Durrësi është porti kryesor i Shqipërisë dhe ai
gjendet vetëm 39 km. larg nga Tirana. Shërbime të
rregullta agjencish turistike e lidhin atë qytet me
qendrat e ndryshme kryesore të vendit. Durrësi ka një
popullsi prej 10.000 banorësh. Qyteti shtrihet mbi një
breg që mbaron në fund me Malin e Durrësit, i cili ka
një lartësi prej 185 metrash. Hotele, restorante,
kafene, dyqane, magazina, depozita, farmaci, agjenci
detare e automobilistike, xhami, kisha, shkolla
fillore dhe të mesme, banka e institute të tjera e
zbukurojnë pamjen e bukur të këtij qyteti detar buzë
detit Adriatik. Me Planin Rregullues të Plazhit të
Durrësit, i cili është hartuar nga Zyra Qendrore për
Urbanistikën dhe Ndërtimet në Shqipëri, pritet që
plazhi të ndërrojë tërësisht fizionominë e tij dhe
kapacitetin për pritjen e pushuesve vendas dhe të
huaj". Kjo panoramë që i bëhet qytetit bregdetar të
Durrësit, në pamje të parë, duket sikur është pjesë e
ndonjë guide turistike promovuese të agjencive të
shumta turistike që operojnë në vendin tonë, të cilat
në këtë prag sezoni pushimesh që sapo ka filluar, e
kanë intensifikuar aktivitetin e tyre për thithjen e
pushuesve nga vendi dhe turistëve të huaj. Por nuk
është kështu, këto pasazhe i përkasin periudhës së
pushtimit italian të vendit, pra rreth 70 viteve të
shkuara dhe ato janë marrë nga revista e përmuajshme
"Drini", e cila nxirrej në atë kohë nga Enti Kombëtar
i Turizmit të Shqipërisë. Por historia e turizmit dhe
propaganda promovuese për thithjen e turistëve të huaj
në vendin tonë, i ka rrënjët e saj shumë vjet më
përpara se periudha e pushtimit italian të vendit, për
të cilat flitet me hollësi në shkrimet e revistës
"Drini". Që në vitet e para të Monarkisë së Zogut,
qeveritë shqiptare të asaj kohe i kushtuan një kujdes
të vecantë, turizmit shqiptar, gjë që vazhdoi më pas
edhe gjatë periudhës së pushtimit, në vitet 1939-1944.
Vec të tjerash kjo gjë bëhet e ditur edhe nga shtypi i
atyre viteve, prej nga kemi shkëputur këto artikuj që
po botojmë më poshtë në këtë shkrim.
Gazeta "Arbnia", Vërejtjet e turistëve të huaj
Organizmi i turizmit ndër ne, ndërrmarë pak vjet ma
parë dhe inkurajuar me mjete dhe propagandë të
vazhduershme, s‘ka munguar të ketë efektin e duhur.
Vëndi ynë, i përmëndur për pamjet e tij të një
bukurije të rrallë n‘Europë, vizitohet cdo verë prej
një shumice të huajsh, dhe mikpritja e pabiseduarshme
që gjejnë në Shqipëri është një faktor me rëndësi në
zhvillimin e turizmit ndër ne. Personalitete të huaja
që vizitojnë viset e Mbretërisë nuk mungojnë të
shfaqin mirënjohjen për pritjen më të mirë që u bëhet
kudo në popull, ashtu sic shfaqin edhe mendimin rreth
të pritmes turistike të Shqipërisë, duke na dhënë një
tok këshillash të vlefshme që duhet t‘i shënojmë qoftë
dhe kur këto kanë të bëjnë me përmirësimin e shumë të
metave që pengojnë zhvillimin e turizmit. Të metat ose
mungesat t‘onë i njohim që të gjithë, dhe shtypi është
marrë dendur me to duke ia bërë të njohur kopetentëve,
dhe as s‘është nevoja t‘i përsërisim sot. Marrim
rastin të shënojmë një vërejtje shumë të arsyeshme që
na u bë prej një të huaji, mik i Shqipërisë. Ky i huaj
që ka shëtitur vëndin tonë më tepër se cdo turist
tjetër, na tha se organizimit të turismit të brendshëm
nuk i është dhënë rëndësija e duhur, për të mos thënë
që nuk ekziston fare. Shqipëtarin që nuk e ndan nga
bashkëatdhetarët e tij të krahinave vec një largësi
fare e vogël, plaket dhe vdes pa i njohur viset
interesante t‘atdheut, vendet më historike dhe plot
kujtime lavdie nga gjyshat. Kruja, vendlindja e Heroit
Kombëtar, Burreli, ku pa dritën Sovrani, Shkodra e
Teutës, Durrësi, Butrintoja, Pojani, Vlora e shumë
