Korrupsioni qė ushqejmė ne vetė
Bashkim Kopliku
Politikanėt janė tė korruptuar”, “deputet, baras hajdut”, janė shprehjet qė nxijnė faqet e shtypit shqiptar e qė tė shpojnė timpanin e veshit nė mediat elektronike. E vazhdon i njėjti refren, nė kafenetė, nė shtėpitė e kudo. E krah pėr krah me politikanėt rreshtohen edhe gjykatėsit, prokurorėt, nėpunėsit e ministrive e tė bashkive e komunave etj. Po ata qė kritikojnė, qė nervozohen, qė indinjohen si janė: a janė ata vetė tė korruptuar? Pėrgjigjja e kėsaj pyetje ėshtė pikėlluese: shumica e shqiptarėve, nė tė gjitha profesionet e fushat e aktivitetit, ėshtė e korruptuar. Po atėherė si do t’i vejė halli!...
Mjeku
“Sa i mirė ėshtė doktor Saimiri. I kam borxh jetėn e ....”, - dėgjohet rėndom. “Sa i dhe?” - vazhdon investigimi. “I dhashė vetė vetėm 500000 lekė (tė vjetra), por pa m’i kėrkuar,” — dėgjohet pėrgjigjja mė e lumtur (kjo nė rastin mė tė mirė, sepse ka edhe pėrgjigje: “Nuk na zinte me dorė pa i dhėnė paratė, i poshtri!”). E mė tej, merr vesh se mjeku human shqiptar, me pėrjashtime shumė tė pakta idealistėsh “tuhafė”, merr bakshishe duke punuar nė ambientet shtetėrore, duke shfrytėzuar pajisjet shtetėrore dhe kohėn qė supozohet t’i paguhet nga shteti. Ka mjekė qė u takon nė ditė tė “fitojnė” disa “500-mijėlekėsha”, ku secili ėshtė sa disafishi i pagės mujore tė punėtorit: pra, njė mjek mund tė fitojė nė ditė, nė mėnyrė tė paligjshme, edhe mbi 30 herė pagėn mujore tė njė punėtori (natyrisht qė e harron fare pagėn mizerabėl nga shteti). Shkelja e ligjit merr ngarkesa edhe mė tė mėdha, me faktin se mjeku na u bėka “i mirė” edhe me vartėsit: ndan nga bakshishi i vet, pėr tė gjithė, pėr reanimatorin, pėr infermieret, pėr sanitaret, duke marrė tipare tė krimit tė organizuar, apo tė veprės penale nė grup. Natyrisht qė nuk ka ndonjė rėndėsi tė madhe praktike, nėse mjeku t’i kėrkon paratė, apo ia jep vetė pacienti, sepse krimi i korrupsionit ėshtė kryer njėsoj: bile, mbase ėshtė mė e ndershme kur t’i kėrkon vetė, se sa kur ėshtė hipokrit, e ia lė dikujt tjetėr tė tė afrohet e tė tė thotė se do t’i japėsh kaq apo aq mjekut, se pėrndryshe — nėnkuptohet — kur tė kesh prapė nevojė pėr tė, tė pi e zeza etj. E nevoja pėr mjekun mund tė jetė krejt e papritur: qė sa pa dalė te dera. (Natyrisht qė e kemi fjalėn pėr bakshishet e mjekut nė punė shteti, dhe jo pėr pagesėn pėr vizitat private tė mjekut, pėr tė cilat ėshtė krejt normale qė pėr honorarin qė kėrkon nuk ka pse tė ketė as kufizime ligjore e as morale, sepse vepron ligji i konkurrencės qė e rregullon honorarin mė mirė se ēdo urdhėresė ministrie apo parimi moralist). U ka qėlluar shumė vetėve tė jenė tė shtruar nė spitalet nė Itali, Gjermani, etj. Tė tentosh t’u japish bakshish mjekėve atje, ėshtė njė absurditet: asnjė nuk ta pranon (sė paku shumica dėrrmuese nuk ta pranon), nuk ta pranojnė as pasi tė kesh kryer punė me ta, e qė vėrtetė qė mbase nuk ke pėr tė pasur kurrė nevojė pėr ta. (Natyrisht, t’u japish njė peshqesh simbolik ėshtė krejt tjetėr gjė: shumė institucione tė huaja e kanė tė normuar madhėsinė e peshqeshit qė mund tė marrė njė punonjės i tyre; p.sh. Banka Botėrore e ka tė normuar diku te 70 dollarėshi, e po qe mė tepėr duhet tė dorrėzohet; kini parasysh se ky “70-dollarėsh” ėshtė shumė mė pak se paga ditore e punonjėsve nė ato ambiente.) Por mjeku shqiptar tė “rruan”, e mos e harroni se tė gjithė ne ua ushqejmė kėtė veprim kriminal, duke u bėrė bashkėpunėtorė me ta.
