Lamtumire mjeshter i penelit filozofik

[no name]

• Nga Arian Sukniqi

Kjo pranverë, simboli i dashurisë njerëzore, sivjet erdhi e trishtë. Me së patën e fshehur nën sythet e porsaçelura, për të
goditur gabimisht një nga simbolet e filozofisë së artit pamor shqiptar. A thua ky vit ka ardhur tragjikisht për të rrëzuar fizikisht monumente, simbolet shpirtërore shqiptare. U ndanë të dashur miq prej nesh, Roshi, Pitarka dhe së fundmi, kolos në artin e tij, ILIA XHOKAXHI, që çdo gjë ia dedikoi pasqyrimit filozofik me penelin e tij të artë, duke grimcuar shpirtin njerëzor. Ai vajti tek peneli dhe vazhdoi me të derisa u shua, jo përmes intrigës, jo përmes bujës, por konstant në profesionalizmin e tij, duke i lënë Shqipërisë vepra, të cilave e ardhmja intelektuale do t'u shumëfishojë vlerat.
Çdo komb krijon kolosët e vet në fusha të ndryshme, që shpeshherë edhe i lancon padrejtësisht me bujën që individi krijon kur gjen një terren, ku raportet injorante apo klanore dominojnë mbi ato profesionale, por vazhdojnë sa individi është gjallë; më pas harrohen për të mos u kujtuar kurrë.
Xhokaxhi ishte një optimist i papërballueshëm, i cili në çdo moment kërkonte të mundurën tek e pamundura, kështu ndërtonte filozofinë e artit të tij, që e bëri të veçantë duke e vendosur në piedestalin kombëtar penelin filozofik të tij. Personalitete të tilla punojnë dhe sakrifikojnë deri në çastet e fundit, vdekja nuk i tkurr, nuk i ligështon, nuk i dorëzon; koha e tyre fillon qëkur hedhin njollat e para mbi telajo dhe vazhdon pafund, derisa të ekzistojë inteligjenca, morali, fisnikëria dhe progresi. Mbeten të tillë sepse vijnë nga një tradicion i lashtë pamor, pellazgjik, duke u edukuar dhe frymëzuar nga vlera të papërsëritshme historike të antikitetit, për të krijuar me shumë kujdes vlera të reja dhe dimensione reciprokisht të barabarta në hapësirë dhe kohë. Përpara 3 vitesh takohemi rastësisht, kur ai po përjetonte, "një moment historik", do ta quante ai, pasi sapo kishte dalë nga zyra e z.Klosi, ministër i Kulturës, dhe kishte marrë garancinë e financimit të ekspozitës se tij të radhës, e cila pati një jehonë të madhe, ku si pasojë nga gjithë ajo mori punësh vetëm 3 ktheu në studio, sepse të tjerat iu prenotuan për t'u blerë. E `përjetoi deri në ekstazë këtë moment, për të qenë korrekt me njerëzit që e kishin ndihmuar, pasi ky gjeni krijonte artin e tij në kufijtë e mbijetesës. E kurrë nuk fliste për dyer injorantësh të përplasura në fytyrë, për llafazanë të patalentuar, për mashtrues me pushtet, sepse nuk kishte kohë të mendonte. Sapo mbaronte një vepër, fillonte tjetrën, me shpresën dhe besimin se nuk është e mundur që këtë botë ta dominojnë injorantët dhe hileqarët, se piktura e tij do të fluturonte për të gjetur vendin që i takonte në kryet dhe jo në qoshet e atyre që e kanë nevojë frymëzimin në këtë pikturë.
