Ekonomia (S.K.ZH.E.S.)

[Gerrard]

• Ne vazhdim te eksperiences se pergatitjes se SKZHESse konsultimi mbi analizen e zhvillimeve gjate vitit 2002, pergatitja e porgramit afatmesem 2003-2006 dhe rishikimi i objektivave strategjike afatgjate me aktoret jashte qeverise ishte nje aspekt baze i procesit te pergatitjes se ketij dokumenti. Konsultime jane kryer edhe gjate vitit 2002 por ne vecanti ato u kryen gjate pergatitjes se ketij dokumenti ne te cilin jane reflektuar verejtjet dhe sugjerimet e dhena. Konsultimet u kryen me shoqërine civile ne nivel kombetar dhe rajonal si dhe me komunitetin e biznesit, qeverisjen vendore, Kuvendin dhe partneret nderkombetare. Gjithsesi procesi i konsultimeve u krye nen presionin kohor duke shkaktuar keshtu nje ulje te efektivitetit konsultues. Ne te ardhmen permiresimi metodologjik i procesit konsultues do te perbeje nje drejtim prioritar te masave qe lidhen me pergatitjen periodike te ketij raporti.

[Gerrard]

• Analiza e realizimit të strategjisë për vitin 2002, mbajtja parasysh e parimeve themelore të hartimit e zbatimit të saj, veçanërisht i parimit të dinamizimit të strategjisë, parimit të harmonizimit të objektivave afatmesme me ato afatgjata të zhvillimit dhe parimit të priorizimit të masave politike, bëjnë të domosdoshme edhe rishikimin e objektivave të skzhes.

• Nevoja e nënshtrimit të proceseve afatgjata të zhvillimit të vendit ndaj Objektivave të Millieniunit të OKB, intensifikimi i proceseve integruese rajonale, përfshirja e vendit në një proces intesiv negiciatash, ndryshimesh e reformash në kuadrin e hapjes së Negociatave për Marrëveshjen e Stabilizim -Asocimit me Bashkimin Evropian dhe nevoja e realizimit të hapave konkretë drejt integrimit evropian, kanë përmirësuar edhe vizionin afatgjatë lidhur me zhvillimin e vendit.

• Zhvillimet e mësipërme imponojnë një vëmendje edhe më të madhe ndaj thellimit të reformave të tranzicionit dhe përshpejtim të procesit reformues. Reformat e fazës së dytë të tranzicionit, që janë në thelbin e tyre reforma strukturore , që lidhen me reformimin dhe institucionalizimin e tregut, me reformimin e mëtejshëm dhe përmirësimin e qeverisjes dhe institucioneve të saj, me reformimin dhe përmirësimin e lidhjeve midis biznesit dhe qeverisë, synojnë para së gjithash krijimin e një klime të pëeshtatshme investimesh, që inkurajon sipërmarrjen private.

• Përshpejtimi i procesit të privatizimit të sektorëve strategjikë dhe marketizimit në një shkallë të gjerë të shërbimeve publike;

• përmirësimi i mëtejshëm i bazës ligjore dhe zgjidhja e paqartësive lidhur me të drejtat pronësore, përmirësimi i procesut të zbatimit të ligjit, lehtësimi i procedurave administrative, thellimi i luftës kundër korrupsionit dhe rritja e efiçencës qeverisëse,

• përmirësimi rrënjësor i infrastrukturës, neçanërisht i furnizimit me energji elektrike,

• konsolidimi i reformave në sistemin financiar, dhe

• thellimi i institucionalizimit të tregut, mbeten disa nga drejtimet themelore të thellimit të reformave strukturore.

• Megjthatë, procesi i tranzicionit ka arritur në një pikë të tillë, ku thellimi i mëtejshëm i tij nuk mund të realizohet veçse si një proces frontal. Mosrealizimet ose dobësitë në reforma të veçanta reflektohen dhe pengojnë të gjithë procesin reformues.

• Realizimi i objektivave afatgjata të zhvillimit, realizimi i objektivave të tranzicionit dhe jetësimi i proceseve dhe synimeve evropiano-integruese të Shqipërisë, kërkojnë konsolidimin dhe thellimin e mëtejshëm të stabilitetit makroekonomik, rritjen e shkallës së hapjes ekonomike të vendit, dhe, sidomos, ruajtjen e ritmeve të larta të rritjes ekonomike.

• Ritmet e larta të një rritjeje ekonomike të qëndrueshme, përfshirëse dhe me shtrirje të gjerë, përbëjnë edhe shtyllën kryesore të të gjithë sistemit të masave politike dhe njëkohësisht garancinë kryesore për realizimin e objektivave për reduktimin e varfërisë. Përmirësimi i klimës së biznesit ëështë faktori bazë që siguron që rritja ekonomike të jetë njëkohësisht përfshirëse.

• Analiza e realizimeve për vitet 2001 dhe 2002 dhe njëkohësisht përmirësimet metodologjike lidhur me Llogaritë Kombëtare, bënë të nevojshme edhe rishikimin e objektivave të rritjes ekonomike. Megjithatë, treguesit prej 6 për qind të rretjes ekonomike vjetore të PBB për periudhën 2003-2006, megjithëse lehtësisht më të ulët sesa projeksioni fillestar, mbeten tregues ambiciozë. Realizimi i këtyre treguesve do të garantonte një rritje ekonomike me ritme të larta dhe njëkohësisht realizimin e objektivave të tjera të Strategjisë.

• Objektivat e SKZHES janë shprehur dhe kuantifikuar nëpërmjet treguesve dhe vlerave të synuara të tyre. Treguesit janë ndarë në finalë dhe të ndërmjetëm (input, process, produkt). Në përcaktimin e treguesve finalë dhe vlerave të synuara të tyre janë mbajtur parasysh edhe objektivata afatgjata të zhvillimit të vendit. Disa nga treguesit finalë me kryesore janë:

• Rritja e PBB reale në masën 24-26% për periudhën kater vjeçare (2003-2006) dhe mbi dy here për një periudhë 15 vjeçare .