vende të tjera, do t‘i shihnin në një shtet tjetër
vende pelegrinazhi, vise tërheqëse dhe klimaterikë, që
do të sulmoheshin përditë nga populli, duke u bërë
qëndra lëvizjesh 3-4 muaj të vitit. Përmëndëm vetëm
këto vende si më karakteristike, se lavdi Zotit,
Atdheu ynë është plot vende interesante e tërheqëse,
dhe natyra ka endur me thesaret e saj në cdo cip të
saj. Këto bukuri cmohen dhe shijohen nga të huajt,
kurse ndër ne, ata të pakët që kanë mjete t‘i shohin,
dalin jashtë. Do t‘ishte mëkatë që me afrimin e stinës
verore, mos të mirren nisjativa t‘organizohen
përvjetorë,-kur ka-dhe shëtitje më të dëndura në vende
interesante të atdheut. KTAM-i (Komiteti i Turizmit
dhe Automobilizmit të Mbretërisë), që vazhdon prej dy
vjetësh të organizojë shëtitje në plazhin e Durrësit e
disa herë të pakta ndër viset e tjera, do të bënte
mirë t‘i dëndësojë këto sivjet duke organizuar në
shumë vise të Mbretërisë.
Shifrat optimale për turizmin në vitin 1938
Zhvillimi i Turizmit dhe hovi që ka marrë vitin e
fundit, shfaqen ndoshta për herën e parë në shifra dhe
data ekzakte. Në këtë mënyrë jemi në gjendje të dimë
sot me saktësi gradën e zhvillimit të lëvizjes
turistike në vendin t‘onë, dhe njëkohësisht
kurorëzimin e përpjekjeve për t‘i dhënë turizmit atë
zhvillim që lypte koha dhe nevojat e Shqipërisë së re
Zogiste. Numri i të huajve që vizituan Shqipërinë në
vitin 1938 ka qenë 7.725, duke patur një shtesë prej
1781 nga viti 1937. Turistat e huaj kanë qëndruar në
vëndin t‘onë 61.696 netë. Shpenzimet e këtyrë të
huajve për ngrënie, fjetje, transport etj, kapin një
shumë prej fr. ari 578.543 do me thënë afro një gjysëm
milioni të hyra nga lëvizja turistike e vitit të
kaluar. Ka një tepricë ose shtesë nga viti 1937 prej
fr. ari 239.298.
Arsyet kryesore e shtimit të lëvizjes turistike
Arsye kryesore e shtimit të lëvizjeve turistike në
vëndin t‘onë i detyrohet propagandës së dendur që Enti
Kombëtar i Turizmit dhe KTAM-i kanë bërë për t‘u
njohur Shqipëria sa më shumë në botën e jashtme. Ka
pastaj faktorë të tjerë që kanë ndihmuar në shtimin e
lëvizjes turistike. Ndër këto mund të përmëndim Luftën
e Spanjës, që drejtoi shumë prej kuarzierëve në
bregdetin shqiptar; ngjarjet e Evropës Qëndrore dhe
dalja e elementin hebraik dhe lejet e dhëna prej
qeverisë jugosllave agjencive të veta për të
organizuar shëtitje turistike të të huajve edhe në
Shqipëri. Por arsyeja e parë mbetet gjithnjë
propaganda intensive e Shqipërisë jashtë dhe
përpjekjet gjithnjë më të daluna për t‘a organizuar
turizmin në shkallën e merituar. Bota e huaj ka
filluar të tregoj një interes të madh për Shqipërinë,
e cila njihet sot kudo si vendi më i bukur në Ballkan
për shëtitje dhe vizita në viset e bukura dhe
piktoreske të sajat. Gjithashtu të huajt janë të
bindur për organizmin e Mbretërisë Shqiptare, për
rendin dhe qetësinë shëmbëllore si dhe pritjen krejt
shqiptare që gjejnë në vëndin t‘onë. Këto janë arsyet
e shtimit të lëvizjes turistike në vëndin t‘onë dhe
duhet të gëzohemi kur shohim se vec fitimit moral që
sjell njohja e vendit t‘onë prej të huajve, kemi dhe
fitimin material mjaft të rëndësishëm. Afro një gjysëm
milioni fr. ari hyjnë në Shqipëri në një kohë kur
turizmi sapo ka filluar të organizohem mbi baza të
shëndosha. Kjo na jep të shpresojmë se tue u
organizuar dhe përsosur, turizmi do të bëhet brenda
një kohe të shkurtër një faktor me rëndësi të
ardhurash për vëndin t‘onë dhe për pasojë edhe një
ndihmë e vlefshme në përmirësimin e jetës ekonomike të
Shqipërisë. Le të shpresojmë se disa mungesa, si
ngritja e hoteleve dhe qëndrave të tjera për turistat,
do të plotësohen sa më shpejt, për t‘i dhënë turizmit
një zhvillim më të gjallë dhe më të dobishëm.
