Janullatos: Nuk jeni komb tipik musliman, ja pse qendroj ne Shqiperi
Marrė nga Radio "Dojēe Vele"
Mė kėrkuan ortodoksėt shqiptarė qė tė rri kėtu". Kėshtu e nis rrėfimin kryepeshkopi Janullatos, nė lidhje me debatin qė ka nisur mes klerit Ortodoks pėr drejtimin e kishės nga njė kryepeshkop jo shqiptar. Nė njė intervistė pėr radion "Dojēe Vele", kryepeshkopi Janullatos rrėfen si rrallė herė arsyet qė e detyrojnė tė rrijė kėtu. Ndėrkohė qė shton se nuk mund tė flasin pėr punėt e kishės Ortodokse deputetėt apo njerėz qė janė myslimanė. Janullatos rrėfen edhe punėn e tij gjatė kėtyre viteve nė kishėn Ortodokse, duke hedhur poshtė dhe akuzat pėr greqizim tė kishės shqiptare. Sipas tij, numri i priftėrinjve grekė ėshtė shumė mė i vogėl nė krahasim mė ata shqiptarė.
Fortlumtuaria juaj gjatė gjithė kohės qė ju keni qenė nė krye tė kishės shqiptare ka vazhduar tė jetė e pranishme nga zėra kritikė pyetja se: Pėrse nė krye tė Kishės Shqiptare Autoqefale duhet jetė njė grek? Kjo ėshtė shoqėruar me njė drojė se kisha shqiptare do tė humbas karakterin e saj autoqefal. Kritikėt kanė pėrmendur kohėt e fundit ēėshtje tė tilla si metropolitani i njė rrethi jugor tė Shqipėrisė ėshtė sėrish njė grek, tani grekėt po pėrpiqen tė vėnė njerėzit e tyre nė krye tė kishės dhe po e greqizojnė plotėsisht kishėn shqiptare. Cila ėshtė pėrgjigja juaj?
Kur erdha nė Shqipėri, erdha nė kėtė vend si ambasador i patrikanės Igumenike pėr tė parė se ēfarė ka mbetur. Pastaj ishin shqiptarėt ortodoksė ata qė mė kėrkuan tė qėndrojė nė Shqipėri. Unė nuk qėndrova vetė. Kur erdhi koha qė tė kthehesha nė Greqi, sepse tashmė isha profesor i rregullt i universitetit tė Athinės, dhe isha edhe metropolitan, kisha njė punė tė tėrė pėr tė bėrė dhe do tė kandidoja pėr Akademinė e Athinės. Atėherė shqiptarėt mė thanė: "Do tė ikni tani, kur ju i dini hallet dhe vėshtirėsitė tona"?!. Kėshtu qė u ndodha pėrpara njė dileme. Nuk ishte diēka qė e zgjodha vetė. Dhe pėrgjigja ime ishte, e para, nėse ju vėrtet e doni kėtė? Dhe unė pyeta vetėm ortodoksėt, nuk pyeta myslimanėt dhe ateistėt nėse juve u pėlqen kjo.
Dhe nėse Patrikana Igumenike e pranon vėrtet kėtė dhe nėse qeveria e pranon vėrtet kėtė. Atėherė kėto janė tri predispozita qė do tė mė drejtojnė mua pėr vendimin tim. Pastaj, njė pėrfaqėsi zyrtare e kishės sė Shqipėrisė shkoi te patrikana dhe i kėrkoi qė i dėrguari i patrikanės tė qėndrojė tek ne dhe tė na organizojė. Ky ishte fillimi. Nuk ishte njė situatė ku njeriu shkon tė marrė pushtet. Dhe kur ti nis kėtėdhe nuk gjen gjė, nuk ėshtė njė pozitė pushteti, ėshtė njė pozitė shėrbimi dhe sakrifice. Kjo ėshtė njė gjė qė ata nuk e kuptojnė. Ti nuk vjen nė Athinė ku ke tė gjitha mundėsitė financiare e kėshtu me radhė, e tė jesh i pushtetshėm, i fuqishėm. Ti vjen nė Shqipėri pėr tė ndėrtuar nga asgjėja. Asgjėja, ose ajo qė unė pėrshkrova mė parė. Dhe kjo ėshtė arsyeja se pėrse ortodoksėt e Shqipėrisė kur ne kishim kėtė plan pėr Kushtetutėn nė vitin 1994, e cila pėrmbante njė paragraf pėr kryepeshkopin ortodoks, ishin shqiptarėt qė mblodhėn mijėra, nuk mė kujtohet numri i saktė, qė mblodhėn shumė "jo", pėr tė kėrkuar qė ne nuk duhet tė votojmė pėr kėtė Kushtetutė. Kriza shumė herė nuk vjen nga komuniteti ortodoks. Kur ju flisni pėr autoqefalinė, meqenėse kjo ėshtė njė fjalė greke, le tė shohim se ēfarė do tė thotė ajo. Fjala ėshtė autosefalos edhe prej atyre qė nuk janė ortodoks ne nuk mund ta pranojmė se deputetėt, qė janė mysliman ose ateistė, t'i tregojnė rrugėn ose t'i japin kėshilla kishės ortodokse. Kisha ortodokse e Shqipėrisė ka shumė njerėz patriotė, shumė tė rėndėsishėm dhe shumė seriozė. Ata kanė mundėsi tė vendosin.
