Ekonomia (S.K.ZH.E.S.)

[Gerrard]

• Në kuadrin e masave publike prioritare të parashikuara në SKZHES, gjatë vitit 2002:

• U miratua strategjia e zhvillimit te eksporteve;

• U hartua projektligji per krijimin e Agjencise se Nxitjes se Eksporteve, që pritet te miratohet nga parlamenti brenda gjashtëmujorit të parë 2003;

• Perfunduan negociatat bilaterale me vendet nenshkruese te Memorandumit te Mirekuptimit per Liberalizim dhe Lehtesim te metejshem te Tregtise Rajonale, ndërsa MTL me Maqedoninë hyri në fuqi që nga muaji gusht 2002.

[Gerrard]

• Ristrukturimi dhe fuqizimi i tregut financiar u karakterizua nga keto zhvillime:

• Megjithëse e shpallur në procesin e privatizimit duke kaluar procedurat formale të përcaktuara për këtë qëllim, Banka e Kursimeve nuk arriti të privatizohet por ajo ka hyre ne nje proces ri-strukturimi dhe po permireson dukshem performancen e saj;

• Duke filluar nga muaji tetor i vitit 2002, depozitat e qytetarëve sigurohen sipas ligjit nr. 8873, datë 29 mars 2002 “Për sigurimin e depozitave”. Që nga ky muaj ka filluar të funksionojë edhe Agjensia e Sigurimit të Depozitave;

• Këshilli Mbikqyrës i Bankës së Shqipërisë ka miratuar “Manualin për Marrjen e Masave Korrektuese”. Gjithashtu, ka vazhduar publikimi periodik i të dhënave për sistemin bankar dhe per përfshirjen në sistemin e raportimit statistikor të subjekteve financiare jobanka;



• Zhvillimi i tregut financiar ka njohur progres edhe në segmentet e tjera të tij:

• Gjatë vitit 2002 u realizuan përmirësimi i bazës ligjore dhe rregullative për funksionimin e Bursës së Tiranës. Institucioni i Bursës gjithashtu u shkëput nga Banka e Shqipërisë duke u krijuar si institucion i pavarur;

• Tregu i sigurimeve gjithashtu është zgjeruar si në shërbimet e reja ashtu dhe zgjerimin rajonal të tyre. Ndërkohë, progres po shënohet edhe në përgatitjen për privatizimin e shoqërisë shtetërore të sigurimeve INSIG e cila pas hapjes se suksesshme te aktivitetin ne Kosove mori licence per hapje aktiviteti edhe ne Maqedoni.



• Nxitja e përmirësimit të shërbimeve bankare u shoqerua me efektet e meposhtme:

• Realizimi i RTGS, i cili zbatohet në kuadrin e asistencës tekniko-financiare të Bankës Botërore qysh në vitin 2001 dhe pritet te perfundoje ne fund te 2003;

• Në fund të vitit 2002 sistemi bankar në Shqipëri përbëhej prej 14 bankave tregtare, nga 10 banka që ishin në vitin 1997. Gjatë vitit 2002 u hapën 9 degë të reja dhe 1 agjenci e bankave që operojnë në treg. U shtuan në mënyrë të ndjeshme zyrat e këmbimit valutor, nga 38 që ishin një vit më parë në 58 në fund të vitit 2002;

• Një zhvillim i rëndësishëm është shënuar gjithashtu në zgjerimin e aktivitetit të skemave të mikrokredisë. Sot veprojne 7 skema te mkrokredise, te cilat e kane shtrire aktivitetin e tyre kredidhenes edhe ne zona te reja te vendit perfshire edhe zonat me te varfera, nderkohe qe rezulton nje rritje e ndjeshme te numrit te kredive si dhe e mases mesatare te kredise; (Ne tabelen jepen rezultatet e 3 prej tyre)

• Banka e Shqipërisë ka thjeshtuar kërkesat për dhënien e miratimit për zgjerimin e rrjetit brenda territorit të Republikës së Shqipërisë. Në të gjitha rastet janë miratuar zgjerimet e rrjetit për arsyen e vetme se gjendja financiare e bankave vlerësohet si e shëndoshe.

[Gerrard]

• Mbeshtetja e zhvillimit te sektorit privat per periudhen afatmesme 2003-2006 do te vazhdoje sipas drejtimeve prioritare dhe instrumentave tashme te adoptuar ne baze te te cilave qendron forcimi i institucioneve te tregut, rritja e shkalles se mbeshtetjes financiare nepermjet zhvillimit te sektorit financiar, rritja e shkalles se informimit dhe modernizimit, te permiresit te sherbimeve publike per biznesit, vazhdimit te politikes se hapjes ekonomike. Politikat dhe masat do te vazhdojne te zbatohen duke perfshire gjithnje e me shume komunitetin e biznesit.



• Masat publike prioritare në përmbushjen e këtij objektivi, konsistojnë në vazhdimin e reformave strukturore tashmë në proces, në të gjithë komponentet themelore. Përveç masave specifike tashmë të parashikuara në SKZHES, zhvillimi i sektorit privat do të lehtësohet edhe nëpëmjet një numër masash ndërsektoriale, të tilla si përmirësimi i qeverisjes, zbatimi i legjislacionit në pëmbushjen e detyrimeve kontraktore dhe të pronësisë, zhvillimi i infrastrukturës dhe në veçanti përmirësimi i situatës në sektorin energjitik, reformat e sistemit gjyqësor, forcimi i konkurencës së lirë në treg etj.



• Pas finalizimit te studimit te barrierave administrative mbi zhvillimin e biznesit privat dhe tërheqjen e investimeve të huaja të realizuar nga FIAS, në mars të vitit 2003, qeveria është angazhuar ne krijimin e nje grupi nderministror me qellim prioritizimin e veprimeve per koordinimin e programeve qeveritare sipas rekomandimeve të ofruara. Ky dokument, i është nënshtruar një diskutimi të gjerë me gjithë grupet e interesit (komunitetin e biznesit, shoqërinë civile, donatorët, etj) dhe aktualisht janë krijuar dhe funksionojnë grupe pune, sipas linjave themelore të reformave të propozuara. Përfshirja e përfaqësuesve të sektorit privat në këto grupe është siguruar në nivele drejtuese dhe sipas një kalendari kohor dhe veprimesh prioritare të miratuara, reformat do të vazhdojnë të thellohen.



