Disclaimer
The views expressed are those of the
Author and not necessarily those of the
UK Ministry of Defence
ISBN 1-903584-76-0
Published By:
The Conflict Studies Research
Centre
Royal Military Academy Sandhurst
Camberley Telephone : (44) 1276 412346
Surrey Or 412375
GU15 4PQ Fax : (44) 1276 686880
England E-mail: csrc@gtnet.gov.uk
http://www.csrc.ac.uk
ISBN 1-903584-76-0
Ekspozita ēame, pasuria e mbijetesės
Premtimi: Pavijon i veēantė nė Muzeun Historik Kombėtar
Nė masakrėn e Paramithias, bandat e Napoleon Zervės vranė dhe therėn nė mėnyrė ēnjerėzore mbi 600 gra, burra dhe fėmijė. Filat: Masakra e parė. 24 shtator 1944. U therėn dhe u vranė 259 veta, ndėrsa nė fshatin e madh, Spatar, tė njėjtin fat pėsuan 157 tė tjerė. Filat: Masakra e dytė. Mars 1945. Mbetėn tė vrarė 70 veta.
Lista vazhdon... Tė vrarė dhe tė humbur 2300 veta, nga tė cilėt 214 gra dhe 128 fėmijė. Tė vdekur gjatė emigracionit 2400 veta.
Shtėpi tė shkatėrruara dhe tė djegura mbi 5800. Objekte kulti tė shkatėrruara mbi 80. Lista vazhdon dhe zgjatet sėrish...
Janė kėto disa nga statistikat e viteve 1944-1945, qė ngrihen mbi gjakun, vuajtjet dhe dhimbjet e popullsisė ēame, qė historia e la nėn tehun e urrejtjes dhe lakmisė greke pėr pronat dhe jetėt e tyre. Nė njė ekspozitė tė ēelur dje, nė ambientet e Muzeut Historik Kombėtar, ėshtė jetėsuar masakra historike dhe gjenocidi i pashembullt grek ndaj popullit shqiptar tė krahinės sė Ēamėrisė, qė as filloi e as mbaroi nė Luftėn II Botėrore.
Kalvari i dhimbjes ēame ngrihet qė mė 1913-ėn, kur Fuqitė e Mėdha e ndanė nga territori kombėtar pėr tė kėnaqur pangopėsinė pėr troje shqiptare tė fqinjėve grekė. Dhe trofeu i luftės u bė fli, por nuk humbi. Mbijetoi pėr tė dėshmuar edhe sot vullnetin e mbijetesės sė njė populli, qė pėrjetoi egėrsinė shoviniste greke.
Stendat me pjesė tė veēanta tė historisė ēame, njerėzve tė shquar tė kėtij populli, qendrave mė tė zhvilluara tė saj, dokumenteve historike qėndrojnė tė fiksuara nė hollin kryesor tė Muzeut Historik Kombėtar. Tė punuara me kujdes dhe me pėrkushtim tė veēantė ato flasin pėr atė, qė grekėt nuk deshėn ta njohin kurrė, por qė nuk mundėn ta zhdukin edhe pas vrasjeve, therjeve e dėbimeve tė dhunshme.
Dėshmitė
Qendrat urbane, si Konispoli, Paramithia, Filati, Margėllėēi, Parga, Preveza, Gumenica e tė tjera bėjnė qėndresė tė fiksuara nė fotot e realizuara nė pjesėn mė tė madhe nga fotografi Skėnder Beqiri, por tė mbledhura e tė dhuruara nga tė gjithė pasardhėsit e Ēamėrisė.
Veshjet nė linja elegante femėrore, plot ngjyra tė forta, zbukuruar nga punime nė ar dhe ornamente floriri pasurojnė Muzeun Kombėtar me bukurinė e traditės dhe folkut origjinal tė kėsaj treve, dikur tė pasur e tė zhvilluar, njė ndėr epiqendrat e tregtisė sė mallrave shqiptare me botėn. Teksa shėtit nga njėra stendė nė tjetrėn, syri prek lehtė jelekėt e qėndisur, shallet e praruara nė mėndafshe e tafta, mbulesat e punuara me motive tradicionale, qė identifikojnė menjėherė origjinėn e tyre.
Mė pas, nga bukuria e stilit dhe pasuria e materialeve nuk mbeten as zejet shtėpiake dhe ato tė punėve tė pėrditshme. Bronz, bakėr, e metale tė shtrenjta pėrthyhen e marrin forma nė enėt dhe vazot e mbartura mundimshėm nė rrugėtimin e gjatė tė 62 viteve mė parė.
Kjo ėshtė vetėm njė pjesė e pasurisė kulturore dhe historike tė komunitetit ēam. Ajo mė e madhja mbetet atje nė vendlindjen e tyre, tashmė e populluar nga grekė qė "bujtėn" tė paftuar. Avdyl Sulejmani, 76 vjeē, kujton me hidhėrim sesi u largua nga toka e tij qėkur ishte 13 vjeē. Kureshtja dhe dashuria e shtynė qė nė vitin 1993 tė hynte fshehurazi nė territorin ku ka pronat, shtėpinė dhe varret e tė parėve tė tij. "Kalova kufirin nė mėnyrė ilegale dhe u drejtova pėr nga shtėpia ime nė fshatin Varfanj, qė gjendet rreth 8 kilometra larg Gumenicės", tregon ai. Moment shumė i vėshtirė pėr tė ishte kur trokiti nė portėn e dashur tė shtėpisė dhe derėn e hapi njė greke krejt e panjohur. "Kisha frikė tė tregoja se kush isha dhe qė ajo ishte shtėpia ime, pasi nuk kisha dokumente tė rregullta, ndaj u solla si njė emigrant i zakonshėm nė kėrkim tė tim biri", vijon rrėfimin e tij, Avdyli. Ai shton se ka shumė dėshirė tė kthehet dhe tė vdesė atje ku ka lindur, nė trojet e tij. "Dua tė shkoj qė tė vendos lule edhe nė muzeun e Ali Pashait nė Janinė. Por, asgjė nuk mė pengon qė tė bėj po kėshtu edhe nė varret e ushtarėve grekė, qė luftuan kundėr pushtuesve", shprehet me fisnikėri 76-vjeēari, qė ende shpreson se njė ditė do tė kthehet nė vendlindje.
Kontraste
"Mbi shkrepat e Sulit dhe gjatė brigjeve tė Pargės jetojnė burra qė vetėm nėnat e vjetra dorike lindėn. Ndodhen pastaj edhe disa familje, qė do tė thosha se zbresin nga fisi i Heraklideve". Ėshtė ky pėrshkrimi i kujtimeve tė Bajronit pėr suljotėt, pėr tė cilėt ai shkruan se ishin shqiptarė tė krishterė nga fisi i ēamėve. Kėtyre pohimeve u shtohen pėrshtypjet e mrekullueshme pėr bukurinė e trevave tė Ēamėrisė, edhe nga dashamirėsja e shqiptarėve, Edith Durham.
Por, ndryshe nga letėrsia, tejet kontraktuese dhe e padrejtė ėshtė treguar me ta historia. Mohimi i tė drejtave tė njeriut pėr kėtė trevė nuk ka harruar tė shkruajė njėra pas tjetrės dėshmitė e gjenocidit grek. Nė rravgimin e mundimeve tė tyre tė shėnjuara nė njėrėn prej stendave tė ekspozitės, thuhet se: Qeveria greke i hoqi tė drejtėn popullsisė myslimane nė Ēamėri pėr tė votuar; ēamėt nuk lejoheshin tė shėrbenin si ushtarė tė rregullt, por nė ushtri ngarkoheshin me punė tė rėndomta; Greqia nuk respektoi tė drejtėn tonė fetare; ajo nuk lejoi hapjen e asnjė shkolle shqipe; qeveria greke dhunoi pronat e popullsisė ēame myslimane.
Persekutimi dhe shkelja e kėtyre tė drejtave tashmė janė depozituar edhe nė Gjykatėn Ndėrkombėtare tė tė Drejtave tė Njeriut nė Strasburg nga ana e shoqatės "Ēamėria". Nga arkivat e historisė, kjo shoqatė, organizuese edhe e kėsaj ekspozite, ka nxjerrė njė seri dokumentesh zyrtare. Nė njėrin prej tyre citohet letra e Bepo Izet Kushit, dėrguar Presidentit tė SHBA-sė, Uillson, nė emėr tė shoqėrisė "Ēamėria", nė tė cilėn ai shprehet kundėr vendimeve tė padrejta tė Konferencės sė Londrės sė vitit 1913.
Kujtesa
Ekspozita, edhe nė qytete tė tjera tė vendit
Kjo kujtesė e historisė sė vuajtjeve tė ēamėve, por edhe e pasurisė sė tyre tė traditave kulturore dhe folkloristike, do tė shėtisė edhe nė qytete tė tjera. Drejtori i Muzeut Historik Kombėtar, Beqir Meta, si dhe drejtues tė shoqatės "Ēamėria", shprehen se me kėtė pasuri duhet tė njihen edhe qytetarėt e tjerė tė vendit. Mė pas, ajo do tė qėndrojė nė njė pavijon tė posaēėm, qė do tė krijohet nė hapėsirat e Muzeut Historik Kombėtar, si pjesė natyrale e trupit kombėtar.
Deklarata
Ligji i luftės, absurdi i Greqisė evropiane
Nė hendekun qė mban shumė nga ēėshtjet e mbetura pezull mes Shqipėrisė dhe Greqisė, ndėr mė absurdėt ėshtė ai i ligjit tė luftės. Ėshtė ky pėrkufizimi qė sjell historiani Beqir Meta.
