e shenjtë e helenizmit dhe sllavizmit. Duke dashur të ndërtojnë katedralen ortodokse në qendër të Tiranës grekët bënë praktikisht të njëjtën gjë si serbët, të cilët në kohën e Millosheviqit ndërtuan në mes të Prishtinës katedralen e madhe ortodokse sllavone, për të potencuar të drejtën e tyre “historike” dhe kulturore mbi Kosovën. Ideja e Janullatosit dhe praktikisht e qeverisë greke, për të ndërtuar katedralen në Sheshin “Skënderbej” qe pak si tepër e trashë, kështu që grekët bënë sikur u tërhoqën, duke pranuar që katedralja ortodokse të ndërtohet në sheshin midis selisë së Partisë Socialiste dhe Ministrisë së Mbrojtjes, praktikisht në mes të korpusit të ndërtesave qeveritare. Atje ka filluar të ndërtohet një monstër prej betoni, një ndërtim faraonik, që do të jetë një nga tre kishat më të mëdha ortodokse në botë. Kullat e këmbanoreve të saj do të arrijnë në një lartësi të tillë që praktikisht do ta bëjnë atë ndërtesën më të lartë në Tiranë. Vendi ku është ndërtuar, duke parë planimetrinë aktuale të rrugëve dhe ndërtesave rreth saj, duket shumë i papërshtatshëm për ndërtesa të këtij lloji që zakonisht duhet të kenë përreth hapësira të mëdha, siç ndodh bie fjala me katedralen katolike, e cila meqë ra fjala do të jetë shumë e vogël në krahasim me homologen ortodokse, pasi në këto vende do të lëvizin turma të mëdha. Atje ku po ndërtohet katedralja ortodokse, atje vendi është i ngushtë, me mundësi të kufizuara parkimi për automjetet dhe përreth ka objekte shtetërore të rëndësisë së veçantë siç janë disa ministri. Por, Janullatosi i ka bërë planet për të siguruar si daljen e ndërtesës në Sheshin “Skënderbej”, ashtu dhe krijimin e hapësirave rreth saj. Plani është që të blihen dhe të shemben disa ndërtesa që gjenden mes katedrales ortodokse dhe Sheshit “Skënderbej”, që do të shpallen të amortizuara, duke përfshirë ndërtesën e Teatrit të Kukllave dhe selinë Partisë Socialiste, së cilës Greqia mund t’i japë para që ta ndërtojë diku tjetër. Kështu, katedralja ortodokse do të sigurojë dalje në Sheshin “Skënderbej”, duke e dominuar sheshin si një monstër faraonik prej betoni, në sfondin e së cilës monumenti i Skënderbeut do të zvogëlohet pafundësisht. Grekët i kanë bërë mirë llogaritë. Katedralja ortodokse do të jetë gjëja kryesore që do të godasë syrin e të huajve kur dalin në qendër të Tiranës dhe ajo do të bëhet elementi më impozant i imazhit të qytetit në kronikat e televizioneve të huaja me pamje nga Tirana. Katedralja imponuese do të bëhet dëshmia e padyshimtë për cilindo se tashmë kryeqyteti i Shqipërisë dhe me gjasë territori shqiptar deri tek ai i përket Ortodoksisë, domethënë Helenizmit. Kështu i bëjnë llogaritë grekët dhe Janullatosi si i dërguari i tyre në Tiranë. Prandaj, para se të jetë tempull fetar, katedralja ortodokse në qendër të Tiranës është një bastion i Helenizmit, është e ngjashme me një fortesë ushtarake dhe përbën një rrezik për sigurinë nacionale shqiptare. Ka një lidhje organike midis katedrales ortodokse në qendër të Tiranës, bazës ushtrake greke të Bisht-Pallës, bankave greke në Tiranë, si dhe antenave të kompanive të telefonisë mobile greke në Tiranë. Ato përbëjnë simbolet dhe bastionet e ekspansionit grek në Shqipëri në të gjitha fushat. Shndrrimi i Tiranës në një qytet me një imazh ortodoks është një gjë absolutisht e patolerueshme. Në pikëpamjen greke, në Shqipëri feja ortodokse dhe kombësia greke janë sinonime. Dhe për këtë qëllim Greqia ka sjellë në krye të Kishës Ortodokse Shqiptare klerikun grek Anastasios Janullatos, që ta shprehë në mënyrë simbolike këtë simbiozë fe-kombësi në Shqipëri. Edhe nëse bëhet fillimisht vetëm regjistrimi fetar i popullsisë, Greqia do t’i nxisë emigrantët shqiptarë në Greqi që familjet e tyre në Shqipëri ta deklarojnë veten ortodoksë, në mënyrë që të sigurojë rritjen e numrit të popullsisë ortodokse në vend që në një të ardhme ta deklarojnë veten të kombësisë greke. Para vizitës së Bush, kreu grek i Kishës Ortodokse-në letër Autoqefale Shqiptare, Anastasios Janullatos, në një intervistë për radion gjermane në shqip Deutsche Welle iu referua një thënieje të Enver Hoxhës në bisedë me Stalinin se kristianët ortodoksë në Shqipëri përbëjnë 30-35% të popullsisë. Janullatos e di mirë se kjo gjë nuk ka qenë e vërtetë në kohën kur e tha Enver Hoxha, dhe se ky i fundit, i cili vetë ishte musliman, e rriti shifrën e ortodoksëve nga 20% në 30-35% se mendoi se kështu do të bëhej i pëlqyeshëm për Stalinin që ishte ortodoks. Janullatos e përdor thënien e Enver Hoxhës si argument sot se kërkon që nëse nga regjistrimi fetar i popullsisë del, në mënyrë spekulative, një shifër e lartë ortodoksësh, kjo të justifikohet me atë se ortodoksët kanë qenë 30-35% dhe jo 20% dhe se rritja nga fekthimet spekulative (prozelitimet)nuk është aq e lartë sa duket, në rast se numri i ortodoksëve do të arrijë në 45-50%. Janullatos, i cili nuk pranoi të marrë pjesë në përshpirtjen ndërfetare për viktimat çame të genocidit grek, duke e quajtur këtë çështje politike, në fakt, për çështjen e Qipros mban qëndrimin grek, duke e quajtur ndërhyrjen turke në Qipro gjenocid, agresion dhe pushtim, dhe nuk shprehet se nuk ndërhyn në këtë çështje pasi është çështje e politike. Në librin e Janullatos “Globalizmi dhe Orthodhoksia”, të botuar edhe në Shqipëri, thuhet: “Gjithashtu edhe në shekullin tonë (është fjala për shekullin XX- K. M.) shumë fuqi ‘të krishtera’ perëndimore, i braktisën dhe i tradhtuan, pas Luftës së Parë Botërore, popullsitë e krishtera të Azisë së Vogël dhe mbajtën qëndrim pasiv përpara çrrënjosjes së re të krishterëve orthodhoksë nga Kostandinopoja dhe nga Qiproja Veriore”. (Anastasios Janullatos: “Globalizmi dhe Orthodhoksia”, Botim i Kishës Orthodhokse Autoqefale të Shqipërisë, Tiranë 2004, f. 172) Madje Janullatos tregon këtu dhe një urrejtje të qartë për Fuqitë e Mëdha perëndimore, duke u nënkuptuar SHBA dhe Britania e Madhe, që pas Luftës së Parë Botërore dhe gjatë krizës në Qipro në 1974, nuk ndihmuan Greqinë kundër turqve. Pas Luftës së Parë Botërore, Greqia mori nga aleatët sipas termave të paqes të drejtën e aneksimit të një rripi gjatë bregdetit lindor të Egjeut, në Turqinë e sotme. Por grekët të rrëmbyer nga deliri bizantin donin shumë më tepër dhe filluan në mars 1921 një mësymje të çmendur në thellësi të Anadollit duke arritur deri pranë Ankarasë, në Lumin Zaharia ku u thyen nga turqit në gusht 1922 dhe u flakën në det, duke humbur dhe atë që patën fituar. Atëherë dhe sot grekët fajësuan fuqitë perëndimore për këtë katastrofë, duke dashur që ato të luftonin kundër turqve për hir të delirit bizantin të grekëve. Merret vesh edhe Janullatos, ka këtë qëndrim grek, që është bërë zakon të thuhet se është vetëm qëndrimi i ekstremistëve grekëve. Por, edhe kryepeshkopi i Kishës Ortodokse të Shqipërisë na qenka një ekstremist grek. Edhe për çështjen e Qipros grekët, ashtu si për disfatën në luftën në Anadoll, fajësuan fuqitë perëndimore, dhe në radhë të parë SHBA, që sipas grekëve duhej ta detyronte Turqinë që mos të reagonte kur grekët të pushtonin Qipron dhe të dëbonin turqit prej ishullit. Kështu SHBA duhej të armiqësoheshin përjetë me Turqinë për hir të delirit bizantin grek. Ky qëndrim grek për çështjen e Qipros, është bërë zakon të quhet si qëndrim i ekstremistëve, por kështu na del se kryepeshkopi grek i Kishës Ortodokse Shqiptare, na qenka një ekstremist grek. Qendrimi i Janullatos për çështjen e Luftës Greko-Turke dhe për çështjen e Qipros është një qëndrim direkt politik. Është madje edhe një qëndrim politik i Kishës Ortodokse Autoqefale Shqiptare, pasi libri është botim i Kishës Ortodokse Autoqefale Shqiptare. Kështu, del se Kisha Ortodokse në letër-Autoqefale Shqiptare mban një qëndrim politik progrek kur është fjala për çështjen nacionale greke, për Qipron, dhe nuk pranon të mbajë një qëndrim proshqiptar kur është fjala për një çështje nacionale shqiptare për atë çame. Ky standard i dyfishtë tregon se Kisha Ortodokse Autoqefale Shqiptare është praktikisht aneks i Kishës Ortodokse të Greqisë, e cila është një kishë zyrtarisht dhe ligjërisht e politizuar, me politikën nacionale greke. Në vitin 1996, i njëjti Janullatos ka deklaruar se në Shqipëri: “Agjenci të rëndësishme të qeverisë shqiptare janë në duar të fundamentalistëve myslimanë. Forca të fuqishme antiortodokse duan të krijojnë Republikën e parë islamike në Evropë pikërisht këtu, një Shqipëri të Madhe që do të përfshijë Kosovën dhe një pjesë të Maqedonisë”. (F. A. Reed, “Salonica Terminus”, Talonbooks, Burnaby Canada, 1996, f. 119.) Janullatos, i cili vajton për humbjen nga Greqia të bregdetit lindor të Egjeut dhe të Qipros Veriore, e kundërshton aspiratën për bashkimin e trojeve shqiptare në një shtet të vetëm? Pse? Sigurisht se Greqia synon t’i sundojë trojet shqiptare në aleancë me Serbinë dhe ky zhvillim ia prish planet! A mund të quhet tjetër përveçse veprim politik fakti që Kisha Ortodokse Autoqefale Shqiptare e drejtuar nga Janullatos, e njohu si shenjt të vetin, të ashtuquajturin Shën Kozmai, që u shpall shenjt nga Kisha Greke në vitin 1961 dhe që deri në 1991, nuk ishte njohur si shenjt nga Kisha Ortodokse Shqiptare (në Shqipëri u ndalua feja pak vjet më pas). Kozmai, një agjent rus dhe propagandist nacionalist grek i shekullit XVIII, njihet si shenjt vetëm nga Kisha greke dhe Kisha Ortodokse Shqiptare dhe nga asnjë kishë tjetër ortodokse. Në librin e Fani Mihalopulli “Kozmai nga Etolia”, që është botim zyrtar i Kishës Ortodokse Greke, dhe që është botuar në Shqipëri në 1999, thuhet për bëmat e “Shën” Kozmait: “Patriku Serafim II dhe Patriku Samuil qenë rusofilë fanatikë dhe njohës të planeve të Ekaterinës së Madhe (bëhet fjalë për të ashtuquajturin “Plani Grek” për ringjalljen e Imperisë Bizantine- K. M.). Edhe Kozmai kishte dijeni për lëvizjen që kishte si qëllim ringjalljen e Perandorisë Bizantine që përhapte Moska”. (Fani Mihalopullos: “Kozmai nga Etolia”, Shtëpia botuese “Neraida”, Tiranë 1999, f. 21) Më tutje thuhet për të ashtuquajturin Shën Kozmai: “Ai ishte betuar që kur ishte në Akademi me Vullgarin dhe Xharxhullin se ishte gati të punonte për atë ide të madhe (MegaliIdea në greqisht-K. M.), madje të jepte edhe jetën për të. E dinte politikën e Patrikanës, e cila vazhdimisht ndiqte sugjerimet e Rusisë dhe ushqente idenë e çlirimit nëpërmjet kombit flokëverdhë”. (po atje: f. 21) Kjo frymë është ringjallur edhe sot në marrëdhëniet greko-ruse. Presidenti i Rusisë, Vladimir Putin, gjatë vizitës që bëri në Greqi, në 9 shtator 2005 vizitoi dhe Malin Athos, kompleksin e manastireve ortodokse, ku është dhe një manastir rus. Duke folur pas një seance lutjesh, Presidenti Putin e përcaktoi fenë ortodokse si një lidhje shpirtërore speciale mes Rusisë dhe Greqisë. Derisa Rusia është vendi më i madh ortodoks, Greqia dhe Athosi janë burimet e Ortodoksisë, u shpreh Putin. Gjatë vizitës në një nga manastiret, Arkimandriti Vasilieos (Gondikakis) i përmendi Presidentit Putin shkrimtarin panortodoks Fjodor Dostojevski, duke e quajtur si shembull elokuent të fuqisë shpirtërore që i jep feja ortodokse popullit rus dhe Presidenti Putin u shpreh dakord. Ndërsa kryeministri grek, Karamanlis, që e shoqëronte, e quajti Malin Athos një lidhje midis dy vendeve. Kuptohet se ç’lidhje është ajo nën shenjën e ideve të Dostojevskit që profetizonte se Rusia në krye të popujve ortodoksë do të shpëtojë botën, pra do ta sundojë atë. Në Greqi, e cila është, në mos një shoqëri thellësisht fetare, së paku me siguri një shoqëri thellësisht e ushqyer me mitet historike, të cituara më lart në librin e Mihalopullos, që ka prodhuar kleri ortodoks, që prej tre shekujsh, që nga koha e carit Pjotër i Madh, lexohen e janë bërë pjesë e vetëdijes nacionale, traktatet nostradamusiane të shkruara nga murgjërit ortodoksë, ku profetizohet e ardhmja e bukur e Greqisë, sikur Greqia do të bëhet një shtet i madh që do t’i rimarrë një pjesë të madhe të territoreve bizantine që ia rrëmbyen turqit dhe se e gjithë kjo do të bëhet me ndihmën e një popull të fuqishëm ortodoks biond, që do të zbresë nga Veriu, për t’ i ndihmuar grekët, pra është fjala për rusët. Pikërisht ashtu siç predikonte në shekullin XVIII agjenti rus, i ashtuquajturi shenjt (Shën Kozmai), dhe kjo thuhet dhe në hagiografitë që janë botuar për të në Greqi. Vdekja e të ashtuquajturit Shën Kozmai nuk qe një martirizim, por fundi i merituar i një spiuni rus dhe në vendin ku u bë ekzekutimi (ndoshta e vetmja e mirë që një pasha shqiptar osman si Kurt Pasha i Beratit i ka bërë Shqipërisë), si dhe në manastirin e tij, duhet të vihet një pllakë ku të thuhet se fundi i tij ishte i merituar dhe se këtë fund duhet të kenë të gjithë spiunët e fuqive të huaja antishqiptare, siç edhe bën çdo vend i botës me spiunët që punojnë kundër tij. Shenjtërimi i këtij Kozmait nuk është një çështje fetare por një çështje politike, se është bërë me qëllim për t’i shërbyer Helenizmit, të cilit i shërbeu Kozmai. I ashtuquajturi Shën Kozmai është simbol i aleancës greko-ruse, me anë të së cilës Greqia sot llogarit të marrë Vorio-Epirin, ku “u martirizua” Kozmai. Duke i bërë ortodoksët shqiptarë të nderojnë Kozmain, i duan t’ i bëjnë të nderojnë Helenizmin. Kisha Ortodokse Autoqefale Shqiptare nuk ka thënë publikisht se cila është hagiografia e Shën Kozmait, por me siguri që ajo njeh si të tillë librin e Mihalopullos. Anastasios Janullatos shkoi për herë të parë për vizitë zyrtare në Athinë, në nëntor 2001, pasi që ai të pritej zyrtarisht nga kreu i Kishës Greke duhej të kishte rangun e kryepeshkopit rang që ai mundi ta arrinte vetëm pasi u kanonizua si i tillë nga sinodi i kishës shqiptare, që mundi të krijohet vetëm në 1998. Dhurata që Anastasios i solli homologut grek Kristodhulos nga Shqipëria, qe një ikonë e Shën Kozmait, e punuar me karaktere greke nga besimtarë ortodoksë të rinj nga Shqipëria. Duke pranuar dhuratën, Kryepeshkopi grek Kristodhuli shprehu vlerësimin e vet për Shën Kozmain si “ndriçues i kombit”, duke e pasur fjalën për “kombin grek”, në të cilin ai fut dhe ortodoksët e Shqipërisë. Dhurata e Janullatosit është mjaft sinjifikuese. Me të ai i kumton kryepeshkopit grek dhe grekëve se rinia ortodokse shqiptare ecën në gjurmët e Shën Kozmait, pra në gjurmët e helenizmit. Plani i Kishës Greke, së cilës i përket Janullatos është që ky i fundit të bëhet shenjtor pasi të vdesë dhe t’i shërbejë si simbol kauzës së ortodoksisë dhe helenizmit në Vorio-Epir, së bashku me Shën Kozmain, si një Shën Kozma modern. Anastasios Janullatos, i cili nuk pranon të bëjë një përshpirtje për viktimat çame të gjenocidit grek, i bën nderimet më të larta të ashtuquajturit Shën Jan Vladimirit. Me këtë Kisha Ortodokse në Shqipëri bën veprime të cilat përbëjnë dhe adoptim zyrtar të miteve historike serbe. Kisha Ortodokse Shqiptare njeh