• Në një plan më afatgjatë, politikat qeveritare në drejtim të mbështetjes dhe nxitjes së sektorit privat, parë dhe në këndvështrimin e detyrimeve që burojnë nga Marrëveshja e Asocim Stabilizimit me Bashkimin Europian, do te synojnë në:

• harmonizimin e legjislacionit dhe praktikave me standartet e BE ne menyre qe sektori privat të aftësohet të konkurojë në tregjet ndërkombëtare;

• sigurimi i shfrytëzimit të qëndrueshëm të burimeve natyrore ;

• rritjen e produkteve me vlerë të shtuar përmes prodhimit me porosi dhe diversifikimit të eksporteve;

• krijimin e burimeve të reja të të ardhurave ekonomike përmes diversifikimit të produkteve dhe tregjeve të shitjeve.



• Marrëveshjet e tregtisë së lirë të përfunduara gati me gjithë vendet e rajonit dhe regjimi tregtar që do të negociohet në kuadër të Marrëveshjes së Asocim Stabilizimit, përbëjnë një oportunitet për komunitetin e biznesit. Rritja e konkurueshmërisë së ekonomisë, në tërësi, do të përbëjnë boshtin e reformave strukturore në vitet në vazhdim, në mënyrë që biznesi vendas dhe ai i huaj të përfitojë nga këto oportunitete të reja të krijuara.



• Fuqizimi i sektorit bankar dhe zhvillimi i tregut financiar do të përbëjnë një drejtim të rëndësishëm të reformave strukturore. Privatizimi i bankës shtetërore pritet të japë një ndikim të fuqishëm në rritjen e konkurrencës në këtë sektor dhe do të shërbejë si nxitje për rritjen e tregut ndërbankar dhe lidhjen e tij me sektorin privat. Drejtim i rëndësishëm do të mbetet fuqizimi i sistemit të mbikëqyrjes së tregut, harmonizimi i legjislacionit me standardet e Bashkimit Europian dhe përmbushja e detyrimeve që burojnë në furnizimin e shërbimeve financiare sipas praktikave europiane. Nga ana tjetër, përfshirja në sistemin e monitorimit dhe mbikëqyrjes edhe të institucioneve financiare jobanka, do të ndikojë në rritjen e qëndrueshmerirë së sistemit dhe rritjen e besimit të publikut ndaj institucioneve.

[Gerrard]

Energjia

• Sistemi Elektroenergjetik Shqiptar vazhdoi të përballet me probleme te medha e te veshtira edhe gjatë vitit 2002. Për plotësimin e nevojave, importet kanë ardhur në rritje në raport me vitet e kaluara. Keshtu per vitin 2000 importi i energjise elektrike ishte 17.46% i konsumit te vendit, per vitin 2001 ky import ishte 32.5% dhe per vitin 2002 ishte 42.3%. Subvencionet nga buxheti per sektorin e energjisë arriti në 7.5 miliardë lekë për vitin 2002. Nga ana tjeter si rezultat i krijimit te rezervave ujore situata e prodhimit te energjise paraqitet mjaft me e mire ne fundt te vitit 2002 dhe per vitin 2003. Me qëllim përmirësimin e situatës në sektor, gjatë vitit 2002, në përputhje me objektivat e vendosura në SKZHES është punuar në disa drejtime prioritare:



Përmirësimi i treguesve ekonomik dhe financiar të kompanisë KESH

• Permiresimi i treguesve ekonomike dhe financiare te KESH eshte konsideruar si nje kusht themelor per arritjen e te gjithe objektivave te tjere strategjike te sektorit. Per kete qellim jane aplikuar masa te forta penalizuese per abuzuesit, shkeputja e tyre nga rrjeti, nderprereja e furnizimit me energji ne proprocion me shkallen e mos-pagimit sipas zona gjeografike dhe po synohet qe masat te zbatohen ne menyre te diferencuar ne cdo konsumator, zbatimi i metejshem i instalimit te matesave te rinj, forcimi i disiplines brenda KESH por nga ana tjeter edhe fushate ndergjegjesuese dhe promovuese te pagimit te energjise:



• Per rrjedhoj, Treguesit e humbjeve te energjise elektrike ne rrjet dhe arketimeve, per vitet 2000-2001 dhe 2002, per Sh.a.KESH-in (pa kompanite pilot), kane permiresim te ndjeshem nga viti ne vit dhe paraqiten si me poshte:

Viti 2000 Viti 2001 Viti 2002

Realizimi Realizimi Realizimi

Humbjet 43.4% 38.1% 35.3%

Arketimet 61.56% 84.53% 89.9%



Liberalizimi gradual dhe përmirësimi i kuadrit ligjor në sektorin e energjisë.

• U vendos rritja e metejshme e cmimit tavan te energjise sebashku me masat kompensuese per te varferit dhe kategori sociale ne nevoje qe ishte nje hap i vendosur drejt krijimit te mundesise per mbulimin e kostove te sektorit.



Fuqizimi i kapaciteteve importuese, transmetuese dhe shperndarese

• Gjate vitit 2002 kane vazhduar investimet te konsiderueshme ne linjat e interkoneksionit, ne sistemin e transmetimit dhe ne sistemin e shperndarjes. ( a mund te jepet nje shifer globale?) Si rezultat jane kapercyer problemet e kufizimeve teknike te importimit, jane permiresuar treguesit e sistemit te transmetimit si dhe jane fuqizuar kapacitete dhe performancat e sistemeve te shperndarjes ne shume zona te vendit duke mundesuar qofte nje furnizim me te shumte por edhe me te qendrueshem dhe me fuqine e nevojshme te me shume konsumatoreve si dhe ne zona me te gjera gjeografike.



Organizimi i ri i sektorit elektro-energjetik

• Ka filluar proçesi i riorganizimit te Sh.a.KESH-it ne thelb te te cilit eshte ndarja e saj ne tre divizione (prodhim, transmetim, shperndarje). Nderkohe kane vazhduar pergatitjet per hapjen e procesit te privatizimit ne sektor sipas planit strategjik ne prodhim dhe ne shperndarje.