Kryetari Bashkisë niset jashtë për projektet e plazhit
Me fillimin e pranverës, lajmuese e stinës së nxehtë
të pushimeve, të banjave dhe të zbavitjeve të tjera që
nevojat e kohëve moderne kanë bamun të domosdoshme për
shëndetin e brezave të reja që po rriten dhe për
shlodhjen e tyne që, me energjin mendore dhe fizike,
udhëheqin makinën tonë shtetnore, si dhe aktivitetet e
tjera kësodore, sytë e kryeqytetit, të qyteteve
kryesore të Shqipërisë së Mesme, dhe vecanërisht të
Skelës s‘onë të Parë, drejtohen te Plazhi i Durrësit.
Jo vetëm neve por dhe të huajt që na vizitojnë dhe që
ndjekin përparimet t‘ona, kanë plot fjalë admirimi për
këtë Pllazh dhe për zhvillimin e tij të shpejtë. Në
fakt, ky asht një nga më të përshtatëshmit dhe, sikur
t‘i u shtohen mjetet artificiale, të miravet natyrore
që e pajisin, s‘ka as ma të voglin dyshim se do të
bahet nji nga ma të bukrit dhe ma tërheqësit. Plazhi i
Durrësit, qysh tani mund të përmblidhet midis
realizimeve t‘arrijtuna ndën regjimin Zogist për të
cilat lipset ta ndjejmë veten krenarë. Prandaj, cdo
përmirësim që bahet, cdo masë që merret, duhet të jetë
serioze, e matun dhe e studiuar në bazë të një modeli
e të një plani të denjë që të jetë i përhershëm. Me
kënaqësinë më të madhe mësojmë se Qeverija Mbretnore
paska urdhërnue Kryetarin e Bashkis së Durrësit që, së
bashku me një ingjinier kompetent, të shkojë së
shpejti jashta Shtetit, për me studjue Pllazhet që i
përshtaten vendit t‘onë dhe vecanërisht Durrësit dhe
Pllazhit të tij të shkëlqyer. Sepse, me ketë masë kaq
t‘arsyeshme ka për t‘u krye cdo përmirësim eventual i
domosdoshëm me një kriter të pagueshëm, të dëshiruem e
dobiprues. Këtë studim paraprak dhe shumë punime akoma
në projekt e gati për zbatim, Bashkija e Durrësit po i
kryen në sajë të Ministrisë së Puënëve të Mbrendëshme,
e cila po jep ndihmat ma të mëdhaja për me realizue
programin e gjanë lulzimi e zbukurimi përparimtar në
katra anët e Durrësit, shpesh herë e qyejtun
meritueshmërisht "Porta kryesore dhe e bukur e
Shqipërisë". Ndërkaq një numër i madh punëtorësh asht
tue u përdorun për me përgatitë trollin rreth Villës
Mbretnore për mbjelljen e pemëve të përshtatëshme që
janë porositë në Itali. Gjithashtu edhe ndër kopshtet
e pllazheve në krijim e sipër, ka fillue një pjesë e
madhe pyllëzimi që premton se ka me e transformue
kryekëput këtë anëdeti në një parajsë toksore, si
kontrast i lumnueshëm i gjendjes së dikurshme të
mocaleve vdekje-sjellës.