• Përqindja e popullsisë që jeton në varfëri sipas vijës absolute të varfërisë (nën 2 dollarë për frymë në ditë) do të ulet nga 25% në vitin 2002, në 20% në vitin 2006, dhe në 13% në vitin 2015. Përqindja e popullsisë në varfëri ekstreme (nën 1 dollar për frymë në ditë) nga 5% në vitin 2002 do te ulet ne 3-4% ne periudhe afatmesme duke synuar eliminimin e saj deri ne vitin 20015.

• Vdekshmëria foshnjore synohet të ulet nga 17,5/mijë lindje të gjalla në vitin 2002, në 15/mijë lindje të gjalla në vitin 2006, dhe në 10/mijë lindje të gjalla në vitin 2015. Vdekshmëria amëtare synohet të ulet nga 22/100 mijë lindje të gjalla në vitin 2002, në 15/100 mijë lindje të gjalla në vitin 2006, dhe në 11/100 mijë lindje të gjalla në vitin 2015. Incidenca e rasteve të sëmundjeve diareike parashikohet të ulet nga 1,200 për 100 mijë banorë në vitin 2000, në 600 për 100 mijë banorë në vitin 2006 dhe nje ulje me e ndjeshme per vitin 20015.

• Shkalla e perfundimit të arsimit tetëvjeçar synohet te rritet nga rreth 97% në vitin 2002, në rreth 98% në vitin 2006 dhe në 100% në vitin 2015, ndarë sipas grupeve të popullsisë dhe zonave. Mesatarja e viteve të shkollimit synohet të rritet nga afro 9,5 vjet në vitin 2002, në afro 10,5 vjet në vitin 2006 dhe 11 vjet ne vitin 2015. Shkalla e regjistrimit në arsimin e mesëm synohet të rritet nga rreth X% në vitin 2002, në rreth Y% në vitin 2006 dhe Z% ne vitin 2015

• Objektivat e mesiperme perputhen me ato te Zhvillimit te Mijevjecarit. Gjithsesi mbeten qe te saktesohen edhe tregues te tjere sintetike si ato te “Gender” per te cilat ka filluar nje proces i konsultimeve intentensive me shoqerine civile si dhe po kryhen disa studime dhe analiza te cilat do te mundesojne plotesimin e objeitivave afatgjata te strategjise.

• Bashkesia e mesiperme e objektivave afatmesme dhe afatgajat do te plotesohen edhe nepermjet analizave dhe konkluzioneve qe po dalin nga procesi i pergatitjes se projekt-marrveshjes se Stabilizim Associjimit.

Treguesit kryesorë makroekonomikë jepen në Aneksin 3 të SRERV.

[Gerrard]

Zhvillimet ekonomike gjatë vitit 2002 përgjithësisht kane ndjekur prirjet e parashikuara ne Strategjinë Kombetare të Zhvillimit Ekonomiko-Social dhe në Programin Afatmesem Buxhetor 2002-2004. Ruajtja përgjithësisht e ritmeve të larta të rritjes ekonomike ka bërë të mundur që niveli i PBB në vitin 2002 të jetë 114,3 për qind, krahasuar me nivelin e vitit 1989 (i marrë 100%) .



• Rritja e PBB gjatë viti 2002, është shoqëruar edhe me rritjen e PBB për frymë, duke arritur në 1499 dollarë amerikanë, nga 1332,6 dollarë në vitin 2001. Megjithate, treguesi i PBB-së për frymë mbetet mjaft i ulët krahasuar edhe me vendet e rajonit dhe rritja e tij mbetet një nga sfidat më të forta për t'u përballuar.




• Rritja ekonomike prej 4,7% për vitin 2002 është më e ulët se parashikimi në SKZHES (7 për qind), madje më e ulet edhe se parashikimi i korrigjuar nga Qeveria në fillim të vitit 2002 (6 për qind).



• Mosarritja e ritmeve të parashikuara është rezultat i veprimit të një serë faktorësh, veçanërisht: kriza energjitike, zhvillimet politike të shoqëruara me ndryshime të shpeshta të qeverisë, mosrealizimi i privatizimeve strategjike te Albtelekomit dhe Bankes se Kursimeve, kriza e likuiditeteve si rezultat i terheqjeve masive te depozitave nga Banka e Kursimeve dhe Banka Kombëtare Tregtare ne mars-prill 2002, situata e permbytjeve ne shtator 2002. Përvoja e vitit 2002 flet, ndër të tjera, edhe për nevojën e nje analize me objektive të faktoreve te rritjes dhe te risqeve në parashikimet ekonomike. Sidoqofte, niveli i realizuar i rritjes ekonomike mund të konsiderohet i kenaqshëm, duke mbajtur parasysh vështirësitë e mësipërme. Permiresimi i metodës së vleresimit te PBB do te rrise objektivitetin e parashikimeve.

[Gerrard]

• Investimet kapitale , përfshirë investimet e brendshme private e publike dhe investimet e huaja direkte, arritën në 20,4 për qind në raport me PBB. Investimet publike për vitin 2002 ishin 37296 milionë lekë, nga 50817 milionë lekë të planifikuara, me një rënie prej 14,5 për qind krahasuar me vitin 2001. Nga 6,5 për qind dhe 6,9 për qind që ishin përkatësisht në vitet 2000 dhe 2001, investimet publike ranë në 5,6 për qind të PBB për vitin 2002. Ndër faktorët që ndikuan në rënien e e investimeve publike, mund të veçohen: zhvillimet politike në gjysmën e parë të vitit dhe kriza energjitike.

