Ismail Kadare

[sirena_adria]

New York Times: “Ismail Kadare përballet me të mbinatyrshmen… “E Penguara” do t’i japë Nobelin!”

Konica.al

– Nga Cynthia Haven, New York Times (23 Shkurt 2018) –

Lexuesit e Ismail Kadaresë habiten çdo vit kur komiteti Nobel e anashkalon atë. Autori i parë i madh i Shqipërisë tashmë është fitues i çmimit Man Booker International, Jerusalem Prize dhe plot nderimeve të tjera – çmimi suedez duket se po vonon shumë për maestron 82-vjeçar. “E Penguara”, botuar në shqip në vitin 2009, mund të rindezë shpresat mbarëbotërore.

Tema gjithëpërfshirëse e Kadaresë dhe konteksti për pjesën më të madhe të punës së tij është diktatura e Enver Hoxhës prej katër dekadash, regjimi grotesk, paranojak dhe stalinist i të cilit torturoi e internoi mijëra njerëz. Megjithatë, “E Penguara” – e vendosur në vitet 1980 përballë një grupi hetuesish, të dëbimit dhe të jetës në mërgim me forcë – gjithashtu ofron një rrëfim më të zjarrtë.

Historia fillon thjesht: Një studente e artit kërkon nga një dramaturg i mirënjohur t’i nënshkruajë një libër për miken e saj të largët. Por mbishkrimi i tij hap një derë që do ta çojë atë në kufinjtë e dashurisë, vdekjes, kohës dhe një lloj shkatërrimi torturues, duke e lënë heroin e pamundur të Kadaresë, Rudian Stefa, gjysmë të çmendur, duke murmuritur fraza të pakuptimta latine dhe shqipe arkaike.

Rudiani, i cili bëhet objekt i dëshirës për dy vajzat e reja, është egoist, me temperament të paqëndrueshëm, herë pas here i dhunshëm, por i talentuar. Autoritetet kanë bllokuar skenarin e tij të ri sepse përfshin fantazmën e një partizani të Luftës së Dytë Botërore, i cili dyshon për vrasësit e tij. Diktatet e realizmit social nuk lejonin mbinatyroren në skenë.

Sigurisht, Rudiani është thirrur për t’u marrë në pyetje, në një vend ku pyetjet lënë “gjak në dysheme”. Por zyrtarët nuk synojnë dorëshkrimin e tij, as lidhjen e tij me studenten e artit – por më tepër miken e tij enigmatike, “Linda B.,” e cila kreu vetëvrasje me librin e tij të nënshkruar në posedim të saj.

Pasioni i Lindës për njeriun që nuk ka takuar kurrë do të sfidojë vdekjen. Ndërkohë, makthi i saj i jep lëvizje skenarit, së bashku me dëshirën e saj ekstreme dhe të idealizuar për kryeqytetin shqiptar Tiranën, larg plazhit provincial ku ajo dhe familja e saj borgjeze janë internuar për shkak të lidhjeve të tyre me monarkinë e dëbuar.

Kadare po i shtrin edhe më tej kufijtë e gjuhës shqipe, një gjuhë letrare relativisht e re, ku gjithçka është e re e që mund të rithuhet në një mënyrë të re. Ai është i pari nga shkruesit e kësaj gjuhe që e ka ngritur atë në një lartësi ndërkombëtare. Por si përshkruhet diçka përtej fjalëve? “Më mirë nëse nuk e dini” është një frazë e përsëritur në libër, së bashku me variacionet e “është e komplikuar”.

Dy vajzat, “vajzat e socializmit, siç është fraza,” e zgjidhin trekëndëshin e dashurisë tyre të përjetshme me një altruizëm mahnitës metafizik. Dhe ato i përgjigjen padrejtësisë dhe shtypjes jo me anë të rezistencës apo hakmarrjes, por me një përgjigje krejtësisht të re dhe të pakushtëzuar që e lë lexuesin të ndezur, duke kapërcyer madje edhe atë që e vlerësojmë si “liri”. Në fjalët e Kadaresë, ato lëvizin “përtej ligjeve të kësaj botë.”

Kadare ka komentuar lidhjet unike të gjuhës së tij amtare me greqishten antike dhe në të kaluarën ai ka përdorur alegorinë dhe mitin për të maskuar kuptimin dhe për t’iu shmangur censurës. Lexuesit perëndimorë mund t’i gjejnë këto aluzione frustruese indirekte, por Kadare është mësuar të rrëfejë në mënyrë të pandjeshme, madje edhe në një epokë post-totalitare ku çdo gjë është e mundshme.

