Vera e re ne fuçine e vjeter

Mbresa nga “Koha e Plumbit”





Luan RAMA

Për herë të parë e kisha parë ambasadën shqiptare në «Rue de la Pompe», një ditë marsi të vitit 1983, kur bashkë me mikun tim, Kiço Blushi, skenarist e shkrimtar, kishim ardhur për të prezantuar një Javë të Filmit Shqiptar në sallën e kinemasë «Renelagh», në Parisin 16-të. Ishte hera e parë që kapërceja kufijtë e atdheut tim. Mbaj mend ndjesinë e zymtë të asaj ndërtese trekatëshe ku hyra për herë të parë, me flamurin me shqiponjën dykrenare dhe me dritaret e saj të mbërthyera në një ditë plot diell. «Rue de la Pompe» në Paris ishte një rrugë mjaft e njohur për shqiptarët si dhe për ata francezë, të cilët historia, fatet, miqësia apo puna i kishte lidhur me shqiptarët dhe Shqipërinë. Deri në vitin 1998 aty gjendej ambasada shqiptare, duke ruajtur në vetvete shumë mistere të së kaluarës. Në arkivat e Quai d’Orsay-it, vite më parë kisha lexuar se legata shqiptare në vitin 1919-1920 kishte qenë në 16, «Rue Lord Byron». Pikërisht atje kishin ardhur dhe delegatët e delegacionit shqiptar për Konferencën e Paqes në Paris. Në verë të vitit 1922 legata zhvendoset në 2, «Avenue de Camoens». Me ardhjen e ish- kryeministrit Iljaz Vrioni si ambasador i Shqipërisë dhe i qeverisë së kryeministrit Ahmet Zogu, legata ishte vendosur diku në «Rue de la Pompe»…Kur Shqipëria u pushtua nga Italia fashiste, përfaqësuesi i Zogut në Paris mbeti ende si përfaqësues legal i Shqipërisë, siç na e përshkruan në librin e tij Les Ambassades dhe diplomati i njohur francez i Quai d’Orsay, Roger Pierfit. Princi Abib, djali i sulltanit të fundit të perandorisë osmane, Abdyl Hamidit, ishte njëkohësisht dhe kunati i mbretit Ahmet Zogu, i martuar me një nga motrat e tij.
Për herë të dytë atë godinë në “Rue de la Pompe” do ta vizitoja më 1 mars 1991, kur zbarkoja në Paris si një diplomat i ri, i sapo emëruar në ambasadën shqiptare. Përsëri po ato dritare të mbyllura dhe një ambient disi i çuditshëm, ku mbizotëronte një lloj suspensi ndaj diçkaje tjetër që mund të ndodhte, apo mosbesimi ndaj njëri- tjetrit midis personelit të ambasadës. Në fakt, dhjetë ditë më parë, në sheshin qendror të Tiranës ishte përmbysur monumenti i Enver Hoxhës dhe një gjendje kaotike dhe e pasigurt e kish mbërthyer Shqipërinë. Atë fillim marsi fillova punë në katin e tretë të ndërtesës, një sallë e madhe dhe e mbyllët, plot pluhur, me dritare të mbërthyera njëherë e përgjithmonë. Edhe pse ditë, në atë errësirë duhej të ndizje dritat për të mundur të punoje apo të shkruaje. Të çuditshme ishin zarfet e hedhura dhe plot kërkesa akreditimesh për gazetarët e huaj, ku të habiste që krahas fotografive kishte dhe radiografi të toraksit të tyre. Nuk arrija ta kuptoja se përse duheshin fotografitë e torakseve. Ndoshta dyshonin se mos në vendin e shqipeve, vendin e lumturisë së vërtetë, u vinin njerëz me sëmundje të çuditshme që mund të infektonin popullin dhe Partinë. Sigurisht, në mjaft prej kërkesave gjatë viteve ‘80-të, gjeje një vulë ku shkruhej «refusé». Pra hyrja e gazetarit francez, anglez, danez, suedez, belg apo holandez ishte refuzuar pa asnjë koment tjetër. Atë punë e dinte Sigurimi. Veç disa rafteve të mbushura plot e përplot me veprat e Enver Hoxhës në gjuhën frënge, ku dallonin librat Avec Staline (Me Stalinin) Œuvres choisies (vepra të zgjedhura), Les Khroutcheviens (Krushovianët), etj., përballë, në mes të sallës, një dhomë dërrase, ishte e ndërtuar fshehtësisht me marangozë të ardhur posaçërisht nga Shqipëria. Kjo ishte «Dhoma e Partisë», siç quhej nga punonjësit, e mbuluar e gjitha nga një beze e zezë, ç’ka e bënte atë akoma më misterioze. Deri para pak muajsh aty ishin bërë mbledhjet e anëtarëve të partisë, por me trazirat në Shqipëri, këto mbledhje kishin mbaruar. Një