Reformat per periudhen afatmesme 2003-2006

• Sipas programit afatmesme per sektorin nga nje ane do te vazhdje me vendosmeri zbatimi i masave per forcimin e dispilines se sektorit por nga ana tjeter do te zbatohen edhe investimet per rritjen e prodhimit, fuqizimin e transmetimit dhe shperndarjes, per ristrukturimin e KESH, per integrimin e rrjetit ne ate rajonal dhe europian si dhe masat per nxitjen e perdorimit te burimeve alternative per gjenerimin e energjise elektrike (termo, e eres) duke hapur mundesite per futjen e sektorit privat ne prodhim e energjise elektrike.



• Në mënyrë më specifike, objektivat konsistojnë në (i) krijimin e një sektori financiarisht dhe teknikisht të shëndoshë, nëpërmjet përmirësimit të menaxhimit të sistemit dhe burimeve dhe përmirësimin e shërbimit ndaj konsumatorëve; (ii) përmirësimin e kuadrit ligjor dhe rregullator, nëpërmjet mbështetjes së autoritetit rregullator të energjisë; (iii) thellimin e riorganizimit të kompanisë KESH duke e ndarë ne tre kompani; (iv) përgatitja e procesit të privatizimit të shpërndarjes dhe gjenerimit dhe tërheqja e investimeve private në sektor; (v) pjesëmarrja në tregjet rajonale dhe europiane të energjisë. Një numër programesh qeveritare për përmirësimin e situatës në këtë sektor tashmë janë hartuar dhe në proces zbatimi. Sipas programit tashmë të miratuar, parashikohet që deri në vitin 2006, reduktimi i humbjeve në rrjet të arrijë në rreth 30 për qind, ndërsa si rrjedhojë e përmirësimit të arketimeve, niveli tyre të arrijë në 96 për qind, nga 89.9 në vitin 2002. Me qëllim diversifikimin e burimeve të furnizimit me energji, një numër projektesh janë tashmë të rakorduara dhe me donatorët, si ndërtimi i TEC në Vlorë, projektet e rehabilitimit të kaskave të hidrocentraleve, vazhdimi i fuqizimit të rrjetit të transmetim-shpërndarjes së energjisë, sigurimi dhe instalimi mjeteve matëse të energjisë, etj.

[Gerrard]

• Zgjerimi dhe rritja e kapaciteteve te infrastruktures se transportit ka perbere nje objektiv proritar. Per kete qellim:

* jane realizuar investime te medha publike nga buxheti dhe me mbeshtetjen e partnereve nderkombetare per i) rehabilitimin dhe zgjerimin e korridoreve te medha rrugore perendim-lindje dhe veri-jug e te segmenteve lidhes me rajonin si dhe te rrugeve te tjera te rendesise kombetare ii) shtim dhe rehabilitim i rrugeve rajonale, urbane dhe rurale ne perputhje si me tendencat e zhvillimit ekonomik dhe domografik por edhe me objektivat per rritjen e aksesit te zonave te varfera te vendit ne rrjetin rrugor. Gjithashtu jane rritur shpenzimet per mirembajtjen e nje rrjeti te shtuar rrugor. Kalimi i pronesise dhe mirembajtjes se rrugeve rurale dhe urbane ne organet e qeverisjes vendore, si dhe kalimi gradual i mirembajtjes se rrjeteve rrugore ne kontrata sipermarrjeje (drejt privatizimit), pritet te japin efekte pozitive ne kete drejtim.
* jane kryer investime per rritjen e kapaciteteve perpunuese ne portet e Durresit, Vlores, Shengjinit, Sarandes dhe po vazhdon programi i investimeve sipas projekteve perkatese. Jane rritur kapacitetet perpunuese ne aeroportin e Rinasit dhe ka nisur procesi i tenderit per nje kontratet koncensionare per administrimin e tij.



• Nje progres i shpejte dhe cilesor eshte shenuar ne sektorin e telekomunikacioneve ne te cilin sherbimi mobile ka arritur ne rreth 800.000 abonente nga rreth 400.000 ne vitin 2001, eshte shtuar numri i abonenteve te telefeonise fikse, eshte rritur ndjeshme numri i perdoruesve te internetit si dhe kane filluar efektet e para te rritjes se penetrimit nepermjet zhvillimit te telefonise rurale. Po zbatohet plani i masave per pergatitjen e privatizimit te Albtelekom si dhe te hapjes se licences se re te telefonise celulare. Ne proces reformimi ka hyre edhe sherbimi postar nderkohe qe eshte hapur mundesia e sherbimeve private ne kete drejtim.



• Objektivat themelore afatmesme 2003-2006 në zhvillimin e transporteve dhe telekomunikacioneve mbeten krijimi i një rrjeti të infrastrukurës moderne që të lehtësojë kostot e transaksioneve ekonomike për agjentët ekonomik dhe të lehtësojë varfërinë, veçanërisht në zonat rurale. Për këtë qëllim, masat e programuara, në përfundimin e rrjeteve rrugore kombëtare dhe të përfshira në rrjetin paneuropian të transporteve, së bashku me thellimin e komercializimit të shërbimeve në gjithë sektorët që përfshin infrastruktura (rrugore, detare, ajrore) dhe përmirësimet e kuadrit rregullator dhe institucional, do të vazhdojnë të përbëjnë prioritetet themelore të punës së qeverisë. Përmirësimet në rrjetin rrugor urban dhe rural dhe përmirësimi i sistemeve të mirëmbajtjes së rrjetit rrugor do të përbëjnë një prioritete në përmirësimet e rrjetit të infrastrukturës rrugore. Nga ana tjetër, do të vazhdojnë projektet në transportin ajror dhe tërheqjen e investimeve private në këto projekte. Thellimi i liberalizimit në sektorin etelekomunikacionit, shtrirja dhe zgjerimi rrjetit telefonik edhe në zonat rurale dhe nxitja e shoqërisë së informacionit, do të jenë drejtime të rëndësishme të zhvillimit të sektorit privat në këto fusha, së bashku me veprimet qeveritare në funksion të adoptimit të politikave mbështetëse dhe nxitëse.