Ai i kthehet në mënyrë të përseritur te legjendat rreth Orfeut, për shembull, shtimi i dy vargjeve të lirikën tradicionale – në tregimin e Kadaresë, një zbulim rrënjësor që shkakton një skandal burokratik në Olimp. Autori nuk e lidh historinë e tij me atë klasiken shumë ngusht, por paralelet janë të dukshme – për Rudianin me fantazmën e tij të ndaluar; dhe për Kadarenë, i cili dikur frymëzonte me mesazhet e tij që nuk kapeshin dot prej censorëve komunistë.

Dy vargje e shtuara mund të shkaktojnë më shumë se dhimbje koke te shkrimtarët, gjithsesi. Ndoshta ata krijojnë një tingull krejtësisht të ri, përtej kufijve të dëgjimit njerëzor. Në fund të fundit, ishte vibrimi që qortoi Cerberin, qenin e Hadesit, dhe e shpëtoi Euridikën e dashur të Orpheut nga nëntoka.
Në fund të kësaj historie Kadare i lejon personazhet e tij të shkelin natyrën dhe vdekjen, duke i bërë jehonë gjurmëve të Orfeut. Euridika e Rudian-it i tregon atij udhëtimin e saj të tejfjalshëm për të ardhur tek ai – të ftohtit, qenve dhe telit me gjemba që shtrihet kudo. Është një përfundim që ndriçon faqet e fundit si një flakë që shkëlqen në alabastër.
[Konica.al]

http://konica.al/2018/02/new-york-ti...-jape-nobelin/

[sirena_adria]

Helena Kadare: Ismail Kadare nuk po shkruan. Nobelin ka tre vite qe nuk e presim me

Nga Fatmira Nikolli - " Koha Jone " / Tetor 2020

Nëse do të kërkohej jë përkufizim për të përshkuar Helena Kadarenë, në arealin shqiptar, në raportin me shqiptarët këtej e andej kufirit, në atë që ajo përfaqëson në letrat e në mendimin shqip, si gruaja në hije pranë Ismail Kadaresë, dhe si gruaja që jep dritë pranë tij, me gjasë, ajo do të merrte padyshim, rolin e mbretëreshës. Vetë Kadare, te “Mosmarrëveshja” është marrë gjatë me figurën ‘emblematike’ të Geraldinës. E kam gjetur atë qasje të Kadaresë për Geraldinën si qasjen që shumë shqiptarë, kanë për Helenën. Pavarësisht herëve që e duam apo nuk e duam Ismail Kadarenë, herëve që mburremi për të e herëve që e kritikojmë për jetën a veprën, pavarësisht mënisë më një anë dhe çmimit që i japim letërsisë së tij, pavarësisht debateve a dokumenteve mbi a për Ismail Kadarenë, Helena ka qenë gjithnjë aty, e pacenuar dhe e pacenueshme, siç kishte qenë më 1939 e pas, Geraldina pavarësisht qasjes që shqiptarët e sistemet politike, patën për Zogun. Si një marrëveshje e heshtur, Helena, njësoj si Geraldinë, ka qenë e paprekshme me profilin e një zonje që nuk duhet cenuar.

Ky paralelizëm i saj me Geraldinën, që mund të ngjajë i pagjasë për shumë kënd, prej kohësh më sillet në mendje, si paralelizmi që e përcjell më së miri, portretin e një zonje, qe ecën ngadalë, qe flet ngadalë, që kumton shkurt, që rri në hije, duke lëshuar dritë, që hesht e buzëqesh, që përgjigjet me etikë, që shkruan bukur, që përkthen mirë, që ka gjurmë kudo, por që nuk i bërtet. Ajo ka e ka ditur gjithnjë barrën e detyrën e saj, një mbretëreshë, gjithnjë e di. Ndaj kur mbrëmjen e së enjtes, ecte drejt sallës së rezervuar për një takim për të, tek e shihja që vinte e kujdesshme me të gjithë, imagjinova për një çast si do të kishte qenë jeta e saj, nëse nuk do të ishte martuar “në atë derë të rëndë” , nëse do të huazonim vargjet e popullit për Geraldinën, marrë nga “Mosmarrëveshja” e Kadaresë. Por Helena Gusho e kish kërkuar pothuaj me ngulm këtë fat të sajin dhe kur i ish dashur të zgjidhte, krejt e re, ajo e kish bërë zgjedhjen e saj. Disa dekada, në një mbrëmje organizuar për të, ajo ende ruan të njëjtin profil, pa u penduar dhe pengje, siç do të bënte një mbretëreshë.