Sipas tij, shteti grek vazhdon ende tė mbajė nė fuqi njė ligj tė tillė, edhe pse pati disa tentativa pėr ta shfuqizuar atė. Kjo ndodh, pohon Meta, pasi vetėm kėshtu grekėt mund tė ndalojnė kthimin e pronave tė Ēamėrisė zotėruesve tė tyre tė vėrtetė. Ndėrkohė qė e konsideron tė pakonceptueshėm faktin e ekzistencės sė njė ligji tė tillė pėr njė vend anėtar tė Bashkimit Evropian.
Rrėfimi
Behije Memko: E kam trashėguar prej gjyshes nga paja e blerė nė Janinė
Dhurata, boksha 200-vjeēare e punuar nė ar
"Kjo ėshtė historia e dhimbjes sime. Nuk kam dėshirė pėr hakmarrje, kam vetėm dhimbje pėr nėnėn qė ma varėn pėrpara syve dhe babanė qė ma pushkatuan me pjesėtarėt e tjerė tė familjes sonė tė madhe". Janė kėto fjalėt qė thuhen me vėshtirėsi pėrmes lotėve tė 71-vjeēares Behije Memko. Ajo qėndron nė njėrėn nga stendat e ekspozitės sė sapoēelur me kulturėn, traditat dhe historinė e kėtij populli, qė i ka mbijetuar masakrės greke tė pas Luftės sė Dytė Botėrore. Nė stendėn e xhamtė qėndron plot stoicizėm njė boksha (mbulesė pėr tė mbledhur veshje e tė linjta) e qėndisur me fije ari nė njė fushė blu tė thellė. E moshuara e pėrkėdhel dhe pėrhumbet sikur prek me duar njė kujtim tė shtrenjtė. Dhe i tillė ėshtė. Qėndisma me lule tė arta plot 200- vjeēare qė daton nga viti 1800 ėshtė trashėgimi, qė ajo e ka marrė nga gjyshja e saj. "Ėshtė pjesė e pajės sė nėnės sė nėnės sime. E ka blerė nė Janinė kur ėshtė martuar", tregon Behija, tashmė me flokė tė zbardhur nga mosha, por me njė kujtesė qė nuk ka humbur asgjė nga e kaluara.
Ėshtė zbuar dhunshėm nga shtėpia nė zonėn e Paramithias. Ishte vetėm 9 vjeēe kur mori rrugėn e gjatė, bashkė me mijėra tė tjerė bashkėpatriotė drejt viseve mė veriore shqiptare. Masakra e Napoleon Zervės nuk ka kursyer asnjė nga njerėzit e saj tė dashur. "Nuk na lejuan tė hynim nė Shqipėri nga Konispoli, qė e kishim mė afėr. U detyruam qė tė ecnim pėr ditė tė tėra nė kėmbė nga Qafė-Bota. E filluam gjithēka nga e para", tregon Behija, qė ende ka mall tė rikthehet qoftė edhe njė herė nė shtėpinė e saj, dashuria pėr tė cilėn nuk i ka ndryshuar kurrė.
gazeta shqip- 28/06/2007
Une do ta titulloja, Greku dhe shqiptarja zemermadhe
BARAT
----------------------------------------------------------------------
Janullatos dhe Nėnė Tereza
Lorenc Rabeta
Gjatė ceremonisė sė marrjes sė ēmimit "Nobel" pėr paqen nė vitin 1979 - pas refuzimit tė banketit rutinė qė mbahet nė kėto raste me justifikimin se mė mirė t‘i merrte nė dorė ato 6 mijė dollarė pėr t‘i shpenzuar nė ndihmė tė fatkeqėve - e pyetur se "ē‘duhej bėrė pėr tė ndihmuar paqen nė botė", Nėnė Tereza tha vetėm: "Shkoni nė shtėpi dhe duajini familjet tuaja". Fjalė tė shenjta tė thėna nga njė shenjtore, pėrpara sė cilės u pėrkulėn me admirimin e nderimin mė tė thellė shumė nga njerėzit mė tė pushtetshėm tė globit. Ėshtė njė ēast qė shpjegon nė mėnyrė tė shkėlqyer personalitetin dhe aktivitetin e kėsaj gruaje tė mrekullueshme, e cila pėrgjatė njė jete tejet intensive dedikuar tėrėsisht tė tjerėve, la veprėn e saj tė thoshte mė shumė se fjalėt. Por ky nuk ėshtė tipari kryesor qė e bėn kėtė grua krejt unike nė arenėn ndėrkombėtare; ajo u kthye nė njė emblemė shpirtėrore tė njerėzimit nė mėnyrė tė veēantė, pasi gjatė gjithė aktivitetit tė saj pėr asnjė ēast nuk shfaqi kurrfarė dimensioni politik. Ikona tė tjera tė paqes botėrore, siē janė Gandi apo Nelson Mandela, pjesėn dėrrmuese tė popullaritetit e kanė fituar falė kontributit (tė jashtėzakonshėm) politik. Madje, edhe liderėt fetarė, megjithėse karakteri i aktivitetit tė tyre duhet tė jetė thelbėsisht shpirtėror, nė ēaste tė caktuara (siē ishte rasti i Papa Vojtilės gjatė periudhės sė komunizmit), nėn trysninė e faktorėve historikė, e kanė pasur tė pamundur tė shkėputen nga dimensioni politik. Njė profil tė tillė, me karakter tėrėsisht shpirtėror e tė zhveshur nga ēdo lloj dimensioni politik, ka arritur ta ruajė vetėm Nėnė Tereza. Nė sajė tė kėtij imazhi, ndėrsa ishte gjallė, si edhe pas vdekjes, vazhdimisht Nėnė Tereza ėshtė cilėsuar nė sondazhet e kryera nga "Gallup" si individi mė i admiruar nė Shtetet e Bashkuara tė Amerikės, pėr t‘u konsideruar nė vitin 1999 "si njeriu mė i admiruar i shekullit XX".
Ėshtė mė se e drejtė qė njė klerik i lartė, siē ėshtė edhe Hirėsia e Tij, Janullatosi, tė kėrkojė tė gjejė pika tė pėrbashkėta mes aktivitetit tė vet dhe atij tė njė shenjtoreje e humanisteje tė rangut tė Nėnė Terezės. Por, a mund tė gjenden ngjashmėri nė veprimtarinė dhe kontributin e kėtyre dy njerėzve, kur njėra ėshtė figurė me karakter tėrėsisht shpirtėror, ndėrsa tjetri mė sė shumti shfaqet si personalitet politik. Ėshtė ky dallimi kryesor pėr tė cilin kryepeshkopit tė Kishės Autoqefale Shqiptare, Fortlumturisė sė tij, Janullatosit, nuk mund t‘i shkojė pėr shtat krahasimi (i bėrė nga vetė ai gjatė intervistės sė dhėnė pėr "Deutsche Welle" pak javė mė parė) me atė qė ėshtė kthyer sot nė ikonėn e altruizmit e dedikimit absolut tė ekzistencės personale nė dobi tė tė tjerėve. Jemi tė detyruar tė vėrejmė qė krejt nė tė kundėrt tė rastit tė shenjtores shqiptare, dimensioni i karakterit dhe i aktivitetit tė Hirėsisė sė Tij ėshtė shumė mė politik se sa shpirtėror. Mjafton tė pėrmendim deklaratat apo shfaqjet e Hirėsisė sė Tij nė shtyp, tė cilat nė tė shumtėn pėrkojnė me periudha tė trazuara tė marrėdhėnies mes Greqisė e Shqipėrisė apo me ēaste tė acaruara tė politikės sonė tė brendshme. Emblematike nė kėtė kuadėr mbetet pėrfshirja e kryepeshkopit nė skandalin e zhvarrimit tė eshtrave tė "ushtarėve grekė" nė Kosinė. Gjithashtu, ėshtė mjaft i njohur edhe pozicionimi i tij i fortė kundėr pėrfshirjes sė vendeve me popullsi myslimane nė Bashkimin Evropian, i cili, sipas tij, duhet tė jetė bashkim politik i krishterė. Gazeta greke "Kathimerini", botim anglisht, njoftonte ditėn e martė tė muajit maj 2003: "Kryepeshkopi Janullatos, (titulli zyrtar) Kryepeshkop i Kishės Autoqefale tė Shqipėrisė, shkoi nė Stamboll dhe takoi kryepeshkopin e Kishės Ortodokse Greke dhe Patrikun Vartolomeo me qėllimin t‘u rekomandojė qė Kushtetuta e Bashkimit Evropian tė shpallė Bashkimin Evropian si bashkim politik tė krishterė".