• Investimet e brendshme private kanë shënuar rritje të konsiderueshme për vitin 2002, duke kompensuar rënien në investimet publike dhe në investimet e huaja direkte. Në raport me PBB investimet e brendshme private arritën në 11,7 për qind, nga 8,2 për qind në vitin 2001. Rritja e investimeve private është tregues domethënës i përmirësimit të klimës së biznesit në vend, krahasuar me vitin 2001. Në drejtim të përmirësimit të klimës së biznesit dëshmojnë drejtpërdrejt edhe:

• Rritja e kredisë për ekonominë të akorduar gjatë vitit 2002, e cila arriti në 62,6 miliardë lekë, nga 40,6 miliardë lekë në vitin 2001. Teprica e kredisë në fund të vitit 2002 arriti në 38,7 miliardë lekë, nga 27,9 miliardë lekë për vitin 2001.

• Zgjerimi aktivitetit të skemave të mikrokredisë , të cilat, për nga natyra e tyre, arrijnë një shpërndarje territoriale më të gjerë dhe kanë efekte të drejtpërdrejta në mobilizimin e burimeve prodhuese komunitare dhe, për rrjedhojë, në zbutjen e varfërisë.

• Rritja, megjithëse e lehtë, e importeve të makinerive e pajisjeve, duke arritur në 45.095 milionë lekë në vitin 2002, nga 45.067 milionë lekë në vitin 2001.



Burimi: Banka e Shqiperise dhe Ministria e Financave

• Investimet e huaja direkte të realizuara për vitin 2002 vlerësohen në 143 milionë dollarë, nga 203,7 milionë dollarë të realizuara në vitin 2001. Megjithatë, në qoftë se zbritet efekti i privatizimit strategjik te vitit 2001, investimet e huaja të realizuara në vitin 2002 janë në nivele më të larta krahasuar me vitin e mëparshëm.

• Gjate vitit 2002 vazhdoi prirja pozitive në ndryshimet strukturore të PBB. U rrit më tej pesha e shërbimeve, ndërtimit, transportit, ndërkohë që vazhdoi prirja e rënies së peshes se produktit bujqësor duke reflektuar, në përgjithësi, prirjen pozitive te nje alokimi me efiçent të burimeve prodhuese.

Burimi : Banka e Shqipërisë

• Bujqësia ka vazhduar edhe gjatë vitit 2002, të japë kontributin kryesor në PBB. Ky kontribut vlerësohet ne masën 33,3 përqind të PBB gjithsej, me një rritje vjetore prej 2,1 për qind, (nga 5 për qind që ishte parashikuar në SKZHES, tabela 1 ) krahasuar me rritjen prej 1,4 perqind ne vitin 2001. Në nivelin e ulet të rritjes vjetore te bujqësisë kanë ndikuar si faktorë strukturorë të mbartur nga periudhat e kaluara, ashtu dhe faktorë specifikë, që lidhen me situatën e permbytjeve te krijuara në vitin 2002. Megjithate, nga studime dhe vleresime te ndryshme rezulton se ne sektorin e bujqësisë po ndodhin ndryshimeve strukturore dhe po akumulohen investime, të cilat pritet të japin rezultate pozitive në 2-3 vitet e ardhshme në ritmet e rritjes së këtij sektori.

Burimi: Ministira e Financave



• Ndërtimi dhe transporti shënuan ritme relativisht të larta rritjeje krahasuar me sektorët e tjerë, por më të ulta se ato të parashikuara. Per sektorin e ndertimit vleresohet se nje efekt afatshkurter frenues ka patur edhe forcimi i procesit të formalizimit te tij, efekt qe pritet te ulet ne te ardhmen. Industria ka patur rritjen më të ulët për vitin 2002, me vetëm 2 për qind, nga 5 për qind që ishte parashikimi në fillim të vitit, ndër të tjera edhe për shkak të krizës energjitike. Përmirësimi i situatës energjitike pritet të japë efekte gjallëruese në të gjitha degët e ekonomisë, veçanërisht në industri. Shërbimet shënuan një rritje të moderuar ( tabela 1) , por mbi nivelin mesatar. E konsiderueshme është rritja në shërbimet turistike, duke ekspozuar potencialet e fuqishme që përmbahen në sektor. Sidoqoftë, me rëndësi kritike për këtë sektor mbeten investimet në energjitikë dhe infrastrukturë.

• Për vitin 2002, defiçiti i buxhetit të shtetit arriti në 40941 milionë lekë, ose 6,2 për qind të PBB, nga 8,5 për qind që ishte parashikimi dhe 8,6 përqind që ishte në vitin 2001. Përmirësime patën edhe treguesit e financimit te deficitit. Qeveria realizoi mbajtjen nën kontroll të huadhënies neto në kufijtë e parashikuara në Buxhet.

• Krahasuar me vitin 2001, të ardhurat e përgjithshme në vitin 2002 u rritën me 11,4 për qind. Në kuadrin e të ardhurave të përgjithshme, të ardhurat fiskale u rriten me 12,6 për qind.

• Shpenzimet e përgjithshëm të buxhetit në fund të vitit 2002 arritën në 191,8 miliardë lekë, nga 212,3 miliardë lekë të planifikuara, me një shkallë realizimi prej 90,3 përqind, duke qenë rreth 3 për qind më të larta në krahasim me vitin 2001. Shpenzimet për sektorët të konsideruar si prioritarë në Strategji, si arsimi dhe shëndetësia, janë rritur ndjeshëm krahasuar me vitin 2001. Shpenzimet për sektorin e arsimit në vitin 2002 zinin 11 për qind të shpenzimeve të përgjithshme, nga 9 për qind në vitin 2001. Në raport me PBB, shpenzimet për arsimin arritën në 3,4 për qind, nga 2,3 për qind në vitin 2001. Shpenzimet për sektorin e shëndetësisë në vitin 2002 arritën në 8,5 për qind të totalit të shpenzimeve, nga 6,5 për qind në vitin 2001. Në raport me PBB, treguesit janë përkatësisht 2,7 për qind dhe 2 për qind. Rritje në krahasim me vitin 2001 por jo në nivelet e sektorëve të mësipërm, ka shënuar edhe ndihma ekonomike, ndërkohë që është pakësuar pagesa për papunësinë. Për këto skema sociale vëmendja për vitin 2002 ka qenë përqëndruar në rritjen e efektivitetit.