Këta muaj të vështirë, mes pandemisë e frikës, i ka kaluar në Shqipëri. Një vilë në Qerret e rrethuar me pisha, është holli i saj i ditëve e netëve, që ajo e quan internim. Si natyrë vivide, Helena ka dashur gjithnjë të dalë e të takohet me miq, të bisedojë e të ndajë kohë, ndaj izolimi, është për të një internim. “Unë këto kohë kam lexuar libra shumë të bukur, që gjithnjë i kam shtyrë me idenë se kam kohë. Kohë nuk ke asnjëherë dhe unë u them të gjithë atyre që duan të shkruajnë, të shkruajnë se nuk do kenë më kohë. Do t’i shtysh të gjitha gjërat e tjera që të arrish të bësh atë që do. Kjo ishte kohë shumë e mirë për të lexuar, se jemi të izoluar e nuk na vjen asnjë njeri. Po bëhemi pak të egër, si ‘fshatarë’ që jemi atje. Qerretas”, thotë me të qeshur. ndan me ne, edhe një lajm, që është në shumë kuptime, i mezipritur. “Kam bërë edhe ca tregime. Po të bindem do i botoj.

Asnjëherë nuk i botoj përnjëherë, se s’jam e sigurt, ndaj do t’i mbaj edhe pak e t’i shikoj, po të bindem do i botoj”,-thotë ajo. Një prej librave të përkthyer vitet e fundit, nën titullin “Një grua në Berlin”, ajo sjell fate të trishta grash, në një kohë paslufte si për të nxjerrë nga harresa, ato që vuajtën. Kur e pyet për atë libër, Helena thotë se “libri ‘Një grua në Berlin’ që kam përkthyer, është një libër shumë i bukur. Është historia e një gruaje shumë interesante. E vetmja lidhje që kam unë me të, është që ajo ka qenë redaktore dhe punonte në një shtëpi botuese. Ajo ka mbajtur një ditar dhe tregonte tmerret që përjetuan gratë kur hyri ushtria ruse. Një numër shumë i madh i tyre, u përdhunuan. Kur fillimisht doli libri, që e nxori një botues, doli me pseudonim. Ato kujtime e egërsuan Gjermaninë, vendi u vu kundër asaj gruaje, sepse nuk e pranonte këtë fakt. E akuzuan madje, edhe si grua të përdalë”,- tregon Helena. Ndërsa flet, për atë grua të ‘panjohur’ mes mijërave dhe për fatet e të tjerave si ajo, me një zë të qetë e të shtruar, duket se Helena, ju bën një homazh, grave të panjohura si autorja, që e morën me vete, heshtjen dhe frikën. “Vetëm pasi vdiq, kujtimet dolën me emrin e saj të vërtetë. Është një libër që duhet ta lexojnë të gjithë”,-tha ajo.

NOBELI NUK PRITET MË

Vetëm një javë më parë, Nobeli ringriti sërish bastet për Ismail Kadarenë. Por shkrimtari ka kohë që nuk e pret më. Helena rrëfen copëza përditshmërie, për pritjet e Nobelit.
“Ka tre vite që nuk e presim më Nobelin, sepse për 30 vite, kudo që ishim na merrnin gazetarët nga e gjithë bota dhe na pyesnin, ku do të jetë zoti Kadare, në orën 13:00, sepse kjo ishte ora kur jepej çmimi. Vinin gazetarët edhe në Tiranë kur ishim, por kryesisht në Paris vinin dhe prisnin ose telefonin nga e gjithë bota. Bëhej ky ritual dhe në orën 13:00 telefoni pushonte, sepse merrej vesh kush ishte. Ka tre vite që sinqerisht nuk e presim. Për mua dhe shumë dashamirës të Ismailit, mendojmë se duhej ta merrte prej kohësh. Nuk e ka marrë. Por nuk është ndonjë kujë. Do të ishte shumë mirë për vendin tonë”,– tha ajo.

E pyetur se si përballohen lajmet në media, dhe raportimet për të, qoftë edhe lajme që dalin mbi dhe për diktaturën, ajo tregoi ritet e tij të kahershme si për të mënjanuar shkrimtarin nga ndodhitë e zakonshme.