Bonifikimi i kënetave afër plazhit
Për fatin e mirë t‘onë‘ cashtja e mocaleve asht vue në
krye të punimeve, të bonifikimeve e të zbukurimeve.
Përfaqësuesi t‘onë, që shkoi posacërisht për me e
intervistue para se të nisej me misionin e
sipërtreguem, Kryetari i Bashkisë së Durrësit i foli
mbi këtë problem me tanë theksimin e merituam. Z.
Ministër i Punëve të Mbrendëshme ka dhanë urdhna
kategorikë me i mbuluem mocalet dhe me i bonifikue sa
ma parë, tue përdorun të gjitha mjetet në dispozicion,
për me u vendosë jeta dhe shëndeti atje ku deri sot
kishte lëshue rranjë malarja shkretuese që
komprometonte edhe famën t‘onë si popull puntuer.
Qeverija Mbretnore, me sa shifet, ka dhanë përkrahjen
e vet deri n‘ekstrem; para këtij realiteti
shpresëdhanës mbetet vetëm vullneti e kujdesi për tue
vue në zbatim ky pllan madhështuer që ka një randësi
turistike të dorës së parë. Ne jemi ma të sigurtë se
këto cilësi i ka kryetari i Bashkisë së Durrësit;
provën ma të gjallë e ka dhanë shkuemja e tij në
Shkodër dhe në Korcë.
Gazetërët e huaj për Shqipërinë turistike
Shumë kritikë të huaj që ja kanë dashur dhe ja duan të
mirën vendit t‘onë, duke shkruar mbi t‘ardhmen që na
pret, kanë vënë në dukje mundësitë e shumta të
Shqipërisë për t‘u bërë tërhejqje për turistat.
Theorija e sajuar prej tyre bazohet në faktin se ky
vënd duke qenë shumë i vjetër dhe njëkohësisht shumë i
ri, ruan gjurmët e qytetërimeve të ndryshme dhe pamje
të rralla të një populli që prej së shkuarës dhe prej
oksidentalve po nxjerr inspirimet për të shkuar
përpara me hov a me vullnet; pastaj-gjithnjë simbas
tyre-Shqipërija ka fatin e mirë të përfitojë prej
pozitës gjeografike të privilegjuar; ndodhet midis
Romës dhe Athinës, që janë qëndrat më të mëdha
turistike dhe më interesante të botës. "Do të dijnë
shqiptarët të përfitojnë prej pozitës së tyre dhe të
shfrytëzojnë trashëgimet e të parëve dhe mundësit që u
ka falur natyra edhe po u fal dita ditës më tepër
qytetërimi për një turizëm të vërtetë?" Kjo është një
pyetje që një gazetare e huaj e ka pas vënë në një nga
artikujt që shkroi mbi këtë problemin t‘onin, që po
bëhet problem edhe për ata që drejt për së drejti apo
tërthorazi do të përfitojnë prej zhvillimit t‘onë
turistik. Në mundësitë tona natyrale, përvec pozitës,
përmblidhen bukuritë panoramike, klima e bukur, malet,
pyjet, liqenet, shpeztë e gjahut dhe shumë e shumë të
tjera të mira që ndodhen fare afër dhe mund të shihen
të tëra me shpenzime relativisht të pakta. Pjesa
tjetër e kapitalit t‘onë turistik përbëhet nga
trashëgimet t‘ona: gjurma madhështore të qytetërimeve
të vjetra nxjerrë në dritë në Butrinto, Pojan e në
vise të tjera; kostumet piktoreske, këngët e vallet që
përbëjnë folklorin t‘onë të pasur; zakonet e
mikëpritjet që është larg cdo komentimi dhe përbën
mburrjen t‘onë; zakonet dhe shpirtin t‘onë që na e
shquajnë të huajt si popull, trim e krenar dhe që
përbën një fushë që u intereson jo vetëm dijetarëve,
por dhe turistëve të thjeshtë; kujtimet historike si
dhe vetë jeta e jonë që e bëjnë turistin të ndiejë
sensacionin e rrallë e të kërkuar që prej një bote të
përparuar e të mekanizuar vjen befas të shlodhet
shpirtërisht e mendërisht në një botë krejt të
ndryshme, të pasur me ato cilësi që në shumë vende
mungojnë.