• Niveli inflacionit (i matur nëpërmjet indeksit të çmimeve të konsumatorit ) arriti në 2.1 për qind në fund të vitit 2002, ndersa niveli mesatar vjetor në 5,4 për qind. Në nivelin relativisht të lartë të inflacionit mesatar vjetor kanë ndikuar kriza energjitike dhe tronditjet e përkohshme të sistemit bankar si rezultat i tërheqjes së konsiderueshme të depozitave gjatë periudhës mars-prill.

• Gjatë vitit 2002, Banka e Shqipërisë vazhdoi të përdorë instrumentet e tërthortë të politikës monetare, para së gjithash përcaktimin e normës së interesit për marrëveshjet e riblerjes (REPO). Intensiteti i përdorimit të instrumenteve të tërthortë u rrit veçanërisht gjatë periudhës së krizës së likuiditeteve. Përdorimi i instrumenteve të tërhortë u ka dhënë më shumë fleksibilitet bankave të nivelit të dytë dhe është shoqëruar me efekte pozitive për nxitjen e kreditimit të ekonomisë.

• Treguesit e Bilancit të llogarisë korrente kanë shënuar një farë përkeqësimi për vitin 2002. Megjithe nje rritje te eksporteve me 8% krahasuar me 2001, deficiti tregtar vazhdoi të rritet Bilanci i shërbimeve rezultoi me nje deficit prej 5 millionë dollare. Zhvillimet negative . në Bilancin tregtar dhe atë të shërbimeve e kanë rritur defiçitin e Llogarisë korente nga 218.2 milionë dollarë në vitin 2001, në 447.6 milionë dollarë në vitin 2002. Megjithatë, transfertat private rezultuan me një rritje të konsiderueshme, nga 542,7 milionë dollarë në vitin 2001 në 606,8 milionë në vitin 2002, ose me 11,8 për qind.

• Gjatë vitit 2002, u nënshkruan një sërë marrëveshjesh të tregtisë së lirë me vende të rajonit. Pritet që efektet pozitive të këtyre marrëveshjeve të shfaqen në vitet e ardhshme.

[Gerrard]

• Duke vleresuar ne menyre me objektive faktoret e rritjes ekonomike dhe ecurine e tyre, efektet e pritura të thellimit të reformave strukturore e institucionale, masat e marra per zbutjen e krizes energjitike, efektet e politikave për konsolidimin e mëtejshëm të stabilitetit makroekonomik, parashikohet qe ne vitin 2003 dhe në 2-3 vitet pasuese rritja ekonomike te arrije ne nivelin 6 për qind.

• Pritet që thellimi i reformave strukturore të shoqërohet me përmirësim cilësor të klimës së biznesit, me rritje të investimeve dhe sipërmarrjes private të mbështetura nga një sektor bankar e financiar më i zhvilluar, me rritje të investimeve të huaja direkte. Qartësimi më i mirë dhe konsolidimi i të drejtave pronësore pritet të ketë efekte të ndjeshme në ekonomi, veçanërisht në bujqësi. Pritet gjithashtu thellimi i ndryshimeve strukturore në ekonomi në favor të degëve me dinamikë më të lartë rritjeje. Efekte të konsiderueshme pozitive pritet të ketë privatizimi i ndërmarrjeve strategjike, të cilat i janë nënshtruar ose po përgatiten t'i nënshtrohen një procesi intensiv ristrukturimi. Rritja e hapjes ekonomike, thellimi i procesit të integrimit rajonal, përfshirja e vendit në procesin e Asocim-Stabilizimit krahas përmirësimit të klimës së biznesit në përgjithësi, pritet të shoqërohen me rritjen e aftësisë konkurruese dhe potencialeve eksportuese të ekonomisë.

• Pavarësisht nga luhatjet e pendulit të klimës politike që mund të jenë edhe më të ndjeshme gjatë fushatave zgjedhore, pritet që të forcohet boshti i bashkëpunimi pozitë-opozitë, me efekte të drejtpërdrejta në thellimin e reformave institucionale dhe rritjen e kapaciteteve qeverisëse, te cilat do te japin nje ndikimin pozitiv ne zhvillimin ekonomik

• Konsolidimi i mëtejshëm i stabilizimit makroekonomik i parashikuar për vitet e ardhshme, me një nivel mesatar vjetor të inflacionit jo më të lartë se 3 për qind, me një defiçit buxhetor në ulje deri në nivelin 5,4 për qind në vitin 2006 (me një rritje të ndjeshme si të të ardhurave, ashtu edhe të shpenzimeve publike në raport me PBB), me një borxh publik me prirje rënëse për efekt të rënies së borxhit të brendshëm, me një qëndrueshmëri të paktën afatmesme të prurjeve valutore nga emigrantët, pritet të krijojë një mjedis të përshtatshëm për veprimin e faktorëve që kushtëzojnë arritjen e objektivit të rritjes ekonomike vjetore në nivelin 6 për qind.

