OSS, SHBA ishte pas Enver Hoxhës

[BARAT]

OSS, Amerika ishte pas Enver Hoxhës

Gazetari amerikan, Peter Lucas, ka sjellë në një libër historinë e Shërbimeve Sekrete Amerikane (OSS) në Shqipëri gjatë Luftës Antifashiste Nacionalçlirimtare dhe marrëdhëniet e tij me Shtabin e Përgjithshëm të Ushtrisë Partizane shqiptare të udhëhequr nga Enver Hoxha, përmes dëshmitarëve dhe dokumenteve autentike amerikane. Gjithçka do të niste nga një foto që Lucas pa në librin "Fitorja e hidhur" e Reginald Hibert. Në krah të Enver Hoxhës, gjatë një shëtitjeje në Tiranën e porsaçliruar, ai sheh agjentin Tom Stefan dhe menjëherë do t‘i lindë pyetja se "çdo një amerikan në krah të Hoxhës?"

Kjo pyetje do ta bënte Lucas të niste hulumtimet për të zbuluar më pas misionin OSS në vendin tonë. Ai ra fillimisht në gjurmët e njërit prej agjentëve të OSS-së në Shqipëri, Nik Kukiç, i cili kishte shërbyer nën drejtimin e Tom Stefanit dhe tani, i moshuar, jetonte në shtetin Delauer. Pas intervistave me të, Lucas mundi të gjejë dhe të intervistojë edhe 3 anëtarë të tjerë të atij misioni në Shqipërinë e kohës së luftës, të fundit dëshmitarë të kësaj historie kurioze, të cilët, edhe ata të moshuar, jetonin tashmë në Florida, në Merilend dhe në Masaçusets. Në të njëjtën kohë, Lucas filloi të shfrytëzojë ekskluzivisht dokumentacionin shumë të pasur lidhur me misionin e OSS-së në Shqipëri, i cili ruhet dhe është tashmë i hapur për publikun në Arkivat Kombëtare të Shteteve të Bashkuara në Kolegj Park të Merilandit.

Dr. Fatos Tarifa, ish-ambasador i Shqipërisë në SHBA, dhe autor i parathënies së këtij libri botuar në shqip nga "Bota shqiptare", tregon në një intervistë më poshtë diçka më tepër për këtë mision. Cili ishte roli i vërtetë i amerikanëve në Shqipëri dhe si depërtuan ata deri pranë Enver Hoxhës….


Dr. Tarifa, vitet e fundit shumë të huaj, gazetarë, historianë, apo qoftë edhe thjesht njerëz të pasionuar ndaj historisë, kanë shkruar për vendin tonë. Tani Peter Lucas, një gazetar i njohur amerikan, vjen e na sjell në një libër historinë e panjohur të shërbimit OSS në Shqipëri? Nga ndryshon këndvështrimi i Lucas nga ai i të tjerëve për vendin tonë dhe çfarë të vërtete sjell ky libër?


Libri i fundit nga Peter Lucas, që lexuesi shqiptar ka marrë këto ditë të përkthyer në shqip, përbën një kontribut të çmuar për historiografinë shqiptare të periudhës së Luftës së Dytë Botërore. Duke pasur nderin të kem shkruar parathënien e tij për botimin anglisht, unë dëshiroj, me këtë rast, të them diçka për këtë libër, për rëndësinë e tij dhe për autorin e tij, që s‘i kam thënë në atë parathënie. Këtu marr shkas nga vetë pyetja juaj. Nga ndryshon këndvështrimi, përmes të cilit Peter Lucas ka trajtuar temën e luftës në këtë libër? Lucas është i pari autor deri më sot, i cili ka trajtuar si një subjekt të veçantë angazhimin amerikan në Shqipëri gjatë periudhës së Luftës së Dytë Botërore. Autorë të tjerë kanë shkruar për misionin anglez, por misioni amerikan i Zyrës së Shërbimeve Strategjike (OSS) në Shqipëri gjatë periudhës së luftës ka qenë, deri në botimin e këtij libri, një histori thuajse krejtësisht e panjohur, jo vetëm për autorin e këtyre radhëve dhe shumë shqiptarë të tjerë, por edhe për vetë autorin e librit.

Me sa di unë, ideja origjinale e z. Lucas ishte të shkruante një libër për figurën e Enver Hoxhës gjatë Luftës Antifashiste Nacionalçlirimtare dhe në vitet e para pas çlirimit, kur ai mori në dorë dhe konsolidoi me grusht të hekurt pushtetin e tij komunist autoritar. Këtë subjekt, Lucas mendonte ta hulumtonte dhe ta shtjellonte duke u mbështetur në dëshmitë që shpresonte të mblidhte, e duke intervistuar në Shqipëri personalitete e individë që e kishin njohur personalisht Enver Hoxhën gjatë luftës dhe më vonë. Kjo, mbaj mend ta kem dëgjuar prej tij, nuk ishte një punë e lehtë, pasi shumë nga njerëzit që kishin qenë pranë Hoxhës në atë periudhë nuk jetonin më, ndërsa ata që ishin dhe janë akoma gjallë nuk e kishin njohur atë nga afër. Kur, në punë e sipër, Lucas ndeshi në emrin dhe fotografinë agjentit të OSS-së, Tom Stefan, në librin "Lufta Nacionalçlirimtare në Shqipëri: Fitorja e hidhur", shkruar nga historiani dhe diplomati i njohur anglez Reginald Hibert, plani i tij studimor ndryshoi rrënjësisht. Siç më ka thënë më vonë Lucas, konstatimi i këtij fakti ishte shokues për të. "Ç‘bënte ky shqiptaro-amerikan në Shqipëri në atë kohë? Pse marshonte ai në rrugët e Tiranës së porsaçliruar në krah të Enver Hoxhës?" - ishin pyetjet që u bënë më vonë filli i një lëmshi të komplikuar, të cilit Lucas i shkoi deri në fund. Ajo foto e agjentit Tom Stefan shërbeu, mund të thuash, si një "fosile gjeologjike", e cila e orientoi gazetarin veteran Peter Lucas të zbulonte enigmën e madhe të angazhimit amerikan në Shqipëri gjatë Luftës së Dytë Botërore. Lucas hoqi dorë nga projekti i tij i mëparshëm për të nisur një projekt të ri, përshkrimin e veprimtarisë së misionit të OSS-së amerikane në Shqipëri gjatë Luftës Antifashiste Nacionalçlirimtare dhe marrëdhëniet e tij me Shtabin e Përgjithshëm të Ushtrisë Partizane shqiptare të udhëhequr nga Enver Hoxha përmes dëshmitarëve dhe dokumenteve autentike amerikane.