Por, ka edhe njė element tjetėr nė personalitetin e tė dyve qė i bėn krejt tė ndryshėm nga njėri-tjetri dhe nuk lė vend pėr krahasime apo paralelizma; qė nė vitin 1948, kur Nėnė Tereza nisi aktivitetin prej misionareje, deri nė vitin 1997, kur u nda nga jeta, pėr asnjė ēast dhe nga askush nuk u kontestua gjatė aktivitetit tė saj, pėrkundrazi, prania e shqiptares shtatvogėl konsiderohej si bekim. Asnjė nga 517 misionet dhe 450 qendrat e urdhrit tė saj tė shpėrndara nė mė shumė se 100 vende tė botės nuk u bėnė kurrė objekt polemikash apo pakėnaqėsish. Krejt e kundėrta nga sa ndodh nė rastin e Fortlumturisė sė Tij, Janullatosit. Dimė mirė se kryepeshkopi ėshtė kontestuar jo vetėm nga faktorė shqiptarė jashtė Kishės Ortodokse Autoqefale Shqiptare, por edhe nga individė e grupime brenda saj. Jo rrallė polemikat qė e shohin si tė padrejtė kryesimin e kėsaj kishe nga Hirėsia e Tij, Janullatosi, janė shtyrė deri nė atė pikė sa e vlerėsojnė si tė paligjshėm, uzurpim e ndesh me Kushtetutėn e kėtij institucioni. Kontestime qė kanė nisur qė nė ēastin kur u vu nė krye tė kėsaj kishe, duke marrė pėrsipėr atribute qė i takojnė ekskluzivisht klerikėve me origjinė shqiptare dhe qė e shoqėrojnė rregullisht nė thuajse ēdo shfaqje apo deklaratė publike. Nė ēaste tė caktuara janė dėgjuar edhe reagime ekstreme, pėrmes tė cilėve ėshtė kėrkuar shpallja e tij "persona non grata". Shfaqja e tij e fundit u takon pak javėve mė parė, gjatė sė cilės, nė intervistėn me gazetarin Auron Dodi, kryepeshkopi i trazoi sėrish ujėrat, duke vėnė nė diskutim raportin e shifrave mes besimeve fetare nė vendin tonė. Po nė kėtė intervistė, Hirėsia e Tij, Janullatosi, bėri edhe paralelizmin mes vetes e Nėnė Terezės, e cila, tamam siē kishte bėrė kryepeshkopi "duke lėnė vendin dhe mundėsitė e bukura qė kishte nė Greqi pėr tė ardhur nė Shqipėri", kishte lėnė Ballkanin pėr tė shkuar nė Indi.
Me pozicionimin e pardjeshėm, duke mos pranuar tė mbante meshė pėr hir tė martirėve ēamė tė vdekur gjatė gjenocidit famėkeq grek tė 63 viteve mė parė, Janullatosi bėri diēka, tė cilėn Nėnė Tereza nuk do t‘ia kishte lejuar kurrė vetes: i mohoi mbėshtetjen shpirtėrore njė populli tė shumėvuajtur, njerėzve tė perėndisė, tė cilėt pėr mė tepėr ia kėrkuan kėtė nė disa forma e instanca.
Lufta e Fundit
Nga Mentor Nazarko*
Gadishulli Ballkanik mbetet akoma sot njė tokė fėrkimesh potenciale midis kombeve qė e popullojnė, fėrkime tė trashėguara nga njė e shkuar jo shumė e largėt dhe, nė shumė prej tyre roli i Shqipėrisė dhe i shqiptarėve jashtė kufijve tė saj politikė shfaqet si rol i dorės sė parė.29 Kontraste tė tilla, tė konsumuara nė ditėt tona me intensitet tė ndryshėm dhe me potencial zhvillimesh negative nė tė ardhmen duhet dhe mund tė paraqiten pėr zgjidhje nė forume ndėrkombėtare, nėse negociatat dypalėshe nuk do tė japin rezultat pozitiv. Nga kjo premisė zė fill ky libėr. Me kėtė bindje, kemi pėrshkruar etapat historike, objekt analizash, qė kanė lidhje me disa aspekte tė gjendjes sė luftės midis Greqisė dhe Shqipėrisė, nė Luftėn e Dytė Botėrore dhe me implikimet e saj juridike. Ne kemi zgjedhur tė shėnjojmė me vėmendjen tonė, nė veēanti fatin e tokave shqiptare nė territorin grek. Sipėrfaqja mė e madhe e njohur e tokave tė sekuestruara shtetasve shqiptarė me ligjin e luftės nė burimet e konsultuara pėr tė shkruar librin tonė shkon tek 260 mijė hektarė; sipėrfaqja e tokave shpronėsuar shtetasve grekė me origjinė shqiptare, nėpėrmjet reformave agrare tė ndryshme pas krijimit tė Shqipėrisė sė pavarur deri nė 1940, shkon nė 350 mijė hektarė. Gjithsej 600 mijė hektarė qė me njė vlerėsim financiar tė vitit 1941 shkon nė 200 milion franga ari.
Duhet tė imagjinojmė vlerėn e sotme tė kėtyre pasurive nė tė cilat nuk llogariten pasuritė e ēamėve tė dėbuar nė 1945, si dhe ndėrtesat, pasuritė e tjera tė patundshme apo llogaritė bankare tė sekuestruara. A ia vlen tė merremi me to dhe pse nuk jemi marrė deri mė tani me seriozitetin qė ta imponon tė paktėn vlera financiare e tyre?
Njė parantezė e natyrės sqaruese. Nė njė tėrėsi burimesh me qasje, qoftė historike, qoftė juridike, autori shpesh ka privilegjuar burimet diplomatike pėr tė ekspozuar faktet. Mes tė gjithė burimeve tė disponueshme, pėr rindėrtimin e subjektit qė na intereson, janė privilegjuar nė kėtė mėnyrė subjekte tė rėndėsishėm nga pikėpamja e tė drejtės ndėrkombėtare. Kjo zgjedhje e vetėdijshme, qė ndoshta duket se i jep rėndėsi pak mė tė madhe pėrbėrėses historike tė kėtij libri do tė shėrbejė nė fakt, pėr tė kuptuar ndryshimin, qė jo rrallė ndan fjalėt dhe veprimin nė veprimtarinė e shteteve dhe, pėr tė kuptuar kėshtu mėnyrėn sesi shtetet justifikojnė veprimtari shpesh herė tė pajustifikueshme.
Pėr tė kuptuar dinamikėn e marrėdhėnieve greko-shqiptare, qė prodhuan pasoja mbi kėto pasuri, jemi marrė mė sė pari me pėrzėniet masive tė shqiptarėve nga territori grek. Pėrzėniet e para u verifikuan pas pėrcaktimit tė kufijve tė shtetit tė pavarur shqiptar, prej Konferencės sė Ambasadorėve tė Londrės, nė dhjetor 1912- korrik 1913. Gjatė Luftės sė Parė Botėrore pasuan valė tė tjera spastrimesh tė shqiptarėve, qė panė kulmin e tyre me Traktatin e Lozanės sė 1923, qė duhet tė kishte si pasojė shkėmbimin e popullsive midis Turqisė dhe Greqisė. Ky traktat ushtroi efektet e veta dhe mbi shqiptarėt myslimanė, njė pjesė e mirė e tė cilėve u konsiderua si turq. Ndėrkohė, nė 1944, thuajse e gjithė popullsia myslimane e etnisė shqiptare, tė ashtuquajturit ēamė (nė greqisht ciamides), iu nėnshtrua njė masakre tė pamėshirshme: Dymijėepesėqind persona u vranė dhe ēmbeti- rreth tridhjetė mijė persona, u pėrzunė nga tokat e veta, tė vendosura nė rajonin qė sot quhet Thesprotia, tė konsideruar si bashkėpunėtorė tė italianėve dhe gjermanėve. Kjo valė, shto njė pjesė tjetėr shqiptarėsh qė u pėrzu, apo u largua vullnetarisht, si pasojė e Luftės Civile Greke deri nė 1949, banuese nė zonėn e Maqedonisė greke, mbylli ciklin e pastrimit etnik, tė realizuar me forcė nga Greqia nė shumė raste, me skenarė tė pėrgjakshėm dhe tė tmerrshėm nė sfond.
Nė njė studim tė financuar nga Akademia Britanike e Mbrojtjes, autorja Miranda VICKERS, e fokuson vėmendjen e saj mbi atė qė ajo, por jo vetėm ajo e quan ēėshtja moderne shqiptare nė historinė e Kosovės, Maqedonisė dhe Shqipėrisė dhe shkruan: Ndėrsa shqiptarėt e hapėsirės ish jugosllave po luftojnė prej 89 vjetėsh, pėr tu ripėrfshirė brenda kufijve tė njė shteti shqiptar tė unifikuar, ka njė grup prej rreth dyqindmijė shqiptarėsh, qė mė parė ishin shtetas grekė, tė pėrzėnė me forcė, gjatė dhe pas Luftės sė Dytė Botėrore, qė e klasifikojnė veten si refugjatė brenda territorit shqiptar dhe kėta njerėz njihen me emrin ēamė.
Ne kemi zgjedhur tė pėrballemi kėshtu nė mėnyrė mė tė hollėsishme me njerin nga implikimet mė tė rėndėsishme tė sherrit midis Shqipėrisė dhe Greqisė: sekuestrimi i pasurive shqiptare nė territorin grek dhe kuadri ligjor, qė lidhet me sekuestrimin qė sot pas gjashtėdhjetė vjetėsh po shndėrrohet nė konfiskim pėrfundimtar. Nė 1927, sipas vlerėsimeve greke, vetėm pasuritė bujqėsore shqiptare nė Greqi, zinin njė sipėrfaqe prej njėqind mijė hektarėsh..32
Gjithēka do tė analizohet nė njė optikė pėrmbledhėse normash tė sė drejtės ndėrkombėtare dhe tė sė drejtės vendase greke, bashkėngjitur njė kronologji tė nevojshme pėr tė kuptuar tėrė ngjarjet. Nga pikėpamje historiko-juridike vėmendja do tė pėrqėndrohet nė mėnyrė tė veēantė nė Luftėn e Dytė Botėrore, momenti historik qė shėnoi mė sė shumti fatin e pasurive shqiptare nė Greqi dhe, nė situatėn aktuale qė pėrfaqėson njė udhėkryq: kėto pasuri mund tė kthehen, tė dėmshpėrblehen, apo tė absorbohen pėrfundimisht?