• Për vitet e ardhshme pritet të përforcohen tiparet përfshirëse të rritjes ekonomike, duke siguruar një shtrirje më të gjerë në shtresat dhe zonat më të varfëra, si dhe qëndrueshmëria e saj. Përmirësimi i mëtejshëm i klimës së biznesit dhe gjallërimi i tij, prirja e zgjerimit të investimeve private, rritja dhe shtrirja më tej e aktivitetit të skemave të mikrokredisë dhe programet e tjera zhvilluese, pritet të shoqërohen me zgjerimin e shkallës përfshirëse të rritjes ekonomike dhe me uljen e papunësisë, sidomos në zonat me pak te zhvilluara te vendit.

• Objektivat për rritjes ekonomike per periudhen afatmesme 2003-2006 dhe për perforcimin e tipareve te saj te qendrueshmerise, perhapjes dhe perfshirjes, kane diktuar nevojen e permiresimit dhe rishikimit ete programit te masave ne sektoret e lidhur me ngushtesisht rritjen e ekonomike ne një periudhe afatmesme si: (1) zhvillimi i sektorit privat dhe atij financiar, (2) përmirësimi i klimës së biznesit, nxitja e investimeve te huaja dhe nxitja e eksporteve, (3) përmirësimi i situatës energjitike dhe zhvillimi ne teresi i infrastruktures, (4) përmirësimi i legjislacionit, forcimi i institucioneve dhe për rmirësimi i qeverisjes, etj.(referoju kapitujve perkates te ketij dokumenti)



Sipas Ministrisë së Financave.

Për të ruajtur pajtueshmërinë e të dhënave, nuk janë reflektuar ndryshimet që rezultojnë nga rivlerësimi i rritjes ekonomike për periudhën 1996-2000. Sipas këtij vlerësimi, rritja për çdo vit të kësaj periudhe në krahasim me vitin paraardhës ka qenë përkatësisht 9,1 për qind, -10,3 për qind, 12,7 për qind, 8,9 për qind dhe 7,7 për qind.

Për vitin 2002, vetëm nga 3 skema mikrokredie, Fondi i Financimit të Zonave Malore, Fondi i Financimit Rural dhe Fondacioni Besa, u realizua një tepricë kredie prej 19,9 milionë dollarë, ose 7,6 milionë dollarë më shumë se në vitin 2001. ë shtë zgjeruar shtrirja gjeografike, duke përfshirë edhe zona të largëta dhe më pak të zhvilluara të vendit. Numri i klientëve është shtuar me 23 përqind, ndërkohë që është rritur ndjeshëm edhe kredia mesatare.

Sipas vlerësimeve të INSTAT, duke e shtrirë metodën e re të vlerësimit të PBB (të zbatuar për vitet 1996-2000) edhe për vitet 2001 dhe 2002.

Rritja prej 5 perqind perfshin pervec bujqesise/blektorise edhe sektorin e agro-industrise dhe peshkimit ndersa rritjet e raportuara me siper prej 2,3 dhe 1,4 perqind perfshijne vetem sektorin e bujqesise/blektorise. Nderkaq raportohet se rritja e sektorit te agroindustrise ne vitin 2002 eshte 13 perqind krahasuar me vitin 2001 ndersa ai i peshkimit pati nje rritje prej 18,7 perqind

Sipas INSTAT, indeksi i çmimeve të prodhuesit për vitin 2002 pati një rritje prej 1,1 për qind në krahasim me vitin 2001, nga 3,8 për qind që ishte rritja në vitin 2001, krahasuar me vitin 2000. Megjithatë, sipas INSTAT, ky tregues për industrinë përpunuese u rrit me 9,59 për qind në vitin 2002, krahasuar me vitin 2001.

Prirja e ndryshimeve strukturore të importit në favor mallrave të destinuara për prodhim, veçanërisht makinerive e pajisjeve që shkojnë në sektorët më dinamikë të ekonomisë, është tregues i një roli pozitiv ristrukturues të importit.

[Gerrard]

• Megjithe kufizimet, ne funksion te pergatitjes se SKZHES u perdoren te dhenat e studimit te varferise, realizuar ne vitin 1998 (LCS) si edhe dy studime te tjera, te realizuara ne vitin 2000 (MICS) dhe 2001 (Studimi Cilesor i Varferise).

• Anketa e Matjes se Nivelit te Jeteses (LSMS2002) eshte vrojtimi i pare kampionar mbi varferine dhe pabarazine ne nivel familje. Informacioni i mbledhur nga ky vrojtim lejon analiza ne thellesi dhe ne shume dimensione te varferise mbeshtetura ne metodologji te njohura nderkombetare. Ajo te do ri-kryhet ne vitin 2005.

[Gerrard]

Varferia e matur nga niveli i te ardhurave dhe pabarazia

• Per qellimet e ketij studimi, u llogarit nje linje absolute varferie bazuar ne koston e nevojave baze (KNB) .Sipas linjes se plote te varferise, nje e katerta e popullsise Shqiptare eshte e varfer . Varferia ekstreme– e percaktuar nga linja ushqimore e varferise – eshte e ulet, me pak se 5% te popullsise nuk plotesojne nevojat baze per ushqim. Varferia eshte me e larte ne zonat rurale, me 66% te varfer me shume se ne Tirane dhe 50% me shume se ne zonat e tjera urbane.



• Pabarazia e vleresuar sipas nivelit te konsumit nuk eshte e theksuar dhe pothuajse ne te te njejtin nivel me vende te tjera te rajonit, sic vihet re edhe nga koeficienti Gini prej 0.28.
Permasat e varferise te matur “jo sipas te ardhurave”

• Pabarazite qe dalin ne pah ne varferine sipas dimensioneve jo-monetare jane me te spikatura se ato te verejtura duke i nisur vetem nga te ardhurat. Mbulimi i sherbimeve baze te infrastruktures eshte i perhapur pothuajse ne te gjitha zonat urbane, por shume me pak ne zonat rurale. Kjo nuk do te thote qe zonat urbane nuk vuajne nga probleme te kesaj natyre. Cilesia e sherbimit ne zonat urbane e ul ndjeshme aksesin real ne sherbim.