Enti i Turizmit, nën patronazhin e Princeshës, Maxhide
Po qytetërimi c‘na ka shtuar në këtë kapital që lipset
shfrytëzuar? Mjetet e shpejta të komunikatave aerore e
detare, hovi dhënë turizmit me anë të kryqëzatve e
zbritjeve të favorshme ndër udhtime, shëmbllat e
gjalla të propagandës, marrëveshjet e bashkëpunimit
midis enteve dhe klubeve turistike ndërkombëtare, i
japin një vleftë të pacmueshme kapitalit t‘onë
turistik. Neve lidhemi me organizmin e gjerë turistik
të përbotshëm nëpërmjet Entit Kombëtar të Turizmit dhe
të Klubit Turistik dhe Automobilistik Mbretnor, që
janë nën patronazhin e lartër të N.S. Mbretëreshë
Princeshës Maxhide. Si me këto lidhje ashtu dhe me
mënyra të tjera të shumta, Qeverija Mbretënore është
duke bërë sakrifica të mëdhaja për zhvillimin turistik
të Shqipërisë, që përsa u përket të huajve ashtu dhe
bashkëatdhetarëve që duhet ta shëtisin e ta njohin
këtë vënd të bukur. Thamë se turisti i huaj duke
ardhur prej botës së jashtme të mekanizuar, vjen befas
në pak orë e sipër, në këtë botën tonë të ndryshme që
të shlodhet shpirtërisht e mëndërisht. Neve tani na
duhet që, duke përmirësuar rrugët e hoteleve dhe duke
vënë me këtë fuqinë e mjetet, rregull e pastërti, t‘i
japim atij mundësinë të s‘lodhet edhe trupërisht e të
mbetet plotësisht i kënaqur.
U hartua nga Zyra Qendrore për Urbanistikën dhe
Ndërtimet
Plazhi i Durrësit me Plan Rregullues që në 1941
Ndër masat e shumta që ndërmorën të gjitha qeveritë
shqiptare nën pushtimin italian në vitet 1939-1943,
për nxitjen e turizmit dhe thithjen e turistëve të
huaj në vendin tonë, ishte dhe plani rregullues i
plazhit të Durrësit, i cili asokohe u përgatit nga
Zyra Qendrore për Urbanistikën dhe Ndërtimet e
Shqipërisë. Lidhur me këtë, në revistën e përmuajshme
"Drini" që nxirrte Enti Kombëtar i Turizmit në atë
kohë, midis të tjerash shkruhej: "Durrësi asht limani
kryesor i Shqipnis. Gjindet 39 km. nga Tirana.
Shërbime të rregullta vijash automobilistike e lidhin
me qëndrat e ndryshme kryesore të Mbretnis. Ka një
popullsi prej 10.000 banorësh. Qyteti shtrihet mbi një
breg që mbaron në fund me Malin e Durrësit, i cili ka
një naltësi prej 185 metrash. Bujtina, drekore, kafe,
dyqane, magazina, depozita, farmaci, gjeni detare e
automobilistike, xhamia, kisha, shkolla fillore, një
të mesme, banka e institute të tjera e zbukurojnë
pamjen e bukur të këtij qyteti detar buzë detit
Adriatik. Këtu gjindet edhe një fabrikë e madhe duhani
shqiptar S.T.A.M.L.E.S. Simbas historianit Tucidie,
korfiotët themeluan këtu koloninë Epidamnos-it në 627
para lindjes së Krishit. Qyteti për t‘i shpëtuar
mësymjeve të pandara të piratëve, u beslidh me Romën e
cila e pushtoi ma vonë krejt tue i ndrue dhe emnin
Dyrrachium. Në këtë qytet ka banue dhe Ciceroni i cili
e mbiquajti "Admirabilis urba" por nuk mujti me nejt
këtu për një kohë të gjatë pse i shqetësuem prej
zhurmës së madhe që bëhesh në liman. Në drejtim të
jugut, qyteti shtrihet mbi bregun e bukur e ranor me
nji vargje vilash e shtëpijash të vogla të bukura e
moderne të cilat i japin pamjen e një qyteti vërtet
banjash. Në 1928 e gjithë ranishtja kishte vetëm një
stabiliment primitiv por zhvillimin e vërtetë e filloi
menjëherë vetëm mbas këtij viti. Ranishtja asht e
gjatë 4 km. Tashti për tashti kemi 3 stabilimnete
banjash për afro 2000 persona dhe 120 shtëpija. Në një
projekt të përgatitun me kujdesin ma të madh prej
Zyrës Qendrore për Urbanistikën dhe Ndërtimet e
Shqipnis, janë parapa këto përparime: Janë parapa edhe
3 stabilimente për afro 3000 persona; një bujtinë e
madhe e 540 pjesë tokash të përgatituna për zbatimin e
Planit Rregullues të ranishjtes. Edhe për Shkambin e
Kavajës janë parapa 60 pjesë tokash. Përvec këtyne
janë paraparë edhe 40 pjesë tokash me sipërfaqe të
ndryshme në ranishte dhe nr. 10 të tjera në Shkambin e
Kavajës të cilat do të përdoren për rregullime të
posacme; shkolla, ndërtesa publike, dyqane, bujtina,
dhe pensione, kinema etj. Qyteti qendror dhe ai i
ranishtes janë në zhvillim e sipër.