Pas disa udhëtimeve në Shqipëri, Lucas u kthye në Shtetet e Bashkuara dhe iu vu punës për të gjetur fillin e atij lëmshi të komplikuar të misionit të OSS-së Shqipëri. Ai ra fillimisht në gjurmët e njërit prej agjentëve të OSS-së në Shqipëri, Nik Kukiç, i cili kishte shërbyer nën drejtimin e Tom Stefanit dhe tani, i moshuar, jetonte në shtetin Delauer. Pas intervistave me të, Lucas mundi të gjejë dhe të intervistojë edhe 3 anëtarë të tjerë të atij misioni në Shqipërinë e kohës së luftës, të fundit dëshmitarë të kësaj historie kurioze, të cilët, edhe ata të moshuar, jetonin tashmë në Florida, në Merilend dhe në Masaçusets. Në të njëjtën kohë, Lucas filloi të shfrytëzojë ekskluzivisht dokumentacionin shumë të pasur lidhur me misionin e OSS-së në Shqipëri, i cili ruhet dhe është tashmë i hapur për publikun në Arkivat Kombëtare të Shteteve të Bashkuara në Kolegj Park të Merilandit.

Kjo është gjeneza e këtij libri; rëndësia e tij është shumëplanëshe, por unë do mjaftohem këtu të theksoj se ky është i pari libër i shkruar nga një autor amerikan, apo çfarëdo autor tjetër, për misionin e OSS-së në Shqipëri gjatë Luftës së Dytë Botërore. Kjo është e para herë që ne mësojmë në mënyrë të detajuar dhe të dokumentuar më së miri mbi aktivitetin dhe rolin e këtij misioni në Shqipëri. Kjo është e para herë që lexuesit (shqiptarë dhe të huaj) informohen se amerikanët ishin të pranishëm në Shqipëri gjatë Luftës së Dytë Botërore, se ata, qysh nga fillimi, mbështetën ushtrinë partizane të udhëhequr nga Partia Komuniste, si edhe për rolin instrumental që misioni i tyre ka luajtur në ndihmë të përpjekjeve të ushtrisë partizane për mposhtjen e ushtrisë naziste dhe çlirimin e vendit. Përveç dëshmive sporadike të disa autorëve anglezë, kjo është hera e parë që ne mësojmë mbi të vërtetën e pjesëmarrjes dhe të qëndrimit të misionit të OSS-së në Shqipëri, i cili ishte qëndrimi zyrtar i Uashingtonit, si një fuqi e madhe aleate e popullit shqiptar gjatë Luftës Antifashiste Nacionalçlirimtare. Peter Lucas është gjithashtu i pari autor, prej të cilit mësojmë se në përbërje të misionit të OSS-në Shqipëri kishte jo vetëm amerikanë, por edhe shqiptarë e amerikanë, të cilët Lucas, në një komunikim personal me autorin e këtyre radhëve, i ka quajtur "Albmericans". Sipas tij, vetë personazhi kryesor i librit të tij, Tom Stefan, mund të konsiderohet si një hero i panjohur dhe i pavlerësuar.


Dokumentacioni i pasur, të cilit Peter Lucas i referohet, sjell një mënyrë tjetër të të parit të misionit amerikan në Shqipëri gjatë Luftës së Dytë Botërore. Cili, sipas jush, ishte roli i vërtetë i SHBA-së në atë periudhë në vendin tonë?


Kur Lucas nisi të eksplorojë "misterin" e angazhimit amerikan në Shqipëri përmes veprimtarisë së OSS-së, ai nuk kishte as më të voglën ide se në ç‘drejtim do e çonin kërkimet e tij, në ç‘labirinte të historisë do ta fusnin atë radiogramet që dërgonte në Uashington Qendra e Misionit të OSS-në Shqipëri, e cila operonte nga Bari nën drejtimin e Harri Fulcit. Këto dokumente, të cilat Lucas i ka shfletuar një për një në Arkivat Kombëtare të Shteteve të Bashkuara dhe i ka sintetizuar mjeshtërisht në librin e tij, hedhin dritë për herë të parë në këtë kapitull, deri dje të panjohur të Luftës Antifashiste Nacionalçlirimtare dhe të marrëdhënieve shqiptaro-amerikane. Në kohën kur Lucas kërkonte në arkivat kombëtare amerikane në Meriland, unë shërbeja në Uashington dhe më kujtohet, kur takohesha me të mbrëmjeve, se me ç‘pasion dhe kuriozitet më fliste ai për dokumentet që zbulonte dita-ditës në arkivat amerikane, duke më dhënë herë pas here të lexoja kopje të tyre. Siç më thoshte Lucas në atë kohë, ai i hyri studimit të kësaj teme pa ditur se çfarë do të gjente dhe ku do e shpinin kërkimet e tij dhe se çdo dokument i ri që nxirrte nga "pluhuri" 60-vjeçar i arkivave të superfuqisë së vetme ishte një gur që ai filloi ta vinte pak e nga pak në monumentin e ngjarjeve epike që ai përshkruan.