zyrtarisht si shenjt Shën Ivan (Jan) Vladimirin, kulti i të cilit celebrohet zyrtarisht çdo vit në manastirin e tij në fshatin Shijon pranë Elbasanit, në hyrje të Kërrabës. Por ai nuk njihet si shenjt nga asnjë kishë tjetër ortodokse në botë, veç asaj serbe dhe greke. Por ky “Shën” Jan (Ivan) Vladimiri ka qenë një princ serb i shekullit XI, sundimtari i Zetës. Në 1016 ai u vra në Prespë nga ushtarët bullgarë të carit Samuel dhe legjenda serbe thotë se trupi i tij pa kokë udhëtoi mbi kalë derisa arriti në vendin ku është sot manastiri. Kur Ushtria Serbe mësyu Shqipërinë në 1912, porsa doli në Luginën e Drinit, oficerët i nxitnin ushtarët që të arrinin sa më parë tek varri i këtij shenjti serb. Pra, ky mit është funksionalizuar nga Serbia për legjitimimin e aspiratave të saj shoviniste në hapësirën shqiptare. Kjo është një gjë e kuptueshme në rastin e serbëve, ndërsa në rastin e Kishës Ortodokse Shqiptare ajo që kuptohet është se në këtë rast i shërben Serbisë. Kisha dhe manastiri në Shijon janë ndërtuar si të ritit roman, duke iu dedikuar Shën Gjon Pagëzorit dhe më pas janë uzurpuar nga kisha bizantine dhe serbe. Këtë e thotë gojëdhëna e banorëve të zonës që asnjëherë nuk e kanë pranuar përrallën serbo-bizantine të Ivan Vladimirit dhe që sot e kësaj dite njohin Shën Gjon Pagëzorin dhe i falen atij, si njeriu që pagëzoi Krishtin. Hagiografia e të ashtuquajturit “Shën” Ivan (Joan) Vladimirit është një mbivënie mbi hagiografinë e Shën Gjon Pagëzorit, duke qenë se ka marrë prej kësaj historinë e prerjes së kokës së shenjtit, si premisë së cilës i janë shtuar bëmat e sundimtarit dhe ushtarakut serb, Ivan Vladimirit. Shenjtërimi i këtij gjeneralit dhe sundimtarit serb, Ivan Vladimirit, u bë pasi një murg serb sajoi rreth vitit 1200 hagiografinë (jetëshkrimin dhe mrekullitë e një shenjti), sipas dokjes serbe, që gjithandej hapësirave ku serbët synonin të shtrinin sundimin e tyre duhej të mbinin vende të shenjta serbe, që duhej të uzurponin tempujt katolikë, me synimin e dyfishtë që kisha ortodokse sllavone të zinte vendin e katolicizmit në këto troje dhe që mbretërit serbë pastaj të justifikonin marshimin në këto toka për t’ i okupuar dhe aneksuar ato. Janullatos dhe Sinodi me shumicë greke i Kishës Ortodokse Shqiptare, derisa nuk pranojnë që të bëjnë një përshpirtje për viktimat çame, kanë bërë të tilla mëse një herë për ushtarët grekë të vrarë gjatë Luftës Italo-Greke. E pra, del se ushtarët grekë qenkan për Sinodin e Kishës Ortodokse Autoqefale Shqiptare më të rëndësishëm se viktimat shqiptare. Çështja e refuzimit të Sinodit me shumicë greke të Kishës Ortodokse Autoqefale Shqiptare për të bërë një përshpirtje për viktimat çame, duhet marrë shumë seriozisht se kjo është një shenjë e miratimit të gjenocidit dhe të spastrimit etnik. Me këtë kjo Kishë që është aneks i Kishës Greke, kërkon të thotë se gjenocidi dhe spastrimi etnik kundër shqiptarëve duhet të vazhdojë më tutje, sipas MegaliIdesë, derisa, në aleancë me Serbinë të okupohet dhe të spastrohet Shqipëria, duke pësuar shqiptarët fatin e çamëve, ndërsa territori i Shqipërisë do të ndahet midis Greqisë dhe Serbisë. Tashmë është e qartë se Kisha Ortodokse Autoqefale Shqiptare është aneks i Kishës Greke dhe provë për këtë është fakti se për çështjen e përkujtimores së gjenocidit kundër çamëve Kisha Ortodokse Shqiptare reagoi njëlloj si organizata “Omonia” e minoritetit grek në Shqipëri. Janullatos takohet me Presidentin e Greqisë, si kur Janullatos shkon në Athinë, ashtu edhe kur Presidenti i Greqisë viziton Tiranën. Por, sipas paragrafit të dytë të Nenit 33 të Kushtetutës së Greqisë, Presidenti i Republikës së Greqisë, kur zgjidhet betohet sipas kësaj formule: “Betohem në emër të Triadës së Shenjtë, bashkëthelbësore dhe të pandashme se do të respektoj Kushtetutën dhe ligjet, se do të kujdesem për respektimin e tyre me besnikëri, se do të mbroj pavarësinë kombëtare dhe tërësinë e Vendit, do të mbroj të drejtat dhe liritë e Helenëve dhe do t’i shërbej interesit të përgjithshëm dhe përparimit të Kombit helen”. Kështu pavarësia kombëtare e Greqisë, të drejtat dhe liritë e helenëve, interesat dhe përparimi i kombit helen, shihen sipas ligjit themeltar grek, si të pandara nga feja ortodokse greke, në thelb të së cilës triada e shenjtë e pandashme. Për shtetarët dhe klerikët grekë feja ortodokse dhe helenizmi politik janë të pandara. Kështu janë edhe për Janullatosin dhe për shumësinë e anëtarëve të Sinodit të Kishës Ortodokse Shqiptare që janë shtetas grekë me kombësi greke, që i shohin ortodoksët shqiptarë si grekë. Prandaj Janullatosi dhe Sinodi i Shenjtë i Kishës Ortodokse Shqiptare refuzojnë të përkujtojnë dhe nderojnë viktimat çame shqiptare të gjenocidit grek, bekojnë ushtarët grekë në Shqipëri, nderojnë të ashtuquajturin Shën Kozmain etj., etj. Prandaj dhe kryetari i PASOK, Jorgos Papandreu, gjatë përshëndetjes që bëri në kongresin e PS, në Tiranë, në qershor 2006, u shpreh kur ishte fjala për ato gjëra që krijojnë lidhje mes dy partive dhe dy vendeve: “Kështu ne e shohim edhe punën e Kishës Ortodokse me zotin Anastas”. (cituar sipas: “Zëri i Popullit”, 11 qershor 2006, f. 5) Ç’punë ka kryetari i një partie politike të një vendi tjetër që të vijë në kongresin e një partie shqiptare, dhe të shprehet pro kryetarit të një komuniteti fetar, kur Shqipëria është vend laik, ku politika është e ndarë me ligj nga feja? Me këtë Papandreu kërkon t’i thotë PS, se për të ortodoksia duhet të jetë fe zyrtare dhe Janullatosi udhëheqësi i saj shpirtëror. Kur Janullatos erdhi në Shqipëri, në vitin 1991, mes ortodoksëve shqiptarët shfaqën dy grupe mbështetësish të tij, të drejtpërdrejtë dhe të tërthortë. Në grupin e mbështetësve të tërthortë bënin pjesë intelektualë ortodoksë shqiptarë, që e mbanin veten për njerëz ultralaikë, të cilët thoshin se komunitetet fetare duhen lënë t’ i rregullojnë vetë punët e tyre dhe i shpërfillnin kundërshtarët e Janullatosit duke thënë se tashmë ka kaluar koha e konspiracioneve, kur feja mbështeste nacionalizmin. Kjo ndoshta mund të thuhej për vende të tjera por jo për Greqinë nga ku vinte Janullatos dhe Ortodoksia është praktikisht fe zyrtare, siç është fiksuar dhe në kushtetutën e këtij vendi dhe ku Kisha Ortodokse është instanca ideologjike e nacionalizmit grek. Me të ardhur në Shqipëri, në krye të Kishës Ortodokse Shqiptare, Janullatosi mori pranë si bashkëpunëtor të ngushtë dhe si përkthyes minoritarin Vangjel Dulen, i cili më pas do të bëhej kryetar i Omonias dhe i PBDNJ, çfarë është dhe sot. Sigurisht që Janullatos mund të zgjidhte një shqiptar që dinte greqisht, por megjithatë ai zgjodhi një grek. Janullatosin e mbrojnë hapur minoritarët grekë në debatet televizive dhe në shtypin shqiptar, si politikanë, ashtu dhe analistë: Vangjel Dule, Panajot Barka, Orfea Beci. Ndërsa intelektualët ortodoksë shqiptarë të masonerisë intelektuale sorosiane të Tiranës, që e mbajnë veten për kampionë të laicizmit, e quajnë çështjen “Janullatos” çështje fetare, me të cilën ata nuk përzihen. E pra, shumë nga këta intelektualë ortodoksë në Shqipëri, të vetëshpallur kampionë të laicizmit, marrin pjesë aktivisht në debatin për Islamin, shkeljen e laicizmit nga myslimanë të caktuar, si në çështjen e vajzave me shami, apo ferexhe, apo të rinjve me veshje dhe pamje ekstremistësh islamikë, për rrezikun që i vjen Shqipërisë nga misionarët islamikë ekstremistë të ardhur nga vendet arabe, që mund të stimulojnë terrorizmin islamik etj. Në këtë linjë kanë qenë aktivë intelektualë ortodoksë si Piro Misha, Andrea Stefani, Maks Velo, Fatos Lubonja, Andrea Stefani, Elsa Ballauri etj. Dhe bëjnë shumë mirë. Por këta nuk thonë asnjë fjalë për shkeljen e laicizmit në Shqipëri nga fakti që Kisha Ortodokse Autoqefale Shqiptare ka në krye një klerik grek, siç është Janullatos dhe Sinodi, instanca më e lartë drejtuese e saj, përbëhet në shumicën e tij nga klerikë me shtetësi dhe kombësi greke, pra që i përkasin një vendi që Ortodoksinë e ka praktikisht fe zyrtare, siç është fiksuar dhe në kushtetutën e këtij vendi. Intelektualët ortodoksë shqiptarë, të vetëshpallur kampionë të laicizmit kanë një përgjegjësi, madje bashkëfajësi të madhe ardhjen dhe qendrimin e Janulaltos në Shqipëri. Njeri prej tyre, Ylli Popa, që në 1991 u zgjodh për të qenë kryetari i një dërgate që do ta ftonte Janullatosit në Shqipëri, është që prej vitit 1997 kryetar i Akademisë së Shkencave të Shqipërisë. Në numrin e revistës “Klan” të 15 korrikut 2001 është botuar një intervistë e Ylli Popës ku ai tregon historinë se si mori takim me Janullatosin dhe e ftoi në Shqipëri. Ylli Popa tregon se kur shkuan në shtëpinë e Janulaltosit ai u tha se kishin ardhur me këmbë të mbarë pasi pak minuta më parë në televizion ishte dhënë lajmi se në takimin e jashtëm të ministrave të jashtëm shqiptar dhe grek në Korfuz ishte vendosur që Janullatos të vizitonte Shqipërinë. Merret vesh, këtu nuk kishte asnjë koincidencë, por gjithçka ishte përgatitur. Në dërgatë bënte pjesë dhe Kosta Makariadhi, minoritar grek (një grek ftonte një grek në krye të kishës shqiptare?!), që më pas do të bëhej deputet i PBDNJ (nuk merret me politikë ky Janullatosi!). Ylli Popa u ngarkua me detyrën që të ftonte Janullatosin, pasi Popa kishte reputacionin e një intelektuali me origjinë ortodokse por shumë të lidhur me regjimin komunist (ai kishte qenë mjeku personal i Enver Hoxhës), gjë që i konvenonte Kishës Greke, pasi për të ishte më mikluese që Janullatosin ta ftonte një njeri i tillë se sa një nga ata intelektualët ortodoksë persekutuar nga regjimi komunist, me reputacion martiri, për të cilët do të mendohej sikur ishin nxitur nga Kisha Greke ta bënin këtë gjë. Si shpërblim për këtë mision që bëri Ylli Popa, në vitin 1997, grekët ndërhynë që ai të bëhet Kryetar i Akademisë së Shkencave të Shqipërisë, i emëruar nga Presidenti Meidani, vend të cilin Popa e mban deri sot, dhe me siguri do ta mbajë deri në vdekje në rast se Akademia nuk shkrihet, siç është projekti i qeverisë. Në vitin 2001, 37 akademikë grekë dhe 13 personalitete shqiptare (Ylli Popa, Piro Misha, Aurel Plasari, etj.) e propozuan Janullatosin për të fituar Çmimin Nobel për Paqe. Është ironi e madhe që Janullatosi u propozua për Çmimin “Nobel” për paqe, kur dihet se në pranverën e vitit 1999, kur filloi fushata e bombardimeve ajrore e NATO-s kundër Serbisë, Janullatos u deklaroi mediave ruse dhe greke se duhet të ndërpritet bombardimi i Serbisë. Apologjetët e Janullatos mund të thotë se Janullatos e bëri këtë se si klerik është kundër dhunës, por megjithatë Janullatos nuk bëri asnjë deklaratë për ndalimin e dhunës serbe në Kosovë, që vazhdoi në mënyrë masive për një vit rresht para bombardimeve të NATO-s. U mor vesh, Janullatos preokupohej për jetën e serbëve dhe jo të shqiptarëve. Për fat të mirë juria e Çmimit Nobel për Paqe nuk e mori seriozisht kërkesën e 37 grekëve dhe 13 shqiptarëve dishepuj të Janullatosit. Por, megjithatë këta nuk e kanë humbur shpresën dhe vazhdojnë përpiqen. Madje, Aurel Plasari, një intelektual ortodoks shumë afër Janullatos dhe një prej 13 intelektualëve shqiptarë që nënshkruan kërkesën që ai të marrë Çmimin Nobel, që shkon pothuajse çdo natë në selinë e këtij të fundit, ndërmori një fushatë kundër Nënës Tereze në shtyp, duke e quajtur atë vllahe, edhe për të krijuar më shumë vend vetëm për një “Nënë Terezë” ortodokse në Shqipëri, Janullatosin. Plani i Kishës Greke, së cilës i përket Janullatos është që ky i fundit të bëhet shenjtor pasi të vdesë dhe t’ i shërbejë si simbol kauzës së ortodoksisë dhe helenizmit në Vorio-Epir, së bashku me Shën Kozmain, si një Shën Kozma modern. Avokatët e tij mediatikë duan që të na e paraqesin Janullatosin si një personalitet botëror, duke kërkuar të na impresionojnë me zgjedhjen e tij kryetar i Këshillit Botëror të Kishave, pra duke na e paraqitur si një personalitet në rangun e Papës së Romës. E vërteta është që Këshilli Botëror i Kishave, përtej emrit pompoz, është një organizatë ndërkombëtare private, nga ato që krijohen fare lehtë në Perëndim. Gjëja tjetër me të cilën duan që të na impresionojnë me Janullatosin është qenia e tij si një njeri shumë i shkolluar me disa diploma dhe doktoratura. Grekët i ka kapur një obsesion i çuditshëm për ta paraqitur Janullatosin si një superintelektual sa që shumë herë gjatë këtyre 15 viteve që ai është në Shqipëri kemi parë dërgata universitetesh greke dhe të diasporës greke që t’i sjellin Janullatosit lloj-lloj doktoraturash, edhe honoris causa, të cilat i ka marrë dhe ai gjatë udhëtimeve të veta jashtë shtetit, në fusha nga më të ndryshmet, deri edhe si klimatologjia, ekologjia, pylltaria etj., etj. Por, ironia është se ky superintelektual, kur krijoi klerin ortodoks shqiptar, i refuzoi kërkesat e intelektualëve dhe parapëlqeu të bënte klerikë njerëz si prifti i shumëpërfolur i Kosinës, që ka qenë karrocier i kooperativës, apo si një ish-infermier i spitalit psikiatrik që sot është mitropolit në Korçë. Intelektualët ortodoksë shqiptarë, të cilët hiqen si kampionë të laicizmit, apo si afetarë, dhe pastaj ditën e Pashkëve dhe të Krishtlindjeve i gjen me qiri në dorë para Janullatosit, duhet ta dinë se ata mbajnë një përgjegjësi të madhe që e kanë lejuar Janullatosin ta tërheqë shumicën e heshtur, komunitetin ortodoks shqiptar në lojën e tij, që është një lojë shumë e rrezikshme. E gjithë veprimtaria e Janullatos tregon se ai i përket atij grupimi ekstremist të elitës politike dhe fetare greko-ruso-serbe që kërkon të nisë një luftë të re në Ballkan, kundër shqiptarëve dhe turqve. Është koha që ortodoksët shqiptarë, elita e tyre intelektuale dhe politike ta kuptojnë se Janullatos dhe grekët e tjerë që kanë uzurpuar kreun e Kishës Ortodokse Autoqefale Shqiptare e kanë futur në një «fushë të minuar» gjeopolitike gjithë komunitetin ortodoks shqiptar. Komuniteti ortodoks shqiptar duhet të ndahet nga Ortodoksia Helene që e ka uzurpuar kishën e tij, pasi Ortodoksia helene është instrument i gjeopolitikës greke, serbe dhe ruse, që po kërkon revansh në Ballkan, duke sfiduar SHBA dhe shqiptarët. Greqia po bëhet gati të hyjë në aventura që mund të çojnë në reduktimin dhe ndoshta shpërbërjen e saj si shtet. Në këto aventura Greqia kërkon të tërheqë dhe komunitetin ortodoks shqiptar. Këta duhet ta dijnë mirë se në rast se do të lejojnë që Greqia t’i tërheqë në këto aventura atëherë do të pësojnë fatin e grekëve të Anadollit, pas Luftës së Parë Botërore. Ortodoksizmi shqiptar nuk ka pse është ortodoksizëm helenik, as sllav. Ortodoksizmi helenik dhe sllav është paleoideologji e gjeopolitikës sllavo-greke. Ortodoksizmi në Shqipëri ose do të jetë ortodoksizëm shqiptar, ose nuk do të ekzistojë fare. Ky do të jetë një fatalitet historik, por në një sens të caktuar do të jetë vetë zgjedhja e komunitetit ortodoks.