Mėsuesi
Ecėn rrugės e pėrshėndetet nga tė gjithė, mėsuesi. Paraqitet me pamje herė akademike, herė prej babaxhani. “E more provimin?” —pyetet. “Po”. “Sa qe kėsaj here?”. “Ishte rėndėsishėm, 100 dollarė, sepse nuk e jep pėr mė pak ajo zuzka, sepse ėshtė zonjushė qė del edhe nė televizor e jep moral pėr ligjet,” — merr pėrgjigjen mė normale, nė kuptimin qė ėshtė e zakonshme dhe e pėrditshme. Natyrisht qė ka edhe ndonjė mėsues qė i mbahet parimeve: nuk mer para e as qė merr favore nė kėmbim tė kryerjes sė detyrės sė tij shtetėrore; nuk e jep mėsimin keq qė pastaj tė thėrrasė nxėnėsit nė konsultime private, pra, me para (qoftė te vetja, apo qoftė te kolegėt e tij — marifet qė bėhet pėr tė t’iu fshehur kontrolleve); nuk ua ul notėn nxėnėsve tė mirė, qė tė interesohen e tė paguajnė pėr tė ngritur notėn; nuk u firmos librezat me nota kaluese, e bile dhe tė mira, studentėve qė as titullin, e lėndės sė dhėnė provim nuk e dinė; etj. Fatkeqėsisht, kėta lloj mėsuesish tė moralshėm, janė njė specie e rrallė nė mes mėsuesve shqiptarė: shumica janė tė korruptuar.
Prostituta
Normalisht ėshtė njė nevojtare qė nuk ka gjetur zgjidhje tjetėr: del nė rrugėt e Evropės, dhe shet trupin e saj pėr pak para, shpesh pėr mė pak se paga mujore e njė punėtori nė Shqipėri. Ka shumė shtete qė kėtė aktivitet e kanė legalizuar dhe e kanė rregulluar me ligj: e pėrse jo; mė mirė tė bėhet i kontrolluar se sa tė bėhet nė tė zezė — ata nuk vuajnė nga vaniteti. Aktiviteti i prostitutės ėshtė shumė mė pak i kundraligjshėm se sa aktiviteti i shumė profesioneve tė tjera, tė nderuara, tė pėrmendura mė lart: nė fund tė fundit, ėshtė vetėm evazion fiskal, apo punė nė tė zezė: shpresoj tė mos ulėrasin shumė pseudomoralistėt.
Ē’duhet bėrė?
Natyrisht, perveē mjekut, mėsuesit e prostitutės, mund tė pėrmendim edhe shumė profesione e aktivitete tė tjera, ku njėsoj, ka mė tepėr tė korruptuar se sa tė ndershėm. Zgjidhja e problemit tė korrupsionit ėshtė shumė e vėshtirė; duhet tė merret nė dorė nga vetė ne, pėrfshirė edhe tė korruptuarit e bashkėpunėtorėt e tyre. E vetmja zgjidhje ėshtė zbatimi i ligjit, i kėrkuar nga tė gjithė e pėr tė gjithė. Duhet goditje konkrete e veprimit korruptiv, qė nė hallkėn ku lind korrupsioni, e jo nė pėrgjithėsi dhe pa e personalizuar; e goditja nuk ėshtė gjė e lehtė: ėshtė me pasoja tė dėmshme pėr atė qė godet: po ku ka punė pa lodhje e pasoja. Njė kontribut i madh do tė ishte nėse do tė lehtėsohej shteti ynė nga shumė detyra qė i mban kot mbi shpatullat e tij tė dobėta: pra, duhet qė sa mė shpejt tė privatizohen sa mė shumė aktivitete, spitalet, shkollat, e ēdo gjė qė mund tė jetė private, qė shteti tė pėrqendrohet nė kryerjen direkt tė sa mė pak shėrbimeve, nė kryerjen mirė tė atyre pak shėrbimeve qė mbeten, por qė janė mė kryesoret: tė pėrqendrohet nė drejtėsinė (gjykatat, prokuroritė etj), nė politikėn (Kuvend, parti politike, etj.), nė menaxhimin e ministrive e pushtetit lokal, e pėrsėris: duke ua lėnė privatėve aktivitetet e shėrbimet e tjera, e duke kontrolluar qė “ato tė tjerat” tė zhvillohen nė pėrputhje me ligjet e rregullat transparente e tė pranuara nga e gjithė shoqėria. Shėrimi i shoqėrisė sonė nga korrupsioni ėshtė njė sfidė e madhe e Shqipėrisė, e qė duhet tė ndėrmerret sė pari nė kokat e secilit prej nesh, e pastaj edhe tė zbatohet, shkallė shkallė, pa u lodhur e me optimizėm — mos tė gėnjehemi se “do tė vijė njė apo disa gra e burra shteti tė ndershėm qė do ta rregullojnė kėtė punė”: nuk vijnė dot nė krye tė ndershmit, nėse ne, shumica, jemi tė pandershėm. Natyrisht qė bėhet fjalė pėr tė ulur numrin e tė korruptuarve, sepse zero nuk bėhet kurrė: mjafton qė shumica tė bėhen jo tė korruptuar.
Krijoni Kontakt