tubacion ventilatori që dilte përtej murit të ndërtesës, shërbente për të ajrosur atë dhomëz. Askush nga francezët nuk do ta besonte se ekzistonte një dhomëz brenda një dhome më të madhe. Madje në brendësi të saj, kjo dhomë druri, me një tavolinë të gjatë e karrige druri anash, dhe me fotografinë e Enver Hoxhës në ballë, ishte një kopje e çuditshme e dhomave të Partisë që gjendeshin kudo në Shqipëri, në çdo shkollë, fabrikë, uzinë apo ministri. Pikërisht ato kohë Ministria e Jashtme shqiptare do të deklaronte se tashmë ajo ishte e depolitizuar dhe se nuk kishte më të bënte me partitë politike. Për një diplomat të ri, Parisi është një shkollë e madhe, ku mund të mësojë shumëçka. E rëndësishme ishte ta jetoje atë tërësisht, jo vetëm përmes jetës diplomatike, kontakteve të shumta me Quai d’Orsay dhe trupin diplomatik, pjesëmarrjes në konferencat ndërkombëtare, por ta përjetoje dhe atë mjedis të mrekullueshëm kulturor që e ndeshje në çdo hap, në rrugë, në kinema, teatër, në jetën e përditshme. Ambasada shqiptare gjendej atëhere në një pozicion të preferuar, pra pranë «Place Trocadero» dhe «Place Mexico», aty ku «Rue Longchamp» pikëtakohej me «Avenue Victor Hugo» dhe ku ishte shtëpia, ku kishte banuar kohë më parë shkrimtari i madh. Në «Librairie Lamartine», përballë portës së ambasadës, shkoja shpesh të shihja botimet e reja dhe të shumta që dilnin, libra të mrekullueshëm të letërsisë, filozofisë, historisë, librat e artit, etj.
Në «Rue de la Pompe», një nga dhomat misterioze ishte dhe ajo e shifrantit, i cili nuk linte njeri t’i afrohej, madje dhe ambasadori, që do të shkruante një telegram për Tiranën, pra për Ministrinë e Jashtme, do ta shkruante atë në një kabinë speciale, veshur në të zezë, dhe përmes një vrime ngjitur tij, pa folur dhe pa e parë, do t’ia kalonte atë shifrantit, i cili e priste letrën në anën tjetër. Gjithçka bëhej në një ritual misterioz, memecësh, në vijim të formulës së famshme se «s’duhet folur se na përgjon armiku». Kjo psikozë përgjimi, e trashëguar nga dhjetëra vjet më parë, kishte vazhduar deri në ato vite. Mbajtja e ambasadës në një lloj «vetizolimi» kishte lënë një shije të hidhët tek miqtë francezë apo anëtarët e Shoqatës së Miqësisë « France-Shqipëri », të cilët e donin me gjithë zemër Shqipërinë, pavarësisht nga vizionet politike të udhëheqësve të saj. Në atë ndërtesë, diplomatët, miqtë apo njerëzit e ndryshëm, priteshin vetëm në katin e parë. Rrallë ndonjë i privilegjuar, përgjithësisht nga shqiptarët e diasporës, mund të ngjitej deri në katin e dytë, në dhomën e ambasadorit apo të sektorit të vizave dhe tek atasheu i kulturës. Përballë kangjellave të ndërtesës, dyqanxhinjtë dhe tregtarët e shihnin gjithnjë me çudi atë ndërtesë, që rrallë i mbante hapur dyert e saj. Disa miq francezë më kishin thënë se kur vinin në ambasadë, shpesh, pas xhamit të derës, u dilte koka e një njeriu, i cili edhe pse nuk dinte frëngjisht, pasi u dëgjonte emrin, i linte të prisnin jashtë një kohë të gjatë, deri sa dikush tjetër të shfaqej në derë. Në krah, në restorantin kinez, shpesh ambasadori shtronte ndonjë drekë apo darkë për miqtë e tij, zakonisht miq të shoqatës së Miqësisë France-Shqipëri, e shumë personalitete të tjerë. Më 1977, hedhja e një bombe natën në oborrin e ambasadës nga ana e emigracionit politik shqiptar bëri zhurmë në gazetat e ditës. Kjo bëri që Tirana të mendohej mirë për pasurimin e arsenalit luftarak të ambasadës. Madje studentët e paket që studionin (jo për shkenca politike) i thirrën dhe u shpërndanë armë që të mund të përballonin ndonjë sulm të mundshëm. Kuptohet, në ambasadë ora kishte ngelur me orën e Kremlinit të kohës së Stalinit. Edhe pse në Paris, atje ishte po ajo atmosferë e «Shkretëtirës së Tartarëve» të shkrimtarit të famshëm italian, Dino Buzati.