[BARAT]

Dëshmi tronditëse

Nga Resul Bedo

“Më 1 qershor 1913 Greqia e Serbia kishin përfunduar marrëveshjen e fshehtë për të ndarë Shqipërinë në dy zona ndikimi: në zonën serbe që përfshinte Shqipërinë në veri të Shkumbinit dhe atë greke në jug të tij”. Një çmenduri e kohës e qarqeve shoviniste dhe ato bënë çmos për t’ia arritur qëllimit përdorën të gjitha mjetet edhe me luftime.

Thotë një këngë:

Vlladika me Jorga lubinë
Çetnikët e andarët i nisnë
Të marrin Shkodër e Janinë
Dhe sa të arrijnë Shkumbinë
Shqipërinë ta përpijnë
Si dy ujq lopën në brinjë...

Nuk kaluan veç pak ditë, një muaj më vonë, në Konferencën e Londrës, më 29 korrik 1913, trupi i gjallë i kombit Shqiptar u pre më dysh. Sëpata e kasapit preu si mundi e ku mundi. Qytetet më të lulëzuara të Shqipërisë dhe pjesët më të begatshme të vendit padrejtësisht u lanë jashtë kufijve të shtetit shqiptar.

Por as serbët as grekët nuk ishin të kënaqur, ata donin më shumë , kërkonin copëtimin e plotë të Shqipërisë. Këto ishin shkaqet që sollën në trojet shqiptare në veri e në jug stuhinë e vdekjes, Viti 1914 është një vit lufte që përfshiu zona të tëra të jugut. Qarqet shoviniste greke pa i përfillur vendimet e Fuqive të Mëdha u hodhën në veprime të papërmbajtura. Ëndrra për t’i mbajtur me çdo kusht trevat shqiptare të pushtuara nga armata greke e Epirit, përfshinë qeverinë Greke m, ushtrinë greke dhe vasalët e tyre. PO atë vit situata u paraqit me pamje tjetër. Më 17 dhjetor 1913, më protokollin e Firences u caktua kufiri midis shtetit Shqiptar dhe Shtetit grek. Në këtë kohë, i kërkohet Greqisë që të heq forcat e saj nga territoret shqiptare që i kishin pushtuar forcat e Armatës së Epirit. Por, Qeveria Greke, kishte si qëllim ta shtynte sa më shumë këtë tërheqje. Rrjedhja e planeve të mëvonshme, zbulon planet djallëzore të qeverisë greke dhe atyre shtëpive që e përkrahën.

Më 7 mars 1914 në Shqipëri erdhi në fuqi princ Vidi, tre javë më vonë u kërkua që qeveria greke të tërhiqte trupat nga territoret shqiptare, në Shqipërinë e Jugut. Qeveria greke formalisht i pranoi këto kërkesa, kurse në praktikë veprohej ndryshe. në këtë kohë në trevat shqiptare në jug u gjallërua shpresa dhe u përfshinë nga gëzimi. Ky gëzim u ngrin në buzë Shqiptarëve, sepse qeveria e Rusisë dhe Francës, duke përkrahur lakminë greke për të zgjeruar kufijtë në drejtim të veriut, e këshilluan qeverinë greke që të deklaronte një autonomi në viset e Jugut, ta vërë Zografon, ish Ministrin e jashtëm të Qeverisë greke, të lozë komedinë e përgjakshme të Epirit. E detyruar nga Protokolli i Firences qeveria greke, “ndërsa lëshon Korçën dhe ia dorëzon me protokoll të rregullt qeverisë shqiptare, në Gjirokastër, Zografua në kompaninë e tij, bënte atë të vetëquajtur autonomi të Epirit të cilën e mbante vetë qeveria greke më ushtarët e saj zyrtarë dhe me gjakësorë të gjiritit. Nga kjo kohë konflikti mori përmasa që çuan në përleshje të armatosura.

Armata e Epirit e ushtrisë greke , më shpejtësi organizoi në territoret shqiptare të okupuara më parë për të maskuar veprimet e ushtrisë së rregullt greke, reparte, “Hierolohitëve”. Hierolohitet ishin ushtarakë që bënin pjesë në të ashtuquajturën “Kompani të Shenjtë” dhe këto kompani të shenjta u mbushën me oficerë e ushtarakë grekë “të veshur civil. U sollën nga thellësia e tokës greke banda të armatosura me adartë gjiritllinj dhe banditë të ndryshëm. Njeriu që i përjetoi këto ngjarje, prifti Kosta Papa Tomori, shkruan në librin e tij:

“Oficerë të veshur me petkat (uniformë) e ushtrisë greke vetëm nga shapkat kishin hequr kurorën, petkat e ushtarëve qenë gjithashtu të qeverisë greke dhe në kokë kishin të lidhur nga një shami të zezë”...

Ai më poshtë shkruan:
“Në Përmet erdhi njoftim nga Greqia: “Pritni 1500 vullnetarë...Këta ishin të gjithë Gjiritllinj dhe u ndanë: 500 shpirt gjiritllinj vanë në Leskovik, ata i komandonte kapiteni i ushtrisë “ greke Fiorgaqi. Në Përmet erdhën 500 shpirt të tjerë, të komanduar nga prifti nga Suli i quajtur Pap Jani dhe dy kapitenë të ushtrisë greke të quajtur Kollovo nga Etoreia dhe Jorgaqllaqi nga Filipiadha. Trupat e >Përmetit u vunë nën komandën e kapitenit katil të ushtrisë greke (ky vrasës i arratisur kërkohej dhe qeveria greke i jepte 15000 franga atij që ia shpinte kokën e tij). Ky vrasës u fal dhe u vu në krye me vrasësit e tjerë Kapiten Aristidhi nga Janina u bë komandant i reparteve greke, kurse Papa Gjeorgjiu u bë komandant i Përgjithshëm i forcave të Përmetit”.

Repartet E ARMATËS GREKE TË Epirit shpallën mobilizimin me forcë të vendasve pro-grekë. Këto forca dhe të tjera të dërguara më parë shërbyen si bazë që fill pas tërheqjes së ushtrisë greke shpallej”Autonomia e Epirit të Veriut” me shtrirje Gjirokastrën, Himarën, Delvinën, Përmetin, Leskovikun. U organizua në Gjirokastër “Kongresi Epiriot” Kongresi, më 2 mars 1914 shpalli autonominë e Vorio-Epirit dhe formoi “Qeverinë e përkohshme” nën kryesinë e Zografit. Jorgo Zografi deklaroi se “As Fuqitë e mëdha “ nuk kishin të drejtë të ndërhynin në punët e brendshme të tij. Zografi kërkoi nga Komisioni i Kontrollit Ndërkombëtar që mori fuqitë e qeverisë së Vlorës që të urdhëronte komandantët e tjerë të forcave shqiptare të mos hynin brenda kufijve të shtetit të tij. Ky “Shtet” kukull qëndronte mbi forca të sjella nga Greqia, me armatime e furnizime të sjella nga Athina, e cila synonte që fill pas veprimeve të para të “shtetit të Zografos” t’i bënte presion Vidit dhe kështu të bëhej bashkimi i territoreve me Greqinë. Fill pas këtyre veprimeve, më 17 maj, Komisioni i Kontrollit Ndërkombëtar, pa pyetur qeverinë e Vidit, “në emër të Shqipërisë” nënshkruan protokollin e Korfuzit. Ky protokoll u quajt protokoll i turpit . Ai i njihte disa të drejta autonomisë së Vorio -Eprit. Sipas shprehjes së anëtarit britanik të këtij komisioni Sir Harry Lamb nuk bazohej në asnjë të vërtetë dhe logjikisht duhej hedhur në koshin e plehrave. Termi Vorio-Epir u shpik nga shovinistët grekë pikërisht në prag të veprimeve luftarake që ndërmorën në drejtim të tokave shqiptare. “Nga pikëpamja kronologjike termi Vorio Epir në enciklopedinë greke thuhet, se “ardhja në dritë e çështjes së Vorio Epirit koinçidon më marshimin e ushtrisë greke aty nga fundi i viti 1912 dhe fillimi i vitit 1913 dhe me pushtimin e tokave epirote në drejtim të Shqipërisë, të cilat i rivendikonte Greqia nga Perandoria Osmane”.
Kufiri i shtetit kukull të Zografos shtrihej në këtë kohë nga Bregu i detit, në Qafa e Llogarasë, Vargmalin e Cikës, Corraj , Borsh. Në Zonën e Delvinës: Tatzat-Senicë, Qafa e Skërficës (afër Fushëbardhës, zona e Gjirokastrës: Cepo-Picar, tepelenë: Luzat, -Kodër,. Në zonën e Përmetit: Brezhdan-Kosinë-Mokricë-Hotovë-Lupckë dhe shkonte gjer tek Ura e Kadiut, shtrihej luginës anës së lumit gjer në barmash të Kolonjës për të shkuar pastaj në Leshnjë dhe përfundonte në fshatin Arrëz në vargmalin e Gramozit. Në trevat ku shtrihej hija e shtetit kukull të Zografos sundonte hija e vdekjes, që shkaktuan përleshjet me armë.

I rendisim ngjarjet në kohën dhe vendin ku kanë ndodhur.

AKSIONI I MBLEDHJES SË ARMËVE

Në zonën e fshatrave ku ndodheshin forcat ushtarake greke u ndërmor një aksion i shpejtë që vendasve t’u mblidheshin armët. Nga numri i armëve që kërkohej të dorëzoheshin përkonte afërsisht me nr e armëve që kishin fshatrat Hormovë, Zhulat, Fushëbardhë, Tatzat dhe Borsh. Në këto fshatra u bënë tortura të panjohura më parë. Në Fushëbardhë u gjet një shtëpi e madhe në mes të fshatit, shtëpia e Ferik Shalarit. Këndej ndihej britma e të goditurve në çdo skaj të fshatit. Të masakruarit i merrnin familjarët me vigje, gjysmë të vdekur.

Në Hormovë kjo pamje u duk e dhe më e trishtueshme. Në Zhulat po ashtu. Me të njëjtën pamje paraqitej gjendja në Tatzat e në Borsh. Kështu me radhë, Qeveria e Zografos e vlerësoi si veprim me përparësi çarmatosjen e vendasve për ta pasur më të lehtë të sundojë vendin e të realizojë planet e saj. Kam ndeshur njerëz të mbetur sakat për të gjithë jetën nga këto masakrime. Kam ndeshur me veprime sadiste ngjarje që të duken të pabesueshme. Njëra nga shumë të tjera ka ndodhur në fshatin Borsh.

Aksioni i grumbullimit të armëve e acaroi më tepër gjendjen, burrat që shpëtuan rrëmbyen armët dhe u fshehën skutave. Në të njëjtën kohë filluan edhe veprimet e pushtimit më gjerë. Forcat greke filluan të shtrihen në thellësi të fshatrave të Labërisë. Kjo bëri që krahina t’i kundërvihej pushtuesve me armë.

Sulmet e andartëve zënë fillin në breg të detit dhe shtrihen gjer në Cepo e në Himarë.

I rendisim këto sipas kohës dhe vendit ku kanë ndodhur.

PËRPJEKJA E PARË ME ANDARTËT

Të parët që i pritën me plumba forcat e andartëve grek në krahinën e Labërisë ishin barinjtë trima të Kallaratit, të cilët ndodheshin me bagëtinë e tyre në Vumlo të Himarës. Luftimi ndërmjet barinjve dhe forcave greke zgjati disa orë. Kundërshtari, duke pasur epërsi numerike, arriti të kapte Muço Bajram Karabollin, Yzeir Medin Ribajn dhe Sali Dervish Maçin, ndërsa tre të tjerë, mes luftimeve të ashpra shpëtuan nga thonjtë e përgjakur të andartëve grekë. Në luftim e sipër ushtarët grekë grabitën tufat e bagëtive të Kallaratit që ndodheshin ën dimërim në zonën e Himarës. Katër personat e kapur u internuan në Kalanë e Korfuzit, ku u torturuan në mënyrë shtazarake në qelitë në qelitë e errëta të saj. Përveç djaloshit Dervish Maçi që mundi t’i shpëtonte i gjallë, të tre të tjerët vdiqën nga torturat e Korofillaqisë. Për të përballuar situatën e rëndë të krijuar nga kërcënimi grek, në Kallarat, me iniciativën e vet fshatarëve, u formua komisioni për drejtimin e veprimeve luftarake. Për të pajisur me armë dhe municione luftëtarët, anëtarët e komisionit, të Kallaratit shkuan nën Vlorë dhe iu kërkuan autoriteteve të Qeverisë së Përkohshme ndihmë në armatime. Kjo kërkesë u plotësua, kështu që të gjitha fshatarët u armatosën dhe u vunë në gatishmëri për të pritur sulmet e forcave greke. Pa humbur kohë, luftëtarët zunë pozicionet e luftimit përgjatë kufirit të Kallaratit me Pilurin për të ndaluar depërtimet e ushtrisë greke , e pastaj ët zinin Bolenën dhe Kuçin, duke u dalë atyre nga veriperëndimi e veriu. Kallaratasit, kuçiotët dhe bolenasit u mbrojtën trimërisht dhe e gozhduan kundërshtarin në rajonin e Pilurit dhe të Kudhës, duke e detyruar atë hë për hë të hiqte dorë nga veprimet me armë dhe të provonte manovra demagogjike. Spiro Miloja, me dhelpëri, u mundua të tërhiqte në bisedime parinë e fshatarëve për t’i bindur nëse pranonin që ushtria greke të hynte pa luftë në fshatrat e tyre. Komisioni i fshatit nuk pranoi të hynte në bisedime me Spiro Milon. Ata dërguan në Himarë, tek Spiro Milua, Birce Guxhë Ribajn, i cili ai bëri të qartë atij se në territorin e Kallaratit nuk do të lejonin të shkelte këmbë ushtari grek apo njerëzve të vënë në shërbimin e tyre. Kushdo që të guxonte të shkelte do të pritej me luftë. Kallarati dhe mbarë Jugu, i thanë komandës greke, se është toka shqiptare dhe për ta mbrojtur do të luftonin deri në pikën e fundit të gjakut. Ky ishte qëndrimi i prerë dhe burrëror që mbajti fshati ndaj pushtuesve grekë dhe veglave në shërbim të tyre.

LUFTIMET NË AFËRSI TË KUÇIT

Në vazhdën e zbatimit të planit të tyre të pushtimit të Shqipërisë së Jugut, ushtria shoviniste greke arriti edhe në territorin ë fshatit Kuç.
Spiro Miloja, duke përdorur dredhi dhe mashtrime nga më të ndryshmet, u përpoq të shuante çdo rezistencë të popullit të Kuçit dhe tërë krahinën në mënyrë “paqësore” . Burrat e Kuçit , në mbledhjen e kuvendit të tyre mbajtën një qëndrim të prerë e të vendosur dhe nuk pranuan asnjë kompromis e marrëveshje bë dëm të tërësisë tokësore të vendit., populli zbuloi komplotet e këtyre armiqve dhe u dha një përgjigje të merituar duke e përzënë Jani Milon, të vëllanë e Spiro Milos që kishte ardhur nga Himara, me 20 himariotë. Edhe në këtë sektor luftimet zunë fill në bregdet. Pushkët e para i hodhën barinjtë. Në këtë qëndresë sporadike forcat greke u detyruan të hapen në formacione luftimi.

Në ditët e para qëndresa e luftëtarëve të Kuçit u fuqizua nga forcat e tjera që erdhën në ndihmë. Çdo burrë nga 16 vjeç e gjer në 70 vjeç doli e zuri pozicion lufte. Erdhën në ndihmë edhe forca nga fshatra fqinje. Qëndresa shqiptare paraqitej e fortë por pushtuesit sollën 3 anije nga Korfuzi forca të tjera dhe krijuan epërsi në numër. Pozicionet merreshin me luftime. Asnjë lartësi, asnjë shteg nuk u dha pa luftë. Këto luftime zgjatën me ditë e me javë.

Vija mbrojtëse e zonës së Kurveleshit të poshtëm kalonte nga fshati Corraj, Kudhës, Marith, Vanovan, Mali i Pilurit. Repartet e forcave greke ndërmorën disa herë radhazi sulme dhe nuk mundën të shpërthenin qëndresën shqiptare. Pozitat kalonin herë në njërën dorë e herë në tjetrën dhe luftimet zgjatën disa javë. U bënë luftime të paprera. Në këtë betejë ranë trimërisht luftëtarët e paepur kuçiotë:

Asllan Qorduka, mësues dhe Hoxha i fshatit, Alush Bisha, Meto Bedo, Fejzo Rukia nga Gusmari, një luftëtar nga Bolena dhe një tjetër nga Sevasteri. Gjithashtu janë vrarë djegur e terrorizuar: L Xhelo Mete, Rapo Mingo, së bashku me mbesën, u therën me thikë në mënyrë barbare nga mercenarët grekë e bashkëpunëtorët e tyre, ndërsa Haxhi Kaçaboni, Miftar Asllani, dhe plaku Roko Bushi u dogjën brenda në shtëpi nga gjakatarët shovinistë grekë.

Në këto luftime të ashpra u plagosën Bino Miftari, Hodo Bilali, Jaho Gjoliku, Sulo Sofina, Polo Tahiri, Sheme Godo Sinovarfi, Telha Halo Nani, Hamit Luci, Musa Buxheli, Bajram Balilaj, Shahin Leli, Zenel Korocka etj.

Rapsodio popullor trimëritë e rralla që treguan bijtë e këtij fshati në këtë luftë i ka përjetësuar me vargje:

Shihni një njeri në brinjë
Që hidhet si vetëtimë
Shihni Alush Karafilë
U lëshua me martinë
Bam e bam e dot se prinë
Mbi armiqtë bëri kërdinë
Vrau Kozma Gjiritllinë
dhe shumë asqer të tij
na vranë o shokë na vranë
andarët me tradhtarë
në Marith me to Cobanë
së bashku me Hamit Bardhë
në Grabën Musa Asllanë
Xhelo Meton fukaranë
Trëndafil Birçe Selmanë...

Dhe lista me dëshmorë dhe të plagosur vazhdon.

Ç’kishin pjellë ato nëna
Kishin pjellë e bërë dëllinja...