[Gerrard]

• Sektori i furnizimit me uje te pijshem ka kaluar ne nje periudhe problemesh te medha si te kapaciteteit te tij furnizues, te shtrirjes dhe aksesit, te garantimit te cilesese por edhe te gjendjes financiare dhe administrimit. Ne kete drejtim jane marre masa te rendesishme si kryerja e investimeve te konsiderueshme ne sektor qe ka cuar ne rritjen e shkalles se furnizimit nga 2-3 ore ne dite ne 6-9 ore ne dite per rreth 1 milion banore ne disa zona urbane dhe rurale te vendit, rritjen e kontrollit mbi cilesine e ujit etj. Reforma manaxhuese e sektorit ka qene nje tjeter prioritet. Eshte thuajse ne perfundim transformimi i ndermarrjeve te ujesjellesave ne shoqeri publike si dhe ka filluar procesi pergatitor per kalimin e pronesise dhe te administrimit ne qeverisjen vendore proces ky qe po haromizohet me privatizimin nepermjet koncensionit te te disa nga shoqerite me te madha te furnizimit me uje te cila jane kryer (psh. Ne Elbasan) apo jane ne proces e siper (Durres, Fier, Lezhe, Sarande, Kavaje, Berat-Kucove etj). Gjate vitit 2002 jan rritur ne pergjithesi tarfat e ujit duke synuar mbulimin e kostove, eshte forcuar disiplina administraive ne sektor dhe per pasoje eshte rritur shkalla e faturimeve dhe e mbledhjes se pageses nga 54% ne vitin 2001 ne 65% ne vitin 2002 si dhe jane prere shume lidhje ilegale ne rrjetet e ujesjellesave.



• Reforma ne sektor per periudhen afatmesme 2003-2006 do te vazhdoje ne drejtim te forcimit te disiplines, privatizimit dhe decentralizimit, si dhe kryerjes se investimeve te medha publike. Masat e ndërmarra nga autoritetet qeveritare gjatë vitit të fundit kanë demonstruar ndikime pozitive në drejtim të rritjes së eficiencës në sektorin e furnizimit me uji. Ndërsa Qeveria është e ndërgjegjëshme se përmirësimet rrënjësore në furnizimin me uji të popullsisë janë një objektiv afatgjatë, për shkak të vetë gjendjes së tij dhe nevojave mjaft të mëdha për investime të kërkuara, reformat e propozuara në dokumentet strategjike të sektorit, do të ofrojnë përfitime në vazhdim. Kështu, do të vazhdojë reforma e decentralizimit në varësi të pushteteve lokale, praktikat e dhënieve me koncension dhe formave të tjera të pjesëmarrjes së sektorit privat, përsosjet e politikave të çmimit, duke reflektuar kostot e ndërhyrjeve në rrjete dhe përmirësimet e cilësisë së shërbimit ndaj popullatës, etj. Gjithashtu, pritet të miratohet edhe strategjia rurale e furnizimit me uji dhe kanalizimeve, bashkë me strategjinë kombëtare për këtë sektor. Përfundimi i projekteve që janë aktualisht në zbatim, së bashku me masat e tjera të propozuara, pritet të japin efekte pozitive në përmirësimin e cilësisë së shërbimeve ndaj konsumatorëve.

SKZHESE-Permbledhje Ekzekutive faqe 14, paragrafi 25

Ne fillim te vitit 2003 filloi aktivitetin qendra e pare e Arbitrzhit dhe Ndermjetesimit Tregetar (nje qendre e pavaruru e regjistruar si OJF themeluesit e te cilit jane nje grup juristesh te pavaruru) si produk i nje projekti te Qeverise me mbeshtetjen e WB.

ketu duhen konsideruar si problemet e medha qe u shfaqen gjate vitit 2002 por edhe efektet e uljes ne pergjithesi te tarifave doganore ne kuadrin e zbatimit te marrveshjes se anetaresimit ne OBT si dhe te hyrjes ne fuqi te disa marrveshjeve te tregetise se lire me vendet e rajonit te Ballkanit.

Diferencat e medha mes te dhenave mbi te ardhurat ne tatime perkundrejt doganave duhet te korigjohen me efektet e disa ndryshimeve qe u adoptuan ne vitin 2002 ne strukturen dhe ne menyren e arketimit te detyrimeve fiskale si psh menyra e re e arketimit te TVSH per importin e energjise elektrike, importeve te makinerive etj.

Ne krahasim me periudhen janar – shkurt te 2002, gjate te njejtes periudhe ne vitin 2003, administrata tatimore mblodhi rreth 25 perqind me shume te ardhura tatimore. Pozitiv eshte sidomos fakti se gjate ketyre dy muajve jane arritur rezultate te mira ne realimin e te ardhurave nga TVSH dhe nga akcizat, ku rritja eshte perkatesisht 28 dhe 50 perqind. Vetem ne keto dy zera jane arketuar rreth 500 milion leke me shume. Edhe doganat rezultojne me rreth 520 milion leke me shume per te njejten periudhe. Te administratat kane nisur nje aksion te gjere kunder evazionit fiskal.

Portofoli i kredisë përfshin edhe tepricën e kredisë të transferuar pranë ATK-së, 8.7 miliardë lekë.

[Gerrard]

Arsimi

• Në përputhje me aspiratat kombëtare dhe Programin e Qeverisë, MASH ka formuluar si drejtim themelor politik zhvillimin e sistemit arsimor kah standardeve arsimore evropiane. Për vitin 2002 shpenzimet publike në arsim përbëjnë 3,4% e PBB dhe 11% të shpenzimeve të përgjithshme publike. Në vitin 2001 këta tregues kanë qenë përkatësisht 3,1% dhe 9,8%.



• Në kuadrin e rritjes së efektivitetit të administrimit publik, gjatë vitit 2002: i) MASH përfundoi ristrukturimin e saj, me mbështetjen e Bankës Botërore; ii) U hartua Rregullorja e re e Ministrisë, e cila mundëson më mirë përqëndrimin e veprimtarisë së stafit të saj në çështje thelbësore të politikave arsimore iii) U ngrit Këshilli i Ministrit, i përbërë nga përfaqësues të siguruesve dhe klientëve të shërbimit arsimor. Vendimet politike të Ministrit kalojnë paraprakisht për shqyrtim nga ky Këshill iv) Nisi trainimi i stafit të Ministrisë nga ekspertë të huaj.