Një mbrëmje, duke hapur disa dosje të vjetra, gjeta në ambasadë ca shkresa të hershme që lidheshin me hapjen e kësaj ambasade, vitet e para të pas Luftës së Dytë Botërore. Në fakt, godina i përkiste një kolaboracionisti, të cilit shteti francez ja kishte rekuizicionuar këtë ndërtesë, duke i hequr të drejtën për ta shitur dhe duke i lënë si të drejtë vetëm pronësinë dhe marrjen e një qiraje të lirë. Kontrata ishte lidhur mes zonjës Molliet dhe sekretarit të parë të ambasadës, në atë kohë Llambi Dishnica. Ishte një «hôtel particulier», siç e quajnë francezët këtë tip ndërtesash, ku brenda mund të gjeje llambadarë e kolltukë të stilit «Empire» apo «bibliothèque Empire», «table Renaissance», «table chinoise», «brûle parfums oriental», «christal de Venise» dhe vitrazhe të ndryshme. Krahas Kareman Yllit, një periudhë të gjatë kishte punuar këtu si sekretar i parë dhe i ngarkuar me punë a.i., Llambi Peçini, i cili më pas do të pushkatohej gjoja si agjent apo «armik i popullit». Ishte koha kur shkresat e ambasadës mbanin ende sloganin apo devizën «Vdekje Fashizmit-Liri e Popullit». Ato kohë të viteve të pasluftës, ambasada u mor shumë me historinë e reparacioneve të luftës me Agence Interalliée des Réparations, i drejtuar nga sekretari i saj i përgjithshëm René Didisheim.

(Vijon nesër)


Mbresa nga “Koha e Plumbit”

luan rama

Vijon nga numri i djeshëm

Kohë më pas, në një dollap të vjetër të korridorit, më ranë nëpër duar qindra zarfe të ardhur nga «Amnesty International», drejtuar presidentit të Republikës, Ramiz Alia. Ato zarfe i drejtoheshin ambasadorit për presidentin e Republikës, por në përgjithësi zarfet ishin të pa hapur, pasi në to ishin kërkesa të anëtarëve të kësaj organizate për lirimin e të burgosurve politikë në Shqipëri, veçanërisht nga vitet 1987-1990. Mes atyre letrave të ardhura nga qytete të ndryshme të Francës apo nga Belgjika, Holanda, Zvicra, Luksemburgu, etj, kisha gjetur një tufë zarfesh, që bënin fjalë për një të burgosur politik, të quajtur Henrik Gjoka. Habia ime ishte e jashtëzakonshme kur këto letra më ranë në duar. Gjoka ishte një nga miqtë e mi më të afërt në kohën e adoleshencës dhe të rinisë sime. Jetonim në të njëjtin bllok pallati dhe shpesh këmbenim romanet me njëri-tjetrin. Këto letra që kërkonin lirimin e tij nga burgu i tmerrshëm i Spaçit, ku kishte qenë prej disa vitesh, i mblodha me kujdes dhe pas ardhjes së tij në Francë, me rastin e martesës së tij, ja dërgova ditën e dasmës në Luynnes, ku dhe u martua me një skoceze të quajtur Alison. Historia e tij me skocezen simpatike ishte padyshim një nga «romanet» më interesante që kisha dëgjuar në jetën time, një rastësi ku imazhi i këtij djaloshi në televizionin skocez, bënë që ajo t’i dërgonte atij një kartolinë në burgun e Spaçit me një shënim të magjishëm: «Unë lutem çdo ditë për ty». Më pas, po në ambasadë, në zgjedhjet legjislative që u bënë në vitin 1992, që u organizuan në 131 «Rue de la Pompe», fitoi kandidati i Partisë Demokratike. Ngjarjet atë kohë zhvilloheshin me shpejtësi. Tashmë kishte marrë fund «muaji i mjaltit» i ambasadës me shoqatën e miqësisë Francë-Shqipëri. Shumica e anëtarëve, profesorë, akademikë, mjekë, njerëz të shkencës, ishin larguar për të mos rënë viktimë e politikës staliniste, që u ndoq deri në fund të viteve ‘80-të. Padyshim, për dhjetëra vjet me radhë ambasada shqiptare në Paris, ishte një nga më përfaqësueset e diplomacisë shqiptare në botë. Andej dhe shpërndaheshin vitet e fundit veprat e shumta të Enver Hoxhës, të