Për hir të së vërtetës duhet thënë se me madhësinë territoriale dhe demografinë e saj Shqipëria nuk mund të ishte një faktor shumë i rëndësishëm në luftën globale kundër fashizmit dhe nazizmit në fillim të viteve 1940. Sidoqoftë, për aq sa Shqipëria mund të kontribuonte në këtë përpjekje të përbashkët të forcave antifashiste dhe liridashëse, ajo zgjoi në atë kohë interesimet e qeverisë britanike dhe asaj amerikane, të cilat dërguan në Shqipëri misionet e tyre, SOE (Special Operations Executive) dhe OSS (Office of Strategic Services), përkatësisht. Anglezët mbërritën në Shqipëri të parët, amerikanët erdhën këtu në fund të vitit 1943. Amerikanët ishin të interesuar të mos mbanin anën e asnjë prej forcave politike shqiptare gjatë kohës së luftës. Sidoqoftë, misioni i tyre ishte që të ndihmonin vetëm atë apo ato forca politike shqiptare që ishin efektivisht të angazhuara në luftë kundër nazistëve gjermanë. Në fund të vitit 1943 nuk kishte asnjë dyshim se ushtria partizane, e udhëhequr nga PKSH-ja ishte e vetmja forcë politike e angazhuar seriozisht në operacione ushtarake kundër divizioneve gjermane të dislokuara në Shqipëri. Organizatat e tjera, Balli Kombëtar dhe Legaliteti, sipas vetë dokumenteve amerikane, kishin kohë që u kishin kthyer krahët interesave kombëtare të vendit dhe bashkëpunonin hapur me pushtuesit nazistë. Në këto kushte, amerikanët, ndryshe nga anglezët përpara tyre, ishin të detyruar të mbanin anën e ushtrisë partizane dhe të bashkëpunonin me shtabin e saj, në krye të të cilit ishte Enver Hoxha. Kjo, siç argumenton më së miri Lucas në librin e tij, nuk përbën një revizionim të historisë, por provon në mënyrë të dokumentuar të vërtetën e saj.

Faktet e shumta dhe dokumentacioni jashtëzakonisht i pasur që sjell Lucas në librin e tij (i gjithi dokumentacion i shkruar nga vetë amerikanët), u heqin çdo legjitimitet pretendimeve që mund të kenë disa se kjo nuk është e vërteta historike dhe se Lucas mund t‘u ketë bërë një interpretim të njëanshëm ngjarjeve për të cilat shkruan, rolit të Ballit dhe të Legalitetit gjatë luftës, marrëdhënieve midis misionit të zyrës amerikane të shërbimeve strategjike dhe Enver Hoxhës e vetë rolit të misionit të OSS-së në Shqipëri. Një vlerë shumë e rëndësishme dhe një meritë e padiskutueshme e këtij libri është pikërisht objektiviteti me të cilin autori i tij, Peter Lucas, ka përshkruar sagën e marrëdhënieve të misionit amerikan me ushtrinë partizane shqiptare dhe komandantin e saj.

Edhe pse Lucas nuk është historian, libri i tij është jashtëzakonisht mirë i dokumentuar dhe për çdo informacion dokumentar të rëndësishëm lexuesit i jepet burimi primar nga është marrë ai informacion. Si një gazetar i njohur, i cili për më shumë se tri dekada me radhë ka raportuar me vërtetësi ngjarje nga më të rëndësishmet të periudhës së Luftës së Ftohtë ― nga Saigoni gjatë kohës së luftës në Vietnam, nga Belfasti gjatë trazirave në Irlandën e Veriut, nga Managua në kohën që Uashingtoni mbështeste forcat guerilase Contras për të rrëzuar qeverinë e Nikaraguas, nga El Salvadori, Panamaja, Kuba dhe Shqipëria përpara përmbysjes së regjimit komunist, Peter Lucas ka ditur ta përshkruajë me vërtetësi një periudhë historike dhe një episod shumë të rëndësishëm në epopenë e Luftës Antifashiste Nacionalçlirimtare të popullit shqiptar dhe në marrëdhëniet shqiptaro-amerikane në atë periudhë, të sintetizuara në këtë libër në marrëdhëniet e shefit të misionit të OSS-së në Shqipëri me liderin komunist Enver Hoxha. Edhe pse ky i fundit, vazhdimisht në shkrimet e tij dhe në historinë e Luftës Antifashiste Nacionalçlirimtare që u shkrua në kohën e sundimit të tij, është përpjekur të minimizojë, të nënvleftësojë apo edhe të mohojë kontributin amerikan në Shqipëri gjatë 12 muajve të fundit të luftës, dokumentacioni shumë i pasur që sjell në këtë libër Peter Lucas nxjerr në dritë një tjetër realitet, të cilin e ilustrojnë më së miri, madje edhe vetë marrëdhëniet shumë të ngushta të Enver Hoxhës me shefin e misionit të OSS-së, Tom Stefan.