Ish ministri i jashtëm i Greqisë, Zografua, urdhëroi komandën e garnizonit grek në Gjirokastër që të dislokoheshin forca ushtarake në Cepo. Në këto forca u vendosën dhe herë pas herë lëviznin në drejtim të fshatrave të zonës, bënin plaçkitje e tatonin pulsin e vendasve. Një ditë, dy kompani andartesh, hynë në fshatin Picar dhe grabitën bagëtinë e fshatarëve, por u pritën me armë nga barinjtë. Në këtë përpjekje bariu Ranit Medini vrau komandantin e forcave greke Dhekagenë. Ngjarja mbeti në këngë:

Doli Zacia e foli
Cjeptë e tu greku i mori
Dhe Rahiti kur dëgjoi
Manzerin në dorë e i mori
Dy-tre herë e bëri benë
Cjept e mi në Cepo s’venë
Shtiu e vrau Dhekagenë
Dhekagenë e ca të tjerë

Për t’u hakmarër grekërit dërguan në Picar një grup komitësh ët komanduar nga Spiro Bollo. Këto forca hynë në fshat si forca të dërguara prej qeverisë së Zografos gjoja për të mbrojtur vendasit nga trupat e reparteve “hierolohiteve” dhe andartëve gjiritllinj. Një nënrepart tjetër kësisoj , i komanduar nga kapiten Xhavara u vendos në fshatrat Zhulat e Fushëbardhë e në disa fshatra të tjera të krahinës së Kardhiqit. Këto nënreparte që u dyndën nëpër fshatra si forca që do të vendosnin rregull e qetësi ishin po aq shtypëse sa edhe të tjerët. Në çdo fshat ngritën shtëpi burgje ku mbaheshin të burgosur disa nga burrat e fshatrave dhe bëhej rrahje masive deri në thyerje kockash. Kërkohej të bëhej çarmatim i plotë. Kërkoheshin burra që shumica ishin në mal, kërkoheshin armë edhe aty ku nuk kishte. U pa qartë që ato nuk ishin reparte që do të vendosnin rregull e qetësi siç pretendonte Zografua por njësi ndëshkimor nga më të zezat. Me këto veprime kërkohej të nënshtroheshin vendasit për t’u dhënë mundësi trupave të shtriheshin më në thellësi ët maleve të Labërisë. Rreziku i pushtimit u shfaq në një kohë nga deti, në drejtim të Kuçit e Kallaratit, kurse nga Gjirokastra në drejtim të krahinës së Kardhiqit. Nga të dy këto drejtime pushtuesit kërkonin të shpërthenin për të dalë pastaj në malet e Kurveleshit. Në këto kushte shqiptarët kundërveprojnë. Çeta të fshatrave të pushtuara që ndodheshin të fshehura në male ndërmorën sulme të menjëhershme. Kapiten Xhevara me bandën e tij përmes Qafës së Skërficës tërhiqet në Delvinë kurse banda e Spiro Bollos në Picar shpartallohet e tërhiqet në Gjirokastër. Nga çeta e Picarit ranë dëshmorë Rahit Medini, Siri Peci, Mulla Veshi, Bedull Thana e Dullo Biu dhe u plagosën komandanti i çetës Varf Hasani, Tefik Ruko e gjashtë të tjerë.

ORGANIZIMI I FORMACIONEVE LUFTARAKE

Kundërveprimi i shqiptarëve i detyroi grekët të hedhin në veprim forca të tjera, kësaj here kryesisht në drejtim të Cepos (sektori i Gjirokastrës).

Edhe shqiptarët bëjnë të njëjtin veprim. Rreziku i pushtimit të Labërisë nga trupat greke u bë evident. Rreziku u shfaq në përmasa të mëdha. Si mund të përballohej?

Në këto kushte të parët kundërvepruan kurveleshasit. Në një mbledhje që bënë krerët e Kurveleshit për qëndrimin që dhe ka mbajtur karshi pushtimit grek nga e gjithë krahina, Sulo Beqiri u ngrit i pari dhe foli për nevojën e domosdoshme të luftës kundër grekëve dhe koordinimin e veprimeve luftarake të përbashkëta. Mbledhja nën ndikimin e tij, mori vendime të drejta për fillimin e luftës kundër grekëve, për të përzënë repartet e ushtrisë greke nga trojet shqiptare. Në të njëjtën kohë reparte të garnizonit të Gjirokastrës godasin në Cepo e përgatiteshin për të ndërmarrë goditje të tjera. Fjalët e Sulo Beqirit dhanë sinjalin e luftës. Këtë na e shpreh një vjershë kushtuar Sulo beqirit që është ngritur nga një pjesëmarrës i kësaj mbledhjeje, sapo morën fund punimet e mbledhjes.

Po cili është ai burrë
Që nxori shpatën nga milli
Tha do vdesim përmbi gurë
I famshmi Sulo Beqiri

Sulo beqiri lindi në vitin 1870 kur lëvizja e popullit shqiptar për çlirimin e tij nacional kundra sundimit osman mori një karakter më të gjerë.ngjarjet që ndodhën gjatë gjithë kësaj kohe patën një ndikim të madh tek Sulua. Në shtëpinë e baba Sulos, siç flsinin në fshat, gjeje librat e parë në gjuhën shqipe. Ai lujati një rol me rëndësi në ngjarjet luftarake që u zhvilluan gjatë gjithë kësaj kohe jo vetëm për Golemin, por edhe për Kurveleshin. Ai ishte jo vetëm udhëheqësi i çetës dhe fshatit të Golemit. Influenca dhe roli itij shtrihej dhe jashte Golemit, në mbarë Labërinë. Më është dhënë rasti ta shoh nga afër këtë burrë që mbante cepe të gjata, burrë me autoritet të madh. Isha i vogël kur shikoja Sulo beqirin të vinte te vajza e tij që ishte martuar me gjitonin tonë Fetah Kondin. Ngazëllehesha kur më ledhatonte flokët, habitesha kur fliste për trimëritë e bëra nga shokët e tij. Kur unë u rrita dhe isha luftëtar në Cepo, kësaj here duke luftuar në ato llogore por jo me pushtues grekë, pro fashistë italianë, kujtoja dhe babë Sulon, trimin që i këndohej kënga:

Në Cepo te manastiri
Gjëmon pushka e tundet briri
Sokëllin Sulo Beqiri
Sa dëgjohej nga Erindi
E nxorri pallën nga milli.

Ishte një rast i rrallë kur me urdhër të Shefqet Peçit i shkuam me tre luftëtarë të tjerë dhe i çuam në shtëpi babë Sulos që dergjej në shtrat pesë copë dele që partizanët i hoqën nga ushqimi i tyrepër t’ia dhënë kryetrimit.Ai i ngazëllyer në pamundësi të ngrihej nga shtrati, kërkon pushkën ia nxorri tytën në dritare shtiu pesë herë radhazi dhe tha:

“Të mësojnë njerëzit se Sulo Beqiri e radhit pushkën e tij në një llogore të vetme me luftëtarët e lirisë”... Në luftë kundër grekëve nga Golemi 170 burra, çdo shtëpi do nxirrte nga një burrë, ndërsa ato familje që kishin mbi tre burra e lart do të dërgonin më shumë në luftë. Pjesmarrja në luftë ishte me baza vullnetare. Atë çka bënte Sulo Beqiri ato ditë e jep bukur kënga:

Mori Sulua kryesinë
Plaku me cepë të gjatë
Ç’i mblodhi djemurinë
Për një ditë e për një natë
Thirri katër kapedanë
Bejko e Hasko Nikollë
Përmbi ta vuri Refanë
Të tërë djemtë mezhollë
Djem me guxim e kurajë

Mbas organizimit, ndarjes së detyrave luftarake, luftëtarët lëvizën në katër çeta, të cilët u vendosën në vijën e mbrojtjes në bregoret e Cepos.

Çetat e komanduara nga Refat Shahini me 70 vet, çeta e Bejko Nikollës e përbërë rreth 45 veta. Çeta që komandohej nga Hasko Nikolli e përbërë nga rreth 40 veta. Një organizim i përafërt bëjnë dhe fshatrat e tjerë të Kurveleshit të Sipërm.

TË GJITHË NË KËMBË

Organizimin e gatitjen për qëndresë e jep të plotë kënga popullore, kur thotë:

Për çetat e Nivicës:
Moti katërmbëdhjetë
Dymbëdhjetë ditë prilli
Erdh burrat e vërtetë
Me shpata nxjerrë nga milli.

Për Gusmarin:
Tetëdhjet’ djem Gusmari
Për në luftë përgatit
Djem të bindur në komandë
Luftëtarë pa të meta

Për Progonatin:
Ishin mbledhur Progonati
Sibirbilenjtëjëherë
Lekdushi e Progonati
Përmbi Picar pritat zunë.

Një çetë të fuqishme dërguan Cepo, Nivica e Rexhini, çeta e Gusmarit. Çdo fshat i Kurveleshit të Sipërm nxorri në vijën e luftës çetën e tij.

Del se fill pas veprimeve të grekëve, fill mbas lëvizjes të forcave të tyre me synim pushtim të Laberisë, fillon organizimi për tu qëndruar. Ky organizim shtrihet gjërazi në çdo fshat.

Kuci fshati me popullatë më të madhe në Kurvelesh, i organizaoi forcat në disa çeta.mes fshatarëve erdhën edhe 50 ushtarë kuçiotë që kishin braktisur ushtrinënë Janinë dhe u radhitën me luftëtarët popullorë të fshatit.në krye tëkëtyre forcave u vu njëkomision i përbërë nga: Arif Mëhilli, Xhafer Aliko, Meto Peci, Sino Xheli, Hasim Fetani, Hasan Bedo, Braho Fiku, Miço Muftari, Rakip Hyseni, Laze Gjoliku, dhe Kadri Gjoleka

Komisioni i Kuçit ngriti nën armë mbi 300 luftëtarë.Për të përballuar rrezikun e pushtimit edhe në fshatin Kallarat u formua një komision për drejtimin e veprimeve luftarake, i përbërë nga Alem Tola , Laze Sinani, Hodo Kalemi, Murat Cane dhe Selim Bajrami. Komisioni lëshoi thirrjen” të gjithë në këmbë për tëmbtrojtur vatanin”.U rreshtuan në formacione të çetave 121 burra dhe 38 gra e vajza. Bolena formon çetën e saj me rreth 60 luftëtarë. I gjithë Kurveleshi i Poshtëm përgatitet për luftë. Më në thellësi qëndron si shqiponjë Sali Vranishti me çetën e tij, i gatshëm të hidhej në përleshje. Një çetë të fortë me 80 vetë ngriti fshati Borsh. Këtu erdhi një togë me ushtarë të qeverisë së Vlorës, komanduar nga një oficer kosovar, që quhej Ramadan Kosova dhe që u shqua në luftime.

Tatzati formoi çetën e tij me 60 luftëtarë. Zhulati formoi tri çeta me 130 luftëtarë. Fushbardha tri çeta. E kështu me radhë, Kardhiqi, Plongjia e Plesati. Një organizim të njëjtë bëjnë dhe disa fshatra të Tepelenës si Luzati, Bënça, Salaria, Dhëmblani e të tjerë. Del në pah veprimtaria e veçantë e Selam Musait. E gjithë Labëria përgatitet për qëndresë.

E Premte, 29 Qershor 2007-gazeta ndryshe

[BARAT]

Shqiptarët e Sofjes: Ja masakrat e andartëve grekë në 1914

Për herë të parë gazeta "Shqip" publikon protestat e panjohura të bëra nga kolonia e shqiptarëve të Bullgarisë me qendër në Sofje

Masakrat dhe genocidi i egër që bandat militare greke
të gjeneralit famëkeq Napolon Zerva ndërmorën mbi
popullsinë myslimane shqiptare të Camërisë, që jetonte
prej shekujsh në trojet etnike të saj, të cilat
shënuan edhe kulmin në vitin 1944-1945 me vrasje,
plackitje, cnderime, përdhunime, djegie fshatrash dhe
dëbime masive, nuk janë të vetmet që kanë ndodhur mbi
kurrizin e shqiptarëve nga fqinjët e tyre gjatë
rrjedhave të historisë. Përvec popullsisë myslimane
shqiptare came të Greqisë, e cila, sic dihet tashmë
nga historia, që prej tre-katër shekujsh i është
nënshtruar rregullisht një kalvari të gjatë vuajtjesh
prej masakrave të grekëve, fqinjët tanë të jugut jo
pak herë i kanë kapërcyer kufijtë e tyre duke i
shtrirë ato masakra edhe në thellësi të territorit të
Shqipërisë së Jugut, sic bënë në vitin 1914. Lidhur me
ato masakra të papara dhe të padëgjuara deri në atë
kohë, të cilat tronditën jo vetëm shqiptarët kudo ku
ata ishin, por edhe mbarë opinionin botëror, pati
reagime dhe protesta të shumta. Por reagime më të
mëdha erdhën nga kolonitë shqiptare të disa vendeve të
ndryshme të botës si: SHBA, Egjipt, Rumani, Bullgari
etj., të cilat ndërmorën një fushatë sensibilizuese në
shtypin e kohës, me qëllim që ta detyronin qeverinë
greke të parandalonte atë valë masive terrori ndaj
popullsisë shqiptare në jugun e vendit. Një nga ato
koloni shqiptarësh që u dalluan në këtë drejtim ishte
dhe ajo e Sofjes në Bullgari, e cila nëpërmjet gazetës
së saj, "Liri e Shqipnis", hapi një rubrikë të
vecantë, duke botuar herë pas here shkrime të ndryshme
ku pasqyroheshin krimet cnjerëzore të grekëve ndaj
shqiptarëve. Nga ajo gazetë e vitit 1914, ne kemi
përzgjedhur për botim dy shkrime, të cilat po i
publikojmë më poshtë, duke mos iu bërë asnjë ndryshim
nga origjinali i tyre.

"Liri e Shqipnis": Do vijë dita që t‘i nxjerrim në
shesh këto ngjarje

Për barbarizmat greke, për ato sjelljet e tyre
cnjerëzore dhe të egra, të turpshme e të pandershme,
mund të mbushet një libër i madh, në njëqind gazeta sa
kjo e jona. Edhe padyshim do të vijë dita që të
nxjerrim në dritë të gjitha ngjarjet që të mbesin si
kujtim i paharruar në zemrat e djemve dhe të nipërve
t‘anë. Na këtu po japim ca shemblla, përmi sa kanë
punuar grekërit dhe sa kemi vuajtur prej tyre. Në këtë
numër po shtypim dy letra që muarëm nga dy qytete (nuk
i themi dot qytetet se kemi frikë nga barbarët e
Athinës) dhe po nxjerrim këto rradhë më poshtë, duke i
lënë ashtu si ishin, pa i ndryshuar asnjë fjalë:

Letër për gazetën "Liri e Shqipnis" në Sofje

Kur ishin andartët në Kolonjë, c‘bënë nëpër fshatra
nuk rrëfehet:
Në maj 1914, Borovën, si e plackitën
tërë fshatin, vanë cnderuan me të pahir 13 gra. Një
nga ato kur shkonte për te Mesi i Urave, plasi mbi
udhë nga turpi dhe nuk ngriti fare kryet për të
shikuar shoqet e saja. Rrahën pa mëshirë pothuaj më të
shumtit fshatarë, vecanërisht, Josif Maxirë, të cilit
i vranë dhe të birë. Në Gostivisht turpëruan më tepër
se 18 gra, një prej syresh kishte dhe të shoqnë që
priste shpëtimin e tij duke ju cnderuar e shoqja.
Kapedan Stratin nga Kalavrija, pleqt e Gostivishtit, e
adhuronin si shpëtimtar, se ai i rrihte ata pa
mëshirë. Në Rehovë, andartët pasi plackitën tërë
fshatnë, rrahën pa mëshirë shumë njerëz, në mes të të
cilëve dhe grekomanin Qirijako Stefan Qirjaqis, të
cilit ia bënë kurrizin më të butë se barkun, se nuk
deshte të vinte bashkë me andartët. Ky tradhëtor i
Kombit, kur vate Komisjoni i Fuqive të Mëdha për të
ndarë kufirin e Jugës së Shqipërisë në Ersekë deriste
si ay në maj: "Kato i Alvania, zito i mitri mas
Ellas". Ky i ndyrë i gjeti drutë që kërkoj, ja bënë
mirë. Po nuk arrinë nderimet nëpër gratë që punuan
andartët e Moresë, zunë dhe një djalë 19 vjec dhe e
cnderuan me të përdhunë, pastaj donin ta vrisnin,
sepse mos kallëzonte cnderimin. Në Blush cnderuan 5
gra dhe rrahën pa mshirë dhe plakat e pleqtë e
fshatit. Në Luaras, therrnë 20 fëmijë myslymanë, 4 i
pagëzuan: këta paskëshin mbetur kur shkuan të tjerët
në ullishtet e Vlorës. Në këtë fshat muarë grekërit
209 mushka të zgjedhura, 6 kuaj, 39 pendë qe, dhe 20
krerë lopë. Shtëpitë e myslymanëve i dogjnë dhe i bënë
hi që nga Cqeria, Dangëllia, Kolonja, e gjer në fushë
të Korcës, si i plackitën më parë. Në Panarit therrnë
si berrat 300 shpirt, të cilët i gënjyen duke thënë:
"Kthehuni në shtëpitë tuaja se nuk iu ngasim", po kur
u kthyen, i vranë më të shumtit me sëpata për tmerr.
(A...3 janar 1915).