cilat merrnin udhët e botës drejt leninistëve të pakët që i kishin mbetur rruzullit tokësor. Më kujtohet një ditë në Lisbonë, një bisedë me Mario Soares, ish president i Portugalisë, i cili duke më folur për regjimin e Enver Hoxhës dhe fillimin e viteve ‘70-të, më tregoi një histori domethënëse. Atëhere ai ishte azilant politik në Francë, i ndjekur nga gjenerali Salazar, bashkë me familjen dhe birin e tij, sot kryetari i bashkisë së Lisbonës. Atëhere ky djalosh ishte një entuziast i madh dhe partizan i «Shqipërisë revolucionare», i «pushtetit të punëtorëve dhe fshatarëve». Çdo ditë dëgjonte emisionet e «Radio Tiranës» në gjuhën portugalishte, ku spiker ishin ca militantë të Partisë Komuniste portugeze. Një ditë, ai i kishte kërkuar të atit të shkonte në Shqipëri, për të parë vendin e vetëm revolucionar në botë. Soares e drejtoi atë në ambasadën shqiptare, ku menjëherë me një vizë të ambasadës ai ishte nisur në Shqipëri. Dy javë më vonë, i biri ishte kthyer i zhgënjyer me atë ç’kishte parë atje, ku realiteti i jetës shqiptare ishte krejt ndryshe nga ai që dëgjonte në emisionet e «Radio Tiranës». Atë kohë, të gjithë marksist-leninistët dhe ekstremistët e majtë nga e gjithë bota, kur shkonin në Shqipëri, kalonin përmes ambasadës shqiptare në «Rue de la Pompe». Nga fundi i viteve ‘80-të, siç do më tregonte një punonjës i vjetër i ambasadës, një ditë ishte shfaqur në portën e ambasadës një njeri që sapo kishte lënë një qese me para, ishte zhdukur menjëherë, duke përmendur emrin e një partie marksist-leniniste të Amerikës së Jugut. Me sa dukej ishte ndonjë klandestin. Bëhej fjalë për një borxh të dikurshëm, për një shumë parash që Partia e Punës ja kishte dhënë kësaj partie, dhe që më së fundi ata po e kthenin atë sërish.
Ato vite të fillimit të viteve ‘90-të, sa herë dilja nga porta e ambasadës vështrimi im ndeshej gjithnjë me hyrjen e liceut «Janson-de-Sailly», një nga licetë më të njohura të Parisit, ku në vitet ‘30-të kishin studiuar disa të rinj shqiptarë, mes të cilëve dhe Jusuf Vrioni. Pikërisht, në atë kryqëzim që krijonte ky lice me librarinë «Lamartine» dhe ambasadën shqiptare, gjatë viteve ‘80-të e veçanërisht pas vdekjes së Enver Hoxhës, shqiptarët e diasporës të Francës dhe Belgjikës, në veçanti monarkistët dhe antikomunistët, kishin zhvilluar manifestime të shumta. Më 1976 ishte hedhur një eksploziv para ambasadës që kishte thyer xhamat e dyqaneve përreth. Flitej se ishte hedhur nga militantët e Leka Zogut, Nezir Spahisë apo Abdyl Banushit. Rënia e Murit të Berlinit e kishte elektrizuar edhe më shumë këtë lloj diaspore. Siç më tregonte më pas një nga punonjësit e kësaj ambasade, në një moment manifestimi, ku njerëzit në rrugë kishin treguar edhe armët, ambasadori kishte dhënë urdhër armatosjen e personelit, madje dhe të qëllohej mbi ata që do të futeshin me forcë në ambasadë. Deri para rënies së Murit të Berlinit dhe ndryshimeve në Lindje, studentët shqiptarë mblidheshin rregullisht në sallonet e ambasadës dhe në bodrumet e saj, kryesisht për edukimin e tyre me «materialet e Partisë dhe të shokut Enver». Ashtu si dhe në Shqipëri, edhe këtu, ata ishin të detyruar të mësonin në bodrumet e ambasadës citatet e Enver Hoxhës për «luftën e klasave», «mbështetjen në forcat tona» dhe luftën kundër «rrethimit imperialisto-revizionist». Në mars të vitit 1993, presidenti «Demokratik», Berisha do të më njoftonte për mbarimin e detyrës. Ai po e fillonte Shqipërinë nga zero, çka dhe filloi të hynte në fjalorin shqiptar «Shqipëria, viti