Shumë të huaj e kanë portretizuar ish-diktatorin Hoxha. Si e shihni ju portretin që ka bërë për të Peter Lucas? Po atë të Mehmet Shehut?


Nga të gjitha përshkrimet që u janë bërë deri më sot, kryesisht nga autorë anglezë, portreteve të Enver Hoxhës dhe të Mehmet Shehut gjatë periudhës së luftës, mendoj se portretet që ravijëzon për ta Peter Lucas janë më të besueshmit. Veçanërisht portreti i Hoxhës, për mendimin tim, përshkruhet në mënyrë shumë realiste, për shkak se peneli me të cilin Lucas e ka "punuar" atë ka marrë ngjyrat autentike me të cilat e ka përshkruar liderin e komunistëve shqiptarë gjatë luftës Tom Stefan, i cili, në cilësinë e shefit të misionit të OSS-së në Shqipëri, e ka njohur Enver Hoxhën për një kohë shumë më të gjatë dhe më nga afër se çdo agjent tjetër anglez, rus apo amerikan; ka qëndruar pranë tij dhe është miqësuar me të më shumë se çdo individ tjetër i huaj. Fakti që Tom Stefan ishte vetë shqiptar e bën edhe më të besueshëm portretizimin prej tij të një figure të tillë si Enver Hoxha. Lucas i ka qëndruar besnik modelit të Enver Hoxhës që ka dhënë Tom Stefan, duke e përshkruar më mirë se çdo autor tjetër që ka shkruar për portretin e tij.


Cilat kanë qenë marrëdhëniet e misionit të OSS-së me Enver Hoxhën? Për çfarë i kanë shërbyer ata njëri-tjetrit? Përse, sipas jush, OSS-ja mundi të ishte më afër zemrës së kreut të Lëvizjes Nacionalçlirimtare, Enver Hoxha, ndërsa misione të tjera të fuqive aleate në Shqipëri gjatë kohës së luftës nuk mundën të depërtonin aq pranë tij?


Siç vura në dukje më sipër dhe siç argumentoi më së miri Peter Lucas në librin e tij, mbështetur në dëshmitë autentike të misionit amerikan, Shtetet e Bashkuara ishin të interesuara të ndihmonin vetëm atë apo ato forca politike në Shqipëri që ishin të angazhuara seriozisht në luftë kundër nazistëve. Uashingtoni shihte te Lëvizja Nacionalçlirimtare të vetmen forcë politike serioze që u kishte kthyer armët pushtuesve nazistë dhe, për këtë arsye, udhëzoi zyrën e shërbimeve strategjike të lidhej me të dhe të ndihmonin formacionet e ushtrisë partizane. Bashkimi Sovjetik, nga ana e tij, kishte atashuar pranë Shtabit të Përgjithshëm të Ushtrisë Partizane vetëm dy oficerë dhe nuk ofroi kurrë ndihmë në municione dhe material. Anglezët dhe amerikanët ofruan ndihma të tilla dhe sidomos mbështetje logjistike, por ndërsa anglezët i atashuan anëtarët e misionit të tyre jo vetëm pranë Shtabit të Enver Hoxhës, por edhe pranë Abaz Kupit e Ballit Kombëtar dhe i braktisën këta të fundit për t‘u lidhur vetëm me Shtabin e Ushtrisë Partizane në fund të luftës, kur u pa se Hoxha do të triumfonte mbi dy organizatat e tjera, të cilat ndërkohë bashkëpunonin hapur me pushtuesit nazistë, amerikanët u lidhën qysh në fillim me Shtabin e Ushtrisë Nacionalçlirimtare, si e vetmja forcë politike, e cila qëndroi nga fillimi në fund në krahun e drejtë të luftës. Shtetet e Bashkuara nuk mbështetën në Shqipëri asnjë forcë tjetër politike veç Lëvizjes Nacionalçlirimtare.

Lucas bën të qartë jashtë çdo dyshimi se Enver Hoxha nuk i besonte askujt. Ai i urrente anglezët, ndërsa amerikanët i shihte gjithnjë me dyshim. Për të, madje, nuk bënte kuptim as fakti që Tom Stefan dhe anëtarë të tjerë shqiptaro-amerikanë të misionit të OSS-së në Shqipëri i shërbenin Amerikës dhe nuk luftonin për Shqipërinë në ushtrinë që komandonte ai.


Për çfarë i vlejti OSS-së gjithë ky angazhim? Përse Shqipëria ishte për amerikanët një pikë strategjike?


Duke shfrytëzuar dokumentet amerikane të kësaj periudhe, Lucas bën të qartë se Shtetet e Bashkuara ishin të interesuara që Shqipëria të mbetej një teatër lufte për ushtrinë naziste në Ballkan, ndërkohë që Amerika përgatitej të zbarkonte në Itali. Duke mbështetur ushtrinë nacionalçlirimtare me inteligjencë, municione dhe materiale, Uashingtoni synonte të mbante të angazhuara në Shqipëri dy divizione gjermane, të cilat pa rezistencën dhe përleshjet e formacioneve të ushtrisë partizane shqiptare do t‘u kishin ardhur në ndihmë forcave naziste në Itali. Kjo do të thotë se përkrahja amerikane për ushtrinë partizane shqiptare ishte sa e principtë, pasi partizanët ishin të vetmit që luftonin ushtrinë naziste, aq edhe pragmatike, pasi lufta partizane u shërbente drejtpërsëdrejti interesave amerikane për të shkatërruar makinën ushtarake naziste dhe për t‘i dhënë fund luftës në Evropë. Qëndrimi amerikan ndaj Shqipërisë dhe Enver Hoxhës pas luftës dëshmon më së miri se përkrahja amerikane për "të kuqtë", siç i cilësonte Lucas partizanët shqiptarë në titullin e dorëshkrimit të këtij libri, nuk ishte aspak mbështetje për ideologjinë dhe synimet politike të Enver Hoxhës.