Letra e dytë për gazetën "Liri e Shqipnis"

Më 20 Prill 1914 vanë në Luaras andartët e Grekut
natën, dhe në mëngjes thirrnë tërë pleqësinë e fshatit
duke u thënë sa më parë "djemtë", ose u vumë zjarr.
Pastaj zgjodhën 20 djem të moshës së tyre, jo më shumë
se 30 vjet e poshtë, të cilët edhe sot gjenden në këtë
shërbim, ku jeta e tyre është në dyshim. Që nga ky
fshat u drejtuan në Vakëfet: Katundt, Panarit, ku më
22 të Prillit kishin dërguar Leko Mihalë në Vodicë për
të shikuar a ka shqiptarë apo jo, dhe ky vajti afër
Vodicës, u kthye, erdh në katund pa lajme. Aherë e
vranë andartët para kishës së katundit që u tmerruan
tërë njerëzia e fshatit, pas varrimit të tij na
mblodhnë të gjithë sa ishim me ta përpara kafenesë së
bamit Prift Eimes e na thanë: "Kush nuk do të vijë me
ne, le të ngrerë dorën përpjetë, d.m.th. ta bëjmë si
atë tjatrin, ta vrasim, as një nuk tha se jo, se
shpirti është i dhembur. Në mes të natës duke gdhirë
Cen Gerg u nisëm për në Panarit, ku arritmë me të
zbardhëllyer; atje thirrnë pleqt e fshatit dhe na bënë
konak; në drekë herët na vjen një lajm se në Katund,
sipër na e ka zënë xhandarmëria shqiptare dhe shokët e
tyre, vetëdashësit ikin me rrëmbim, e lëmë prapa
Panaritin se është vënd i lik, dhe strategjik për
shqiptarët, vemi në Katund ditën e Shën Gjergjit: mbi
Katund na e japin (na qëlluan) shqiptarët me pushkë
dhe kështu u ndez lufta midis nesh, të cilët kishim
zënë vent mbi Stratoberdhë në mal të Selenicës së
Pishës; këtë vent e ruante Makerza; lufta mbajti katër
orë, po ku i mbaheshim dot ne Shqiptarëve, na i
hidhnin plumbat si breshër mbi krye e lëndinave që
kishim zënë, panë c‘panë kapedanët e Kritit e pushun
40 minuta më parë luftën; ne na lanë në viset e
rrezikshme dhe kryehajdutët vanë në fshat. Në mes të
natës na vjen lajm që të mblidhemi të gjithë se do të
ikim, e ku të vemi? Kur lebetitej fëmija të këputej
shpirti, se Grekërit i kishin frikësuar fshatarët,
duke thënë: "Po të rrini këtu, u kanë për t‘u vrarë
Shqipëtarët". Këta si mua që s‘e nxë dera me një
kungull pas, më një anë ne nuk mund të shpëtonim, më
anën tjatër ata ngritnë dhe fshatin, erdhë të gjithaq
gjer te Ura e Laskës, pastaj ca pleq shpirt mirë bënë
si bënë dhe u kthyen si u larguan pak nga andartët. Ne
po shkonim nga udha e Kaltanjit, zbritmë te Ura e
Orgockës, kur arritmë afër këtij fshati shohim qetë e
lopët e Luarasit, të cilat i morrëm atij pylli të
dendur; mezi i shpumë gjer te Vidi i Gostivishtit
Poshtëm; aty bashkuam bariun e fshatit me berrat dhe
ja dorzuam, po ky kish dhe fëmijën pas. Një nga shokët
e mi i lutet kapedanit duke i thënë se: "Kam time
shoqe me barrë dhe kam frikë se mos i ka mbetur
gjekunt, e cila është në të nëntin muaj". Pa se ke ti
gomaricën me barrë më prishet puna mua", ju përgjegj
kapedani. Pastaj pas një shiu të madh arritmë në
fshatin Peshtan; këtu gjetëm disa pleq nga fshati të
cilët ishin me kafshët që i muarrnë andartët dhe
mbanin drithin e tyre fshatrave që shkelnin. Këta posa
mësuan për fëmijën dhe për mallë që ishte udhës nuk
vonuan, vanë dhe i gjetën loptë e qetë, dhe te po i
sillnin si për sigurim aty në Peshtan, ku kishin
mbetur ca andartë, u duallnë dhe ua muarrnë. Ne si
ndejtëm një gjysëm ore aty, u ngritmë për të shkuar në
mes të urave dhe megjithë fëmijën e Peshtanit, në këtë
cast mësuam se Shqiptarët po na arrijnë, i lamë dhe
fëmijën dhe me nxitim shkuam natën, megjithë gunat mbi
supe, ndonëse kishim përpara më tepër se tetë kafshë;
nuk di si ta shkruaj këtë mundim që dremitnim udhës,
por kur mbetmë mbi një vënt, harruam dhe udhën që do
të vinin në Lashovë, ku pas dy ore mundëm dhe gjetëm
shokët dhe në mëngjez arritmë në Lashovë, që aty në
drekë herët në mes të Urave u gjendëm, me të arrirë
aty prapë na gatitnë për në kufit ku qemë, pas
mesditës u nisëm për në Leskovik, udhës shihnim
njerzinë që shkonin ngarkur me fëmjët e gjorë, mos më
keq u ndamë: "Pse ikni? Se u prishnë (u plagosën, u
qëlluan, shënimi ynë), Po kush u prishim, Shqiptarët?
Jo mor vela, Shqiptarët nuk erdh fare në fshat
tënë.-Po kush? Ja këtra që kini shokë ju,
an...andartët, e mor vela se s‘e them dot, se kam
frikë". Kur shohim që nga Konica vinë shumë kafshë të
ngarkuara me municione, kanona mali e mitrolozë,
ushtarë të rregullt nga rrobat, po kësulën të
ndryshme, me shkabë dy krenore dhe me oficera pas,
reshter, kapterr tizgat, mengore Greke dhe po
drejtohen për në Leskovik.
Leskoviku i djegur nga andartët grekë
Dy orë këtij qyteti i mban era shkrumb. Arrimë në
qytet, ku na drejtuan në një bregore, që kishte mbetur
një shtëpi e kishës pa djegur, përvec kishës dhe asaj
shtëpie. C‘të shohë i ziu njeri? Një qytet aq i mirë i
djegur i tëri, të ngjethen mishrat për këtë dëm të
madh, po c‘bëhet? Ndenjëm një natë dhe në mëngjes na
dhanë nga 250 fishekë dhe nga tri peksimadhe, pastaj
vuri një fjalë ish-trumeri në Korcë, Cipuros, i cila
na tha: "Trimërija juaj e pakët, e nguti qeverinë
Shqiptare ta bëjë anakohi se venomet (tokat,
territoret), i fituam, jemi afër një marrëveshje. Tani
duhet të vini një orë e më parë në kufit Epiriote
Shqiptare". Shkuam nga Leskoviku i zhuritur rrëzë
Melesinit dhe në Lashovë, atje kapedanët thoshin
midias tyre: "Kush është nga këta "allvanisits", t‘ja
bëjmë gropën. Kjo na helmoj tepër por prapë i jepnim
kurajë vetes duke thënë: "Ata na vrasin, po ne pse jo,
dhe nuk i largoheshim njeri tjatrit as fare. Arritmë
në Peshtan këty kanë mbetur dy pleq, i tërë fshati
është i ikur që dy ditë afër nesh, ndejtëm atë mbrëma
aty, bëmë bukë vetë dhe të nesërmen nga Radimishti e
në Selenicë të Radomit për të marrë frymë, ndenjëm
katër orë se kishim 5 ditë e 5 netë që iknim. Që andej
në Kuries, kur hynë brenda në fshat, shohim që del tym
nga një kasolle evgjiti, me vrap pyesim dhe gjejmë dy
palë fëmijë evgjitrish, ditën më të parë kish vdekur
njëri syresh urije. Këtu i dhamë pak buka dhe me një
shokun tonë nga Treska, i dërguam në Ersekë, për bukë
dhe për dije ndenjëm një natë në Kurtes. Të nesërmen
na thanë: "Kush nga ju do të vejë në Orgockë për t‘u
dhënë evgjitëve ca misër, vete unë them. Ahere 4 gra
dhe evgjiti 5 u nisëm për në Orgockë, ku unë dinjë se
cila shtëpi nuk kish drithë, kur hynë gjetëm 10 kile
misër, 2 kile grurë, 1 kile fasule, muarë të gjorët
100 okë misër dhe pakë fasule. Duke më uruar mua dita
një mijë, që do të shpëtonim fëmijën nga urija, që aty
shoh se andartët u hodhnë në mal të Orgockës në
shtypit e bejlerëve, ndenjëm athje një natë, kur unë
kisha vëndin të ruaj te ura se mos vinë Shqiptarët,
kur i afrohemi urës, na e jep një që nga Leuska me
pushkët, atë cast zumë lëndinat. Po jemi në paqe të
zbrazim pushkët në atë kohë, na zë një shi i rreptë sa
u gdhimë në këmbë tërë natën, në mëngjez vemi në
qëndër ku u lejmë një prej nesh, të cilit u muarrë një
orë të mirë me kushtim (kushtonte), 4 lira Engleze,
pasdreke e dërguam në Kurtes dhe muarrmë evgjitkat dhe
i cnderuan. Pastaj u hodhmë për në Kolonjë, shkuam,
nga Meshicka, c‘të shoh njeriu i mjerë! Zjarre vënë
tërë këtyre fshatrave, misrin udhëve të derdhur. Që
këtej në Kaginasm në mes të natës, tërë ky fshat iu
bukur i djegur dhe rrobat e enët përjashta dhe
përndarë njerëzia kur ikën me panik. Që nga Kaginasi
në Berovë dhe me të arrirë aty, na ndanë në ca lëndina
dhe na thanë: kur t‘u themi tani "zjarr", ju duhet të
ini gati, pastaj na ngjitnë nëpër hendekët që kish
bërë Xavidi, e na thanë po të jetë për të zbrazur, t‘u
hedhim ca pushkë dhe pastaj të kapërcejmë "pros ta
Elinika sinora". Të nesërmen na vjen Kozo Bima nga
Gostivishti, të cilit ia kishin bërë benë për ta
hedhur më ndonjë lëndinë, dhe e ngjitnë sipër në mal
të Borovës, bashkë me të birë e Josif Maxirit nga
Borova, të cilin më pas e vranë, si mësova për Kozon,
nuk më rrihej. I lutem kapedanit që ta bashkonj, mezi
ma dha lejen, vajta e bashkova dhe e pyeta për
prindërit e mij, ishin në fshat apo jo, po ai ish
shumë i trembur, atëhere një oficer që ish atje më
tha: c‘e ke ti këtë? I thashë: ungj. Si është sjellë
me grekët, shumë mirë. Pas shum lutjeve t‘miat e lejoi
të nesërmen bashkë me Kozon, ikëm për në Luaras.
Prindërit kishin shkuar dy ditë më parë, ndenja një
javë në fshat, dhe pastaj pata fatin të vinë disa
ushtarë nga Korca dhe u hodha në Korcë, ku ndeja dy
muaj, prisnim dita ditës t‘i lëshonte vendet greku, po
ahere filloi pushka në Nikolicë, ku ushtria Shqipëtare
i dërmoj armiqtë mirë. (S...15 Cen 1914). L.O.

Barbarizmat greke në Shqipëri

Për barbarizmat greke, për ato sjelljet e tyre
cnjerëzore dhe të egra, të turpshme, të pandershme,
mund të mbushet një libër i madh, njëqind gazeta sa
kjo jona. Dhe padyshim do të vijë dita që ta nxjerrim
në dritë këtë ngjarje, që të mbesë si kujtim i
paharruar në zemrat e djemve dhe nipërve tanë. Nga një
letër që na shkruan një mik prej Shqipërisë (Nuk e
themi dot qytetin se është frikë nga barbarët e
Athinës), nxjerrim këto radhë si më poshtë, duke i
lënë ashtu si ishin, pa iu ndërruar asnjë fjalë.

Letra nga fshatrat e Shqipërisë së Jugut

Këtu erdh një djalë nga Gostivishti, Petro V. Kita, të
cilit i vranë grekërit t‘ëmën dhe gjyshen me shumë
barbarizma që nuk ta rrëfenj dot, sepse ishte me
Shqiptarët që luftonte, aq i mundun sa s‘bënet më. Si
i mbajtën katër ditë pa bukë mbyllur në qilar, pastaj
u thanë që të vini të dërgoni njeri të vij i biri juaj
këtu, ata u përgjigjën që neve nuk e sjellim dot
djalin, zireni dhe bëni c‘të doni me të. Pastaj u
kërkuan 10 lira, edhe para s‘kemi u thanë, bëni si të
donim, atëhere bëni male përsipër mbi Shën Thanas u
thanë, si nënshkruan të shkruarën i muarrnë zvarrë dhe
i kunguan në kishë dhe pastaj i therrën me thikë, sido
që iu lut plaku dermani, mua më parë, pastaj cupën
time, ata therrën cupën para syve të plakut dhe pastaj
i lanë katër ditë pa mbuluar gjer sa vanë ca nga
fshati i tyre fshehurazi dhe i mbuluan. Këto
barbarizma i bëri njëri i quajtur Strati nga
Kalavrija. Ky njeri kish marrë dy cupka myslymanka pas
edhe i përdorte si deshte për turpe në Gostivisht. Nga
fshati Luaras ende s‘dimë gjësendi, përvecse Myslym
Sejatnë që s‘iku dot, plak i verbër që ishte, van e
vranë tek rrinte pas zjarrit në shtëpi, dhe nja dhjetë
mushka nga Luarasi i murënë grekërit dhe më s‘jua
suallë prapë. Në Kodras vranë katër shpirt se nuk ikni
dot po ngroheshin në diell, këto janë trimëritë e
grekërvet të pashpirtshëm. Kur u bë lufta në Berat (në
Gusht 1914), mblodhë të krishterë nga katundet që 18
vjec e lart më tepër se 500 shpirt dhe i vunë përpara,
të cilët s‘u kthyen as gjysmat, se më të shumtit
s‘dinin as nga zirej pushka.

Lufta në Qesarakë

Më 15 të Janarit 1914 kur Shqiptarët qenë në Panarit,
qeverija shqiptare dha urdhër z. Themistokli
Gërmenjit, i cili qe kajmekam (nënprefekt), në Skrapar
të vejë në Kolonjë ta marrë, se grekërit do të hiqen,
ahere Themistokli Gërmenji qe në Panarit në shtëpi të
Dajlanit bashkë me Sali Butkën e me të tjerë trima. Në
atë kohë ngrihen fshehurazi Tike Prifti Spirua dhe
Xeka i vëllaj i Nucit nga Trebicka dhe venë e piqen me
shqiptarët në Panarit, u rrëfejnë fuqinë e grekërvet,
atëhere shqiptarët përmbledhin fuqinë e tyre dhe
filloj lufta e madhe në Qesarakë dhe në Selenicë të
Pishës, ku vriten 30 grekër, 4 plagosen dhe 2 grekë
bien rob në duart e shqiptarëve. Grekërit u thyen dhe
u hoqën nga vakëfet. Grekërit u zëmëruan tepër,
dërgonjë ushtri të fortë me mitraloza dhe me topa dhe
hyjnë prapë në vakëfet ahere venë në Trebickë, gjejnë
një coban të cilit i zunë një letër të Kozmait të
cilën ia dërgonte Sali Butkës, cobani thotë se letrën
ma dha Tike Prift Spirua, të cilin e zënë grekërit dhe
e mundojnë (torturojnë), Tika u dha 20 lira që të mos
e prishin (mos e masakrojnë), po disa nga grekomanët e
tradhëtojnë se i vëllaj i tij kur erdhi këtu shkeli
flamurin e Greqisë dhe nfriti të Shqipërisë, ky vate
në Panarit dhe u bashkua me shqiptarët, etj. Më së
fundi kapedani grek e merr me vehte bashkë me Peci
Harrin nga Treska, i cili edhe ay u tradhtua se është
shqiptar i flaktë, i shpe në Selenicë të Pishës, dhe i
mbyll në një shtëpi së cilës i vuri zjarrin. Tika la
gruan, dy djem dhe tre cupa jetime.

Përse e vranë Nucin e Kol Trebickës?

Nuci qe një shqiptar i cquar, kur vajti Sali Butka me
shqiptarët në Trebickë, Nuci u doli përpara, rrëmben
flamurin e Shqipërisë, qëndroi përpara kishës mbi
varret e katundit, afër varrit të t‘ et, dhe mbajti
një fjalë të flaktë duke thënë: "Merrni dhe ju o të
vdekur pal nga ky gëzim që ndjejmë ne të gjallët,
gëzohi o shpirtra që vajtët zhur, Sot mi rast tuaja
kanë ardhur luanët e Shqipërisë, edhe po valon flamuri
i Skënderbeut që qe varruar me vdekjen e tij". Të
gjithë sa u ndodhnë atje qanë me lotë të mallëngjyer.
Po mjerisht për pakë ditë u kthyen prapë barbarët
grekër dhe Nuci u tradhtua prej Papa Gerogit dhe prek
Goni Petos, ahere grekërit e kapin Nucin bashkë me
Tolin e Vaskë Treskës, i shpien në Vilë të Panaritit.
Atje kryeja e ushtrisë greke i pyet edhe njëhera
Nucin: "A do ta mbash atë fjalë edhe njëherë"?Sa të
jem gjallë do të flas dhe do të predikonj për gjuhën
t‘ime edhe për të drejtën, u përgjigj Nuci. Ahere
grekët barbarë e futin në një shtëpi Nucin, Toli
Treskën dhe një myslyman dhe i djegin. Nuci qe afro 40
vjec, kish qenë dhe mësonjës disa vjet, ka dy
vëllezër, Xeke dhe Harri, të cilët kanë qenë dhe janë
patriotë të vërtetë. Nuci la gruan me foshnjë të vogël
jetime. Grekërit edhe kur vanë herën e tretë në këto
katunde, dogjën gjithë shtëpitë e atyre që vranë dhe
të atyre që s‘e fshinin se c‘ishin, munduar dhe
fëmijët e tyre. Shqiptarët e mjerë, sido që hoqën të
zit‘ e ullirit nga grekët dhe nga grekomanët
(shqiptarë pro-grekë), kur muarrë frenat e sundimit, u
suallën tolerantë dhe s‘deshmë të marrin cpagim
(hakmarrje) duke thënë; aq ua pret, po grekomanët që
kanë marrë zakonet e barbarëvet grekër, kurdoherë që u
binte në dorë, s‘linin të liga pa bërë e pa cpifur, se
shqiptarët vrasin, u presin grave sisët, etj të
paqena. Papa Georgi i Trebickës me Vimën e Papa Lambro
Stratoberdhës, kur shqiptarët në vakëfet venë në Korcë
fshehurazi dhe u cpifin grekëvet gjith ato që thamë më
sipër. Kur hynë grekërit për herën e tretë në vakëfet
nga myslymanët s‘lanë shtëpi pa shkretuar. Ca njerëz
që erdhnë tani shpejt nga ata katunde, na kallëzuan
gjëra që s‘kanë ngjarë gjer më sot: Muar me pahir djem
të krishterë nga 20 vjec, u dhanë sëpata dhe i vunë me
pahur të verasin vëllezërit e tyre myslymanë në
Panarit, pleq, plaka, gra e foshnja, kur dëgjuam një
tragjedi të tillë, u copëtua shpirti; një djalë i preu
kokën me sëpatë një gruaje që mbane në gjinjët e saj
një foshnje, trupi pa kokë po kërkonte foshnjen sa qe
ende i ngrohtë.
U lutemi shqipatërve kudo që janë, të
mbledhin të tilla barbarizma dhe të na i dërgojnë se
në cdo numër duam të lëmë nga dy shtylla. Të tilla
duhen mbledhur dhe sa dëme që është bërë gjith-kujt,
se do të vinjë dita që mbahet konferencë n‘Evropë, si
të mbarohet lufta e përgjakëshme, dhe atje të
paraqiten të gjitha, ahere jemi sigur që Grekërit do
t‘i cpërblejnë shumë shtrenjt, bashkë me ata që i
shtynë barbarizmat e tyre përdore kundra të paarmëve
dhe të pafajmëve.