“Ismaili punonte në shtëi, ishte në profesion të lirë. Unë para se të shkoja në shtëpinë botuese, i ndizja një zjarr në oxhak dhe kur ulej atje thoshte ‘jam njeriu më i lumtur në botë’. Shkruante dy orë në ditë gjithmonë, kur them dy orë, ai shkruante çdo ditë, edhe më 1 janar, ai shkruante, qoftë edhe 2 faqe. Ishte i sëmurë nëse nuk shkruante të paktën dy faqe. Punonte ngadalë dhe për dy faqe që do të shkruante kishte 20 faqe shënime.Unë si redaktore që isha, vija dhe i thosha, çfarë ke bërë, bobobo, i thosha që kjo ose ajo nuk thuhej. Ai më thoshte shih nëse të pëlqejnë, mos më thuaj a bëhet a nuk bëhet, duhet apo nuk duhet. Ai vetë ishte i lumtur, ndërsa unë dija dhe shihja çfarë thuhej jashtë”-tregoi Helena.

KOHË TË VËSHTIRA

Kohët e vështira, për të cilat kanë folur të dy, në intervista e në librin me kujtime ‘Kohë e pamjaftueshme’ Helena i solli në vëmendje përmbledhtazi, si për të hequr një barrë që e ka mbajtur gjatë mbi supe.

“Kur ishte ajo çështja e ‘Pashallarëve të kuq’, të gjithë u larguan. Unë e dija që kjo ishte sjellja që duhej bërë, nga kolegët e të tjerë. Kjo ishte një tronditje. Nuk më erdhi keq nga kolegët, e dija që duhej të distancoheshin, sigurisht mikeshat e mia të tërë jetës, nuk m’u larguan, por këtë që e ndjeja, nuk e përcillja në shtëpi, por rrija me tmerr se çfarë do të ndodhë. E lija atë (Ismail Kadarenë) të fluturonte me atë lumturinë e tij, nuk ia thosha këtë gjë. Fillonte përpjekja tjetër, sigurimi i ushqimit për familjen, që ai nuk duhej ta dinte dhe as nuk donte ta dinte edhe po të doja unë. Kjo ishte situata. Mbi të gjitha, që vajzat nuk duhej ta kuptonin që ne kishim një hall”, tregoi Helena, duke rrëfyer barrën e një gruaje që ndërsa dilte nga kështjella ku ishte mbreti, shihte e dëgjonte përreth. Një prej kohëve më të vështira që ajo kujton, është ajo që e quajti “kur vrau veten ose u vetëvra Mehmet Shehu, ishin ditë të vështira. Shumë, shumë të vështira se kishim mik djalin e tij të vogël, Bashkimin”.

KOHË PA SHKRIME

Ismail Kadare nuk ka asnjë libër në dorë tani. Helena e pohon drejtpërdrejt pa drojë e pa pezëm kur pyetet. “Jo nuk ka asgjë në dorë tani, dhe unë për t’ia lehtësuar, i them që gjithçka e ke shkruar, mos u mërzit që nuk po shkruan më”. Kadare, që në dekada ka qenë autori me vepra të botuara brenda e jashtë vendit, më i përkthyeri e më i ndjekur nga kritika, erdhi mbrëmë i përskajuar nga bashkëshortja, në të mirat dhe të metat e tij, siç vjen te “Kohë e pamjaftueshme”.

“Asnjëherë nuk pranonte ai vërejtje. Ai dhe unë zemëroheshim. Por bindej. Unë ia kam shtypur gjithë veprën se në Francë nuk kishte njeri që dinte shqip. Por kur e shihja që i kishte bërë të gjitha, nuk i thosha, e paske bërë atë që të kam thënë. E lija pa ia vënë në dukje këtë gjë”. E pyetur për ndërhyrjen në vepra, ajo ripohoi, se “vetëm artistikisht i ka punuar. Absolutisht asnjëherë nuk ka ndryshuar atë drejtim që i ka dhënë”,-tha ajo.

Mandej, ajo pati një ndalesë mbi veprën ‘Koncert në fund të dimrit” të Kadaresë, duke kujtuar se si u prit në Francë. “Një kritik në Francë, Stéphane Courtois, ai që ka shkruar ‘Librin e zi të komunizmit’ tha që nuk kam lexuar libër më antikomunist se ky. Në Shqipëri ka të tjerë që kanë tjetër mendim, por po e them këtë. Se asgjë s’ka ndryshuar përveç anës artistike, që sa herë ka mundësi, e bën”,-tregoi Helena.

Ajo iu përgjigj pyetjeve pa mëri e pa mllef, pa ironi e pa qesëndi, duke ruajtur portretin e një zonje, që mbetet zonjë pavarësisht situatave, siç ka ditur të bëjë gjithnjë prej kur ishte krejt e re.


https://kohajone.com/helena-kadare-i...k-e-presim-me/

[sirena_adria]

Ismail Kadare ‘pushton’ ballinën e revistës “Word Literature Day”

Janar 2021


Ismail Kadare është shkrimtari i cili nëpërmjet namit të tij letrar ktheu sytë e botës në drejtim të Shqipërisë, shkruan KultPlus.

