Riti i prerjes së Sifonit dhe miti i Tifonit

[baaroar]

Do të doja që këtë postim ta bëja në vazhdën e disa postimeve të vjetra të anëtarëve Styx dhe Das10 në temën "Në gjurmë të gërmave dhe shkrimit Pellazgo-Yllir", në të cilën është përmendur beteja e Zeusit me titanin Tifon.

Fillimisht po sjell disa materiale informuese:

Sifoni është një dukuri meteorologjike tipike e bregdetit të Himarës, një vorbull ajri që zbret nga retë e cila thithte ujë nga deti dhe mund të përpinte anijet dhe të shkulta ullinjtë.
Prerja e sifonit kryhej si nga njerëzit në tokë dhe ata që ishin në lundrim.
Në formën më të vjetër, njerzit merrnin një urë të ndezur zjarri dhe e hidhnin në oborr. Ky veprim shoqërohej dhe nga ky dialog ritual që përsëritej tre herë:
-Çfarë pret aty?
-Pres sifonin!

Përdormi i urës së zjarrit lidhet me kultin e zjarrit dhe në vetvete me kultin e diellit.

Në kohë më të afërta me ne ura e zjarrit u zëvëndësua nga armët e zjarrit, dhe prerja bëhej duke qëlluar me armë drejt resë.

Ndoc Papleka
Kulte, rite, magji në traditën orale.
Toena, Tiranë 1999.

Një material më të zgjeruar për ritin e 'prerjes së sifonit' na e sjell studiuesja Dr. Irena Gjoni në punimin e saj "KULTI I DETIT NË ZONËN E BREGUT TË DETIT TË JONIT (Botuar te "Kultura Popullore" 1/2, 2010, organ i Institutit te Antropologjisë"

“Një ndër dukuritë metereologjike më tipike dhe më mbresëlënëse të trevës së Bregdetit, ka qenë sifoni. Ai në kuptimin popullor është i shtrirë nga retë deri në det, thithte ujë nga deti, përpinte anijet, shkulte ullinjtë. Sifoni zbriste nga reja lart, derisa futej në det. Populli mendon se kaq fuqi ka sifoni, sa nxjerr ullirin nga toka në Palasë dhe e shpie në Vuno. Po ta prisnin, nuk bënte dëm. Sifoni nuk është konsideruar si demon, si përbindësh, apo të ketë patur ndonjë trajtë ikonike.
Njerëzit nuk e dëshironin stuhinë, por kur vinte ishin të detyruar ta përballonin. Bënin çdo lutje e veprim për ta ndaluar këtë fuqi të pallogaritur meteorologjike. Prerja e sifonit bëhej si nga ata që jetonin në tokë, ashtu edhe nga lundërtarët në det. Kryenin këtë rit: njerëzit merrnin një urë të ndezur dhe e hidhnin në oborr, duke belbëzuar gati si me vete. Atë e realizonin në formë dialogu. I pari thoshte: “Ç’pret aty?”. Tjetri i përgjigjej: “Pres sifonin”. Ky dialog përsëritej tri herë. Përdorimi i urës së zjarrit shpreh epërsinë e botës qiellore mbi botët e tjera, epërsinë e hyjnisë së Diellit mbi atë të Detit. Në një trajtë tjetër që paraqet përparimin teknik të shoqërisë njerëzore, ura e zjarrit është zëvendësuar me armë zjarri. Kur vinte sifoni në drejtim të anijes e gjuanin me armë. Që të bënte kohë e mirë, qëllonin me armë në sy të resë që t’i pëlciste syri e të hapej koha. Sipas Andrea Varfrit (poet nga Qeparoi), për të prerë sifonin përdorej një brez i zi, i gjatë dhe i hollë. Kur e këputnin në mes këtë brez, pritej sifoni. Diku përdorej një tërkuzë e madhe e bardhë dhe me të dalë sifoni, thoshin: “O burra, ta presim se do të na marrë!” Merrnin një kërcu, një tërkuzë të bardhë liri, të cilën e vendosnin mbi të dhe e mbanin nga skajet dy fëmijë. E ëma e fëmijëve thoshte: “Siç të pres unë tia, o tërkuzë, kështu u preftë sifoni!” Këto fjalë i përsëriste tri herë, pastaj gruaja qëllonte me sëpatë. Duhej që tërkuza të këputej me një të rënë të sëpatës. Po qe se nuk pritej tërkuza me një të rënë, duhej të përsëritej tërë riti. Kjo tregonte se sifoni duhet të ishte shumë i fuqishëm. Ndodhte që sifoni pritej pa i bërë këto veprime. Atëherë thoshin: “Dikush e ka prerë”. Sifoni këputej në mes, hollohej e ikte larg. Veç tërkuzës, një mjet magjik i fuqishëm ishte thika me dorezë të zezë. Doreza duhej të ishte prej briri dhie, cjapi ose sorkadheje. Atë e mbante përpara në anije Karaviqeli (nostromi, drejtuesi i anijes), i cili shikonte nga vinte shtrëngata. Tehu i thikës mbështillej me lëkurë gjarpri e lule trëndeline. Trëndelina përdorej që të binte bunaca. Koncepti mbi forcën magjike të trëndelinës ndoshta buron në mendimin se ajo simbolizon motin e mirë kur i çelin lulet.
Ndikimet e krishtërimit ishin më të dukshme te një trajtë tjetër e këtij riti, ku thika me dorezë të zezë, ngulej në mes të pendë allfës. Kur njeriu që e kryente këtë rit, ndodhej në shtëpi, ai dilte në dritare. Pendë allfa kishte këtë tekst: “Më përpara ishte fjala/ fjala për perëndi/ dhe perëndia – fjala”. Në trajtën më të thjeshtëzuar, këtij riti i ka mbetur vetëm teksti namatisës. Kur ndodheshin në det, për të prerë sifonin, lundërtarët thoshin: “Shpëtona, o zot nga një stuhi e madhe!” Me të thënë këto fjalë, sifoni këputej në mes”.[24]