• Indeksi i Nevojave Baze te Paplotesuara (NBP) kombinon disa tregues baze dhe shpreh varferine ne raport me plotesimin ose te jo te ketyre nevojave njeheresh. Ajo qe ne vazhdim zbulojme se sa larg eshte fshati ne plotesimin e ketyre nevojave, ku varferia eshte 3 here me e larte se ne qytet.



• Arsimimi Shqiperia ka nivele te shume te larta te Alfabetizmit, sidomos midis moshave te reja ne qytete. Dallimet midis fshatit dhe qytetit jane te dukshme persa i perket ndjekjes se shkolles. Koeficienti i rregjistrimit ne shkollen tetevjeçare eshte i larte 93%, nderkohe qe ka diferenca te ndjeshme fshat qytet persa i perket rregjistrimit ne shkollat e mesme.



• Kequshqyerja. Sipas te dhenave te studimit, nje ne shtate femije ne Shqiperi paraqet mangesi te theksuara ne zhvillim, ndersa nje ne tre paraqet mangesi te lehta ne zhvillim.



• Pjesmarrja ne forcat e punes dhe papunesia. Ka nje korrelacion te forte midis varferise dhe papunesise ne Shqiperi, vecanerisht ne zonat rurale. Sipas perkufizimeve standarte te papunesise te ILO (Zyra nderkombetare e punes) norma e papunesise eshte pothuajse 10 perqind, por kjo shifer fsheh papunesine e gjere ne zonat rurale dhe nje numer te madh punetoresh te dekujaruar.



• Perfshirja dhe gjinia. Pabarazia gjinore verehet ne tregun e punes . Pjesmarrja e femrave ne tregun e punes eshte pothuajse sa dy te tretat e asaj te meshkujve.



• Pronesia zoterimi i kapitaleve. Zoterimi i tokes si dhe zoterimi i bagetive nuk perbejne nje kusht i mjaftueshem per te shpetuar nga varferia. Ndryshime te dukshme ekzistojne ne zoterimin e pajisjeve me afat te gjate perdorimi midis zonave rurale dhe urbane.

[Gerrard]

• LSMS 2002 ka arritur te profilozoje varferine tiparet me kryesore te seciles jane:

• Individet e varfer jetojne ne familje te medha dhe te reja. Rreth 40% e te varferve i takojne familjeve me 7 e me shume anetare. Incidenca e varferise nder me te rinjte eshte mbi mesataren e vendit. Pothuaj gjysma e te varferve ne Shqiperi jane nen moshen 21 vjec. Te moshuarit ne Tirane kane shkalle varferie nga me te ultat, rreth 12%.

• Zonat e thella ne Veri dhe ne Veri-Lindje te vendit jane me te varfra. Pothuaj gjysma e banoreve ne keto zona jane te varfer, dhe me shume se nje e pesta ne kete grup jetojne ne varferi ekstreme.

• Te varferit dhe shume te varferit kane koeficiente te ulet te rregjistrimit ne shkolla, veçanerisht ne arsimin e mesem. Te varferit perfitojne me pak nga sherbimet shendetesore. Kequshqyerja shfaqet me shume tek femijet e varfer nen 5 vjec, krahasimisht me jo te varferit, por jo ndjeshem.

• Shkalla e papunesise nder te varferit eshte pothuaj dyfishi i jo te varferve. Incidenca dhe ashpersia e varferise eshte me e larte ne familjet ku kryefamiljari eshte i papune. Ne familjet e varfra, burimi kryesor i te ardhurave eshte aktiviteti bujqesor dhe punesimi me page.

• Te varferit harxhojne me shume se gjysmen e buxhetit te tyre per ushqim (67%) dhe me pak per produkte jo-ushqimore(17%).

[Gerrard]

• Ne stadin aktual te zhvillimit te vendit ne rrugen e ekonomise se tregut,si rezultat I ndryshimeve te shpejta dhe te gjithanshme social-ekonomike dhe nen trysnine e dukurive te tilla qe bashkeshoqerojne tranzicionin si papunesia, varferia,flukset e larta te emigracionit,rritja e kriminalitetit dhe tronditja e vlerave tradicionale, eshte rritur prekshmeria sociale per shtresa dhe grupe te ndryshme te popullsise. Prekshmeria sociale e konceptuar si rrezik I margjinalizimit dhe perjashtimit social eshte e nderthurur dhe ushqehet nga varferia ekonomike.



• Sipas studimit te kryer nga Ministria e Punes dhe Ceshtjeve Sociale, “vleresimin e situates sociale dhe nevojave per sherbime te grupeve te rrezikuara” kryer ne e Projektit te Shperndarjes se Sherbimeve Sociale (mbeshtetur nga BB) rezultojne disa grupe vulnerable te shoqerise