Le tė mbetemi pak te aspekti juridik. Gjendja e luftės, qė ishte shprehje e animus belli (vullnetin pėr luftė) tė shtetit helenik pėrkundrejt Italisė dhe Shqipėrisė sė aneksuar nė 7 prill 1939, ngriu gėzimin e kėtyre pronave, duke patur si pasojė kryesore sekuestrimin konservativ. Greqia ka miratuar prej 1945 ndėrkaq njė kuadėr ligjor, qė ka shpronėsuar nė mėnyrė pėrfundimtare ēamėt, qė ishin shtetas grekė tė etnisė shqiptare, pasi i pėrzuri nga tokat e tyre duke i konsideruar si bashkėpunėtorė tė pushtuesve. Pra, kuadri ligjor qė i zhveshi ēamėt nga pronat ėshtė i ndryshėm nga ai pėr tė tjerėt. Rasti i tyre ėshtė analizuar nė mėnyrė mė tė thelluar, pasiqė pėrbrenda popullsisė shqiptare qė pretendon pronat ēamėt pėrfaqėsojnė grupin mė kėmbėngulės, mė tė organizuar, qė kanė madje dhe njė parti politike, si Partia pėr Drejtėsi dhe Integrim.33 Fituese mbi Italinė nė konfliktin e dytė botėror, Greqia tė paktėn deri nė 1987 vazhdoi tė konsideronte dhe Shqipėrinė si njė vend armik, pretendim qė ajo e ka shfaqur dhe nė forume ndėrkombėtare duke filluar nga Konferenca e Paqes sė Parisit nė 1946. Republika Helenike ka pretenduar tė firmosė njė traktat paqeje tė vetėm me Shqipėrinė, nė mėnyrė tė ngjashme me atė qė firmosi me Italinė, duke u pėrpjekur tė imponojė pretendimet e saj territoriale historike mbi Shqipėrinė e Jugut. Kjo politikė agresive u mbajt e gjallė pėr njė kohė tė gjatė nė Luftėn e Ftohtė dhe megjithėse midis dy vendeve u rivendosėn marrėdhėniet diplomatike nė 1971, apo janė firmosur mbi njėqind marrėveshje bashkėpunimi nė shumė sektorė, pėrfshi dhe nė atė ushtarak, nė njė komunikim zyrtar tė 1999-ės, diplomacia greke pohoi se ligji i luftės ėshtė akoma nė fuqi.
Personalitete tė shquara tė shoqėrisė dhe institucioneve shqiptare mendojnė se pas kėsaj sjelljeje tė vendit fqinj, peshon ndikimi i disa qarqeve politike tė republikės greke, vend anėtar i NATO-s dhe BE, qarqe qė vazhdojnė tė mbajnė nė kėmbė pretendime territoriale mbi Shqipėrinė e Jugut. Kjo ėshtė sipas gjykimit tė tyre, njė motiv i vlefshėm qė qėndron pas vendimit pėr tė mos abroguar ligjin e gjendjes sė luftės dhe qė i bashkangjitet gjithaq objektivit tė palės greke pėr tė tjetėrsuar pėrfundimisht pasuritė shqiptare. Si pėr tė ushqyer dyshimet e kėsaj pjese tė opinionit publik shqiptar, specialistė grekė nėnvizojnė konfliktin e pozicioneve midis qeverisė greke dhe jurisprudencės sė Kėshillit tė Shtetit, (Gjykata e Lartė Administrative Greke) e qė lidhet me statusin e Shqipėrisė si shtet armik dhe pėr pasojė statusin e pasurive shqiptare. Ekzekutivi grek nė 1987, pretendoi se e shfuqizoi gjendjen e luftės dhe, pėr pasojė pėrcaktimin e shtetit shqiptar si shtet armik nėpėrmjet njė deklarimi publik qė u paraqit si vendim qeveritar. Nė tė kundėrt, Kėshilli i Shtetit, me njė vendim tė 1975, njihte vitin kur u vendosėn marrėdhėniet diplomatike, atė 1971, si vitin kur pėrfundon kjo gjendje. Pra, sipas jurisprudencės greke, pasuritė shqiptare janė tė ēliruara nga sekuestrimi dhe shtetasit shqiptarė nė kėrkim dhe mbrojtje tė tė drejtave tė tyre mund tė padisin pranė gjykatave greke shtetin helenik. Realisht ka patur vetėm pak qytetarė shqiptarė qė kanė arritur tė rimarrin pasuritė e tyre, rifitim ku u favorizuan ata qė ishin tė fesė ortodokse, ndėrsa tė tjerėt bllokohen mbi bazė nenesh tė veēanta tė ligjit tė gjendjes sė luftės. Ky diskriminim dhunon Paktin Ndėrkombėtar pėr tė Drejtat Civile dhe Politike (PNDCP) dhe Konventėn Europiane pėr tė Drejtat e Njeriut (KEDNJ). Nė fund tė librit jepet dhe njė listė pronarėsh shqiptarė nė Greqi.
Nė kėtė libėr eksplorohen me ndihmėn e ekspertėve grekė rrugėt e zgjidhjes sė kėsaj ēėshtjeje me njė analizė tė pėrbashkėt tė normave tė rendit juridik grek dhe atij ndėrkombėtar. Rrugėt individuale tė ankimimit, pra tė zgjidhjes, duken ato mė tė pėrshkrueshmet, megjithėse ekspertė tė tjerė, duke konsideruar aspektin politik tė ēėshtjes, nėnvizojnė se duhen ndjekur vetėm negociatat diplomatike pėr tė zgjidhur problemin. Njė tjetėr ekspert grek konsideron si rrugė kryesore padinė e Shqipėrisė, pranė Gjykatės sė Strasburgut, pėr dhunim tė KEDNJ, Protokolli i parė, paragrafi i parė, qė lidhet me tė drejtėn e pronės. Sipas njė grupi tė vogėl ekspertėsh shqiptarė, ekziston mundėsia teorike pėr tė proceduar Greqinė pėr genocid kundrejt ish shtetasve tė vet, tanimė qytetarė shqiptarė me tė gjithė tė drejtat. Nė mbėshtetje tė idesė sė tyre, pėr tė pėrgatitur njė padi nė Gjykatėn Ndėrkombėtare Penale tė Hagės, ata sjellin faktet e fundit tė luftės. Udhėheqėsi i forcave nacionaliste greke pėrzuri rreth tridhjetė mijė veta, thuajse tė gjithė popullsinė shqiptare tė fesė myslimane, duke vrarė rreth dhjetė pėrqind tė kėsaj popullsie rezidente nė Prefekturėn e Tesprotisė. Nė kėto ngjarje pėrmbahen, sipas tyre, tė gjithė elementėt e genocidit mbi bazė etnike dhe fetare.
Analizės sonė nuk i ka shpėtuar as vendimi i janarit tė 2006 tė Aeropagosit, nė dėm tė njė ēifti shqiptar, nga tė paktėt qė arrijnė nė kėtė nivel tė gjykimit grek, me tė cilin hapet paradoksalisht rruga e paditjes nė Gjykatėn e Strasburgut. (nė fund tė librit keni tekstin e vendimit). Njė vendim pozitiv nga njė organizėm ndėrkombėtar mund tė shėrbejė si precedent pėr tė gjithė pasuritė shqiptare tė vlerėsuara rreth katėrqind e pesėdhjetė milion dollarėsh amerikanė nė 1989. Nė kontekstin greko-turk ka patur njė iniciativė tė ngjashme: Gjykata e tė Drejtave tė Njeriut nė Strasburg ka trajtuar dhe zgjidhur rivendikimin e njė grekoqiprioteje (rasti Loisidou kundėr Turqisė) duke njohur tė drejtėn e tij tė pronės sė mbetur nė pjesėn turke tė ishullit; njė proces i tillė provokoi njė ortek kėrkesash tė ngjashme qė peshojnė miliarda dollarė, qė Turqia duhet tia dėmshpėrblejė qytetarėve grekoqipriotė.
*Pjesė nga hyrja e studimit Lufta e Fundit, libėr qė pritet tė dalė nė treg tė dielėn
E Enjte, 28 Qershor 2007-gazeta abc
Padrejtėsitė e historisė shumė shpejtė do tė zgjidhen
NGA SHPėTIM GJIKA
28/06/2007
Kanė kaluar mė se 63 vjet kur pėr tė disatėn herė populli martir Ēam provoi nė kurrizin e tij egėrsinė mė tė shfrenuar tė spastrimit etnik nga tė vetėquajturit pasardhės tė Sokratit dhe Aristotelit dhe tė megallomanėve tė Napoleon Zervės. Kjo ditė do tė ishte prologu i njė beteje tė pashpallur mes grekėve e shqiptarėve tė Ēamėrisė, lindur dhe rritur nė atė vend.
Beteja e filluar qė nė kohėn kur Veziri i Janinės dhe shumė shqiptarė tė tjerė i dhuruan popullit grek me gjakun e tyre lirinė dhe pavarėsinė nga perandoria osmane, pėrfundoi nė luftėn e dytė botėrore me gjakun e derdhur tė Ēamėve krejtėsisht tė pafajshėm.