• Në kuadrin e rritjes së pjesëmarrjes në arsimin bazë përmendim se:

• Në shkallë kombëtare braktisja e shkollës ka ardhur duke rënë. Në vitinshkollor 1998-1999 ajo ka qenë 3.2%; 1999 – 2000 u ul në 2.8%, kurse në vitin shkollor 2001 – 2002 zbriti në 2.4%. Per vitin shkollor ne vazhdim, projeksioni i nivelit te braktisjes se shkolles ne shkalle kombetare eshte 1.8%. Në vitin shkollor 2001-2002 kanë vazhduar shkollën e mesme 64 % e nxënësve, të cilët kanë përfunduar arsimin bazë. Për vitin shkollor 2002-2003 ky tregues është 66 %.

• Paketa ligjore për mbështetjen financiare të fëmijve të familjeve të varfëra, e parashikuar për vitet 2002-2004, eshte ende ne process pergatitjeje por jane operative 6,4 milionë USD kontributet e donatorëve të huaj, të përfunduara në vitin 2002 ose do të përfundojnë deri në vitin 2004, posaçërisht për lehtësimin e kushteve të fëmijve të shtresave dhe të zonave me nivel të lartë të varfërie .

• Në pajisjen e nxënësve me tekste MASH ka siguruar që të mos ketë ndryshime ndërmjet zonave rurale dhe urbane. MASH parashikon perdorimin falas te librave në vitin e ardhshëm shkollor për arsimin bazë me ri-kthim dhe ri-perdorim.

• Në krahasim më vitin 2001, në vitin 2002 janë shpenzuar për investime 12, 2% lekë më shumë, duke përfshirë dhe donatorët, kurse për vitin 2003 është parashikuar një rritje prej 7,5 % në krahasim me vitin 2002. Në vitin 2002 përfunduan 132 objekte (92 rehabilitime dhe 40 ndërtime të reja), të prokuruara me fondet e vitit 2001. Ndërsa në vitin 2003 parashikohen të përfundojnë 163 objekte (126 rehabilitime dhe 37 ndërtime të reja). Në shkallë kombëtare janë 47,8 % e objekteve shkollore, të cilat kanë nevojë për rehabilitime dhe në to mësojnë 30,5 % e nxënësve



• Në kuadrin e rritjes së cilësisë së personelit mësimor:

• MASH përfundoi ristrukturimin e pagave për arsimin parauniversitar. Në vitin

• 2002 pagat u rritën me 12 %. Në krahasim me vitin 2000, në vitin 2002, pagat e mësuesve si përqindje e GDP për frymë ndryshuan nga 142.3% në 147.8%.

• MASH ka përpiluar hartën kombëtare të nevojave për kualifikim të mësuesve

• pa arsim përkatës. ISP ka realizuar module trainimi për këta mësues. Përqindja e mësuesve që plotësojnë standardet e MASH nga 74.3 në vitin 2000, është ngritur në 81.2 në vitin 2002.

• Ka përfunduar studimi rreth sistemit të korespondencës në degët e mësuesisë

• të universiteteve, i cili do t'u shërbejë gjithashtu plotësimit profesional të mësuesve pa arsim përkatës. Së shpejti ky sistem do të fillojë të funksionojë.



• Në kuadrin e zgjerimit të pjesëmarrjes në arsimin e mesëm profesional dhe përshtatjen më të mirë e tij ndaj nevojave të tregut përmendim se:

• Në vitin shkollor 2002-2003 u regjistruan në shkollat profesionale 1751

• nxënës më shumë se në vitin shkollor paraardhës. Pjesa që zenë nxënësit e arsimin profesional në arsimin e mesëm ishte 15,4 % në vitin shkollor 2001-2001 dhe është 16 % në vitin shkollor 2002-2003.

• Në vitin 2002 investimet e brendshme për arsimin profesional zunë 34,6 % të

• investimeve për arsimin e mesëm në përgjithësi. Për vitin 2003 ky tregues është më i lartë, 41,5 %. Nga ana tjetër, për vitin 2003 është parashikuar 2,17-fishi i investimeve në arsimin profesional në krahasim me vitin 2001.

• U miratua nga Parlamenti “Ligji mbi arsimin dhe formimin profesional”, i cili

• mundëson krijimin e një sistemi unik të arsimit e formimit profesional dhe të mësuarit gjatë gjithë jetës. Janë hartuar disa akte nënligjore, të cilat kanë hyrë tashmë në fuqi, dhe po hartojnë akte të tjera nënligjore.

• Në vitin shkollor 2202-2003 MASH zbatoi kurrikulën dy-nivelëshe për

• gjashtë profesione, si një hap i spikatur kah autonomia e shkollave profesionale.

• Në vitin 2002 përfundoi studimi për krijimin e një “Qendre Kombëtare për

• AFP”. Kjo Qendër do të kryejë kërkime për reformimin e AFP.



• Programi i masave prioritare ne sektorin e arsimit do te vazhdoje drejt thellimit te reformave ne tere sistemin me qellim arritjen e objektivave. Riorganizimi i sistemit arsimor dhe i relacioneve institucionale do te kaloje drejt dekoncentrimit dhe decentralizimit duke perfshire konceptet e rolit te qeverisjes vendore dhe te autonomise shkollore ndersa MASH do te forcoje rolin e saj drejtues, koordinues dhe monitorues. Do te vazhdojne programet per rritjen e aksesit ne arsim vecanerisht te shtresave te varfera, permiresimi i kushteve te mesimdhenies, rritja e kapaciteteve dhe motivimi i personelit, rritja e regjistrimeve ne shkollat e mesme dhe zgjerimi i arsimit profesional ndersa do te kalohet gradualisht drejt modeleve me racionale te shtrirjes se sistemit arsimor. Reforma do te shtrihet edhe ne arsimin universitar duke zgjeruar autonomine dhe rritjen e cilesise se mesimdhenies duke iu pershtatur me mire nevojve te zhvillimit afatgjate te vendit. Procesi i bolonjes dhe orientimet e tij perbejne bazen e reformes universitare.