* Femije ne rrezik – Femije (0-14 vjec) jetime biologjike dhe social,qe jetojne me nje prind,lypsat dhe ata qe punojne,qe nuk ndjekin shkollen,etj. te cilet perbejne 5,72% te te gjithe femijeve. Vleresohet se femijet ne rrezik ndeshen vecanerisht ne qarqet Kukes, Shkoder dhe Lezhe e cila eshte respektivisht 16,95%, 11,82% dhe 10,2%
* Te rinjte ne rrezik- te rinj (14-25 vjec) te papune,perdorues droge dhe alkoli,me sjellje kriminale ,etj. te cilet zene nje peshe prej 22,8% te te gjithe te rinjve. Vleresohet se te rinjte ne rrezik jane vecanerisht problem ne qarqet Kukes (55%), Shkoder (33%) dhe Leze (31,7%) kryesisht per shkak te paunesise por ato shfaqen dukshem edhe ne qarqet Berat (58%), Tirane (kryesisht ne bashki te tjera dhe jo ne bashkine e Tiranes Kavaje) (33,2%) dhe Gjirokaster (28%) perseri per efekt te papunesise nderkaq ne perdorues te droges shfaqen teper problematike ne Berat, Tirane, Kukes dhe Shkoder
* Grate ne rrezik- Gra te divorcuara,kryemailjare,te abuzuara,viktima te prostitucionit,etj. te cilat perbejne 5,16% te te gjithe grave. Ne te gjitha qarqet peshen kryesore e zene grate kryefamiljare dhe ato te divorcuara. Grate ne rrezik per shkakt te dhunes dhe prostitucionit shfaqen ndjeshem ne qarkun e Beratit dhe ne nje nivel me te ulet ne qarqet e Fierit dhe Elbasanit
* Te paaftet- mendore dhe fizike te ciles zene nje peshe prej 1,35% te te gjithe popullsise me nje shperndarje thuajse te njejte te peshes ne te gjitha qarqet. Por ne lidhje me te paaftet paraplegjike dhe tetraplegjike ndeshen me shume ne qarqet Berat, Diber dhe Fier
* Te moshuarit ne rrezik- Qe jetojne vetem, te abandonuar,me te ardhura te pamjaftueshme te paafte per ti sherbyer vetvehtes etj. Te cilet perbejne rreth 12,7% te totalit te te moshuarve dhe qe ndeshen me shume ne Berat, Gjirokaster, Shkoder dhe Kukes me mbi 20% te totalit te te moshuarve.



• Mbi bazen e ketij studimi eshte pergatitur edhe harta e shperndarjes se nevojave sociale ne te cilen po bazohet edhe reformimi i sistemit te sherbimeve e te perkkrahjes sociale



• Varferia si dukuri shumedimensionale qendron ne rrenje te mjaft problemeve sociale te shfaqura ne periudhen e tranzicionit. Ajo prodhon perjashtim social dhe krijon terrenin per rritjen e shkalles se riskut,margjinalizimit dhe izolimit social te grupeve te pafovorizuara te shoqerise. Grupet e pafavorizuara dhe ne risk te shoqerise dhe varferia perfaqsojne dy kategori fleksibel ,te nderthurura dhe qe ushqejne njera-tjetren .Varferia ekonomike reflektohet ne problemet sociale me te cilat ballafaqohen sot te moshuarit e vetmuar, pensionistet, femijet e rruges, te paaftet, te rinjte e papune dhe me sjellje kriminale, viktimat e droges,grate kryefamiljare, femijet e perfshire ne format e keqija te punes, braktisja e shkolles etj.



• Nepermjet kombinimit te te dhenave te LSMSse dhe te problemeve sociale verehet se varferia dhe problemet sociale mbivendosen dhe perforcojne njera tjetren vecanerisht ne zonat Veri dhe verilindore te vendit si dhe ne zonat rurale. Sipas vleresimit te treguesve te integruar te perjashtimit social (qe pershin treguesit e varferise dhe grupeve ne rrezik) rezulton se Rrethet Kukes, Diber, Bulqize jane rrethet me tregues me te larte te perjashtimit social dhe pasohen me rrethet rrethet e tjera te zones veri dhe verilindore por situata eshte problematike edhe ne rrethet e zones qendrore



D.4 Vleresime Perfundimtare Dhe Implikimet Perkatese ne Politika dhe Masat Publike Afatmesme 2003-2006



• Per rrjedhoj politikat duhet t'i pergjigje nivelit dhe profilit te varferise (monetare dhe jo-monetare) si dhe te kombinimit te saj me problemet sociale e te ekzpozimit ndaj riskut:

• Varferia duket se ka nje dimension rajonal dhe gjeografik. Duke perdorur te gjitha definicionet, fshati me pergjithesi dhe zonat malore ne vecanti jane te varfera . Kjo duhet te influencoje programet dhe politikat e ardhshme per uljen e varferise ne keto zona.

• Varferia prek me shume te rinjte, gje qe duhet te marret parasysh per arritur nje targetim me te mire te varferise dhe programeve sociale.

• Ne marrjen e vendimeve, dimensioni jo monetar i varferise duhet te kete te njejten vemendje si ai i varferise monetare.

• Sipas analizave, shume familje jane shume prane linjes se varferise dhe varferia e tyre nuk eshte shume e thelle dhe e ashper. Transferta te targetuara mire, do te bejne qe te kete arritje te ndjeshme ne zbutjen e varferise.

• Varferia, papunesia dhe nen punesimi jane shume te lidhura me njera tjetren. Nen punesimi eshte i perhapur ne zonat rurale. Kjo eshte e lidhur me probleme strukturore te fermave ne Shqiperi. Jane te domosdoshme politika me efektive punesimi per te siguruar vende pune te qendrueshme ne sektorin jo-bujqesor ne zonat rurale.

• Arsimi paraqet tregues shume te larte. Sfida ne kete dimension lidhet me rritjen e numrit te te rregjistruarve ne shkollat e mesme dhe kurse trainimi. Arsimi pas tetevjeçar duhet te jete pjese e strategjise se qeverise per reduktimin e varferise.

• Diferencat gjinore dalin ne pah, kur studojme tregun e punes. Ndoshta do te ishte e nevojshme qe problemet gjinore te jene me ne fokus te politikave te punes .