Kujtojmė sot 27 qershorin e vitit 1944, datėn qė shėnon njė nga
tragjeditė kombėtare tė kombit tonė, njė nga brengat mė tė mėdha tė shqiptarėve tė shtrirė nė tė gjithė dimensionin e shekullit tė kaluar, masakrėn ndaj shqiptarėve tė Ēamėrisė nga genocidi grek.
Tragjedia ēame u krijua nga ndarja e kėsaj krahine nga trungu i
Shqipėrisė nė 1913, pėr t’u finalizuar mė vonė me masakrėn e 27 qershorit 1944 e nisur nė qytetin e Paramithisė. Kjo tragjedi shėnoi brenda njė dite masakrimin e 701 burrave dhe 212 grave e fėmijėve, pėr tė vazhduar me masakrėn 28 gushtit 1944 nė Pragė, nė tė cilėn u zhdukėn 200 vetė, e mė tej me dėbimin e 25 mijė ēamėve tė besimit mysliman, tė cilėt u strehuan nė Shqipėri.
Nga qershori 1944 deri nė mars 1945, grekėt masakruan 3242 civilė, popullsi ēame, 2900 nga tė cilėt ishin tė moshuar dhe tė rinj, 214 gra dhe 96 fėmijė. Veē kėsaj 745 gra u pėrdhunuan, 76 gra u rrėmbyen, 32 fėmijė nėn 3 vjeē u masakruan, 68 fshatra u shkatėrruan, 5800 shtėpi dhe objekte kulti, pėrfshirė xhamitė, u dogjėn e u shkatėrruan, si dhe shtėpitė u grabitėn.
Data 27 qershor hyri nė kalendarin e ngjarjeve historike kombėtare si dita e genocidit ndaj shqiptarėve tė Ēamėrisė nga shovinizmi grek, me pėrcaktimin qė i bėri Kuvendi i Shqipėrisė.
Me caktimin e kėsaj date, ēėshtja ēame ėshtė ngritur si njė aspekt i ēėshtjes sonė kombėtare, i cili do tė gjejė zgjidhjen e vet brenda normave ndėrkombėtare tė lirive dhe tė drejtave tė njeriut.
Premisat qė trajtimi i kėtij problemi tė hyjė nė rrugėn e zgjidhjes brenda kėtyre standardeve tani janė mė tė mėdha, pasi po kaq tė mėdha janė dhe aspiratat e Shqipėrisė dhe gjithė shqiptarėve pėr t’iu bashkuar vendeve tė zhvilluara evropiane, tė cilat nė themel tė zhvillimit dhe konsolidimit tė demokracisė sė tyre, veē tė tjerash kanė dhe respektimin e lirive dhe tė drejtave tė njeriut.
Kėto aspirata dhe ėndrra e shqiptarėve pėr tė hyrė nė Evropė, tė
konkretizuara me nėnshkrimin e Marrėveshjes sė Stabilizim Asociimit, i krijojnė mė shumė shanse e mundėsi popullsisė ēame dhe gjithė popullit shqiptar tė kėrkojė tė drejtat e tij tė mohuara, tė drejta qė lidhen me, pronėsinė si njė e drejtė e patjetėrsueshme dhe mundėsinė pėr tė respektuar e nderuar kujtimin e paraardhėsve tė tyre, si njė e drejtė njerėzore, jashtė ndikimeve territoriale.
Nė detyrėn e Kryetarit tė Bashkisė Vlorė, dėshiroj tė falėnderoj gjithė popullatėn ēame qė jeton nė qytetin e Vlorės dhe pėrfaqėsuesit e saj nė Kėshillin e Bashkisė sė qytetit, pėr bashkėjetesėn shumė tė mirė me pjesėn tjetėr tė komunitetit, pėr mbėshtetjen qė i kanė dhėnė njėri-tjetrit nė tė gjitha momentet e vėshtira, pa dallime krahinore apo bindjesh.
Gjithashtu, me kėtė rast, u bėjmė homazh martirėve tė rėnė gjatė genocidit ndaj shqiptarėve tė trevės se Ēamėrisė nga shovinizmi grek, me shpresėn dhe bindjen se padrejtėsitė historike tė sė kaluarės do tė zgjidhen nė favor tė respektimit tė lirive dhe tė drejtave tė popullsisė sė kėsaj krahine.
fjala e mbajtur nė Kėshillin Bashkiak tė Vlorės
U thye heshtja pėr Ēamėrinė!...
Viktimat ēame vuajnė ende efektet e njė padrejtėsie tė zbatuar me njė brutalitet ekstrem nga autoritet greke qė nga viti 1912 e duke vazhduar gjatė viteve 1913-1916, 1918-1925, pėr tė arritur kulmin me masakrat e pashembullta dhe tė drejtuara nga gjenerali fashist Napoleon Zerva gjatė viteve 1944-1945. Megjithėse qė nga viti 1945 mijėra ēamė tė shpėrngulur me dhunė jetojnė nė shtetin amė, a ėshtė Shqipėria qė i mbron? Faktet janė me tė vėrtetė paradoksale dhe ogurzeza. Ku ishte pėr 45 vjet qeveria komuniste shqiptare, qė hoqi me dekret shtetėsinė e tyre Greke dhe krijoi premisat pėr pėrjashtim tė pėrhershėm tė kėsaj popullsie nga trojet e saj shekullore?
Ēamėt shiheshin me dyshim nga autoritetet komuniste, kuadro dhe specialistė tė lartė dhe mjaft tė pėrgatitur e tė talentuar u pushkatuan ose u burgosėn, familjet e tyre u internuan, djemve dhe vajzave Ēame rrallė u jepej mundėsia tė studionin nė degė tė dorės sė dytė apo tė tretė, familjeve Ēame nė qytete u ofroheshin banesa tė papėrshtatshme nė bodrume dhe kate pėrdhese me lagėshtirė. 2/3 e ēamėve degdiseshin nė sektorėt mė tė vėshtirė, miniera, ferma bujqėsore- blegtorale dhe nė kantiere ndėrtimi. Ndryshimi i sistemit i gjeti Ēamėt nė skalionet e para tė lėvizjes demokratike, me shpresėn se shteti demokratik do ta ngrinte zėrin nė mbrojtje tė tė drejtave mė elementare tė tyre, tė drejtėn e jetės sė lirė si qytetarė me tė drejta tė plota dhe zotėrimin e pasurive private tė dokumentuara qė ėshtė njė nga themelet e shoqėrisė civile tė qytetėruar.
Kaluan 17 vjet, por pėrsėri heshtje enigmatike pėr kėtė plagė tė hapur tė kombit shqiptar qė rrjedh gjak pa pushim. Heshtje publike qė mbetet njė njollė e zezė dhe e pashlyer pėr qeveritė e ndryshme postkomuniste. Vetėm deklarime tė shkurtra, tė mekura dhe jo tė sinqerta nė momente tė ndryshme elektorale, kur duhet vota e 250 mijė Ēamėve. Heshtja publike ėshtė kapak floriri po tė kujtojmė kamxhikėt dhe kėrbaēin qė policia e shtetit ka fshikulluar mbi fytyrat e protestuesve ēamė pėrpara Parlamentit shqiptar, vetėm se guxuam dhe i kėrkuam kėtij Parlamenti tė miratonte njė rezolutė pėr ēėshtjen ēame, sipas rekomandimeve tė Parlamentit Evropian. Dhe tė mendosh se legjislatorėt shqiptarė janė pėrfshirė nė ndjeshmėri interesash me Greqinė. Kėshtu ata kanė habitur edhe vetė armiqtė shekullorė tė Shqipėrisė, pasi e kanė shndėrruar politikėn nė njė biznes tė ndyrė duke rėnė viktimat e para tė tranzicionit pro grek nė fushė-betejėn antishqiptare. Kjo ėshtė njė fyerje e rėndė e dinjitetit kombėtar kush e paguan njė ēmim kaq tė shtrenjtė nė njė kohė pėrgjegjėsish dhe angazhimesh kaq tė mėdha? Si mund tė funksionojė dialogu me Perėndimin kur vetė zyrtarėt mė tė lartė Shqiptarė e lėnė veten tė pėrdoren nga forca regresive qė nuk njohin tolerancėn dhe tė drejtat bazė tė njeriut? Ndėrkohė qė pėrfaqėsues tė minoritetit Grek mbajnė pozita pėrgjegjėse nė sektorė tė rėndėsishėm publik, administratat kombėtare i shohin me rezerva dhe i shpėrfillin teknicienėt ēam. Dhjetėra talente me origjinė ēame, profesionistė dhe mendje tė zgjuara, kanė zgjedhur rrugėn e mėrgimit, sidomos nė SHBA, Kanada, Itali dhe vendet e Evropės Perėndimore, pėr tė jetuar dhe ushtruar aftėsitė e tyre.
Ndėr ta mund tė pėrmendim Bashkim Brahon, Ahmet Xhafėn, Edmond Saqen, Nevzat Kapoli, Irfane Mergjyshin etj. Pėrse ēamėt duhet tė mbeten peng tė aferave tė fshehta antishqiptare qė shpėrfillin interesat kombėtare? Pėrse ky mohim pėr ēamėt dhe Ēamėrinė nga institucionet e larta tė shtetit shqiptar? Vetėm heshtje dhe nėnvlerėsim pėr tė mos u pėrballur me zgjidhjen qė ofrojnė institucionet e sė Drejtės Ndėrkombėtare dhe qė ėshtė pėrkrahur edhe nga Forumet e Larta tė Bashkimit Evropian, Departamenti Amerikan dhe OKB.