• Për periudhën afat-mesme 2003-2006 objektivat kryesore të MASH janë:

• Përfundimi i hartimit të strategjisë kombëtare arsimore;

• Realizimi i reformës administrative dhe financiare në sistemin arsimor;

• Ndjekja e arsimit bazë nga 98,5 % e fëmijve të grup-moshës përkatëse;

• Sigurimi i arsimimit të fëmijve me probleme të veçanta dhe për pakicat në përputhje me legjislacionin në fuqi dhe konventat ndërkombëtare;

• Ndjekja e shkollave të mesme nga 70 % e nxënësve, që përfundojnë arsimin 8 vjecar;

• Profilizimi masiv i shkollave të mesme të përgjithshme;

• Ndjekja e shkollave të mesme tekniko-profesionale nga 30 % e nxënësve të shkollave të mesme;

• Hartimi i kornizës kurikulare të arsimit bazë;

• Ndërtimi ose rehabilitimi i godinave shkollore në mënyrë qe rreth 90 % e nxënësve të zhvillojnë mësim në kushte sipas standardeve zyrtare.



• MASH konsideron si parakushte të domosdoshme për përmbushjen e këtyre objektivave strategjike:

• Pjesëmarrjen e klientëve të shërbimit arsimor në përvijimin reformave arsimore dhe në vendim-marrjet (prindët, biznesi, shoqëria civile në përgjithësi);

• Rritjen e përgjegjshmërisë legale dhe publike në veprimtarinë e administratës arsimore;

• Modernizimin e sistemit të informacionit dhe të statistikave arsimore.



• Synimi afatgjatë është arritja, në mënyrë graduale dhe të qëndrueshme, e standardeve evropiane arsimore.Deri në vitin 2015 parashikohet:

• Përfshirja në arsimin bazë e të gjithë fëmijve të grup-moshave përkatëse;

• Sigurimi i një arsimi bazë cilësor për të gjithë;

• Ndjekja e arsimit të mesëm nga 90 % e fëmijve të grup-moshës përkatëse;

• Kohëzgjatja mesatare e shkollimit jo me pak se 13,5 vjet.

[Gerrard]

• Objektivi final i sistemit shendetesor eshte permiresimi i treguesve te shendetit arritja e te cilit synohet te behet nepermjet i) Rritjes e efektivitetit dhe eficences ne perdorimin e burimeve materiale, njerezore dhe financiare te sistemit shendetesor ii) rritjes se aksesit dhe sigurimit te nivelit minimal te tij per sherbime shendetesore iii) nderhyrjeve specifike ne fusha te veçanta te shendetit



• Dy drejtimet e para kane diktuar nevojen e formulimit dhe zbatimit te nje strategjie teresore te reformimit te sistemit shendetesor i cili aktualisht ka probleme te medha te efeketivitetit, eficences, sigurimit te aksesit dhe cilesise. Problemet shfaqen si ne nivelin e koordinimit dhe programimit strategjik te sektorit ashtu edhe ne nivelin e ofrimit te sherbimeve.



• Formulimi i nje strategjie te qarte te reformes se sektorit te shendetesise eshte ne perfundim. Gate vitit 2002 jane kryer nje sere masash te rendesishme ne kuadrin e kesaj strategjie si:

• Ristrukturimi i Ministrise se Shendetesise duke i dhene prioritet rolit te saj se nje institucion politike beres, monitorues dhe koordinues. Forcimi institucional eshte shtrire edhe ne drejtorite e shendetit publik, ne ISKSH dhe ne nivelin drejtues te disa institucioneve shendetesore. Jane kryer disa permiresime ne drejtim te monitorimit dhe kontrollit ekonomik dhe financiar si dhe po eksperimentohen forma te perfshirjes se publikut ne monitorimin dhe vleresimin e sherbimit shendetesor. Jane bere pergatitjet per nisjen e informatizimit te sistemit shendetesor te Tiranes.

• duke konsideruar problement e medha te skemes se financimit, krahas disa permiresimeve te pjeseshme ne skemen e sigurimeve shendetesore te sherbimit primar, te mjekut te familjes dhe te barnave kane vazhduar dy projektet pilote per mbulimin me sigurime te sherbimit spitalor dhe ambulator (projekti i ASHRse dhe ai i spitalit te Durresit) dhe jane bere pergatitjet per nje projekt pilot ne Berat. ISKSH ka filluar pergatitjet per formulimin e politikes teresore te sigurimeve shendetesore si dhe ka fuqizuar kapacitetet e veta institucionale dhe profesionale.

• jane permiresuar instrumentat dhe procesi i planifikimit te masave dhe te buxhetit. Kane perfunduar pergatitjet per nisjen e projektit te Masterplanit te sistemit shendetesor te rajonit te Tiranes



• Me synim rritjen e aksit ne sherbimin shendetesor si dhe permiresimin e cilesise se sherbimit burimet ne dispozicion te sistemit shendetesor kane njohur rritje nga viti ne vit, por gjithesesi, sektori vazhdon te mbetet ende mjaft larg nje niveli financimi te pershtatshem. Per vitin 2002 shpenzimet publike ne Shendetesi kapen rreth 2.7 % te PBB dhe 8.49 % te totalit te shpenzimeve publike nderkohe qe per vitin 2001 ishin perkatesisht 2.0 % dhe 6.47 %.

• Nepermjet fondeve buxhetore dhe te donatoreve jane ndertuar ose rehabilituar 49 qendra shendetesore dhe 38 poliklinika ndersa jane bere nderhyrje te rendesishme ne spitalet Shkoder, Vlore, Durres, Berat, Peshkopi, Korce. Permiresime te pjeseshme jane bere edhe ne rrjetin e qendrave te tjera shendetesore ne komuna dhe bashki. Gjithashtu jane permiresuar aparaturat dhe mjetet, furnizimi me ilace si dhe jane kryer nje numer i konsiderueshem trainimesh te personelit mjeksor (456 mjeke dhe 1826 infermirere)



• Nepermjet nderhyrjeve te vecanta dhe mbeshtetjes se donatoreve eshte mundesuar kryerja e vaksinimeve masive te popullsise e vecanerisht te femijeve dhe nenave me nje nivel mbi 97% te mbulimit, jane kryer permiresime te teknologjise dhe te kapaciteteve te rrjetit laboratorik, e vecanerisht per kontrollin e ujit te pijshem, jane shtrire me shume rrjeti i konsultoreve per nenen dhe femijen si eshte permiresuar sistemi i monitorimit per semundjen epidemike.