Përkrahja
Komisioni i ndihmave përbëhej nga V. Ikonomi, K.
Luarasi dhe J. Stefani

Shqiptarët e Sofjes, ndihma për muhaxhirët e mbërritur
në Bullgari

Në vitin 1914, pas masakrave cnjerëzore të andartëve
grekë në krahinat e Shqipërisë jugore, popullsia e
atyre zonave u detyrua të shpërngulej që andej, duke
ardhur në krahina të tjera më në thellësi të vendit.
Përvec atyre që shkuan dhe u strehuan në qytetin e
Vlorës dhe rrethinat e saj, pati edhe shumë syresh që
morën rrugën e gjatë, duke shkuar deri në Bullgari.
Por edhe pse në një vend të largët, ata gjetën ndihmën
dhe përkrahjen e bashkatdhetarëve të tyre që kishin
emigruar atje prej kohësh. Kjo gjë bëhet e ditur edhe
nga gazeta "Liri e Shqipërisë", ku midis të tjerash
thuhet: "Nga shkaku i Grekërve që hynë në Korcë dhe në
tërë Toskërinë, ashtu dhe prej frytit të rebelëve që
shkelën pothuaj tërë Shqipërinë e Mesme, si plasi dhe
lufta evropiane, shkloj dhe Mbreti ynë bashkë me
ministrat dhe Shqipëria ra me një anarki, mëmdhetarët
e vërtetë u përndanë kudo. Shumë syresh erdhnë këtu në
Bullgari. Ahere Shqipëtarët e Sofjes, zgjodhnë një
komision prej tre vetash që të mbledhë ndihma. Në
komision qenë këta: Z.z. V.I. Ikonomi, Kr, Luarasi dhe
J. Stefan. Komisjoni bëri një rradhë dhe i ndau
gjithkujt sa duhej të ndihmonte. Me këtë mënyrë munden
të mblidhen afro 900 fr. Disa shqiptarë nuk deshën të
ndihmojnë, po do të vijë dita t‘u mirren. Këto të
holla u shpërndanë sipas nevojës. U dhanë dhe ca
bullgarëve që qenë me kapedan Gilardin, kur shpëtuan
topat nga Korca, edhe me të shumat u dhanë ndër shokët
e Themistokli Gërmenjit që rëfeu trimëri të madhe në
kryengritjen që deshnë të bënin grekërit dhe
grekomanët më 20 Mars në Korcë. Shokët e z.
Themistokli para dy muajsh qenë në Bukuresht, janë
10-12 shpirt. Për motin e ri u mblodhë një ndihë fare
e vogël, duhet të mblidhen më tepër. Për shpejti
shqiptarët e Sofjes do japin dhe një darkë-dëfrimi (si
teatro) për fitim të këtyre muhaxhirëve të cilët duhen
ndihmuar gjer të marrin punët një ndryshim në
Shqipëri. Kemi shpresë të madhe që të ndihmojmë edhe
shqiptarët jashtë Sofjes e jashtë Bukureshtit, të
cilët mund të dërgojnë ndihmat e tyre në zyrë të
gazetës s‘onë, ku do të botohen dhe emrat e tyre
bashkë me ndihmën".

Dashnor Kaloci-gazeta shqip 1/07/2007

[BARAT]

faksimilje e gazetes

[BARAT]

Një mik i gjermanëve, Zerva, përzuri çamët

23/06/2007 - gazeta panorama

• Greqia reagoi me shumë kurajë ndaj sulmit italian nisur nga territori shqiptar dhe ia doli mbanë të zmbrapste ushtrinë e papërgatitur italiane përgjatë një vije fronti që kalonte mes maleve të jugut të Shqipërisë.

Një pjesë shumë e shtrirë e territorit të këtij rajoni të vendit u pushtua, dhe në disa qytete të zonës, si Korça dhe Gjirokastra, u vendosën administrata të përkohshme nën komandën greke dhe u vu në qarkullim monedha greke. Kryeministri grek Metaxa shpalli ama se Greqia luftonte jo për të aneksuar, por për të çliruar Shqipërinë, megjithëse i rezervonte vetes, që në përfundim të konfliktit, të mbante në territorin shqiptar disa pika të rëndësishme strategjike mbrojtëse nga agresione të tjerë të mundshëm.

Në territoret e pushtuar, megjithëse agresiviteti ndaj popullsisë u ul gradualisht, pati dëshmi për akte të ushtrisë greke që ofendonin ndjeshmërinë kombëtare dhe fetare të shqiptarëve; u dogjën flamuj, u shkatërruan xhami dhe kisha në zonën e Korçës dhe u ndaluan festimet për 28 nëntorin, ditën e pavarësisë.

.....Çfarë ndryshoi në këtë periudhë kundrejt çamëve? Ka patur shumë diskutime mbi bashkëpunimin e tyre me pushtuesin italian dhe me atë gjerman më pas. Rreth bashkëpunimit me italianët, për të cilën pushtuesit fashistë u investuan shumë, ndërsa planifikuan sulmin mbi Greqinë, Grazzi, ministri italian në Athinë, shkruan: "Çamët nuk duan të luftojnë kundër Greqisë".

Për të përshkruar ndërrimin e flamujve, një veprim tipik në Greqi dhe në shumë vende të tjerë evropianë, gjatë pushtimit të Fuqive të Boshtit, një diplomat tjetër, kësaj radhe ish-numri dy i ambasadës amerikane në Athinë, shkruan:

Të frustruar nga konfiskimet e vazhdueshme të tokave të tyre, shumë çamë përqafuan pushtuesit e Boshtit në 1940. Bashkëpunëtorët grekë e rishpikën veten, ndërruan flamurin, duke u shndërruar në antikomunistë të ashpër. Çamëve nuk iu dha ky shans.

Zbulimet britanike në dhjetor të vitit 1944 dhe në janar të vitit 1945, kishin informuar Foreign Ofisin se masakrat dhe shpërngulja e popullsisë çame ishte kryer nga Napoleon Zerva, komandanti i trupave të EDES-it, të cilët kishin bërë marrëveshje me Gjermaninë naziste që të merrnin kontrollin e Çamërisë sapo trupat hitleriane të largoheshin. Bashkëpunimi i Zervës me gjermanët, ishte dëshmuar më vonë edhe në Senatin Amerikan. Oficeri i ushtrisë amerikane me origjinë greke, Kouvaras, më 31 mars 1947, duke e cilësuar atë si një kolaboracionist të tipit të Mihailoviçit të Jugosllavisë i paraqiti Senatit një dokument shumë kompromentues, i cili provonte marrëveshjen që ekzistonte midis forcave të armatosura gjermane në Epir dhe EDES-it të Zervës. Ky dokument ishte një memorandum i Shtabit të Përgjithshëm të Korpusit të 22-të të ushtrisë gjermane.
"Pas largimit përfundimtar të gjermanëve nga Çamëria, trupat e Zervës u shpërndanë në shtëpitë e shqiptarëve. Një incident që ndodhi rreth qershorit të vitit 1944 shkaktoi reprezaljet e forcave të Zervës, të cilat çuan në dëbimin e të gjithë shqiptarëve nga Greqia", -thuhet në një raport britanik të majorit Palmer, zyrtar i misionit anglez në Shqipëri. Palmer kishte vëzhguar vetë terrenin në Greqinë e Veriut me misionin "Forca 399". I njëjti major, Palmer, nga ana tjetër, dëshmonte me dokumentacion se 700 çamë kishin luftuar në radhët e partizanëve grekë të ELLAS-it.

Midis qershorit 1944 dhe qershorit 1945, trupat nacionaliste greke, nën drejtimin e gjeneralit Napoleon ZERVA, sulmuan qendrat e banuara nga çamët, duke masakruar barbarisht shumë civilë dhe duke përzënë me forcë gjithë popullsinë8, rreth 30.000 persona, që morën arratinë drejt Shqipërisë. Rezultati ishte tragjik: më shumë se 745 gra të përdhunuara, 2.400 persona të vrarë, 102 xhami të shkatërruara, 2.000 persona të vrarë gjatë arratisë nga një vend i shkatërruar nga lufta.

Ka shumë dëshmi kyçe për të kuptuar fatin e shqiptarëve çamë në fund të luftës, dhe njëra nga më të rëndësishmet është ajo e një diplomati tjetër amerikan që duhet supozuar se është i paanshëm.
"Sipas të gjithë informacioneve që kam grumbulluar mbi çështjen çame në vjeshtën e 1944 dhe gjatë muajve të parë të 1945, autoritetet e Greqisë së Veriut kanë kryer brutalitete të egra mbi ta duke i shtyrë përgjatë kufirit, pasi i zhvatën atyre shtëpitë dhe pasuritë. Shumë të rinj u vranë, ndaj dhe shumica e të deportuarve ishin pleq dhe fëmijë. Më 1944, kur nazistët u tërhoqën, plaçkitjet dhe vrasjet u bënë mjete të "pastrimit etnik" veçse të hakmarrjeve personale. Çamët e mbijetuar rendën drejt Shqipërisë ku formuan një grup politik që dhe sot kërkon drejtësi, brenda dhe jashtë vendit për shpronësimet e shtëpive, arat e grabitura, dhe dhunën e pësuar.

[BARAT]

Në gjirin e Borshit
(deshmi te sulmeve greke ne jug te Shqiperise)

Nga Resul Bedo

Nëse s’do të nënshtroheshin fshatrat e Labërisë, pa shkelur Kurveleshin, shtetin
kukull të Zofgrafos s’do të kishte jetë. Sulmet e andartëve në këto anë do të vazhdonin të pandërprera. Luftimet vërshuan në luginën e Drinos (Gjirokastër) dhe shkonin gjer në brigjet e detit Jon, në Borsh të Sarandës.

Borshi, ky fshat i madh dhe i bukur, me histori të lashtë ishte pushtuar nga ushtarët grekë, më parë dhe mbahej i pushtuar. Kur luftimet morën shtrirje të gjerë, ato e përfshinë dhe Borshin. Në këtë sektor le ta zëmë fillin e luftimeve me shfletimin e historikut të këtij fshati, me shpjegimet e hulumtuesit të pasionuar Mehmet Ali Shehut, me bashkëbisedime të bëra me burra të moçëm nga ky fshat, me vjelje të shkrimeve e dokumentacioneve të kohës.

Në mars të 1914, 300 ushtarë grekë nën komandën e majorit Griva, një ushtarak i regjur në luftëra pushtuese, rrethoi fshatin Borsh dhe bëri çarmatimin. Borshiotët mbaheshin nën rrethim.

Grekët kalojnë në tortura burrat e fshatit. Nga goditjet e rënda me qytën e pushkëve, vdes i masakruar patrioti Muhamet Gapi. Trupin e këtij patrioti ushtarët pushtues për ta fshehur e hodhën në Lëngadhë, por borshiotët e nxorën andej dhe e varrosën atë me nderime.

Prill 1914. Një çetë me borshiotë e përbërë nga 10 luftëtarë të armatosur dalin në mal e qëndrojnë në gatishmëri për të vepruar.

Ditën e katërt të javës së fundit të prillit, pasdite, ndërsa fshatarët e Borshit i kishin mbledhur të sheshi i Bregut që quhet Yzeire dhe kërcënoheshin nga ushtarët pushtues, dëgjoheshin nga ana Fterës krisma pushke dhe thirrje “Prite, Sali Vranishtin!”

Kështu zuri fill lufta në këtë sektor, e cila përfundoi me largimin e ushtarëve pushtues grekë.

Ditët e majit çeta e Borshit dhe ajo e Sali Vranishtit godiste furnizimet që i dërgoheshin garnizonit grek në Himarë. - Me urdhër të Mbretit Konstandin vjen në gjirin e Borshit një anije luftarake dhe godet me topa fshatin dhe kalanë e Borshit. Qëndresa e shqiptarëve vazhdon, goditjet mbi kalanë e Borshit dendësohen. Goditen pozitat nga toka dhe nga deti.



Ç’ke Harc e Madhe që qan
Qaj për të zezën kala
Që e rreh topi e gjylja
Shkojnë si zogjtë në hava



Fill mbas goditjeve të rënda me artileri nga deti zbarkojnë trupat dhe ndërmarrin disa herë sulem për vendasit dhe çeta e Sali Vranishtit qëndrojnë në pozicion të patundur. Dërgohen njerëz dhe i kërkohet ndihmë qeverisë së Vlorës, e cila dërgoi nga depot që kishte në Kuç, fishekë me kundërpagesë që bliheshin nga çdo luftëtar.

Luftimet në Borsh vazhdojnë. Dërgohen të tjera forca pushtuese. Vjen nga Vlora një togë me xhandarë e komanduar nga komandanti i saj trimi, Ramadan Kosova:



Kur pushkët flakë lëshuan
Grekët tokën kafshuan
Kush shtiu mbi ta i pari?
Dania, trimi kosovari
Ramadani shqipe mali
Për atdhenë jetën fali
Qan për të Smail Qemali



Në luftimet në Borsh morën pjesë nga Smokthina, Çaush Tafili, Shaqo Emini, Bajram Qemili, Fejzo Karafili, etj. Luftëtarë të tjerë erdhën në Borsh nga Bolena e Dhëmbleni me në krye Ismail Kason. Shënohet si e veçantë lufta në shkallën e Stenoit. Ushtarët pushtues ishin ngujuar të mulliri i Vajit (litervia e Isufe). Luftimet vazhduan gjithë ditën, mbeti i vrarë një luftëtar nga Bolena dhe u plagos Bajram Qemili nga Smokthina e Myslim Hajredini nga Borshi.

Më 24 qershor forcat greke dalin në malin Konjak. Aty ndeshin në pritën e Hamzi Hodos dhe Daut Vasilit. Zë fillin një luftim i rreptë që fuqizohet nga luftëtarë të tjerë borshiotë. Të dy palët këmbëngulin për të zotëruar malin Konjak. Grekët për të thyer aty qëndresën e për të goditur në krah e në shpinë forcat shqiptare që luftonin në Borsh, kurse shqiptarët për të qëndruar të patundur në këto pozita dhe për të zmbrapsur çdo sulm të grekëve. Luftimet në malin konjak vazhduan paradite dhe pasdite. Kish katër të vrarë nga luftëtarët e Vlorës. Bien në vijën e luftës Daut Vasili dhe Xhafer Koçiu,. Plagosen Jonuz Muçi, Resul Lalo, Ismail Husi e dy të tjerë. Forcat greke nën goditjen e shqiptarëve thyhen e tërhiqen, duke lënë në këto luftime 50 të vrarë e të plagosur.

Dy ditë më vonë, ushtria greke e sulmon Borshin disa herë radhazi dhe nga shumë drejtime. Forcat shqiptare zmbrapsen, duke luftuar më 26 qershor popullata e fshatit mërgon, largohet në drejtim të Vlorës. Digjen shtëpi dhe hidhen në flakën e shtëpisë e digjen plaka Zybe Lekja me djalin e saj sakat Hamit Mamuçi, Sulo Tato e Ahmet Luka. Vriten të tjerë luftëtarë borshiotë dhe nga fshatra të tjerë.

Qëndresës në Borsh populli i këndon:


Pyet qyqja bylbylë
Luftë është a vetëtimë
Borsh ç’i bëre djalërinë
Ca u therrë e ca u grinë
Disa morën ksenetinë
Nuk u falë me Konstandinë.

LUFTA E TATZATIT

Gjëmon topi e dridhet vendi
Tatzati sipër një shkëmbi
Pataksem qysh s’lëviz vendi.



I dëgjova së pari vargjet e kësaj kënge në një gosti në shtëpinë e Lame Dajkos në Tatzat.
Tatzati ngrihet mbi një kodër shkëmbore ku për fund të saj gurgullon burimi ujëshumë i lumit të Kalasës. Poshtë shtrihet një fushë e begatë dhe vargëzohen kodra të buta, ku rritet portokalli dhe ulliri. Në dy anë të fshatit lartohen dy male: në lindje mali i Lucës 1800m i lartë, mal zotërues me vështrim të hedhur larg mbi pellguin e Delvinës e gjer në Korfuz, në perëndim nga mali Babat (Konjak) 1010 m i lartë, pikë dominuese në vargmalin e Borshit që hedh vështrimin mbi detin Jon. Këto male ulin supet dhe i afrohen aq shumë njëri-tjetrit sa duket se janë puqur. Pikërisht aty në shkëmb ngrihet fshati. Përmes tij kalon një rrugë këmbësore që si e përshkron luginën e Galishtit degëzohet në tri degë të tjera. Njëra të çon në Fterë, fshat me shpinë të Borshit, tjetra në malet e Zhulatit dhe e treta në malet e Kuçit e të Golemit.

- Ato ditë - thotë një burrë i moshuar, vjershëtori popullor Ismet Baçi - këtu në Tatzat bëhej luftë nga mëngjesi në mbrëmje. Grekët me anë të sulmeve që bënin donin që të çanin në Tatzat e pastaj nëpër grykën e Galishtit të dilnin në malet e Kurveleshit.

Kur mësuan që unë interesohesha për ngjarjet e asaj kohe, biseda e burrave të fshatit mori një rrjedhë ashtu, që çdonjëri fliste për një dëshmor apo për një heroizëm, flitej për luftimet e Tatzatit e nuk lihej në heshtje qëndresa në Borsh e lufta në Qafën e Skërficës, në Çepo e Hormovë. Përmendeshin të tjerë dëshmorë.