Heshtja pėr Ēamėrinė ėshtė persekutimi i parė mė i madh qė shteti amė i bėn popullsisė Ēame. Kjo e vėrtetė e hidhur rrėnon vlerat mė fillestare tė dinjitetit kombėtar. E dyta ka tė bėjė me ēėshtjen e teksteve shkollore tė historisė dhe gjeografisė ku trevat e Ēamėrisė pėrmenden kalimthi ose nuk pėrmenden fare. Madje ish Ambasadori Grek Dhiomopullas ka guxuar tė dėrgojė nė mėnyrė ultimative dy shkresa radhazi nė Ministrinė e Arsimit ku kėrkohej tė ndryshohej urgjentisht teksti i gjeografisė i klasės sė tetė dhe vitit tė tretė tė gjimnazit, ku bėhej fjalė pėr Ēamėrinė. Aq e hidhur ėshtė kjo e vėrtetė, aq sa njė komision jo zyrtar dy palėsh shqiptaro-grek funksionon vetėm pėr tekstet e shkollave sidomos ato tė historisė, kurse komisioni pėr ēėshtjen ēame pranė MPJ nuk ėshtė mbledhur asnjėherė.
E treta lidhet me mbrojtjen e tė Drejtave tė ēamėve si shtetas aktual shqiptarė. Asnjė zyrtar shtetėror nuk ka protestuar pranė Ambasadės Greke nė Tiranė pėr fyerjet dhe diskriminimet e vazhdueshme qė personeli i Ambasadės ka demonstruar ndaj kėrkesave tė qytetarėve Ēamė pėr vizė, apo pėr raste edhe mė ekstreme jetike. Ėshtė i njohur tashmė rasti i Musa Zenelit, i cili shkoi si pėrfaqėsues i njė grupi qeveritar dhe dorėzoi pasaportėn pėr vizė. Kur e mori dokumentin, punonjėsi i Ambasadės i kishte shkarravitur Kombėsinė qė tė mos njihej mė. Njė ngjarje edhe mė e rėndė, ka ndodhur me Beqir Ademin, trajner i mundjes me origjinė nga Paramithia, i cili u ndalua nė Pikėn Doganore, iu gris pasaporta me vizė tė rregullt dhe iu lejua tė kalonte vetėm ekipi, pa trajnerin e tij. Edhe nė kėtė rast nuk pati asnjė reagim nga Ministria pėrkatėse apo pėrfaqėsues tė Shtetit Shqiptar .
Ēėshtja e katėrt lidhet me vullnetin absurd tė Shtetit Shqiptar pėr tė neglizhuar parimin bazė tė reciprocitetit nė marrdhėniet dypalėshe. Ndėrkohė qė shkollat greke, tė liēensuara ose jo nga Ministria e Arsimit, po lulėzojnė si kėrpudhat edhe nė fshatra ku ka dy tre greqishtfolės, nuk gjejmė asnjė shkollė shqipe nė Ēamėri, madje nuk pranohet fare ekzistenca e minoritetit Ēam.
I kujtojmė Qeverisė sė sotme Shqipėtare se qysh mė 7 Tetor 1924, Kryeministri i atėhershėm i Shqipėrisė, Imzot F. S. Noli firmosi njė deklaratė mbi tė Drejtat e Pakicave Kombėtare nė Shqipėri dhe kėrkoi qė pakicės Ēame nė Greqi ti njiheshin tė gjitha tė drejtat ashtu si pakicės Greke nė Shqipėri.
E pesta, zėri i viktimave tė tragjedisė ēame nė Greqi po mbytet nga zhurma dhe propaganda e shfrenuar e qarqeve vorio-epiriote pėr pavarsinė e Himarės dhe krahinave tė tjera Shqiptare dhe Shteti Shqiptar nguron ti kundėrvihet dhe ta ndėshkojė penalisht kėtė propagandė qė i shėrben megali-idesė. Sė fundi, duhet theksuar se persekutimi i ēamėve pėrfshin edhe aspektin elektorial, pasi ata nuk janė tė pėrfaqėsuar siē u takon nė qeverisjet Qendrore dhe Lokale dhe nė Parlamentin Shqiptar. Kjo pėr faj tė presioneve tė ndryshme, vjedhjeve dhe shpėrdorimit tė votave tė tyre, apo fenomenit tė mashtrimeve elektorale pėr tė atrofizuar potencialisht forcėn politike qė i pėrfaqėson. Madje disa aktivistė ēam janė keqtrajtuar gjatė fushatės sė fundit pėr Zgjedhjet Vendore nė Kryeqytet dhe disa qytete kryesore. Nė kėto rrethana refugjatėt ēam, nuk mjafton tė jenė nėn ombrellėn politike juridike tė shtetit shqiptar. Atyre duhet tu rikthehet shtetėsia greke pėr tė rifituar tė gjitha tė drejtat e grabitura.
E Enjte, 28 Qershor 2007-gazeta ndryshe
OMIROS, nisin bisedimet Shqipėri-GreqiHeshtja pėr Ēamėrinė ėshtė persekutimi i parė mė i madh qė shteti amė i bėn popullsisė Ēame. Kjo e vėrtetė e hidhur rrėnon vlerat mė fillestare tė dinjitetit kombėtar. E dyta ka tė bėjė me ēėshtjen e teksteve shkollore tė historisė dhe gjeografisė ku trevat e Ēamėrisė pėrmenden kalimthi ose nuk pėrmenden fare. Madje ish Ambasadori Grek Dhiomopullas ka guxuar tė dėrgojė nė mėnyrė ultimative dy shkresa radhazi nė Ministrinė e Arsimit ku kėrkohej tė ndryshohej urgjentisht teksti i gjeografisė i klasės sė tetė dhe vitit tė tretė tė gjimnazit, ku bėhej fjalė pėr Ēamėrinė. Aq e hidhur ėshtė kjo e vėrtetė, aq sa njė komision jo zyrtar dy palėsh shqiptaro-grek funksionon vetėm pėr tekstet e shkollave sidomos ato tė historisė, kurse komisioni pėr ēėshtjen ēame pranė MPJ nuk ėshtė mbledhur asnjėherė.
• Pas dy vitesh rimblidhet komisioni dypalėsh greko-shqiptar pėr rishikimin e teksteve tė historisė. Takim do zgjasė disa ditė dhe do zhvillohet nė Greqi
Rimblidhet pas mė shumė se dy vitesh komisioni dypalėsh greko-shqiptar pėr rishikimin e teksteve shkollore. Shkak ėshtė bėrė pikėrisht publikimi nga "Gazeta Shqiptare" i tekstit tė historisė qė mėsohet nė shkollėn greke "Omiros" tė qytetit tė Korēės, ku thuhet se "gjysma e Shqipėrisė ėshtė tokė greke". Lajmi ėshtė konfirmuar dje pėr gazetėn nga Drejtoresha e Institutit tė Historisė, Ana Lalaj, njėherėsh anėtare e kėtij komisioni. E kontaktuar nė telefon, ajo ka bėrė tė ditur se fill pas nxjerrjes nė dritė tė kėtij teksti, pala shqiptare ka kėrkuar njė takim urgjent me palėn greke, "pėr t'i shprehur mes tė tjerash shqetėsimin e saj lidhur me pėrmbajtjen e kėtij libri historie qė flet pėr pretendime territoriale ndaj Shqipėrisė". Brenda kėtij kuadri, Lalaj ka sqaruar se ky takim qė do zgjasė disa ditė dhe qė do zhvillohet nė Greqi, do tė shėrbejė edhe si njė mundėsi qė palėt do tė shfrytėzojnė pėr t'i prezantuar zyrtarisht njėra- tjetrės rezultatet respektive tė punės sė tyre. Ndėrkaq, burime konfidenciale brenda delegacionit tė historianėve shqiptarė qė janė nisur drejt Greqisė, konfirmuan dje pėr gazetėn se gjatė kėtij takimi, nga ana jonė do tė kėrkohet "llogari" edhe pėr faktin se pse Ministria greke e Arsimit vazhdon tė hedhė nė qarkullim tekste tė tilla historie, si ai qė mėsohet nė shkollėn "Omiros", nė njė kohė kur publikisht ėshtė premtuar pastrimi i tyre nga fryma antishqiptare. Ndėrkaq, vėmė nė dukje se edhe pse "de jure" mandati i kėtij komisioni dypalėsh ka mbaruar rreth njė vit mė parė, ai "de facto" ka vijuar tė funksionojė, pėr shkak se mes palėve deri mė tani nuk ka pasur njė takim. "Gjatė dy viteve kemi pasur vetėm njė kontakt me palėn greke dhe prej aso kohe nuk jemi takuar mė. Pavarėsisht se kėtij komisioni i ka mbaruar afati, ne ende nuk jemi takuar me palėn greke pėr t'i prezantuar zyrtarisht rezultatet e punės sonė, por edhe ata tė punės sė tyre. Kjo nuk ka ndodhur pėr fajin tonė, por sepse ata nuk kanė preferuar tė takohen me ne", - sqaroi pak kohė mė parė gjatė njė prononcimi pėr gazetėn, kreu i palės shqiptare, Neritan Ceka. Madje nė shpjegimet e tij, ai bėri tė ditur se rezultatet e punės sė kėtij komisioni, prej mė se njė viti janė dorėzuar jo vetėm pranė Ministrisė sonė tė Arsimit, por edhe pranė asaj greke. Por edhe pse Ceka ka pretenduar njė fakt tė tillė, ministria jonė e Arsimit vijon tė shprehet pėr gazetėn se nuk ėshtė nė dijeni tė kėtij raporti. Madje edhe kėrkesės sonė pėr t'i vėnė nė dispozicion listėn e plotė tė teksteve mėsimore qė zhvillohen nė shkollėn "Omiros", ky institucion i ėshtė pėrgjigjur negativisht. "Na vjen keq, por nuk ju ndihmojmė dot", - ėshtė reagimi zyrtar i kėsaj ministrie, i pėrcjellė nėpėrmjet zėdhėnėses, Ermelinda Muho.