• Problemet e sektorit shendetesor vazhdojne te mbeten ende te medha. Per kete qellim ai do te vazhdoje te perbeje nje sektori prioritar si ne drejtim te kryerjes se nje reforme teresore ashtu edhe ne drejtim te mbeshtetjes financiare. Zbatimi i reformes ne sistemin shendetesor do te bazohet ne Strategjine 10 vjecare te sektorit si dhe ne eksperiencat e fituara nga projekte dhe studimet e kryera plote te saj si nje zbatim pjese pjese nepermjet nderhyrjeve pilote ne nen/sektore apo ne zona te caktuara gjeografike.



• Problematika e këtij sektori dhe roli i tij i veçantë lidhur me reduktimin e varfërisë e evidentojnë atë si një sektor prioritar për periudhën 2003-2006. Shpenzimet publike për sektorin e shëndetësisë nga 2,7 perqind te PBB në vitin 2002, do të rriten në 3.2 për qind të PBB-së në vitin 2006.



• Objektivat në shërbimin mjekësor në kuadrin e strategjisë së reduktimit të varfërisë janë: (i) rritja e efektivitetit dhe efiçencës në përdorimin e burimeve; (ii) sigurimi i aksesit dhe barazisë në përfitimin e shërbimeve shëndetësore në të gjithë territorin dhe përmirësimi i cilësisë së tyre; (iii) përmirësimi i treguesve të shëndetit nëpërmjet ndërhyrjeve specifike në fusha të veçanta.



• Rritja e efektivitetit dhe efiçencës në përdorimin e burimeve do të arrihet nëpërmjet: i)ristrukturimi i te gjithe sistemit duke e shnderruar rolin e ministrise se Shendetesise ne nje rol te formulimit dhe zbatimit te plitikave shendetesore dhe te monitorimit te tyre ii) përmirësimit të proçesit të planifikimit, kryerjes së studimeve për vlerësimin e plotë të nevojave, financimit, menaxhimit dhe shpërndarjes me të drejtë të burimeve; iii) dekoncentrimit të kompetencave drejt institucioneve të bazës (krijimi i autoriteteve shëndetësore rajonale) dhe forcimit të rolit të organizatave të profesionistëve (që do të luajë një rol deçiziv në zbatimin e kërkesave të etikës mjekësore dhe të kartës së të drejtave së pacientit); iv) angazhimit në një luftë efektive kundër korrupsionit që përbën një dukuri shqetësuese në këtë sektor; v) ngritjes graduale të sistemeve të informacionit duke synuar krijimin e një rrjeti të integruar; dhe vi) mbështetjes së proçesit të privatizimit në shërbimin shëndetësor dhe monitorimit të sektorit privat.



• sigurimi i qendrueshmerise financiare te sherbimit spitalor do te arrihet nepermjet reformes ne fushen e sigurimeve shendetesore. Per kete qellim brenda vitit 2003 do te perfundoje strategjia e sigurimeve shendetesore dhe do te ndermrret rregullimet ligjore. ISKSH do te rrise kapacitetet e tij zbatuse te skemave te reja te sigurimeve dhe do te permiresoje sistemin e siguirmeve ne sherbimin primar dhe te barnave dhe do te synoje shtrirjen e tij te plote nder ne fundt te 2006 edhe ne sistemin e sherbimit spitalor



• Në kuadrin e sigurimit të aksesit dhe barazisë në përfitimin e shërbimeve shëndetësore në të gjithë territorin dhe përmirësimit të cilësisë së tyre, rëndësi të veçantë marrin: ( i) Plotësimi i hartës sanitare të shërbimit parësor. Gjatë periudhës 2003-2006 do të synohet plotësimi 100 përqind i nevojave për qendra shëndetësore pranë komunave dhe mbi 50përqind e nevojave për ambulanca pranë çdo fshati, duke siguruar infrastrukturën e nevojshme dhe formimin e personelit mjekësor. Per kete qellim do te ndertohen 80 qendra shendetesore si dhe do te ndertohen apo rehabilitohen rreth 400 ambulanca (ii) përgatitja e masterplaneve për zhvillimin e shërbimit shëndetësor në dy qarqe; iii) riorganizimi i shërbimit spitalor; nëpërmjet krijimit të spitaleve rajonale. Këto spitale do të sigurojnë ofrimin e disa shërbimeve të specializuara që sot jepen vetëm në QSUT. (iv) motivimi i përshtatshëm i personelit mjeksor; (v) Përmirësimi i proçedurave të liçencimit të aktivitetit privat, duke synuar para së gjithash në sigurimin e shërbimit në zonat rurale dhe qytetet e vegjël si dhe motivimin e personelit që punon në zonat rurale dhe të largëta.



• Përmirësimi i treguesve të shëndetit nëpërmjet ndërhyrjeve specifike në fusha të veçanta do të sigurohet nëpërmjet përmirësimit të promocionit shëndetësor, kufizimit dhe parandalimit të përhapjes së sëmundjeve infektive, tuberkulozit, SST, përmirësimit të kujdesit për nënën dhe fëmijën, etj. Për këtë do të sigurohet mbulimi me vaksina te perfshira ne kalendarin e vaksinimit te detyrueshemi 100 përqind të popullsisë, sigurimi i kontrollit të ujit të pijshëm dhe ushqimeve si dhe sigurimi i vazhdimësisë dhe zgjerimi i mëtejshëm i programeve egzistuese në këto fusha. Ne fund te periudhes afatmesme synohet qe vdekshmeria foshnjere te ulet ne nivelin e 14 vdekje per mije lindje te gjalla nga 17,5 qe eshte ky tregues ne vitin 2002 ndersa vdekshmeria ametare te ulet nga 22,7 qe ishte ne vitin 2002 nen nivelin e 18 vdekje per mije lindje te gjalla. Po keshtu synohet te ulet incidence e semundjeve diareike nga 146 per 100 mije banore ne me pak se 130 raste.