- Bën mirë të shikosh vendet ku janë zhvilluar luftimet - më thanë, se tjetër fjala e tjetër syri.

I shkelëm një për një vendet ku qe bërë lufta në qershor të vitit 1914. Nga çdo anë t’i dalësh Tatzatit të duket i bukur, vendbanimi i lashtë, i përafërt me një kështjellë që mbyll një dalje në drejtim të maleve.

Nga qëndresa e pozicioneve shqiptare në Tatzat do të varej qëndresa në Borshin e vjetër e në drejtim të Fterës, si dhe qëndresa e vijës së frontit në Qafën e Skërficës. Komanda greke u dërgon tatzatasve fjalë: “Hapni rrugë, nëse nuk doni të vdisni”.

Burrat e parë të fshatit në një mbledhje të përbashkët me gjithë luftëtarët, pasi e pleqëruan gjendjen vendosën që t’i prisnin forcat e ushtrisë greke me armë. Për këtë qëllim ata zunë pozicione në të dy anët e fshatit, në qafat e pikat zotëruese, duke vendosur forca edhe në hyrje të fshatit. Në këto vende kyçe u pozicionuan 160 luftëtarë tatzatas. Më vonë, në ndihmë të tyre u dërgua nga Kurveleshi një çetë me 60 luftëtarë. Gjithsej një forcë e përbërë nga 200 luftëtarë të pajisur me pushkë dhe fishekë të kufizuar. Detyra e tyre ishte që të mos lejonin depërtimin e grekëve në grykën e Galishtit. Vendi ku u vendosën forcat zotëronte luginën e shtigjet, dominonte mbi kundërshtarin. Përballë forcave shqiptare drejt Tatzatit, vinte një batalion i ushtrisë greke, që e kryesonte një kapiten me një efektiv rreth 600 ushtarë, që me luftë kishte përshkuar fshatrat e Rrëzomës. Ky batalion ishte në varësi nga forcat e komanduara nga majori Grivas, që vepronte në drejtim të luginës së Borshit dhe mbështetej nga një seksion artilerie me dy topa.

Luftimet filluan në një kohë me luftimet që u bënë në Borsh dhe ato që filluan në qafën e Skërficës (sektror i Zhulatit), me synim që, duke çarë me sulm nëpër këto tri shtigje të rëndësishme të dilej në shpinë të Cepos, ku qëndresa e forcave shqiptare paraqitej më e fortë. Ditën e parë, sulmi i armikut u krye në krah të Tatzatit, nga ana e malit të Lucës. Ky sulm ndeshi në qëndresë të fortë dhe u zmbraps ditën e parë për të filluar më me forcë ditën tjetër. Edhe këtë herë grekët u thyen. Nga tatzatasit bien dëshmorë në llogoret e luftës Servet Hito Hitaj, Emin Lesko Leskaj dhe Selim Nuredin Mahmutaj dhe u plagosën pesë të tjerë.

Në pamundësi të shpërthejnë në lindje të fshatit, grekët, duke përfituar nga përparimi në drejtim të Borshit ndërmorën një sulm me forca të përqendruara në drejtim të malit Babat (Konjak). Në këto vende u zhvillua një përleshje e ashpër që përfundoi në luftime të afërta. Kur shikoja vendin ku është zhvilluar përleshja e përfytyrova luftëtarët.

Poeti popullor regjistron episode e trimëri në çdo pozicion. Përmend emra luftëtarësh e veçon mes tyre Lesko Leskon e Karan Jahon që lanë sfungjitë me gjak”. Me varg të kursyer jep përleshjen kur thotë:



Qafë shkëmbit përmbi fshat
O burra, more Murat
Muho Haskon ke inat



Në kohën kur përleshja arrin kulmin, në këtë sektor vjen dhe hyn në luftim çeta e Kurveleshit. Fillon kundërsulmi i shqiptarëve që përfundon me zmbrapsjen e grekëve. Bien në luftime edhe 3 luftëtarë të çetës së Kurveleshit, plagosen 6 të tjerë. Le t’ia lëmë fjalën përsëri këngës:



Grekër shumë atje u vranë
Sulmuan mbi istikamë
Duke thirrë e duke sharë
S’u shkoi dyfeku mbarë
Kockat atje i lanë



Kalon lufta nga njëri pozicion në tjetrin. Nga njëra lartësi në tjetrën. Ngulmojnë në sulm ushtarët grekë, të patundshëm në pozicionet tatzatasit. Në disa ditë bëhen sulme e kundërsulme. Ishin ditë luftimesh të pandërprera. Ato e zinin fillin në orët e para të mëngjesit e vazhdonin gjer në mbrëmje. Në çdo hap që hedhin pushtuesit bie një pritë, ndesh një pozicion qëndrese. Luftimet e zhvilluara në vendin e quajtur Shesheq zgjatën disa orë dhe vriten dy luftëtarë, Beqir Braho Xhango dhe Muho Feim Pirro.

Në një pozicion tjetër, në Shkalla në Stërbinjë zhvillohen luftime, ku vriten duke luftuar AlikoAzem Gjini, Murat Zenel Zenelaj dhe Mehmet Rizo Xhangaj.

Çdo shteg është i mbyllur për pushtuesit. Në çdo hap që ata hedhin përpara i pret një tytë pushke. Më shpjegojnë vendasit se te Varroshi ose Fieri si i thonë një vendi afër fshatit, jehuan gjatë bataretë e pushkëve. Në këtë pritë veçohet për trimëri Asim Asllan Pashuni.

Në dalje të fshatit u bëhet qëndresë tjetër ushtarëve pushtues. Pozicionet lëshohen vetëm kur grekërit dalin në shpinë. Ngujohen në vend e luftojnë deri në fishekun e fundit dhe bien dëshmorë Rashin Zenel Zenelaj (Kuçi) dhe Zenel Tafil Iato.

Ditën e fundit të qëndresës, popullata e fshatit u largua e qëndronte në stanet e Galishtit. Më 22 qershor, trupat e ushtrisë greke hynë në Tatzat dhe dogjën 137 shtëpi, duke djegur në shtëpi edhe plakat Merjo dhe Fato Alia. Në këto luftime ranë dëshmorë, duke luftuar 15 luftëtarë si dhe 6 luftëtarë nga çeta që erdhi nga Kurveleshi dhe, u plagosën rëndë nga Tatzati 7 luftëtarë. Të plagosur pati edhe nga çeta e Kurveleshit.

Qëndresa e njëkohshme në Borsh e Tatzat janë tregues, se ushtria greke në çdo hap që hidhte përpara në trevat shqiptare për të pushtuar Labërinë ndeshte në qëndresë të shqiptarëve, dhe vija e luftës mori pamjen e një vije fronti më shtrirje të gjerë: Borsh-Tatzat-Zhulat-Cepo e Labovë (Tepelenë).

Qëndresa në tatzat bëhet në një kohë dhe ndikoi drejpërsëdrejti sidomos në qëndresën tjetër të frontit, në luftimete ashpra që zhvilloheshin në Qafën e Skërficës nga zhulatasit.

Në luftimet në Tatzat merr pjesë çeta e Velçës me 50 luftëtarë, tre prej tyre bien dëshmorë në këtë luftim dhe të tjerë plagosen.

NJË ANIJE QËLLON ME TOP KALANË E SOPOTIT

Kjo kala duhej të gjunjëzohej. Për këtë u dërgua një anije e flotës luftarake greke dhe e qëllonte me top kalanë e Borshit.
Goditja mbi pozicionet e vendasve bëhet në njëkohë nga toka dhe nga deti. Andartët me luftime mundohen të përparojnë në drejtim të Fterrës.
Ferrojët ngritën disa prita përballë fshatit.
Andartët u sulën ballazi dhe dot nuk çanë. Më në fund nga Gryka e Galishtit dolën në Qafën e Rrumbullës, duke rrezikuar pozicionet e Fterrës.
Më në fund dhe Fterra ra. Pushtuesit sapo vunë këmbë, grabitën gjithçka dhe dogjën të gjitha shtëpitë e fshatit. Mbetën të vrarë 3 vetë.
U prenë të tëra pemët frutore dhe grunjërat. Në të njëjtën kohë si dhe në fshatra të tjera u dogjën 80 shtëpi. Nga fterra u detyruan të mërgojnë si muhexhirë në Vlorë, 431 fshatarë duke jetuar në kushte shumë të vështira ekonomike.

E Hene, 02 Korrik 2007-gazeta ndryshe

[Hyllien]

Kastriot Myftaraj e paska bere lecke, brravo i qofte vallaj edhe pse ka raste qe jam kundra disa shkrimeve, duket qe eshte shume i lexuar dhe ka elokuence te rralle dhe logjike te forte kur shkruan.

Te kishim me teper se ai ne media do ishte gje shume e mire, vizionet e tia jane mjaft te qarta dhe populli i thjeshte ben mire t'i lexoj e ti mbaj vath ne vesh sa here takohet me nje grek, apo me ndonje orthodoks ekstremist shqiptarogrek sepse do vije dita qe komuniteti orthodoks ne shqiperi duhet te bej nje zgjedhje patjeter.

[BARAT]

Shkrimi i meposhtem mund te pershtatje me mire ose te ishte element me komunikues me ndonje teme tjeter, qe ka lidhje me historine shqiptare te mesjetes, por postimi ne kete teme, sherben per te treguar absurditetin e luftes dhe te pretendimeve, qe ne menyre sistematike dhe pa harruar kurre, kane bere greket kunder shqiptareve. Ka nje pasazh ne lidhje me shqiptaret dhe perkatesine e padiskutueshme shqiptare te Epirit. Kjo eshte edhe arsyeja qe postmi behet ne kete teme.
-----------------------------------------------------------------------------------------------

Ju rrefej shqiptarët e Mesjetës

interviste me Profesor Pëllumb Xhufin, ne lidhje me botimin e tij "Dilemat e Arbërit"

Angazhimi politik nuk e ka zbehur impenjimin e Profesor Pëllumb Xhufit në materien e tij profesionale, historinë. Fryt i saj është ardhja sëfundi e një përmbledhje studimore mbi Shqipërinë e shekullit të XI dhe XVI, kohë kur historia e shqiptarëve përcillet drejt një fazë tepër interesante. Me emrin "Dilemat e Arbërit", lexuesi mund të hetojë realisht në studimin e fundit voluminoz me shumë referenca cilësore të një konkluzioni historik të kahershëm të albanologjisë shqiptare për vendin e vërtetë të shqiptarëve në Mesjetë. E një sy i mprehtë si ai i Z. Xhufit ka ditur të penetrojë, por edhe të orientojë një lexues gjithmonë e më të kultivuar për historinë e shqiptarëve. Libri i është kushtuar kujtimit të Profesor Aleks Budës, një studiuesi race të shkencave historike shqiptare. Temat e përfshira në të, të tilla si "Arbëri dhe Arbëria", "Epiri ose Arbëri tjetër" dhe "Konvergimet dhe divergimet fetare kulturore" janë tre kaptinat, ku përfshihet studimi i tij dhe përbëjnë një dritë ndryshe edhe mbi debatin e fundit mbi identitetin evropian të shqiptarëve, që përfshiu akademikët shqiptarë. Për fatin tonë, vështrimi i Xhufit ndriçon Mesjetën, kohën kur kombet e kulturat kombëtare poqën trajtimin e tyre që është afërsisht me kohën tonë. Një të tillë zhvillim normal, pati edhe vendi ynë, paçka se mbi të vërshuan jo pak, por 32 pushtues të ndryshëm. Gjithsesi, sipas Profesor Xhufit (që ndjek me aq kopetencë rrugën e mesjetologëve Jireçek, Shuflaj dhe nderuesit të tij A. Buda), shqiptarët me kulturën urbane dhe krishtërimin e lashtë me prejardhje romane, ishin vendas të një vendi të lulëzuar, ndryshe nga prirjet që shoqëron sot historianët për të shvleftësuar.

Pse pikërisht tani ky libër?
-Në fakt, lënda e këtij libri është konceptuar, dhe në pjesën më të madhe realizuar- gjatë një periudhe hulumtuese të kaluar në Gjermani në vitet 1991-1992, si bursist i Fondacionit "Humboldt". Mirëpo angazhime të paparashikuara, më penguan t'i jap asaj dorën e fundit për botim. Gjithsesi, koha relativisht e gjatë nga ai çast, ndihmoi jo vetëm në rishikimin e përmirësimin e materialit, por edhe në pasurimin e tij me frutin e studimeve të reja. Nga ana tjetër, hapja e një debati të fortë këtu në Shqipëri, mbi identitetin dhe përkatësinë kulturore të shqiptarëve, më dha nxitjen e fundit për të ofruar në sheshin e debatit një vepër historike, e cila mendoj se ofron një bazë për të disiplinuar shkencërisht një diskutim, që shpesh herë debordoi nga kufijtë e reales.

Një libër për mesjetën, ç'rëndësi e ç'vlerë mund të ketë në kohët moderne, kur probleme të tjera ngacmojnë ndjeshmërinë e qytetarëve, posaçërisht të atyre shqiptarë?
Mesjeta zë një vend të veçantë në historinë e kombeve evropianë: është periudha kur, pas ndryshimeve të mëdha etnike (dyndjet barbare), shoqërore e kulturo-fetare (krishtërimi), fillojnë e plazmohen kombet, territoret e kulturat kombëtare. Kësaj epoke i përkasin ngjarje, personazhe, mite, fenomene, që në periudhën e mëvonshme, shërbyen si tharm që mpiksi ndërgjegjen kombëtare të popujve. Në këtë periudhë morën formë faktorët, që përbëjnë thelbin e identitetit të kombeve modernë. Në këtë kuptim, mesjeta ka ushtruar një hir e një forcë tërheqëse të veçantë në memorien kolektive të njerëzve. Kujtoni atë që ndodhi vite më parë, me botimin e romanit historik të Umberto Ekos, "Emri i Trëndafilit", që e merr subjektin pikërisht nga mesjeta. Me sa duket Eko kishte prekur një nerv të ndjeshëm të lexuesit italian, evropian e botëror. Kjo shpjegon suksesin e paimagjinueshëm të romanit të tij, por nga ana tjetër, ai ndikoi fort që mesjeta të rikthehej fuqishëm si temë e preferuar në gjinitë e tjera të kinematografisë, pikturës, muzikës. Në një farë mase, mund edhe të thuhet që libri i Ekos i dha shtysë edhe vetë studimeve e botimeve të mirëfillta shkencore mbi mesjetën, aq sa autorë si Braudel, Diehl, Runciman, Jacques Le Goff, Ducellier, etj., deri atëherë të njohur vetëm në mjediset akademike, u benë të njohur edhe për publikun e gjerë.
Caqet kohorë të trajtimit tim janë ato mes shekujve XI-XIV. Sigurisht, specifika e çështjeve të trajtuara dhe ruajtja e perspektivës historike më ka shtyrë që në raste të veçanta të debordoj nga këto caqe kronologjikë. Psh., unë kam trajtuar çështjen e emrit të popullit shqiptar e të territorit të tij në mesjetën e hershme, çështje të tjera që lidhen me këtë epokë, si ajo e dyndjeve barbare e posaçërisht atyre sllave të shekujve IV-VII, intensitetit dhe efekteve të tyre në mjedisin shqiptar, çështjen e vazhdimësisë iliro shqiptare, të fillimeve të krishtërimit në mjedisin shqiptar, etj. Kam dalë përtej shek. XIV, kur më është dashur të ndjek inercinë post-bizantine të Shqipërisë, apo marrëdhëniet politike e fetaro-kulturore me perëndimin katolik. Në çdo rast, kam marë përsipër të trajtoj një periudhë historike, e cila shumë pak është lëvruar nga historiografia jonë. Në perceptimin popullor, mesjeta shqiptare identifikohet gabimisht me Skënderbeun dhe epokën e tij. Në fakt, edhe studimet për historinë e mesjetës paraosmane tek ne kanë qenë përqëndruar, e me një farë të drejte, tek kjo figurë e tek kjo periudhë (shek. XV). Për vendin dhe rolin që Skënderbeu ka në historinë e Shqipërisë e në vetë formimin e ndërgjegjes kombëtare tek shqiptarët, ai e ka merituar këtë trajtim të veçantë. Por kjo nuk do të thotë se duhen injoruar apo nënvleftësuar epokat e tjera, që paraprinë e pasuan epopenë e shkruar prej tij në shek. XV. Në këtë vështrim, "mbisundimi" i Skënderbeut në historinë mesjetare shqiptare, dhe "monopolizimi" i kësaj të fundit prej figurës sovrane të tij, ka ndikuar që të studjohen pak shekujt që e paraprijnë dhe e pasojnë atë, duke sjellë në studimet historike shqiptare një trajtim metafizik, që është në kundërshti me vetë sensin dhe përmbajtjen e rrugëtimit historik. I ndërgjegjshëm më shumë se kushdo për këtë anomali, medievalisti i madh shqiptar, Prof. Aleks Buda, e kishte zakon t'u përsëriste nxënësve e kolegëve të vet, se Skënderbeu nuk ishte një meteor, që u shfaq papritur në qiellin e zbrazët të Shqipërisë, për të ndriçuar aty pak kohë e për t'u shuar përsëri në terr, pa lënë gjurmë. Nëse unë u mora me studimin e periudhës së mesjetës, kjo i detyrohet edhe shtysës dhe udhëheqjes së çmuar shkencore që Prof. Buda më dha.