Ē'ėshtė skandali i shkollės OMIROS
Nė Korēė, qytetin ku 120 vjet mė parė u ēel "Mėsonjėtorja e Parė Shqipe", fėmijėt shqiptarė tė shkollės greke 9-vjeēare "Omiros", falė licencės qė ajo ka marrė nga Ministria jonė e Arsimit, e nisin ditėn me mėsimin: "Vorio-Epiri iu bashkua padrejtėsisht shtetit shqiptar. Banorėt grekė tė zonės nuk e pranuan kėtė vendim dhe organizuan grupe ushtarake pėr tė siguruar pavarėsinė e tyre". Ky skandal u bė publik pak javė mė parė nga Gazeta Shqiptare, qė mundi tė sigurojė edhe tekstin origjinal tė historisė. Pėr fėmijėt qė mėsojnė nė kėtė shkollė jopublike dhe pa pagesė, dita fillon pėrshėndetjet "Kalimera", ndėrsa mėsimi nis pas ekzekutimit tė himnit grek.
Tedi Blushi 28/06/2007-gazeta shqiptare
Balta e zezė greko-serbe nuk e nxin dot fajkuan e penės pėr Kosovė e Ēamėri
Nga Besnik Velaj
Nė lagjen Osman Haxhiu, pallati Nr. 1300, nė Vlorė, banon Fatos Mero Rrapaj.
Mungesa e gjatė e tij nė rrugė, nė lagje e sidomos nė familjet ēame, institucionet demokratike, tė dashurit e tij apo miqtė e shumtė e tė ditur, qė e duan Shqipėrinė Etnike me Kosovė e Ēamėri (deri tek tre Gurėt e Zezė), me zemėr tė madhe si Fatos Mero Rrapaj, bisedat e ėmbla pėr Folklorin ku Fatosi ėshtė kompetent shkencor 65-vjeēar, pjesėmarrja nėpėr takimet serioze tė librave tė promovuar me poezi dhe prozė tė autorėve tė rinj na kanė shqetėsuar, merakosur, dhembur pėr njė personalitet publik. I kemi bėrė vizitė si tė gjitha vizitat miqėsore, por kjo e fundit na e bėri zemrėn me njė dhimbje tė re Fatosi ėshtė sėmurė rėndė!!!
Megjithėse i jep kurajo vetes dhe buzėqeshja publike nuk i ndahet, nga shpirti i dhimbsur pėr Shqipėrinė e shqiptarėt, struktura e tij fizike dhe gjendja e rėnduar shėndetėsore nuk e lejon tė ngrihet nė kėmbė, pėr tė lėvizur e pėr tė mbledhur nektarin e Folklorit pėr Kosovė e Ēamėri, nė fakt, ai nė kėmbė ėshtė dhe vazhdon tė mbledhė Folklorin pėr Kosovė e Ēamėri dhe nektari i ėmbėl e nderon sot e nė jetėn e pasosur tė artit tė madh.
Ai lėngon nė njė varfėri tė plotė, ku muret e shtėpisė nuk kanė as suva, ku pllakat e dyshemesė lėvizin tė gjitha dhe familja me njė djalė tė sėmurė si ai, ėshtė zhytur nė skamje nga trajtimi i keq i tė gjithė pushteteve, qė nga 1945-a e deri mė sot, mė 2007!
Asnjė personalitet nga ishėt, tė konvertuarit dhe tė sotmit tė Bashkisė, Prefekturės, Ministrisė, Akademisė sė Shkencave (sterilė e tė tredhur), nuk kanė treguar as interesimin mė tė vogėl pėr tė, pale tė lodhin kėmbėt e ti bėjnė njė vizitė ! Zgjedhje pas zgjedhjesh tė reja, tu kishte vajtur nė mendje deputetėve tė Vlorės majtas e djathtas (pėrjashtuar personalitete si z. Sabri Godo e z. Rrapo Hajredin Danushi) qė vdesin pėr reklamė tribunash, qoftė pėr njė kokėrr vezė, njė thes me miell apo pėr ēarmatimin, duke pyetur policinė se a e kishte firmosur deklaratėn Fatosi, nėse kishte apo jo kallash nė shtėpi ?!
Nė mungesė tė atij informacioni, po informoj unė, se ai ka njė armė, por ajo ėshtė njė lapės dhe njė letėr, qė nuk iu nda nga dora pavarėsisht nga mosha, qė e radhit atė si njė intelektual tė madh dhe shkencėtar tė vetėflijuar pėr Shqipėrinė, apo si mik intim tė Eqerem Ēabejt, Ismail Kadaresė, Agim Shehut, Feim Aganit, Nexhip Allpanit, Ahmet Gashit etj.etj. Ai ka qėlluar me armėn e tij patriotike dhe ka botuar kėto trasta mė kėngė tė ndaluara, tė botuara:
- Tek Sheshi i Flamurit, Kėngė Popullore nga Ēamėria, Kėngė Popullore tė Labėrisė, Rėnkimet e Ēamėrisė, Fjalori Onomastik i Epirit vol. i parė, Kėngė Popullore tė Ndaluara, Ushtojnė Malet e Krujės dhe Lirika Popullore!
Presin ditėn e botimit pėr mungesė fondesh dhe dashakeqėsi tė antikombėtarėve greko-serbė, (pushtetarėve, Vepra Madhore: Fjalori Onomastik i Epirit-vol. I, II, III, IV, V, VI, VII, si: Kur Merr Flakė Shtėpia e Fqinjit-Rrezikohet edhe Jotja, Fjalori Leksikofrazeologjik i Ēamėrisė, Tregime Popullore pėr Ali Pashė Tepelenėn, Kėngė Pėr Ali Pashė Tepelenėn, 5000 Fjalė tė Urta tė Ēamėrisė, Tregime Mitike, Epikė Legjendare dhe Historike nga Kosova, Prozė Popullore nga Labėria, Prozė Popullore nga Ēamėria nė 5 vėllime, Doke e Zakone nė Ēamėri, Prozė Popullore nga Kosturi dhe Follorina, Epikė Historike nga Lirika Popullore nga Mirdita, Anekdota Shqiptare nė 5 vėllime, Lojra Tradicionale Ēame, Lirika Fetare Ēame, Mjekėsia Popullore nė Ēamėri, 2000 Fjalė tė Urta nga Kosova e Dibra, Minoriteti Grek me Prejardhje Shqiptare, 7 Prill 1939 Historia e Pashkruar me Heronj dhe Dėshmorė tė Pashpallur, Rėnkimet e Vardarit.
Ai ka mbetur njė burrė i paktė, i dobėt, i verdhė si floriri, qė sėmundja e paralizės e ka shtrirė nė lėngatė, por nuk e ka vėnė dot poshtė, dritėn e jetės sė tij e mban akoma gjallė forca e dashurisė pėr njerėzit e vėrtetė patriotė si ai dhe pėr Shqipėrinė Etnike. Ne mundohemi tė na thotė ndonjė fjalė dhe ai na dhuron njė nur tė ėmbėl si nektari qė mbledh bleta, lule mė lule, pėr tė na bindur se ai ka qenė themeli i kėsaj godine tė lartė me Kėngė tė Ndaluara pėr Ēamėrinė, Kosovėn dhe Shqipėrinė. E ndaluar ka qenė edhe jeta e tij, veprimtaria nė shėrbim tė kulturės dhe artit. Ai e luftoi fashizmin, e luftoi me pushkė nė krah-kėnge Maje Krahu qė nė moshėn 13 vjeēare Nė vitin 1941 la pėrgjysmė studimet nė Itali dhe mė 1942 u hodh nė ēetat qė luftonin pėr liri. Diktatura e futi nėpėr burgje dhe tėrė jetėn me porosi tė teneqexhiut Koēi Xoxe etj. U arrestua duke vuajtur 7 vjet burg dhe jetės pas burgut e ndoqi pas Sigurimi i Shtetit, sepse donte Kosovė e Ēamėri!!
Informojmė me dhimbje dhe krenari njėherėsh se ēfarė i dha Fatos Mero Rrapaj Shqipėrisė Etnike, aq sa mundi maksimalisht dhe si po e bėjnė detyrėn qeveritė qė venė e vinė nė rrathė tė mbyllur ? Deri tani, as nė Vlorė, as nė Tiranė nuk kanė bėrė asgjė. Po Ministria e Turizmit, Kulturės, Rinisė e Sporteve? Asgjė edhe ajo.
Na vjen keq, por edhe Shoqata Ēamėria, Partia Balli Kombėtar, Veteranėt e Luftės, Shoqata e tė Persekutuarve, nuk ėshtė asnjeri nė derėn e tij pėr ta ndihmuar, pėr tė shpėtuar jetėn e veprės sė tij nė
28 (njėzetė e tetė) vėllime, me mbi 500 faqe pėr ēdo vėllim!