Promovimi
Një ekspoze nga Shefi i Misionit Italian Arkeologjik
në Shqipëri, Marconi
Në Kinema Nacional konferencë nga të huajt për
turizmin
Në kuadrin e masave të shumta që ndërmerrte Enti
Kombëtar i Turizmit të Mbretërisë Shqiptare gjatë
viteve të Monarkisë së Zogut (i cili ishte nën
patronazhin e Princeshës Maxhide), ishin edhe një sërë
konferencash shkencore nga lektorë të huaj, të cilat
organizoheshin jo vetëm në Tiranë, por edhe në disa
qytete të tjera të vendit. Një nga këto konferenca
ishte edhe ajo e dhënë në kinemanë "Nacional" të
kryeqytetit nga Piero Marconi, kryetari i Misionit
Arkeologjik Italian në Shqipëri, i cili që prej
fillimit të viteve ‘30-të, kryente gërmime
arkeologjike në Butrint dhe Pojan të Fierit. Lidhur me
këto konferenca të Marconit, në shtypin e asaj kohe
midis të tjerash thuhet: "Folëm pardje për nevojën e
konferencave dhe dobinë e madhe që sheh vendi prej
tyre, duke nënvizuar se këto, sidomos kur janë
didaktike, duhen të mbahen edhe përpara nëxënësve.
Kërkesa jonë u gjet plotësisht e justifikuar dje.
Profesor Piero Marconi, Kryetar i Misjonit Arkeologjik
Italjan në Shqipëri, që sot drejton gërmimet e
Butrintos, foli dje në sallën e Kinema Nacional me
kompetencën e një shkenctari të thyer në degën e tij,
me kompetencë të gjerë dhe thjeshtësi që u cmuan pa
masë nga publiku i zgjedhur që pati fatin të ndigjojë
konnferencën e tij. Profesori e ilustroi konferencën
me një tok filmash që ka marrë me vetë në gërmimet,
duke paraqitur një tabllo të qartë rreth veprimeve të
misionit prej fillimit, d.m.th. që në kohën e të
ndjerit, Ugolini, gjer më sot. Fytyrat (statujat e
gjetura nga gërmimet arkeologjike. Shenimi ynë), që
Profesor Marconi shpjegonte, paraqisnin qytetërimet e
ndryshme që janë përshkuar në vëndin t‘onë, që nga
epoka neolitike gjer në ndërtimet venecjane, duke
dhënë një pasqyrë të qartë e besnike të gjitha
gërmimeve të gjetura nga nëntoka e jonë dhe që
trashëgojmë sot. Profesor Piero Marconi u falënderua
personalisht nga Shkëlqesia e Tij, ministri Shatku e
personalitete të tjera, të cilët bënë cdo lavdatë për
konferencënm e tij në kryeqytet, e cila është mësim i
vlefshëm për cdo shqiptar dhe të shkuarën e vendit të
vet. Urojmë që konferenca të tilla që ka dhënë z.
Piero Marconi, të ndigjohen edhe nga nxënësit e
shkollave të mesme dhe është më mirë të pasurohen
dijet e tyre të dobishme mbi kohët e vjetra".
Shqip
Përgjigju Duke Cituar
Krijoni Kontakt