Në mënyrë sintetike, cila do të ishte përmbajtja e mesjetës shqiptare para-skënderbejane?
Në fakt, në kundërshtim me atë që është stereotipi i zakonshëm i një mesjete "të errët" e të padokumentuar, Shqipëria ka fatin të ketë patur një histori jashtëzakonisht intensive e të pasur edhe para shek. XV. Për pozicionin e vet krejt specifik, e ndodhur në vijën ku bashkoheshin e ndaheshin perandoritë e mëdha të lindjes e të perëndimit evropian, Shqipëria e shqiptarët u gjendën në qendër të ngjarjeve madhore për të gjithë periudhën që shkon nga shek. VI në atë të XVI. Në një botë që udhëhiqej nga idea romake e perandorisë (dhe e kishës) universale, Shqipëria apo pjesë të veçanta të saj u përfshinë në mënyrë të alternuar, sa në suazën e Perandorisë Bizantine (10 shekuj), aq edhe nën mbretërinë bullgare (shek. IX-XI) e atë sërbe (shek. XIII-XIV). Për gati 3 shekuj, nga shek. XI tek shek. XIV, brezi bregdetar i Shqipërisë u sundua nga mbretërit e Siqilisë, së pari të dinastisë normane Altavilla (shek. XI-XII), më tej të dinastisë gjermane Hohenshtaufen (shek. XIII) e në fund të dinastisë franceze Anzhu e asaj spanjolle Arragona (shek. XIII-XIV). Nuk mund të lihet mënjanë Republika e Venedikut, që fillimisht, para shekullit XI, dëshmohet më së pari me praninë e tregtarëve të veçantë apo të grumbulluar në lagje të veçanta të qyteteve tona kryesore, siç ishte psh. lagjia veneciane e Durrësit, afër portit të qytetit. Më vonë, duke filluar nga shek. XIII, politika e Venedikut synoi akaparimin e qyteteve-porte përgjatë bregdetit shqiptar. Tivari, Ulqini, Shkodra, Lezha, Durrësi, Vlora (për periudha të shkurtëra), Butrinti, Sajadha, Parga njohën që të gjitha periudhën e tyre "veneciane", shënjat e së cilës i shohim ende sot në kështjellat, muret rrethuese apo kishat e mbetura nga ajo kohë. Pa përjashtuar, sigurisht ligjet e shkruara, Statutet, që i vendosnin këto qytete në një rang me qytetet më të zhvilluara të pellgut Adriatik.
Ky raport kaq i larmishëm i Shqipërisë me kaq shumë vende (e kultura), sipas M. Shuflaj, e bën Shqipërinë të ngjajë me një miriadë, "ku si në një pasqyrë mund të shohësh të reflektuar të gjithë botën adriatiko-ballkanike". Të ndërgjegjshëm për këtë dimension rajonal të Shqipërisë, studjues e dijetarë të shquar të shekujve XVIII-XIX, menduan se gjuha e historia shqiptare ishin çelësi me anë të së cilit do të mund të shpjegoheshin shumë nga enigmat ballkanike. Dhe nuk e patën krejt gabim.

A mund të thoni diçka për Bizantin, ose vendin e shqiptarëve në Perandorinë e saj?
-Shqipëria, në tërësinë apo në pjesë të veçanta të saj, ka jetuar për plot 10 shekuj nën suazën e Perandorisë Bizantine. Madje, edhe pas zhbërjes së kësaj të fundit, ndikime post-bizantine me efekte sociale e kulturore kanë vazhduar të veprojnë nga Kostantinopoja, nëpërmjet veprimit të Patrikanës Ortodokse, që u ruajt edhe nga sulltanët turq. Pra, realiteti politik, social, kulturor, institucional, shpirtëror i Shqipërisë mesjetare, është i lidhur ngushtë me Bizantin. Për këtë të fundit, deri në fund të shek. XI, Shqipëria me rrugët e saj që zgjateshin drejt Durrësit e porteve të tjera të Adriatikut (Rruga Egnatia"), ishte ura ideale që lidhte perandorinë me zotërimet e saj e saj në Italinë e jugut. Pas shek. XI, kur Bizanti i humbi këto zotërime dhe ishte ai vetë që u pozicionua në mbrojtje ndaj sulmeve të perëndimit, trojet shqiptare u kthyen në një vijë të parë të mbrojtjes bizantine. Pra, si në rastin e parë, ashtu edhe në të dytin, zotërimi i Shqipërisë ishte shumë i rëndësishëm për Bizantin. Kjo është arsyeja, që këtu u zhvilluan disa nga betejat më të njohura të historisë së atëhershme, me normanët e Robert Guiskardit, me anzhuinët e Karlit I Anzhu apo me venedikasit, në kohën e Kryqëzatës IV, më 1204. Shqiptarët janë protagonistë në këto beteja, fati i të cilave shpesh herë përcaktohej nga qëndrimi i tyre. Dhe duhet thënë që besnikëria e tyre ndaj Perandorisë Bizantine nuk ishte e pakushtëzuar. Jo më kot, autori bizantin e shek. XIV, Teodor Metohiti, e pohon hapur këtë dyzim të shqiptarëve në rivalitetin Lindje-Perëndim. Dyzim që vinte pa dyshim nga fakti që kishim të bënim tashmë me një shoqëri në kërkim të hapësirave të veta. Një shoqëri që kishte prodhuar një aristokraci me plot autoritet, shpesh herë të integruar në aristokracinë apo në klerin e lartë bizantin. Për të bërë ndonjë shëmbull, e duke lënë mënjanë perandorët Anastasi nga Durrësi e Justinianin nga Shkupi, kujtoj strategët Arianiti e Muzaka (shek. XI), strategu tjetër Progon Skurra, komandant i Ohrit në vitin 1295, që për më tepër ishte martuar me një mbesë të perandorit Andronik II. Në vitet 1330 shqiptari Nikollë Matranga u ngjit në shkallën më të lartë të administratës bizantine në rolin e krye-gjykatësit. Të shumtë ishin edhe klerikët e lartë me origjinë shqiptare, mes të cilëve ndonjëri, si Nifoni nga Lukova, u shënjtërua nga kisha bizantine. Pa dyshim nuk mungojnë edhe "rebelët" e shquar. Shqiptari i parë që shfaqet me emër në burimet historike është një fisnik me emrin Lekë. Në fillim të shek. XI ky ishte vënë në krye të rebelimit "bogomil", që siç dihet ishte një lëvizje sa fetare aq edhe politike e drejtuar kundër pushtetit të perandorit. Dhe, mos harrojmë, ky Leka ishte edhe dhëndërr i perandorit bizantin!

Në këta 10 shekuj jetë nën Perandorinë Bizantine, a mund të thuhet se shqiptarët thjesht kanë vuajtur një pushtim të huaj?
Sigurisht që jo. "Pushtimet" që zgjasin me qindra vjeçarë, implikojnë marrëdhënie që shkojnë përtej standartit pushtues-i pushtuar. Shqiptarët kanë patur një marrëdhënie të veçantë me Bizantin. Burimet flasin për ekzistencën e "marrëveshjeve" (synthekai) mes pushtetit bizantin dhe princërve të Arbërit qysh në shek. XI. Ato tregojnë gjithashtu se zotërit shqiptarë ishin ata që kontrollonin rrugëkalimet kryesore, duke filluar nga rruga perandorake Egnatia. Nga vullneti i tyre varej edhe kontrolli bizantin në qytetet e mëdha, si Durrësi e Berati. Në shek. XI jetën e këtyre dy bastioneve bizantine e dominojnë dy familjeve fisnike shqiptare, Risilët e Frëngu. Në një farë mënyre mund të themi se komandantët ushtarakë apo drejtuesit civilë, vetë forcat ushtarake bizantine në Shqipëri, përfaqësoheshin nga elementi vendas (enghoroi dynamoi). Në fakt, roli i paneglizhueshëm në një zonë kaq nevralgjike për perandorinë, e shtyu këtë t'i ndërtojë marrëdhëniet me shqiptarët mbi bazën e një statusi të veçantë. Që në shek. XI, historiani bizantin, Attaliati, na kumton se marrëdhëniet mes Bizantit e shqiptarëve bazoheshin në institucionin e izopolitisë. Zbërthimi i kësaj marrëdhënie specifike përbën, mendoj, një nga kontributet origjinale të studimit tim. Në të drejtën bizantine, izopolitia shënonte akordimin nga ana e Bizantit të një statusi specifik, thelbi i së cilës ishte autonomia e gjërë administrative për popuj që konsideroheshin "të huaj", dhe jo homofilë, dmth. bizantinë.

Ç'vend zë Arbëri në këto përpjekje për autonomi nga Bizanti?
Pra, qysh në shek. XI shquhen konturet e një organizimi autonom, që ishin veçanërisht të dallueshme në vendin e Arbërit, dmth. në territoret midis Drinit e Shkumbinit. Studjues të njohur, si Prinzing e Angold, e kanë cilësuar këtë trevë "bërthamën politike të Shqipërisë mesjetare". Në fakt, një pjesë e mirë e historisë së "regjistruar" shqiptare në Mesjetë, është konsumuar pikërisht këtu. Dhe po këtu, në shekujt XI-XIII, gëlojnë një numër i madh familjesh fisnike, pinjollë të të cilave mbajnë shpesh titullin bizantin të sebastit. Ishte një titull që perandori bizantin ua jepte pikërisht krerëve autonomë të popujve të huaj. Për të mbyllur këtë çështje, desha të sjell në vëmendje të lexuesit edhe faktin që qoftë shteti i parë mesjetar shqiptar, Principata e Arbërit në shek. XII-XIII, qoftë Principata e Topiajve e shek. XIV e më në fund edhe shteti i Skënderbeut në shek. XV, kishin si kufi të qëndrueshëm të tyre shtrirjen Drin-Shkumbin.
Gjithsesi, kjo marrëdhënie nuk ishte specifike vetëm për Perandorinë bizantine. Njëlloj si kjo, edhe sunduesit e rradhës serbë, bullgarë apo edhe sovranë perëndimorë, si Manfred Hohenshtaufen apo Karl I Anzhu i Sicilisë, në shek. XIII, ua njohën bujarëve shqiptarë, posaçërisht atyre të Arbërit, privilegjet e vjetra dhe i lanë ata të qeveriseshin sipas "sipas zakoneve të tyre të mira" (bonos usus). Një tregues kuptimplotë në këtë drejtim janë privilegjet e njohura të Krujës, me të cilat perandorë e mbretër bizantinë, serbë, bullgarë, anzhuinë e deri arragonezë, konfirmojnë privilegjet dhe autonominë e kësaj kryeqendre historike të Arbërit.
Sigurisht, trevat periferike shqiptare përjetonin ndërkohë "historitë" e tyre specifike. Presioni i zotërve të huaj aty ishte më i fortë. Gjatë pushtimit serb, në shek. XIII-XIV, në trevat e Shkodrës, Dioklesë apo të Kosovës dëshmohen kontraste e konflikte të ashpra me popullsinë vendase.

Në këtë kuadër, ç'vend zë në librin tuaj një tjetër trevë "periferike", Epiri?

Do të thoja një vend të konsiderueshëm. E kam konsideruar gjithnjë një obligim të veçantë të hulumtoja në historinë e kësaj treve, që atë kohë thirrej rëndom "Shqipëri e Poshtme". Dhe jam munduar të jap një kontribut në ndriçimin e historisë sa politike, aq edhe etnike, kulturore e fetare të saj. Dihet që Epiri ka qenë për shqiptarët një referencë kombëtare, dhe jo vetëm tek rilindasit tanë të shek. XIX. Vetë Skënderbeu preferonte ta quante veten dhe popullin e tij si pasardhës të denjë të Pirros e të epirotëve të kohëve antike. Studimet mbi etnicitetin e Epirit gjatë mesjetës, që unë paraqes në këtë libër, sjellin prova të pakundërshtueshme që Epiri banohej nga popullsi shqiptare dhe se popullsitë greke fillojnë të ndeshen përtej gjirit të Ambrakisë. Një burim bizantin i shek. XIV pohon fare shkoqur se banorët e Epirit atë kohë ishin shqiptarët, që nga ana e tyre ishin pasardhës të fiseve të dikurshme ilire (Albanoi Illyrikon genos). Gjë që konfirmohet me forcë edhe nga burime të tjera bizantine, siç janë kronikat e quajtura të "Tokos" e të "Janinës", apo edhe nga dokumentet e shumta veneciane. Në kuptimin e përgjithshëm, edhe këto treva më jugore shqiptare njohën procese të ngjashme historike me ato të trevave të tjera. Në shek. XIV edhe këtu u krijuan formacione feudale të pavarura, nën familjet e njohura vendase Bua Shpata, Losha e Zenebishi. Këta të fundit dëshmohen të jenë bashkuar me Skënderbeun gjatë qëndresës antiosmane të shek. XV. Në shekujt XVI-XVII, në sintoni me trevat e tjera shqiptare, në Epir ndodhin kryengritje të njëpasnjëshme, të mbështetura nga Papati e Mbretëria e Napolit. Udhëheqësi më i shquar i tyre ishte peshkopi Dionis, që ashtu si Mark Gjini në veri, Nikoll Mejkashi në Shqipërinë e mesme apo Athanasi i Ohrit në Labëri e Himarë, bën pjesë në atë plejadë prelatësh të kishës shqiptare, frymëzues e udhëheqës të luftrave për çlirim.

Gjatë përgjigjeve të mëparshme, përmëndët disa herë edhe rolin e fesë e të kishës në historinë e këtyre shekujve...
Pa dyshim, sepse Shqipëria e mesjetës ishte qartësisht një Shqipëri e krishterë. Dhe feja ka në mesjetë një rol, që del dukshëm tej mureve të kishave e të manastireve. Mjafton të kujtoj që shumë nga ndërmarrjet ushtarake, që u zhvilluan në Shqipëri në shek. XI-XIV (p.sh. Kryqëzatat), kishin për frymëzues e protagonist absolut kreun e kishës katolike, Papatin. Shqipëria ishte një nga vendet ku më së pari hodhi rrënjë feja e krishterë. Si rrallëkund, territori i Shqipërisë është "i mbjellë" me rrënoja të kishave paleokristiane të shekujve të parë të mesjetës, apo me një toponimi të krishterë që vjen nga kohët e martirëve të parë (Shën Baku-Shubaku, Shën Sergji-Shirgji, Shergjan, Shën Tekla, Shën Vlashi-Shulash, etj.). Fakti që kisha shqiptare mbeti i lidhur administrativisht me Romën, deri në shek. IX, përcaktoi edhe karakterin perëndimor të krishtërimit shqiptar. Mjafton të konsiderojmë terminologjinë kishtare, apo shpejtësinë me të cilën u përthithën në Shqipëri rrymat apo lëvizjet brenda kishës romane, siç ishin monakizmi benediktin (shek. VI), françeskan apo domenikan (shek. XII). Megjithatë, Perandoria bizantine, ashtu si politikisht, edhe fetarisht nuk mund ta linte t'i ikte duarsh një rajon "kufitar" tepër delikat, si Shqipëria. Prej shek. IX kemi një "bizantinizim" fetaro-kulturor të Shqipërisë, që nuk ishte gjithsesi uniform. Në veri të Shqipërisë kisha katolike i ruajti pozitat e saj, edhe pse pas shek. XIII riti ortodoks u përfaqsua fort e dhunshëm këtu nga mbretëria serbe e Nemaniçëve. Përplasja etnike, kulturore e fetare mes saj dhe shqiptarëve, përbën edhe thelbin e historisë së trevave të Shkodrës, Dioklesë e Kosovës, që zenë një vend të konsiderueshëm në studimin tim.
Besimi (religjioziteti) dhe raporti mes fesë e politikës ka qënë një nga temat më interesante të historisë shqiptare të mesjetës, dhe që unë e kam trajtuar bollshëm. Kam dalë në konkluzionin se në çështje të besimit shqiptarët nuk mund të konsiderohen një popull "doktrinar" e fanatik. Tek ta besimi ka qenë i tipit popullor, pra i hapur e liberal. E vërteton këtë, veç të tjerash, edhe suksesi që kanë njohur në Shqipëri format devijante të besimit (herezitë). Kujtoj herezinë bogomile, në kuadër të krishtërimit, apo bektashizmin, në kuadrin e besimit musliman. Akoma më qartë, ndjeshmërinë e pakët të shqiptarëve ndaj rregullave e kanoneve të kishës e denoncojnë raporte të shumta të Romës, apo të Kostantinopojës. Imagjinoni se sa shumë u trondit Patriku i Kostantinopojës, në vitin 1145, kur i raportuan se në rrugët e kryeqytetit bizantin ishte parë një murg shqiptar, që shëtiste…i armatosur me shpatë dhe…i shoqëruar nga një femër, që ishte gruaja e tij! Të dhëna të shumta provojnë mbijetesën e mjaft elementeve të paganizmit në besimin e shqiptarëve, gjë që pa dyshim e moderonte çdo lloj "ortodoksie" dhe e përjashtonte çdo lloj fanatizmi në besimin e tyre. Nga ana tjetër, besimi tek shqiptarët ka ndjekur këmba këmbës zhvillimet e jetës politike. Rastet e shumta të konvertimit të shqiptarëve nga njëri besim tek tjetri, diktoheshin më së shumti nga llogari të karakterit politik. Në vitin 1210, Dhimitri i Arbërit i kërkoi Papës Inocent III bashkimin e tij e të popullit të tij me kishën e Romës, pasi e kishte kuptuar fare mirë se peshorja kishte filluar të anonte nga Perëndimi katolik. Të njëjtën gjë bënë në kohë të ndryshme edhe familje të tjera të shquara shqiptare të besimit ortodoks, si Balshajt, Topiajt, Skurrajt, Muzakajt, Arianitët, Matrangët e deri Shpatajt e Zenebishët e ekstremit jugor të Shqipërisë. Akoma më domethënës për këtë aspekt konjuktural të besimit janë shëmbujt me prelatë të lartë të kishës shqiptare, si psh. Athanasi i Ohrit, në shek. XVI. Ky peshkop "revolucionar" (mbante një veladon të purpurtë, aq sa u pagëzua nga bashkëkohësit me emrin "Peshkopi i Kuq"), u kthye në katolik me shpresë se do të tërhiqte ndihma ushtarake për kryengritjen e tij antiosmane. Por kur pa se Papa po hezitonte ta ndihmonte, kërcënoi se do t'i drejtohej për ndihmë armiqve të tij, mbretërve protestantë të Evropës!
Desha, në fund të theksoj se si kudo, feja ka patur një rezultante të fuqishme kulturore. Trashëgimënia e pasur që trashëgojmë nga mesjeta në fushën e arqitekturës, pikturës, letërsisë (kujtoni kodikët lluksozë të Beratit dhe vetë dëshmitë e para të letërsisë në gjuhën shqipe) janë të lidhura drejpërsëdrejti me fenë dhe institucionet e saj. Dhe kjo është padyshim një arsye më shumë që e bën mesjetën tonë një periudhë që magjeps, me historitë dhe thesaret e saj.

Ben Andoni - revista MAPO

[BARAT]

Per ata qe jane te interesuar, kjo eshte kopertina e librit dhe autori