Ai ėshtė anėtar i Lidhjes sė Shkrimtarėve dhe Artistėve tė Shqipėrisė dhe nė bashkėpunim me shoqatat, sidomos Ēamėria dhe Kosova kanė organizuar veprimtari pėr promovimin e librave tė tij. Gjithmonė kanė qenė tė pranishėm shkrimtarė, studiues, botues, veprimtarė shoqėrorė. Punėn kolosale, energjitė mendore e fizike tė harxhuara tė folkloristit kanė qenė tė pėrmasave gjigande dhe janė tė ēmuara nga tė gjithė me nderim atdhetar. Ato kanė vlerė jo vetėm si pėrmbledhje, kodifikim dhe ruajtje e Thesareve tė Kulturės Folklorike tė tė gjitha Viseve tė Shqipėrisė Etnike, por edhe Karata tė Larta Atdhetare. Nga korpusi gjigand shumėvėllimėsh, veēojmė plagėt qė kullojnė akoma gjak, atė tė Ēamėrisė, shqiptarėve tė Maqedonisė e tė Malit tė Zi. Ėshtė gjymtyrė e trupit tė Shtetit Amė qė dhemb akoma(i), ėshtė pjesė e Integritetit Tokėsor-Shpirtėror tė Shqipėrisė e ndarė akoma. Duhet tė bashkohet!!! Kuadri Kulturor-Artistik-Popullor nė favor tė Folkloristit tė Madh, ėshtė i madh gjithashtu. Ai mban mend qė i vogėl me pushkėn krahut, nė luftėn pėr liri, aty pas njė beteje, shtrirė nė rrasėn e njė guri tė bardhė, me kokėn vendosur mbi pushkėn qė e donte shumė, nė gjumin e ėmbėl pas beteje: Zoti pellazgo-ilir i foli pėr herė tė parė pėr grumbullimin e Thesarit Folklorik tė popullit. Me menēuri, shije tė rrallė, pasion, durim, dashuri, pėrkushtim, filloi tė hedhė nė kartė fjalėt e urta. Nė fillimet e veprimtarisė sė vet, mė 1945, ai pa me sytė e vet Tragjedinė Ēame, Kosovare, tė pėrzėnė nga trojet e tyre etnike erdhėn kėtej kufirit. I shtyrė nga nacionalizmi, patriotizmi, filloi tė shkojė vatėr mė vatėr, tė takonte mė tė vjetrit, si: pleq tė moēėm, rapsodė, kėngėtarė Hed si Homeri, tė trevės ēame dhe kosovare. Siē thamė mė lart, ai trajtohej nga Diktatura Vertikale si armik, duke e quajtur bashkėpunėtor tė grupit tė Hamdi Frashėrit. Mbas viteve tė burgut e internuan nė Fermėn Gulag tė Mifolit, Vlorė, ku punoi roje stallash tė lopėve pėr dekada. Duke parė gjenialitetin, i habitur nga ana dokumentare pėr kėtė krijimtari popullore tė mbledhur, dikush nga Kasta e Kuqe u bė zemėrmadh dhe ia shtyti gardhin e lėvizjes mė tej.
Fajkoi, qė nuk e mbante dot kafazi i diktaturės gjuajti gjithė jetėn, por pa tė drejtė botimi. Po tė mos vinte Demokracia apo demo(ta)kėrcita, ai do tė mbetej anonim. Ēkemi bėrė pėr njeriun qė vlen sa pėr njė AKADEMI tė tėrė, por qė akademik nuk ėshtė zgjedhur? Ēkemi bėrė pėr Fatos Mero Rrapaj, pėr nderin qė u ka bėrė Ēamėrisė, Kosovės dhe Shqipėrisė?
Nga zyrtarė blu, tė kuq, rozė ėshtė thėnė nė zėra tė mekur se u diskutua propozimi, por mungesa e kompetencave kualitative si dikur Greko-Serbe na ka penguar ! Si pėr ēudi propozimi mbetet nė ingranazhet e vjetra, kur pėr mediokrit (edhe tė huaj) ēahen gazetat, R.T.SH.-ja. Kush i ka pasur, ka akoma nė dorė kompetencat? Dihet se ata janė shqiptarė qė vuajnė nga paradokset e origjinės sėrbo-helene, sot pėr tė mbajtur karriget, apo lėpirė ndonjė kockė kaciqi-shpatull derri, kur pėrēiten kopetė nė vjeshtėn e parė tė mitrės sllavo-greke, pėr tė marrė ndonjė pasaportė, pension a para tė thata tė ndyra. Kėshtu shtrohet ēėshtja e Dashakeqėsve. Ata nuk shohin kokulur punėt poshtė, siē ėshtė rasti i Fatos Mero Rrapajt, por vetėm institucionin, si nė kohėn e Zihni Sakos, Dhimitėr Shuteriqit apo sot varet nga sojsėzėt e Jorgo Panajotit tė Melēanit vulgar. A mund tė jetė harresė e tė mos mbajnė mend punonjėsit e mediave nė Vlorė, si Amantia, 6+1, R.T.SH.-ja sa pėr ti bėrė present, ato, qė duhen thėnė pėr tė, pėr tė gjitha veprimtaritė? Pėr tė njėjtat gjėra a nuk mund tė intensifikohej pėr 17 vjet Fatos Mero Rrapaj? Zyrtarėt e djeshėm, tė brezit tė dytė e tė aktualizuar kohėrisht, pėr hir tė konjukturave pushtetore, nė muajin e Mjaltit me Serbinė e Greqinė (diplomatike) nuk duan zėra tė fuqishėm pėr Kosovėn e Ēamėrinė. Ata i tremb roli aktiv i Godinės Kulturore-Artistike Fatos Mero Rrapajt nga Gumenica, tė cilėt me argumente shkencore u kundėrvihen Kretės, Krans Montanės, politikanėve serbo-greke, si dje me plumb. Ekranizimet e kėqija, kanė penguar tė Drejtėn e Autorit pėr tu marrė vesh nga populli.
Kameramanėt pėr 17 vjet rresht nuk kanė hedhur kurrė kamerat nga presidiumet ku ėshtė Fatos Mero Rrapaj! Nė ato veprimtari gjithmonė televizionet na japin figurat e politikanėve si Demka, zėrin, por jo gjuhėn e Folkloristit tė Madh. Memecėt nxjerrin Janullatosin, Koshtunicėn, Bregoviēėt etj, por jo Fatos Mero Rrapajn dhe kundėrshtarėt e K. Peshkopit, si Abdi Baleta, Sali Bollati, Pandeli Koēi, Perikli Jorgoni. Po shkėpusim disa citime tė tyre pėr autorin dhe krijimtarinė e tij, sipas rendit alfabetik pėr ato qė nuk japin kurrė televizionet:
-Konkretisht i pazėvendėsueshėm pėr tė mbrojtur kujtesėn Historike Kombėtare, Akademia e Shkencave ti japė titullin e Akademikut, Enciklopedoa e Jetės Ēame, Atė qė bėri Rexhep Qosja me Historinė e Letėrsisė e ka bėrė Fatos Mero Rrapaj me Kulturėn Folklorike!!!
Duam tė pėrmendim edhe njė fakt si dėm i paramenduar Mungesėn e Pėrjetshme tė punonjėsve shkencorė tė Institutit tė Kulturės Popullore dhe Akademisė sė Shkencave tė Shqipėrisė pėr tė vlerėsuar kontributin e Fatos Mero Rrapajt. Ata kanė pretenduar me fjalė xhelozie se puna e tij, argat i penės, kėtij De Rade, Thimi Mitkoje, Bernard Palaj tė kohėve moderne pėr tia bashkuar veprimtarisė shterp tė dy institucioneve nė prapaskenė janė greko-serbėt qė se duan si Klas Ekselencė. Po nė realitet? Ata kanė gėnjyer ditėn mė diell, janė zotuar se pėr motive shekspiriane tė kėsaj krijimtarie do tė urdhėrojnė R.T.SH, por do tė pėrdorin edhe satelitin? Radiotelevizionet nuk kanė ndihmuar kurrė qė me anė tė emisioneve tė ngrohin zemrat e patriotėve, nacionalistėve. Brenda e jashtė Shqipėrisė (kudo nė Botė) me lėndė 3000-vjeēare tė ATDHEUT dhe historitė e lėnduara tė Kosovės e Ēamėrisė. Ato punė janė siē kanė dashur dospoda-qirjet, sipas modės hermetike Dy Popuj Miq. Duhet tu kujtojmė gospoda-qirjeve se kompetencat si lugetėr tė lartė nėpėr radiotelevizionet qė kanė mbirė si kėrpudha tė helmatisura nė sinoret e mia ti pėrdorin me ligjet e shtetit demokratik jo si nė Diktaturė:
- Kosova ėshtė Sėrbi , Ēamėria ėshtė Greqi ! Fospodinėt-qirjet nga lart-poshtė e pastėrtisht poshtė e lart nuk kanė lejuar qė Individi i Madh i Antartidės sė Humbur (lexo: Kosovė e Ēamėri qė u marshin tė keqen), tė paktėn pėr 17 vjet tė fliste pėr Kosovėn e Ēamėrinė.
Pse pėrkrahen gospodinėt-qirjet ortakė kur paralizohet veprimtaria e Bijve tė Ndritur tė Shqipėrisė pėr Kosovėn-kosovarėt, Ēamėrinė-Ēamėt ? Dang-dang, deri kur kėshtu!!!
E Enjte, 28 Qershor 2007-gazeta ndryshe
BARAT,
cfare eshte Klubi Kombetar? (Postimi #23)
Dita
cfare eshte Klubi Kombetar? (Postimi #23)
Nuk jam i sigurt, por besoj se eshte org. me sfond patriotik
Regullat e Postimit
Krijoni Kontakt