Beteja e Zeusit me Tifonin




Tifoni, dukuri meteorologjike





Pra ka një ngjashmëri të mahnitshme ndërmjet ritit të prerjes së Sifonit dhe mitit të Tifonit, të cilin Zeusi e goditi me rrufenë e tij, duke e nënshtruar përfundimisht atë.
Studiuesja ndër të tjera shkruan "...Sifoni nuk është konsideruar si demon, si përbindësh, apo të ketë patur ndonjë trajtë ikonike"
Ndoshta Sifon mund të jetë një formë e korruptuar e emrit Tifon(Tufan), por vlen të theksohet ngjashmëria e ritit me mitin.

Rrufenë e Diasit e shohim edhe si armë mbrojtëse kundër stuhisë, tifonit(tufanit), sifonit.

[baaroar]

Rrufeja e Shën Gjergjit





Jo më kot e titullova kështu postimin e dytë në këtë temë.

Kjo shtëpi e vjetër mbi 100 vjetë, ndodhet në Trimje, në krah të kalasë së Ndroqit. Kështu thirret nga vendasit kodra ku fisi Trimi ndërtoi shtëpitë e tij pasi u shpërngul nga Shën Gjergji i Tiranës.
Interesante është që e hasim simbolin e stërlashtë të rrufesë së Zeusit në një ndërtim kaq të vonë, të përsëritur shumë herë në gurët e jashtëm të këndeve.
Falendëroj personat me inicialet P.S., A.T. dhe Z.T, pa ndihmën e të cilëve këto foto nuk do të silleshin në Forumin Shqiptar.
Ky simbol mbrojtës i shtëpive nga dukuritë natyrore është i mbartur nga Shën Gjergji, vendi nga e ka prejardhjen fisi i shpërngulur, simbol i trashëguar që nga lashtësia deri në kohërat moderne.

Dalan, shtator 2011


Material ilustrues mbi rrufenë e Shën Gjergjit

Mark Tirta - Mitologjia ndër shqiptarë 2004
Rrufeja

Në popullin tonë kanë ekzistuar në të kaluarën shumë mite, rite e besime në lidhje me rrufenë. Ajo, si mund të themi, na del si epiqendër e të gjitha miteve, riteve e besimeve që kanë të bëjnë me dukuritë atmosferike, sidomos me shiun, breshërin e furtunën që, natyrisht vinë nga qielli. Ajo në popull quhej armë, një mjet, një shigjetë me të cilën Dragoni gjuan Kuçedrën e cila donte t'u bëj keq njerëzve duke sjellë furtuna e duke u prishur në këtë mënyrë bereqetet e punën e tyre. Kjo shpeshherë quhet edhe zjarr i qiellit që lëshohet nga Dragoni, nga Zoti (nga Shën llia, nga Shën Gjergji) kundër Kuçedrës, për ta mbytur atë e për të shpëtuar njerëzit nga rrënimet e saj. Kur gjuan rrufeja, njerëzit nxjerrin zjarr jashtë për ta pajtuar atë, nxjerrin dhe hekura jashtë, kuptohet për t'i ndihmuar Dragonit që të paqtojë furtunën.
Kokrra e rrufesë (një sferë e rrumbullakët hekuri besohej se formohej gjatë gjuajtjes së rrufesë, sipas popullit kjo është pushka e perëndisë).
Shkencëtarët në bazë të analizave kanë arritur në përfundim se kjo është mbetje meteoritesh. Ruhej dikur në jetën familjare si një objekt kulti me rëndësi. Në Labëri, në rrethet e Tomorrit, në Mirditë e në Malësi të tjera të Veriut thuhej se kush ka "kokrrën e rrufesë'" e "gurin e rejës" me vete nuk e kap plumbi i armikut. Prandaj në kohë të Turqisë kaçakët e maleve i kërkonin shumë që t'i kishin me vete objekte të tilla për t'iu ruajtur rrezikut në ndeshjet e tyre me Turqit, me armiqtë e ndryshëm.