zero». Shkëlqesisë së tij Demokratik i pëlqente shumë numri zero. Në godinën e vjetër të «Rue de la Pompe» do të kthehesha vetëm në shtator 1997, kësaj radhe si ambasador. Historia e numrit zero nuk përmendej më, pasi vetëm nga zero nuk mund të fillohej. Gjithçka duhej vazhduar, pa fshesë dhe përjashtime siç kishte bërë ai. Gjatë pesë vjetëve asgjë nuk kishte ndryshuar. Përsëri e njëjta ceremoni. Një veturë e protokollit që merr ambasadorin e ri, i cili hyn në oborrin e pallatit presidencial në «Palais de l’Elysée», i pritur nga banda e gardës presidenciale. Tashmë ambasada nuk kishte më dritare të mbyllura, në të gjitha katet. Nga rruga shquheshin llambadarët e ndezur të salloneve. Kati i tretë tani ishte kthyer në një magazinë vjetërsirash, ku mund të shihje libra të vjetër, shtretër të prishur, radio që s’punonin më, ekrane televizori, karrige të thyera, etj. Në papafingo, një vrimë e hapur e çatisë e kishte prishur tavanin e sipërm dhe sa herë kishte rrebesh, shiu hynte i tëri brenda. Një erë myku e cigareje kundërmonte ngado. Armët që kishin mbetur askush nuk kishte mundur t’i hiqte, po ashtu dhe unë, pasi mund të bëje letra sa të doje, të kërkoje për largimin e armëve, por kjo s’mund të bëhej nga Ministria e Jashtme. Armatimi i një lufte fantazmë dhe paranojake duhej të hiqej nga njerëzit e shërbimeve sekrete, por vitet do të shkonin dhe armët do të mbeteshin.
Me kalimin e muajve dhe viteve, ajo ndërtesë rrënohej gradualisht dhe qeveria shqiptare nuk kishte fonde për të bërë riparime të mëdha. Shoqëria imobiliere nuk kishte vënë dorë mbi të vite me radhë, meqë dhe punonjësit e Sigurimit kishin frikë instalimin e përgjuesve të sofistikuar. Kopshti prapa që prej njëzet vjetësh ishte bërë i papërdorshëm dhe atje nuk shkelte më këmbë njeriu. Bodrumet ishin plot lagështi dhe tubacionet të gjitha të amortizuara. Shpesh korrenti ndërpritej pasi lidhjet elektrike të para 50 vjetëve nuk mbanin më. Më 14 shtator 1998 kisha organizuar një pritje me rastin e 1-vjetorit të vdekjes së «Nënë Terezës». Në sallonet poshtë do të inaugurohej njëkohësisht dhe një ekspozitë e galerisë shqiptare «T&G» me tablo të Ibrahim Kodrës, Skënder Kamberit, etj. Më 13 shtator gjendja në Tiranë ishte e elektrizuar nga vrasja enigmatike e deputetit Azem Hajdari. Një furtunë e madhe dhe një re e zezë vërtitej mbi kryeqytetin shqiptar. Militantët e PD-së, me armë nëpër duar manifestonin nëpër qytet, duke kërcënuar përmbysjen me dhunë dhe në mënyrë bolshevike të pushtetit. Më 14 shtator, sipas ftesave të shpërndara më parë, unë hapa ceremoninë. Ndërkohë që poshtë në sallë vinin të ftuar të ndryshëm dhe uronin me gotat e shampanjës në duar, herë pas here ngjitesha lart për të ndjekur lajmet e ngjarjeve në Tiranë. Atë ditë, i mbyllur në zyrën e tij, ministri i Jashtëm, Paskal Milo më kërkoi me urgjencë një lidhje telefonike me ministrin francez, Vedrin. Ngjarjet zhvilloheshin me një shpejtësi të jashtëzakonshme. Turma e kryesuar nga ish presidenti «Demokratik» Berisha, me flamurin blu të PD-së, kishte qëlluar me armë antitanke Kryeministrinë dhe kishte vërshuar drejt zyrës së kryeministrit, duke shkatërruar e grabitur gjithçka. Televizioni ishte pushtuar po me armë. Një grusht shteti tipik. Në orën 16.00 i kërkova këshilltarit të Hubert Vedrin lidhjen telefonike me Milon. Që nga Parisi, ministri francez e siguronte homologun e tij shqiptar, se Franca dhe Evropa nuk do t’i njihnin ata që do të merrnin pushtetin me forcën e armëve. Mesazhi ishte i qartë.