Të njëjtën autori nga Gjirokastra është duke e bërë edhe nëpërmjet aktualiteteve të reja.

Një lajm i mirë erdhi nga revista letrare “Word Literature Day”, në të cilën Kadare na shfaqet në kopertinë.

Këtë ‘nder’ krahas veprimtarisë së madhe, Kadare e fitoi edhe për shkak të çmimit të madh letrar “Neustadt Prize Laureate”. / KultPlus.com


https://www.kultplus.com/libri/ismai...iterature-day/

[sirena_adria]

"KADARE ËSHTË SI BALZAKU"

Pse duhet të lexojmë Ismail Kadarenë?


Nga David Bellos - Janar 2021

https://konica.al/2021/01/pse-duhet-...mail-kadarene/

Arsyeja kryesore dhe më e rëndësishmja, pse duhet të lexojmë Ismail Kadarenë është se, ai është një rrëfimtar i shkëlqyer. Rrëfen histori të mrekullueshme – dhe rrëfen shumë.

Në disa aspekte, Kadare është si Balzaku. Por, Balzaku u kufizua në një vend të quajtur Paris dhe në një kohë, në vitet 1820 (me vetëm disa ekskursione në provincat franceze dhe në Rilindje), ndërsa Kadare na çon kudo: në Egjiptin e lashtë, në Kinën moderne, në një vendpushim turistik në Balltik, në Moskë dhe Austri dhe në Perandorinë Otomane. Ka një aftësi gati si të Zhyl Vernit, për të udhëtuar nëpër botë.


Nëse lexoni Ismail Kadarenë, përshkoni të gjitha epokat që nga shpikja e shkrimit: nga Keopsi që ndërton Piramidën e Madhe te debatet mbi trashëgiminë e Enver Hoxhës në Shqipërinë e viteve 1980-të, e deri te ngjarjet dhe situatat që ndodhin në Evropën Perëndimore pas rënies së komunizmit.

Numri më i madh i historive të Kadaresë, ndodhin në shekujt nëntëmbëdhjetë dhe njëzetë. Ngjarjet e “Prilli i thyer” zhvillohen në vitet 1930, “Kronikë në gurë” në vitet 1940, “Gjenerali i ushtrisë së vdekur” në vitet 1950-të, “Vajza e Agamemnonit” në vitet 1970-të.

Këto rrëfenja të lejojnë të lexosh historinë e Shqipërisë – dhe të botës – përmes prizmit të prozës letrare. Kjo është një arsye e fortë, pse duhet ta lexoni Kadarenë dhe pse më pëlqen kaq shumë ta bëj. Kadare ka krijuar, le të themi, një univers paralel, që ka një marrëdhënie të thellë me atë ku jetojmë. Është e gjithë bota, e kthyer në formë letrare.

Natyrisht përveçse romancier, Kadare është lëvrues i shumë gjinive. Ai është dramaturg dhe eseist, dhe për disa kohë ka qenë edhe gazetar dhe redaktor. Në fillim të një karriere të gjatë, ai u bë menjëherë i famshëm si poet – si poeti i ri i madh i Shqipërisë moderne. Por, lexuesit e gjuhës angleze mund ta njohin vetëm si prozator. Kjo s’është ndonjë hata, sepse deri tani pjesa më e madhe e veprimtarisë së tij letrare ka qenë në gjininë e romanit.

Por, Kadare nuk shkruan vetëm një lloj romani.

Disa nga historitë e rrëfyera janë të vogla, vetëm pesë faqe të gjata, si “Ëndërr mashtruese”; të tjerat janë saga të mëdha që shtrihen në më shumë se pesëqind faqe. Në mes, qëndrojnë historitë e gjata, si “Vajza e Agamemnonit” dhe pastaj, janë disa romane që, Kadaresë i pëlqen t’i quajë “romane të shkurtër”, (mikro-romane) siç është “Fluturimi i shtergut”. Ka romane me gjatësi standarde, si “Prilli i thyer” e pastaj, romanet-sagë, ku përfshihet “Koncerti” dhe “Dimri i madh”.

Pra, sa i përket formave të njohura romanore, është një larmi e jashtëzakonshme të tillash për t’u hulumtuar brenda një vepre që në vetvete, hulumton të gjithë botën.