I dashur lexues, kam tri ditë që shfletoj shtypin me shumë përkushtim, për të gjetur ndonjë koleg të Ilias që të shkruante ndonjë refleksion për veprën e tij. Çuditërisht nuk gjeta. Vendosa të shkruaj vetë, jo si specialist i fushës, por si një bashkëpunëtor i të ndjerit në disa vepra, kryesisht koreografike. E teksa mundohesha të shkruaja, diçka më kalonte dhe më zaptonte fjalinë, një ndjesi e çuditshme: Përse ndodh kështu? Asnjë piktor të mos thotë diçka për veprën e kolegut të tij, duke qenë i bindur se është më kollaj dhe më humane të shkruash për një koleg, i cili shuhet në kulmin e krijimtarisë së tij, sesa për t'u marrë me prapaskena gazetareske të tipit ARTURO UI! Peneli i Xhokaxhiut tregonte se çfarë është dashuria njerëzore, sa vlen ajo, si duhet ta menaxhojmë atë deri në momentet e fundit. Peneli i tij klithte për dashurinë njerëzore - fillimi dhe mbarimi i çdo ndjenje mirësore. Për të, kjo dashuri nuk ishte selektive si për fëmijën, por edhe pleqërinë e rrënuar, i bindur se pa këtë dashuri nuk mund të duash as veten tënde.
Në rrugëtimin e gjatë artistik, i formatuar nga ndjesira brilante, në ditë me shi, me acar por edhe në kohë të bukura, ai la vepra të cilat i dhanë jetë dhe përjetësi bashkëpunimit e individit, ku bashkëpunimi shpirtëror solli në jetë 28 filma artistikë, balete, drama; për t'i bashkuar rreth një fanari, ku drita e tij orienton, krijon shpresë se e nesërmja do të jetë më e mirë, duke lëshuar një apel në formën e një lutjeje: "Futuni në shpirtin e njëri-tjetrit, bashkoni ndjenjat për një produkt premtues!
E shkuara foli pak, e sotmja më shumë, por i sigurt të jesh o mik se e nesërmja do të bashkojë të gjitha ndjesitë e penelit tënd, nën tingujt e një simfonie të luajtur nga një orkestër madhështore. Po po, kjo do të ndodhë dhe mund të ndodhë vetëm për esepsione të evidentuar në pyllin e korifenjve, ku shenja e barazimit është vetvetja.
Ti o rebel i pandreqshëm antikomformist, i pashoq, mbrojtës i zjarrtë i vlerave të trashëgimnisë, i shqetësuar për selektimin monstruoz të tregut në kushtet e pluralizmit klithe fort, që vlerat reale kulturore të mos nëpërkëmbeshin nga ngarkesa e tregut. Eh mjeshtër, ti e dije më mirë se kushdo tjetër se artistët që prodhojnë vlera, edukim, mirësi, dashuri njerëzore
dhe humanizëm janë fibrat që amortizojnë zhvillimin dhe ku mbeten pa moshë.
Një llambadar gjigand u fik të dashur miq, do të kemi dritë më pak, se këto flakë ndizen rrallë me origjinalitetin e tyre dhe ne do vazhdojmë të kërkojmë ndriçim për të parë ç'ndodh rreth nesh apo dhe veten tonë, për të gjetur mirënjohjen që ka shumë kohë që po zhduket nga fjalori kombëtar, që tek Xhokaxhi ishte deri tek kufijtë e përunjtësisë. Do të na duhet kjo dritë për të dalluar revoltën e këmbës së thyer, për të dalluar plastikën e XHOTO MALATESTES, për të dalluar kumbimin mitik mbikohor të Makbethit, për të dalluar DHOMEN e ZHAN POL SARTRIT, por do të na duhet edhe neve për të reflektuar se çfarë bëmë sa ishte gjallë për një gjigand që e dinte se ku është jeta, vdekje s'ka! Dhe kur vdekja vjen, ti nuk je më. Është koha të ngrihemi duke vlerësuar kontributet, për të mos humbur kujtesën që identiteti të mos cenohet, ku përgjegjësia dhe dashamirësia të qasen ngazëllueshëm në evidentimin pa komplekse të vlerave reale. Kjo thirrje e lotit të ofshamës së fundit të mjeshtrit detyron shërbëtorët shpirtërorë të shoqërisë, për të kontribuar me produkte cilësore për paqe dhe mirënjohje. Mjeshtër i nderuar, njeri i mirë dhe gojëmbël, të falënderoj si qytetar dhe si mik për çka bëre për vendin përmes pikturës ! Të qoftë udha e mbarë dhe dheu i lehtë ! Mbetesh peneli filozofik i krahasueshëm vetëm me vetveten.
Tiranë 09.05.2007