Zhvendosja e ambasadës nga «Rue de la Pompe» në «Avenue Marceau», megjithëse jo larg, ishte një andrallë më vete, pasi duheshin hequr rrangullat e një ambasade, të grumbulluara prej 50 vjetësh. Problemi më i vështirë ishin dy kasaforta të mëdha dhe mjaft të rënda, që i kalonin 2-3 tonë, dhe që unë habitesha tashmë se si nuk e kishin shembur tavanin e sallonit të poshtëm. Zhvendosja e tyre dukej një operacion i pamundur. Asnjë shoqëri në Paris nuk na e mori përsipër, pasi ish vështirë të gjendeshin mekanizma të tillë transporti. Dhe paradoksi më i madh ishte se brenda tyre ishin veçse disa shkresa që përmbanin shifrat e dhjetë viteve më parë. Atëhere na u desh të thërrisnim disa shqiptarë të emigracionit të vjetër, të cilët me sharra elektrike dhe një stërmundim, arritën t’i hapnin dhe t’i transportonin hekurat e kasafortave pjesë-pjesë në oborr. Ishin pikërisht vëllezërit Tota, që dikur manifestonin kundër Enver Hoxhës para ambasadës, dhe që tani ishin bërë miqtë tanë. Pikërisht ata po shkatërronin jo vetëm këto kasaforta disa tonëshe, por dhe «Dhomën e Partisë», të mbuluar nën cohën e zezë, simbol i paranojës shqiptare të epokës totalitare: dyshemeja ishte mbushur plot shkresa të vjetra, fotografi gazetarësh në formularë vizash, faqe të grisura të librave të Enver Hoxhës, fletore të diskutimeve të anëtarëve të Partisë në mbledhjet e organizatës, fotografi të stendave të «Shqipërisë Komuniste», revistat L’Albanie nouvelle, apo L ‘Albanie aujourd’hui, që për një çast më kujtuan atë ditë të djegies së librarisë «Flora» në qendër të Tiranës, ku një mori fotografish dhe fletësh të veprave të «timonierit» mbushën rrugët që pikëtakoheshin në shesh. Miku im student, Anri Sala, që e thirra një mbrëmje, me një kamera të vogël, filmoi disa nga pamjet e fundit të asaj ambasade. Kisha menduar të realizoja një dokumentar me ato filmime, me titullin e thjeshtë L’Ambassade, por me kalimin e kohës, nga angazhimet e shumta, ajo ide do të fashitej. Ditën e fundit që u larguam, hyra edhe njëherë në dhomën e ambasadorit, përballë shkallëve të drunjta dhe të brendshme të ndërtesës. Nga dritaret e hapura hynte një dritë e bardhë. Për një moment imagjinova një ditë të zakonshme pune të ish-paraardhësve të mi, vite të shkuara, dhe që kishin përfaqësuar Shqipërinë, edhe pse në një epokë totalitare. Përfytyrova së pari njeriun që e njihja më shumë nga të tjerët, diplomatin e njohur Javer Malo, i cili i kishte dorëzuar letrat kredenciale gjeneralit De Gaulle. Ai kishte qenë fqinji im për një periudhë njëzetvjeçare, dhe kur isha 13-14 vjeçar, në bodrumet e tij, në një sunduk të vjetër gjeja në frëngjisht libra të Louis Aragon, Paul Eluard apo të revolucionarit rus Trocki. Pastaj kujtova Misto Treskën, ambasadorin dhe përkthyesin e klasikëve francezë, Dhimitër Lamanin, Maxhun Pekën, Petraq Pojanin, Ksenofon Nushin, e shumë diplomatë të tjerë. Kristaq Mishën, nuk kisha mundur ta njihja, pasi ai kishte vdekur në vitet ‘60-të. As Ksenofon Nushin…
Ishin mbresa të trishta të një kohe që tani mund ta quajmë “Koha e Plumbit”, pasi në Shqipëri gjithçka kishte një aromë plumbi…

--------- tirana observer--------