Është e zakonshme ta lexosh Kadarenë, si shkrimtar që flet për jetën e tij në Shqipëri, nën regjimin e Hoxhës. Ka sigurisht, një të vërtetë në pikëpamjen që të gjitha vendet dhe kohët e ndryshme të universit të Kadaresë, janë imazhe të zhvendosura të një vendi dhe kohe të veçantë. Por, nuk të duhet ta dish këtë dhe as nuk ke nevojë ta vësh re, në mënyrë që ta lexosh Kadarenë. Mund t’i lexosh historitë e Kadaresë, thjesht si krijime letrare. Ai ka aftësinë të të ngjallë kërshërinë për fantazmat, për nuset që kalojnë qindra kilometra brenda natës me një kalë që rend me galop, për të vdekur që ngrihen nga varri…dhe për të gjitha llojet e gjërave që s’para e tërheqin një lexues racional modern, si unë. Por, njësimi që ai i bën mitit me folklorin dhe me portrete të mendjeve moderne dhe realiteteve vendase është aq mjeshtërore, sa unë e gjej veten të zhytur në këtë lloj bote dhe kështu ndodh me çdo lexues. Universi i Kadaresë, ka shumë nivele që përfshijnë atë joracional, transhendent dhe të çuditshmen.

Një nga tiparet më të goditura dhe të vazhdueshme të botës së Kadaresë është prania e përhershme e disa miteve të Greqisë së lashtë: jo të gjithë mitologjisë greke, por e atyre miteve që dramatizojnë urrejtjet familjare dhe efektin helmues, korruptues dhe të frikshëm të afërsisë me pushtetin.

Tipari i dytë që është gjithmonë i pranishëm te Kadareja, janë rrëfenjat popullore ballkanase. I quaj “ballkanase” dhe jo thjesht shqiptare, sepse këto rrëfenja popullore ekzistojnë edhe në shumë gjuhë të tjera të rajonit. Në të vërtetë, Kadare dramatizon pikërisht çështjen e origjinës etnike të kulturave ballkanike në romanin “Dosja H”, një nga rrëfenjat e tij më magjepsëse, mbështetur në gjetjet historike të folkloristëve amerikanë në tokat kufitare shqiptare në vitet 1930.

Veçoria e tretë mbizotëruese që dua të përmend, është se Kadare hulumton gati në çdo histori të rrëfyer, marrëdhëniet midis vetjakes dhe politikes. Jo politikes në kuptimin e çështjeve aktuale apo partiako-politike, por politike në kuptimin e gjerë, domethënë sesi grupet dhe individët i manipulojnë të tjerët dhe ushtrojnë pushtet mbi ta.

Veçori tjetër e botës së Ismail Kadaresë – le ta quajmë Kadariana – është moti, që, siç kanë thënë të tjerët, funksionon pothuajse si një personazh më vete. Moti në Kadarianë është gjithmonë i kobshëm dhe kjo e bën klimën e Skocisë, të duket po kaq e butë sa riviera italiane. Si lexues, mësohesh shpejt me përmasën gati komike të kronikave klimaterike të Kadaresë (mjegull, shi i imët, shtrëngatë, dëborë, mot i ftohtë, qiell me re), pasi klima e Shqipërisë është në të vërtetë më shumë si riviera italiane se sa brigjet e Loch Lomond-it. Ato s’janë përshkrime të përpikta të ndonjë skene ku ndodhin ngjarjet, por treguesit kryesorë të gjendjes shpirtërore, e cila të tregon se nuk do të lexosh një histori të lumtur. Por, bëjnë shumë më tepër sesa kaq: ata ju thonë se, s’do të ketë asnjë shoqe flokëverdhë ndanë traktorëve shndritës që sjellin të korrat e grurit të pjekur nga dielli dhe se vepra, nuk do të ketë skoda me normat e imponuara në letërsinë shqipe nga doktrinat sovjetike të realizmit socialist. Kjo është në të vërtetë, një mënyrë shumë e stërholluar për të gdhendur një pozitë unike kritike brenda një shoqërie ku kritika ishte, le të themi, seriozisht e nënvlerësuar.