Dhe kjo kritikė qė thatė ju vjen nga disa zėra tipikė pėr zėrat radikalė, qė shikojnė rreziqe dhe shikojnė armiq. Cila ėshtė saktėsisht kritika? Kam lexuar disa artikuj, jo shumė kohė mė parė nė ta thuhej, nuk dėshiroj tė pėrdor emra, por nė ta thuhej, se ka kaq shumė priftėrinj grekė. Sa priftėrinj grekė ka tani nė Shqipėri? Tre. Janė shumė kėta tre! Pyet sa ka nė kishėn Romano Katolike? Sa murgj dhe sa murgesha ka atje? Sa shumė mijėra janė nga Komuniteti mysliman? Ka njė tendencė pėr tė thėnė gėnjeshtra. Gėnjeshtra tė kulluara. Tė pyes sėrish, sa priftėrinjtė janė kėtu? Dhe kur flasim pėr kishėn, kisha nuk ėshtė vetėm Kryepeshkopi. Kisha janė peshkopėt, priftėrinjtė, 136 priftėrinj shqiptarė qė erdhėn prej asgjėsė. Kryepeshkopi i edukoi ata, u pėrpoq t'i mbėshtesė ata apo familjet e tyre gjatė kohės sė shkollimit, dhe tani ai ėshtė njė ndihmues pėr t'u ofruar atyre njė jetė me dinjitet, dhe pėr kėtė ēėshtje e gjithė kisha ortodokse, ne jemi njė e vetme. Atėherė ku ėshtė saktėsisht problemi. Kėshtu qė unė nuk i kuptoj frikėrat. Natyrisht le tė jemi pak mė tė saktė dhe mė provokativė. Natyrisht qė ka njerėz qė shohin nė mėnyrėn e vjetėr me dyshim qė kryepeshkopi ėshtė njė i huaj. Unė asnjė herė nuk i kam bėrė bisht tė them. Ėshtė e qartė se unė nuk kam lindur nė Shqipėri. Nganjėherė me humor unė them se nuk ėshtė faji im se ku kam lindur. Ishte ndoshta faji i prindėrve tė mi dhe prindėrit e mi, siē mund ta dini, vijnė nga Preveza.
Megjithatė ku qėndron ekzaktėsisht problemi? Unė nuk jam nė Shqipėri pėr tė ngritur njė koloni. Tė gjithė njerėzit qė kanė qenė kėtu e dinė se nė kohė kritike unė e kam ngritur i vetėm zėrin tim kundėr shumė prej atyre gabimeve qė ata dėgjonin kėtu. Njerėzit qė i dinė punėt nga brenda, e kuptojnė shumė qartė se nuk ka kontribut mė tė rėndėsishėm se i kishės ortodokse dhe i kėtij kryepeshkopi. Unė jam i vetėm, vizioni im ėshtė saktėsisht tė shoh brezin e ri tė marrė udhėheqjen. Kjo ėshtė saktėsisht perspektiva. Mė thuaj sa njerėz nga Shqipėria janė graduar kryepeshkopė nė kishėn Romane Katolike apo te protestantėt? A mund t'i gjesh? Mua nuk mė pėlqen tė flas pėr kėtė. Unė kam njė dėshirė dhe respekt tė thellė pėr vėllezėrit dhe motrat e mia atje. Por e pėrmend kėtė pėr tė vendosur vetėm kontakte. Nuk kemi diēka specifike. Ka njerėz qė nuk mund t'i kuptojnė motivet se pėrse ndodhet kėtu kryepeshkopi. E vetmja mundėsi qė disa po pėrpiqen tė thonė tani ėshtė, nė mėnyrė qė tė kuptosh kryepeshkopin Anastasios ju duhet tė kuptoni qėndrimin e Nėnė Terezės. Nėnė Tereza e la Ballkanin dhe shkoi nė Indi. Ajo ishte njė person i besimit dhe i dashurisė. Kryepeshkopi la vendin e tij dhe mundėsitė e bukura qė kish nė Greqi dhe nė tė gjithė botėn dhe erdhi nė Shqipėri pėr tė ndarė me ne vėshtirėsitė, dhimbjen, problemet. Natyrisht, por njerėz qė nuk besojnė te Zoti dhe njerėz qė nuk besojnė te dashuria, ėshtė e pamundur tė kuptojnė. Ata pėrpiqen tė bėjnė analizėn e gjithė kėsaj me analizėn e teorisė marksiste.