Nga këndvështrimi i një sociologu dhe studiuesi të shkencës politike, përse, sipas jush, Enver Hoxha vendosi të ndërpriste lidhjet me miqtë e tij të OSS-së, duke pasur parasysh këtu mikun e tij gjatë Luftës Nacionalçlirimtare Tom Stefan? Dhe ç‘mendoni ju për portretin e këtij të fundit, rolin e tij në zhvillimet shqiptare të asaj periudhe?


Enver Hoxha ishte një komunist doktrinar dhe dogmatik, por ai ishte njëherësh një individ i etur për pushtet, në emër të të cilit bënte çdo gjë. Siç ka theksuar vetë Hoxha në kujtimet e tij "Me Stalinin", botuar në vitet e fundit të jetës së tij, ai e adhuronte Bashkimin Sovjetik të kohës së Leninit dhe të Stalinit, ai i quante këta liderë bolshevikë "kapitenë të mëdhenj të revolucionit" dhe në tërë jetën e aktivitetit të tij pas çlirimit të vendit provoi se ishte më stalinist se vetë Stalini dhe po aq i pamëshirshëm ndaj kundërshtarëve të tij politikë sa edhe ai. Pas mbarimit të luftës, Enver Hoxha do të bënte ç‘ishte e mundur të mbante në duart e tij pushtetin politik në Shqipëri, gjë që ai e arriti duke forcuar pushtetin e tij personal mbi Partinë Komuniste dhe mbi ushtrinë. Siç vë në dukje me të drejtë Lucas në librin e tij dhe siç kam theksuar unë në parathënien që kam shkruar për të, Enver Hoxha e dinte fare mirë qysh nga fillimi se ai që ka nën kontrollin e tij Partinë Komuniste ka nën kontroll ushtrinë dhe ai që kontrollon ushtrinë ka nën kontrollin e tij pushtetin dhe të ardhmen e vendit. Miqësia me Amerikën, demokracinë më të madhe të botës, nuk i shërbente dhe nuk i duhej Enver Hoxhës për të forcuar pushtetin e tij personal në Shqipëri. Amerika, përkundrazi dhe natyrshëm, do të ishte e interesuar që në Shqipëri të zhvilloheshin zgjedhje demokratike dhe që vendi të organizohej e zhvillohej si një shtet demokratik. Ky vizion nuk ishte vizioni i Enver Hoxhës, edhe pse për dekada me radhë ai u mundua të krijonte përshtypjen se Shqipëria ishte një "demokraci popullore" e vërtetë. Modeli sovjetik dhe ai kinez ishin për Enver Hoxhën më të përshtatshëm se modeli amerikan apo ai i demokracive liberale të Perëndimit, pasi në një model si ai i Moskës apo i Pekinit autoriteti i tij nuk mund të kontestohej.

Më lejoni, në mbyllje të kësaj interviste, të informoj publikun se ngjarjet e këtij libri të shkruar nga Peter Lucas do të ekranizohen së shpejti në një film artistik, regjinë e të cilit e ka marrë përsipër regjisori i njohur amerikan me origjinë shqiptare, Sten Dragoti. Po kështu, nisur nga interesimi që ka ngjallur ky libër në Shtetet e Bashkuara, Peter Lucas po e rishkruan subjektin e tij në formën e një romani, i cili do të botohet në SHBA. Lucas do të jetë në Tiranë gjatë javës së fundit të prillit, për të marrë pjesë në promovimin e këtij libri në gjuhën shqipe.

gazeta Shqip-02-04-2008


---------------------

kopertina origjinale:


The OSS In World War II Albania
Covert Operations and Collaboration with Communist Partisans

Written by Peter Lucas
Foreword by Fatos Tarifa

Paperback: 220 pages
Publish Date: March 23, 2007
Publisher: McFarland & Company, Inc.
ISBN: 978-0-7864-2967-7

Includes: photographs, maps, notes, bibliography, index
Price: $35

[BARAT]

Zbardhet misioni amerikan ne Shqiperi

E Diele, 23 Mars 2008-gazeta Koha Jone

Anisa Ymeri

Jo rastesisht, ky liber i pare ne llojin e tij, i cili hedh drite mbi "Misionin amerikan ne Shqiperi", nis me te parin oficer amerikan te sherbimit sekret te OSS-it. Emri i koduar ishte Tank, i njohur si major S.S Kendell, ishte Dejl Mekadu, ishte ai qe udhehoqi te parin mision sekret amerikan ne Shqiperi, me 18 nentor 1943.

Nje histori e bazuar ne dokumente qe mbajne vulat e arkivave amerikane, por edhe deshmi te rralla te atyre personazheve qe jane ne liber e qe kane mbetur ende ne jete. Autorit i eshte dashur te shkele ne te gjitha ato thepa, qytete, shpella, brigje ne te cilat me se gjysme shekulli shkuar te rekrutuarit e OSS-it ja behen ne Shqiperi.