Shumë nga personazhet njerëzore të Kadaresë, shpesh s’janë të sigurt nëse janë zgjuar apo në gjumë. Hyrjet tipike në jetën e brendshme të protagonistëve fillojnë me: “Iu duk se…”, “S’ishte fort i sigurt nëse…,” dhe kështu me radhë. Kufiri midis të qenit në gjendje të shohësh qartë dhe pamundësisë për ta bërë këtë, s’është kurrë plotësisht i dallueshëm. Kështu, kur të keni mbaruar së lexuari një roman, pavarësisht nëse është ritregimi i një legjende si “Kush e solli Doruntinën” apo rikrijimi gati historik, si te “Gjenerali i ushtrisë së vdekur”, s’jeni shumë të sigurtë nëse keni parë apo jo, një ëndërr. Kadare na shtyn vazhdimisht, të vëmë në dyshim ndryshimin midis gjendjes së zgjimit dhe ëndërrimit, duke na bërë të reflektojmë për mënyrat me të cilat jeta është si një ëndërr dhe në çfarë mënyre makthet janë si jeta.

Prandaj s’është për t’u habitur që “Pallati i ëndrrave” (titulli i motërzmit të parë, ishte “Nëpunësi i pallatit të ëndrrave”) është kolona qendrore e botës shumëplanëshe të trilluar të Kadaresë: një roman që në qendër të një shoqërie ogurzezë dhe të paparashikueshme autokratike ka një institucion të përkushtuar ndaj manipulimit të ëndrrave, ndërsa në qendër të këtij institucioni është një i ri i ndjeshëm dhe i hutuar, që me të vërtetë s’e di se çfarë po bën ose pse përfundon duke u bërë strumbullari i të gjitha ngjarjeve.

Në fund, në rast se e gjithë kjo ju frikëson, pasi s’mund të tërhiqeni menjëherë nga mendjet e mjegullta që enden brenda dhe jashtë peizazheve të ëndrrave ku bie shi dhe dëborë, duhet të shtoj dhe vërtet të këmbëngul që, rrëfimi i Kadaresë është me të vërtetë mjaft argëtues. Duhet ta lësh veten të zhytet thellë në këtë univers paralel, por pasi ta bëni, do të zbuloni një humor dredharak, përtallës, që përcillet si nga situatat ashtu edhe nga fjalët. Ndoshta çuditërisht, stërhollimet e humorit dredharak të Kadaresë vijnë edhe në përkthim të larmishëm.

Kadare ka thënë në më shumë se një rast, se lexuesit dhe kritikët e tij s’duhet t’i kushtojnë vëmendje të tepërt kontekstit. Në mbështetje të kësaj mënyre leximi, do të theksoja se mënyra e rrëfimit dhe natyra e historive që rrëfen Kadareja, s’ka ndryshuar aspak gjatë gjashtëdhjetë viteve të fundit, edhe pse konteksti shoqëror, gjeografik dhe politik ka ndryshuar në mënyrë të jashtëzakoshme. Është sikur e gjithë bota imagjinare e Kadaresë të jetë shfaqur plotësisht e formësuar që në fillim fare dhe se dyzet apo pesëdhjetë historitë dhe romanet që ai ka rrëfyer qysh atëherë, s’janë veçse pjesë të një tërësie më të madhe, të ndërlidhur dhe të pandryshueshme.

Ajo që thekson ndërlidhshmërinë e opusit të veprës së Kadaresë është ripërdorimi sistematik i vendndodhjeve, objekteve, historive dhe aluzioneve. Në Murin e Madh, për shembull, ekziston një simbol që rikthehet tek “Ura me tri harqe”; te “Dosja H” është një han që rishfaqet në disa histori të tjera; te “Qorrfermani”, është një djalosh që do të bëhet më vonë, protagonist i “Pallatit të ëndrrave” dhe në atë roman, këndohen disa këngë epike që na çojnë sërish te “Dosja H”…

Kjo është një teknikë si e Balzakut me “personazhet e rishfaqura” në “Komedinë njerëzore”, por për mendimin tim, te Kadareja është shumë më e mprehtë, pasi nuk lidh edhe aq subjektet rrëfimore të romaneve sesa tërë strukturën e tyre të aluzioneve dhe referencave. Kjo përbën një arritje të jashtëzakonshme dhe gjithashtu do të thotë që secila histori që lexon, nuk është vetëm ajo histori – është një kontribut në kujtesën tënde dhe në kuptimin e historive të tjera që ke lexuar, që forcon ndjenjën e përgjithshme se vërtet je në një botë të ndryshme, që është çuditërisht, si ëndërr.

Sigurisht, sa më shumë që lexon, aq më shumë përkap mijëra fije që lidhin së bashku, veprat e Kadaresë.