• Në kuadrin e strategjisë vëmendje e veçantë do t'i kushtohet edhe kategorive specifike të të sëmurëve si: të sëmurët mendorë, të sëmurët kronikë dhe ata në fazë terminale. Krahas krijimit të kushteve normale nëpër spitale psikiatrike do të synohet zgjerimi i shërbimeve në këtë fushë, kryesisht lidhur me parandalimin dhe kurimin e hershëm të problemeve. Do të synohet shtrirja në të gjithë vendin e eksperiencës së QKMZHRF si dhe Organizatave të tjera që operojnë në këtë fushë.

[Gerrard]

• Ne themel te politikave sociale ka qendruar perqasja e krijimit te oportuniteteve zhvilluese te grupeve sociale ne nevoje, te fuqizimit te zerit te tyre ne vendimmarrje dhe te garantimit te sherbimeve baze e te ofrimit te lehtesirave.



• Rritja ekonomike dhe zgjerimi i shkalles se perfitimit nga kjo rritje e shtresave te varfera dhe grupeve sociale ne nevoje, edhe nepermjet politikave aktive dhe kuruese sociale eshte konsideruar si perqasja kryesore.



• Nevoja e garantimit te nivelit minimal te domosdoshem te te ardhurave si dhe te sherbimeve jetike per te varferit dhe grupet/individet ne nevoje, ka kerkuar vazhdimin e perdorimit te politikave dhe instrumentave lehtesues dhe kompensues por duke i bere ato me efektive

[Gerrard]

• Rritja e punesimit, ka qene nje objektiv themelor i politikes sociale. Ekzistenca e nje sektori te mbi-zgjeruar informal e bashkeshoqeruar nga punesimi informal, ka qene nje ceshtje qe ka filluar te trajtohet me perparesi, por edhe me kujdesin e nevojshem me qellim qe ngushtimi i informalitetit te kete efekte minimale dhe te perkoheshme ne punesim dhe ne nivelin e jeteses. Me nje vemendje te vecante, eshte synuar rritja e shkalles se punesimit te te varferve dhe grupeve sociale ne nevoje.



• Nxitja e punezenies nëpërmjet formimit profesional u konsiderua si nje objektiv paresor bazuar ne strategjine dhe masat e lidhura me te. Keshtu, vetem ne vitin 2002 jane hapur 21 kurse te reja te formimit profesional, jane trainuar gjithsej 12000 vete nga te cilet eshte mundur te punesohen rreth 40% e pjesemarresve. Buxheti i shtetit ka shpenzuar rreth 270 milion leke per vitet 2001-2002 per ngritjen dhe permiresimin e qendrave te trajnimit. Nje rendesi gjithnje e me te madhe po marrin inciaitivat jo-publike.



• Zgjerimi i sherbimeve te punesimit dhe rritja e efektiviteteit te tyre (si ato publike edhe ato jo-publike) ka qene nje drejtim tjeter i rendesishem i politikave sociale te punesimit. Ne vitin 2002 vleresohet nje rritje me rreth 37% te rasteve te ndermjetesimit per punesim perkundrejt vitit 2001. Nderkaq, ka rene numri i te rregjistruarve si te papune ne zyrat e punes nga 180000 ne vitin 2001 ne 172300 ne vitin 2002,



• Per shkak te reduktimin e buxhetit, gjate vitit 2002 jane zbatuar vetem 160 projekte te reja te nxitjes se punesimit nepermjet financimit te pages dhe sigurimeve shoqerore per firmat e biznesit, ne te cilat jane punesuar 4167 punekerkues te papune dhe ka vazhduar financimi per 155 projekte te mbartura nga viti 2001 ku jane punesuar 3500 punekerkuesve te papune te tjere. Ne keto projekte jane perfshire me mire njerezit ne nevoje. Nderkaq ka filluar zbatimi I modeleve te tjera si ai i biznesit social te cilat mund te krijojne mundesira me te pershtatshme per punesimin dhe integrimin e kategorive te vecanta sociale



• Per periudhen afatmesme 2003-2006 synohet rritja e shkalles se punesimit dhe ulja e papunesise. Ky synim mbeshtetet ne radhe te pare ne politikat e rritjes ekonomike dhe te zhvillimit te sektorit privat. Nepermjet politikave te punesimit synohet qe te te arrihet rritjen e nivelit mesatar vjetor te punesimit me 18 mije persona ne vitin 2003 dhe me nga 22 mije persona per cdo vit.



• Nderkaq do te synohet edhe reduktimi i shkalles se informalitetit ne tregun e punes duke minimizuar apo eliminuar efektet kontroverse te tij. Per kete qellim do te ndermerren rregullime ligjore, adoptim i incentivave dhe forcime institucionale qe mundesojne ngushtimin e informalitetit.



• Nga ana tjeter do te vazhdojne programet e nxitjes se punesimit si nepermjet trainimeve profesionale ashtu edhe nepermjet permiresimit te sherbimeve te ndermjetesimit te punesimit. Per kete qellim do te fuqizohen qendrat publike te ndermjetesimit apo trainimit per punesim si dhe do te nxitet rritja dhe zgjerimi i sherbimeve jo-publike ne keto fusha apo aplikimi i modeleve te reja si ai i biznesit social. Po keshtu do te vazhdojne edhe zbatimi i projekteve te nxitjes se punesimit nepermjet mbeshtetjes financiare ne favor te sektorit privat duke synuar mundesi punesimi per 5000 te papune punekerkues cdo vit.



• programet aktive te punesimit do te synojne te perfshijne gjithnje e me shume te papunet e varfer dhe te papunet qe i perkasin kategorive ne risk e sidomos te rinjte dhe grate duke iu pergjigjur me mire dhe konkluzioneve te mbi varferine dhe problemeve sociale te dala nga studimet e kryera per kete qellim.