Ajo qe theksohet qe ne fillim, ne parathenien e shkruar nga autori Lucas: "Kjo eshte nje histori e pa rrefyer me pare e operacioneve sekrete te OSS-it (Zyres se Sherbimeve Strategjike) amerikan ne Shqiperi gjate Luftes se Dyte Boterore, si edhe Shtetet e Bashkuara, krahas anglezeve ndihmuan komunistet te mundnin nazistet dhe te merrnin pushtetin ne vend. Shumecka prej atyre qe kane ndodhur jane te shkruara e zeza mbi te bardhe ne mijera flete dokumentesh, qe gjenden ne arkivat amerikane. Por, sikunder thekson edhe autori, i cili ka hulumtuar per te zbardhur sadopak prej atyre qe kane ndodhur. Lucas shkruan: "Pak dihet per keto ngjarje ne Shqiperi dhe ne Shtetet e Bashkuara. Te dhenat e OSS-it, qe me vone u shnderrua ne CIA, nuk u bene publike deri ne vitin 1975". Pas ishte pikerisht ky viti qe shenoi edhe fillimin e rikthimit te tyre ne Arkivat Kombetare dhe regjistrimin e fakteve.

Ja, eshte "Bota Shqiptare" qe sjell te parin liber qe zbardh operacionet e OSS-it ne Shqiperi. Dhe Peter Lucas, ishte i pari gazetar amerikan, qe pas vdekjes se Enver Hoxhes, ne vitin 1986, vizitoi Shqiperine. Ja c'na rrefen Lucas ne librin e tij: "Nje raport i OSS-it per luftimet e asaj kohe e pershkruante keshtu aktivitetin partizan: Gjate nente muajve te pare te vitit 1943, partizanet ishin teper aktive kunder Boshtit, ku benin pjese divizionet italiane dhe me vone dhe dy misione gjermane, duke sulmuar karvanet e tyre, clironin zona te caktuara dhe vune nen kontroll disa qytete te vogla...".

Jo pak aty flitet per Tom Stefanin, kolonelin rekrut te OSS-it, i lindur nga prinder emigrante shqiptare, i formuar teresisht ne Amerike, njeri fare i afert me Enver Hoxhen gjate luftes, madje edhe i ftuar nderi ne disa kongrese te rendesishme. Thuhet se nje nga punet e para te kolonel Stefanit ka qene ndihma per rekrutimin e emigranteve shqiptare per OSS-in.

Per Lucas, shkelja e Shqiperise ne vitin 1986 ishte vetem fillimi. Ishin deshmite ato qe kerkonte per te mberritur me pas te ky liber. Ndaj, edhe sikunder rrefen vete autori: "Kam intervistuar partizane te moshuar, qe kishin luftuar me Hoxhen. Vizitova fshatra si Dukat, Dhermi, Kuc e Himare. Kam udhetuar ne Veri nga Shkodra ne Theth. Karaburunin e kam rrokur nga kodra e nga deti. Kam qene ne shpellen e njohur si Seavie pergjate bregdetit qe kontrollohej nga OSS-i , te cilen ai e kishte baze te sigurt". E si per t'i vene vulen ketij udhetimi cep me cep te Shqiperise, ai thekson: "Kam udhetuar hipur mbi gomar neper malet e Shqiperise jugore, ku Enver Hoxha kishte vendosur shtabin e tij".

E gjithcka per te pasur me shume deshmi dhe nje panorame me te plote nga sa shkruhej ne raportet sekrete te OSS-it, qe mberrinin kryesisht nga Bari. Dhe ja se cfare shkruhej ne njerin prej tyre. "Ne nje raport sekret te nje agjenti, flitej per minimin e plazhit te Durresit, ku gjermanet mendonin se do te zbarkonin forcat e Aleateve. Aty shkruhej: "Flitet se 25 mije mina jane vendosur ne kete zone. Jane ngritur edhe gardhe me tela me gjemba dhe eshte e ndaluar per cilindo te hyje ne te".

Miqesia e Enverit me Tom Stefanin

Ne librin "Misioni amerikan ne Shqiperi" shkruhet: "Per Hoxhen, miqesia ishte e mire. Por armet ishin me te mira... Kjo miqesi u shfaq hapur kur Hoxha e ftoi Stefanin te merrte pjese ne konferencen 4-ditore te Permetit. Fulci u gezua shume nga ftesa. Ai e keshilloi Stefanin te krijonte "marredhenie te ngushta me djemte vendore (partizanet)". Ne nje tjeter pasazh shkruhet: "Hoxha mbetej i bindur se anglezet ishin te vendosur te pengonin ngjitjen e partizaneve komuniste ne pushtet dhe kjo vinte ngaqe anglezet vazhdonin te keshilloheshin me pro-zogistin Abaz Kupi dhe grupe te tjera nacionaliste. Anglezet mbeten te palekundur ne mendimin: "Kushdo tjeter, pervec Hoxhes" dhe pse ishin partizanet e Hoxhes i vetmi grup i organizuar qe luftonte kunder gjermaneve". Nderkohe qe lufta vazhdonte, te rekrutuarit e OSS-it benin punen e tyre. Qendronin prane atyre qe luftonin, dhe ne cdo kohe qe ishte e mundur dhe e duhur raportonin me detajet me te imta, gjithcka ndodhte, cdo levizje dhe se cfare pritej te ndodhte ne ditet ne vijim.