Për fat të keq, deri më sot është përkthyer në anglisht, vetëm rreth një e treta e saj. Kjo është një arsye mjaft e mirë për të mësuar frëngjisht, nëse nuk provoni të mësoni gjuhën shqipe, aq sa të jeni në gjendje për të lexuar këtë mjeshtër të madh të letërsisë moderne evropiane. Le të shpresojmë, se është edhe një arsye mjaft e mirë, që botuesit britanikë dhe amerikanë të porosisin një mori përkthimesh të reja, pasi janë nxitur nga dhënia e Çmimit Neustadt.


Princeton, New Jersey

David Bellos është profesor i letërsisë frënge dhe letërsisë krahasuese në Princeton University dhe përkthyes i shumë autorëve nga frengjishtja. I shkolluar në Oksford,Bellos është autori i biografive të Georges Perec dhe Jacques Tati, i një studimi për Romain Gary-n dhe një hyrjeje në studimet e përkthimit. Libri i tij i fundit është një studim i kryeveprës së Viktor Hygosë, Të mjerët. (Granit Zela, exlibris)



https://konica.al/2021/01/pse-duhet-...mail-kadarene/

[Kryeplaku]

Une jam lexues i rregullt. Gjate jetes i kam lexuar pa frike nja 1000 tituj. Kadareja eshte prozator i mire, por une kam vendosur mos ta lexoj me.

I kam lexuar 7 libra Kadarese dhe vetem dy me pelqyen, Kronike ne Gur dhe Prilli i Thyer.

Shkaqet perse vendosa te mos vazhdoj leximin e Kadarese jane keto:

1) Ai njeri rishkruan veten vazhdimisht.

2) Vepra e Kadarese eshte e mbushur me gabime historike, ose me sakte ka shume anakronizma ose pikepamje komuniste te ngjarjeve historike.

3) Humori kadarean shume here nuk ka as leksion dhe as kripe... ben humor vend e pavend dhe leksionet e vetme jane ato te komunizmit: psh. tallja e turkut, grekut, anadollakut dhe fshatarit.... gjera me te cilat jemi regjur ne komunizem. Ne letersine evropiane sarkazma shume here eshte leksion me vete, kurse ne rastin e Kadarese sarkazma vetem leksion nuk eshte.... eshte thjesht tallje dhe zbavitje.

4) Une nga 7 libra qe i lexova Kadarese nuk mora ndonje mesim. Mund te kete nja dy gjera qe nuk i dija per Oroshin dhe Gjirokastren ne ata libra, mirepo ajo kohe qe harxhova per te mesuar dy gjera per Oroshin dhe Gjirokastren, mund te ishte harxhuar per te mesuar ca gjera per Elbasanin, Korcen, Beratin, etj.

Shkurt muhabeti, Kadareja nuk edukon askend (ajo qe ai quan edukim nuk eshte gje tjeter pervecse historiografia komuniste e Shqiperise). Ka ca tipa qe thone qe jane edukuar nga Kadareja, keta jane zakonisht njerez te klaneve tiranase, njerez pra qe kane kontribuar ne ate gjendje mendore dhe kulturore te Shqiperise.

Sidoqofte eshte artist, por arti i tij nuk ka ato vetite transhendente qe duan t'i veshin disa. Eshte art per t'u zbavitur dhe per t'i sjelle dobi Kadarese dhe rrethit te tij. Nese Kadareja ka marre kaq shume fame ne bote, kjo nuk do te thote qe ai po i ben reklame te madhe shqiptarise, kjo do te thote qe shqiptaria po punon shume ne nje drejtim te vetem: ne drejtimin e Kadarese.

Pacavura anakronistike, fjala bie, Ura me Tri Harqe eshte botuar ne 14 gjuhe te huaja, ndonese nuk ka as vlera historike dhe as artistike... si disa vepra shqipe qe kane dalur jashte tregut ne Tirane, e jo me te jene botuar ne 14 gjuhe. Duket qarte pra qe Kadareja punon per Shqiperine aq shume sa punon Shqiperia per Kadarene.

[sirena_adria]

Kadare me romanin "Muzgu i perëndive te stepës" në: «Das Literarische Quartett», ZDF

[sirena_adria]

“Fjala është si bleta, ka edhe mjaltin, edhe thumbin”. Kadare feston ditëlindjen e 86-të

28 Janar, 2022

[sirena_adria]

Letërsi 12 - Ismail Kadare: ambasadori i letrave shqipe. Studim teksti i një poezie.

Prill 2021

[sirena_adria]

Kadare për Arshi Pipën: Falë përkthimit të tij vepra ime është bërë e njohur në botë

Maj 2022

[sirena_adria]

Pse Kadare vendosi të rikthehet në Shqipëri?

Maj 2022