• Zhvillimi dhe modernizimi i vendit, i ndikuar nga reformat e tranzicionit dhe tashme nga rritja e vazhdueshme ekonomike, po kontribuon ne permiresimin e standarteve te pergjithshme te jeteses. Perfitimet, sidoqofte, jane me te dukshme ne zonat urbane, vecanerisht ne Tirane, ndersa ato rurale si edhe te thella malore, jane thuajse te harruara. Nje nga mundesite e reduktimit te varferise ne keto zona duhet te konsiderohet lidhja me zhvillimin dhe rritjen ekonomike



• Bazuar ne rezultatet e LSMS 2002 te cilat per shkak te metodologjise jane te ndryshme nga ato te perdorura ne pergatitjen e SKZHESse ne vitin 2001, por edhe per faktin qe ne periudhen 1998-2002 zhvillimi ekonomik dhe social si dhe politikat dhe masat kane dhene efektet e tyre reduktuese te varferise, ne kete dokument jane rishikuar dhe permiresuar objektivat afatmesme dhe afatgjata te reduktimit te varferise dhe te zbutjes se problemeve sociale ne perputhje edhe me Objektivat e Zhvillimit te Mijevjecarit si dhe politikat dhe instrumentat perkates te cilat pasqyrohen ne kapituj perkates te ketij dokumenti.



• Per periudhen afatmesme 2003-2006 synohet renia e nivelit te varferise absolute ne 20% dhe e varferise eksptreme ne nivelin e 3-4%. Po keshtu synohet qe te ulen ndjeshem dimensionet jo-monetare te varferise si dhe te zbuten e lehtesone problemet soaiale dhe dimensionet e kategorive ne risk

Perkufizimi i paunesise sipas ILOs I perdorur ne LSMS 2002 kupton: adult mbi 15 vjec, qe nuk ka punuar 4 javet e fundit dhe qe eshte I gatshem te filloje pune brenda dy javeve. Por sipas nje perkufizimi te dyte te LSMSse sipas te cilit tek te te papunet futen edhe te dekujaruarit, sezonaledt dhe te pushuarit niveli i paunesise rezulton 15,4% ndersa sipas nje perkufizimi te trete ne te cilin tek te papunet futen edhe individet qe kane punuar me pak se 15 ore ne jave ne sektorin e bujqesise niveli I paunesise rezulton 19,1 %. LSMS jep te dhena te detajuara per shperndarjen e papunesise ne qytet dhe fshat sipas secilit perkufizim. Sipas perkufizimit te Ministrise se Punes dhe Ceshtjeve Sociale per papunesine: Adult mbi 16 vjec, punekerkues i papune qe regjistrohet ne zyrat e punesimit, papunesia rezulton 13%

(*) kur familja nuk ka fare rrjet te ujit te pijshem apo WC me kanalizim

(**) vleresim subjektiv per rastet kur shtepia eshte e papershtatshme per banim ose ne ndertim e siper

(***) kur ka nderprerje energjie per me shume se 6 ore ne dite



Sipas LSMS rezulton se niveli i varferise ne rrethet Kukes, Has, Tropoje, Diber, Malesi e Madhe, Bulqize, Librazhd, Gramsh niveli i varferise eshte 46%. Sipas Ministrise se Punes dhe Perkkrahjes sociale ne te njejta rrethe numri i familjeve qe marrin ndihme ekonomike eshte rreth 33% e totalit te familjeve qe marrin ndihme ekonomike

Edhe sipas Ministrise se Punes dhe Perkrahjes Sociale ndihma ekonomike ne komuna e rretheve Kukes, Has, Tropoje, Diber, malesi e Madhe, Librazhd, Gramsh ze rreth 80% te totalit te familjeve qe marrin ndihme ekonomike ne keto rrethe dhe njekohesisht numri i familjeve qe marrin ndihme ekonomike ne keto komuna varion ne intervalin 40-95% e totalit te familjeve ne ketyre komunave. Kjo tregon se ndihma ekonomike per zonat rurale eshte e perqendruar ne ato zona ku sasia e tokes per fryme eshte e ulet ndersa ne zonat rurale fushore ndihma ekonomike ze nje peshe me te ulet. Kjo per faktin se ndihma ekonomike ne zonat rurale varet nga shkalla e posedimit te tokes ndersa ne zonat urbane nga te ardhurat e familjes.

Ne baze te informacionit te disponuar nga MPCS, pabarazia midis meshkujve dhe femrave nuk ka te beje me pagat. Pagat jane te njejta per pune te barabarta. Kjo pabarazi eshte e lidhur me aksesin qe kane femrat per pjesemarrje ne sektore te ndryshem ne tregun e punes. Kjo ndodh pasi ne tregun e punes deri tani mbisundojne aktivitete qe mundesojne ne mase me te madhe punesimin e meshkujve.

[Gerrard]

(i) “Përmirësimi i shërbimeve shëndetësore dhe arsimore dhe (ii) përmirësimi i infrastrukturës dhe i shërbimeve jetësore ndaj popullsisë përbëjnë fusha prioritare të Strategjisë, që kërkojnë vëmendje të veçantë; (iii) reformimi institucional dhe (iv) rritja ekonomike përbëjnë shtyllat e Strategjisë; (v) qëndrueshmëria makroekonomike dhe (vi) mbështetja sociale janë kushte për realizimin e Strategjisë”

• Bazuar ne kete perqasje, u zhvillua dhe u zbatua programi i masave publike prioritare gjate periudhes se raportimit. Ne kete kapitull analizohet ecuria e masave me kryesore per te gjitha drejtimet prioritare te tyre, ndersa ne anekset e ketij dokumenti jepen te dhena te hollesishme mbi ecurine e indikatoreve te progresit dhe shkallen e realizimit te masave prioritare.

• Per cdo bllok te masave prioritare jepen objektivat dhe drejtimet e masave per periudhen afatmesme 2003-2006. Informacion me i hollesishem jepet ne anekset e ketij dokumenti qe perfshijne ecurine e projektuar apo te priteshme te indikatoreve te progresit deri ne vitin 2006 si dhe ne matricen e programit te masave publike prioritare 2003-2006.