Mehmet Shehu dhe Lufta e Tiranes

"Gjeneral Mehmet Shehu priti me kenaqesi urdhrin per clirimin e Tiranes. Urdhri erdhi nga Enver Hoxha ne Berat per Mehmet Shehun per shtabin e Divizionit te pare partizan... Shehu e kishte pergatitur Divizionin e tij te Pare partizan ashtu si ai dinte, duke pasur parasysh edhe rrethanat. Shpesh kishin pak per te ngrene. Here pas here flinin edhe perjashta, sido qe te ishin kushtet e motit. Ata nuk ngjanin si nje ushtri e mirefillte, duke pasur parasysh mungesat ne veshje dhe armet gjithfareshe qe mbanin prej lloj-lloj ushtrish". "...Tashme Shehu ishte jashte portave te Tiranes, duke pergatitur planin e sulmit, nderkohe qe Hoxha, udheheqesi i tij, ishte nja 160 km larg ne Berat, duke diskutuar per paraden e fitores. Edhe nese Shehu kishte ndonje armiqesi ndaj Hoxhes, nuk e shfaqi ate. Ndoshta donte qe keshtu te mbetej". Vijon: "OSS-i ishte shume dakord me llogaritjen e Shehut per 2 mije gjermanet e vrare ne Luften e Tiranes. Megjithate, raporti i OSS-it thote se disa prej ketyre gjermaneve te vdekur ishin rober te plagosur qe u vrane nga partizanet".



Misionet sekrete film nga Stan Dragoti

Mision sekret amerikan ne Shqiperi gjate Luftes se Dyte Boterore dhe bashkepunimi me partizanet komuniste shqiptare, ndoshta do te jete edhe nje film. Autori i librit, Peter Lucas, mesohet se eshte ne fazen e fundit te perfundimit te skenarit, dhe do te jete regjisori Stan Dragoti, teper prezent ne Shqiperi se fundi, i cili do ta realizoje. S'ka gje te sigurt, por ndoshta kur cdo gje te jete edhe me e kristalizuar, mund te ofrohet aktori hollivudian, Brad Pit, ai qe do te interpretoje ne film. Botuesi Kujtim Gjonaj, i cili ka sjelle ne shqip kete liber, tregon se ka rene krejt rastesisht ne gjurmet e ketij botimi dhe ne kohe rekord, vetem pak muaj pas botimit ne Amerike, fale dashamiresise se Lucas e solli per shqiptaret. Ndersa tregon se ne mesin e muajit prill, autori do te vije ne Tirane. Dhe nje tjeret liber, "Rrumpalla" do te botohet se shpejti prej tij. Ka qene Edi Rama qe e ka perdorur ne nje fushate elektorale kete fjale, e cila ka mbetur gjate ne politiken shqiptare. Ky liber do te jete nje tjeter veshtirim ne historine e Shqiperise, por kete here do te flase per kapercyellin e vitit 1990, dhe me pas, ne kohet qe ne jetojme, ne ditet tona.

[BARAT]

Gazetari Peter Lucas boton librin që flet për SHBA-në dhe Shqipërinë gjatë luftës së dytë botërore

“UNË, AGJENTI I PARË I CIA-S NË SHQIPËRI“

Shkruan: Laureta Rryçi Gazeta “Tirana Observer“

Jetëshkrimi i Agjentit
Emri: Nick
Mbiemri: Kukich
Eksperienca : Ish-oficer artilerie
Një punëtor miniere nga Ohajo
Ishte anëtar i OSS-së (Office of Strategic Services - Zyra e Shërbimeve Strategjike), paraardhësja e CIA-s
Kukiç u ishte bashkuar trupave të marinës në janar 1940
Fillimisht ai ka qenë në "Parris Island" (bazë stërvitore e trupave të marinës në Karolinën e Veriut)
Më pas në Porto Riko
Ka qenë përgjegjës për ruajtjen e sigurisë në bazën ushtarake në Kuantiko (Virxhinia)
31 dhjetor 1943 ka mbërritur në Shqipëri si agjent i OSS

------------------


AGJENTI I PARË I OSS-SË (PARAARDHËSJA E CIA-S)

Ka qenë në Shqipëri qysh në dhjetor të vitit 1943. Fakti i rrallë është pohuar nga vetë ai në moshën 87-vjeçare. Në një intervistë të dhënë për gazetarin e njohur shqiptaro-amerikan, Peter Lucas, Nick Kukich rrëfen se si përcolli për shumë kohë informacione sekrete nga Shqipëria për në SHBA. Peter Lucas , pasi ka shfletuar muaj me radhë Arkivin e Shtetit amerikan, ka zbuluar shumë fakte të tjera të pazbardhura deri më sot, që flasin për marrëdhëniet mes SHBA-së dhe Shqipërisë gjatë Luftës së Dytë Botërore. Lucas së shpejti do të botojë dhe librin në të cilin përveç ngjarjeve do të ketë dhe foto ekskluzive. Gazeta "Tirana Observer" ka arritur të marrë një pjesë të shkrimit që Peter Lucas e ka botuar pak ditë më parë në revistën amerikane "Leartherneck".

Peter Lucas
NJË MARINS KA ZBARKUAR NË SHQIPËRI, 1943

Një anëtar i Zyrës së Shërbimeve Strategjike dhe i vetmi marins i SHBA-së në Shqipëri, Ljutenent Nick Kukich, krijoi një rrjet inteligjence për të monitoruar divizionet gjermane.

Tirana, kryeqyteti i Shqipërisë, ishte në prag të çlirimit të saj. Ishte fillimi i nëntorit 1944 dhe trupat e fundit pushtuese gjermane po e linin qytetit nën zjarrin e armëve. Partizanët shqiptarë po trokisnin në dyert e Tiranës, gati për të hyrë në të.