Mendoni se mund ta gjejmė shpjegimin nė histori me projektimin nga kritikėt tė njė tė kaluare historike nė situatėn aktuale?
Ka gjithashtu njė shpjegim tjetėr, qė ata nuk janė shumė tė lumtur me zhvillimin e Kishės Ortodokse dhe gjithė zhvillimin qė ajo ka tani nė jetėn sociale. Shumė nga ata qė menduan se kisha ortodokse ka vdekur dhe le tė ecim nė kėtė drejtim, por kisha ortodokse ėshtė e gjallė. Ky ėshtė njė kontribut i madh pėr Shqipėrinė. Sepse tani nė Shqipėri ju nuk keni tė bėni me njė komb tipik mysliman. Ne jemi njė shoqėri multifetare dhe kjo madje e ndihmon Shqipėrinė drejt Bashkimit Evropian. I gjithė ky zhvillim ka qenė shumė i rėndėsishėm. Nė fillim tė viteve 1990 shumė njerėz, kuptohet, qė menduan se pėr tė pasur njė identitet duhet tė kemi njė identitet tė ndryshėm nga ai i fqinjėve tanė. Por ishte naive, Shqipėria nuk ėshtė nė Arabinė Saudite apo nė Afrikė, por ėshtė nė Ballkan dhe Kisha Ortodokse ėshtė njė urė me fqinjėt. Nuk ėshtė kėrcėnim, por ėshtė bekim, kur ne shkojmė pėr shembull nė Rumani dhe ata e shohin qė gjuha shqipe flitet nė Rumani, nė Rusi nga peshkopi grek, i cili flet shqip, kremton atje me patriarkun dhe me njerėzit e tjerė. Ēdo njeri qė e di, dhe ortodoksėt i dinė shumė mirė kėto detaje.
Sa e fortė ėshtė nga pikėpamja islamike Shqipėria nė tė vėrtetė?
Ne nuk kemi statistika. Ju e dini se statistikat e fundit zyrtare janė tė Luftės II Botėrore. Nė kėtė periudhė, nga burimet italiane jepen kėto shifra, 68 pėr qind myslimanė syni dhe bektashinj, 22 pėr qind ortodoksė dhe 10-11 pėr qind roman katolik. Por kėto shifra janė shumė relative. Ėshtė shumė interesante qė nė kujtimet e Stalinit ka njė diskutim mes Stalinit dhe Enver Hoxhės, ku Stalini e pyeti Hoxhėn se sa ortodoksė ndodhen nė vendin tuaj, dhe pėrgjigja e tij ishte rreth 30 pėr qind. Ata nuk kanė qenė kaq tė saktė nė shifra, dhe sot ka njerėz qė nuk janė kaq tė saktė nė shifra. Por ėshtė e qartė se pas periudhės sė komunizmit jo ēdo njeri u bė fetar. Ka shumė njerėz tani qė thonė "faleminderit, ne nuk u pėrkasim komuniteteve fetare".
E kam fjalėn pėr qėndrimin e tyre jo vetėm nė shifra. Sa tė fortė janė myslimanėt shqiptarė nė qėndrimin e tyre?
Besoj se pėr kėtė duhet pyetur Komuniteti Mysliman. Por ajo qė dua tė them se gjatė gjithė kėtyre viteve, ju folėt pėr kontributin tim qė nga fillimi nė njė kohė shumė kritike, unė insistova pėr vėllazėrinė mes udhėheqėsve tė ndryshėm fetarė. Gjatė periudhės qė kemi pasur gjithė kėto shqetėsime nė Bosnjė- Hercegovinė, nė Shqipėria pėrjetonte marrėdhėnie ekselente nėpėrmjet feve. Qė prej fillimit ne nisėm tė kemi jo vetėm tolerancė. Tolerancė tingėllon disi arrogante. Ē'domethėnė arrogancė tė tolerosh tė tjerėt, pse duhet tė tolerosh. Nuk duhet tė flas unė pėr tolerancė, ne folėm pėr bashkėpunim vėllazėrim. Dhe ky ėshtė me tė vėrtetė njė kontribut i madh pėr shoqėrinė shqiptare dhe natyrisht shumė njerėz thonė se ky ėshtė i vetmi vend nė Ballkan qė kemi kėto marrėdhėnie.
Pėrgjigju Duke Cituar
Krijoni Kontakt