Me ta ishte edhe Nick Kukich (Nick Kukich) i trupave të marinës së Shteteve të Bashkuara, një ish-oficer artilerie, i cili sapo ishte graduar në fushën e luftës. Ai ishte jo vetëm i vetmi marins amerikan në Tiranë, por edhe në Shqipëri. Kukich, një punëtor miniere nga Ohajo, ishte anëtar i OSS-së (Office of Strategic Services?Zyra e Shërbimeve Strategjike), paraardhësja e CIA-s.

Kukich i dërgonte mesazhe çdo orë qendrës së tij në Bari të Italisë, duke informuar mbi situatën e luftimeve (kopje të të cilave tani ruhen në Arkivat Kombëtare të SHBA-së). Më 12 nëntor, një javë para se qyteti të çlirohej, ai dërgoi këtë mesazh: "Gjermanët në Tiranë kanë qenë duke pirë pa mbarim dhe kanë luftuar të dehur. Ata qëlluan tri herë mbi spitalin civil".

Sidoqoftë, jo të gjithë gjermanët ishin të dehur, pasi ata u shkaktuan dëme serioze partizanëve para se të vriteshin, të dorëzoheshin apo t‘ua mbathnin këmbëve. "Lufta zhvillohej shtëpi më shtëpi", më tha Nick Kukich, 87-vjeçar, në një intervistë të kohëve të fundit, kur e intervistova atë në shtëpinë e tij në Delauer. "Unë shkoja shtëpi më shtëpi. Shkova në pesë apo gjashtë shtëpi dhe pashë gjashtë partizanë të vrarë. Ata ngrinin perden, hapnin dritaren dhe qëllonin. Dhe ndërsa bënin këto veprime, ata ishin të vdekur, të vrarë nga snajperët gjermanë. Ata ishin të pastërvitur. Unë ia thashë këtë Shehut. Dhe ai e korrigjoi këtë taktikë".

"Kishte gjithashtu një numër të madh gjermanësh të vrarë apo të plagosur që i shihje të shtrirë rrugëve. Partizanët u vidhnin atyre këpucët, edhe në qoftë se ata ishin akoma gjallë. Ishte kohë luftë. Shumë partizanë nuk kishin këpucë", më tha Kukich.

Ngaqë puna në minierat e qymyrit të Ohajos i kishte ardhur në majë të hundës, Kukich u ishte bashkuar Trupave të Marinës në janar 1940. Pas "Parris Island" (bazë stërvitore e Trupave të Marinës në Karolinën e Veriut) ai u dërgua në Porto Riko dhe më vonë u bë përgjegjës për ruajtjen e sigurisë në bazën ushtarake në Kuantiko (Virxhinia). Në atë kohë, OSS-ja e sapo formuar po kërkonte njerëz për shërbimet e saj dhe komandanti u tij, duke e ditur se Kukich fliste serbisht ngaqë ishte fëmijë emigranti, mundi t‘i rregullojë atij një intervistë me OSS-në. Kukich u rekrutua, u stërvit si radist dhe u dërgua në qendrën e OSS-së në Bari për t‘u infiltruar në Shqipëri.

Më 31 dhjetor 1943, Kukich u nis me një anije të vogël peshkimi nga Bari në drejtim të bregdetit shqiptar. Nuk ishte si zbarkimi në plazhin e Normandisë, por zor se mund të gjeje shoqëri më të mirë se kaq për një "invazion". Të paktën kështu mendoi atë ditë Kukich vetë.

Duke udhëtuar drejt bregdetit shqiptar atë natë të errët dhe të ftohtë, bashkë me Kukich ishte edhe dikush tjetër, emri i të cilit ishte bërë ndërkohë i famshëm. Ai ishte majori Antoni Kuejëll (Anthony Quayle), një aktor anglez i kinematografisë, i cili ishte i stërvitur mirë si agjent i OSE-së (Special Operations Executive). Edhe pse Kuejëll ishte i ndërgjegjshëm për rangun e tij më të lartë se ai i bashkudhëtarit të tij amerikan, ai nuk e bëri veten. Kjo do të ndodhte më vonë.

Një tjetër person, i cili në atë kohë e bënte rregullisht rrugën nga Bari i Italisë në Shqipëri, ishte kapiteni Stërling Haidën (Sterling Hayden), një yll i kinematografisë amerikane. Haidën ishte anëtar i OSS-së, i cili përdorte si "nom de gurre" Xhon Hamilton (John Hamilton). Haiden ishte marins. Detyra e tij ishte të drejtonte anijen dhe të zbarkonte personelin e OSS-së në shpellat e fshehta të bregdetit shqiptar, të njohura me emrin Pamja e Detit (Seaview) që gjendeshin në bregun shkëmbor të okupuar nga gjermanët. Ai do u sillte atyre furnizime dhe merrte me vete në Itali pilotë të shpëtuar të forcave aleate. Nëse anija e tij e vogël do të kishte vend, Haidën do të merrte me vete ushtarë italianë, të cilët përpiqeshin t‘u shpëtonin nga duart gjermanëve, tani që Italia kishte kapitulluar. Pasi kthehej në Bari ai nisej përsëri në një pjesë tjetër të bregdetit dalmat. Ky operacion kërkonte një mjeshtëri të vërtetë detari, të cilën Haidën e kishte, pasi para luftës ai kishte punuar si peshkatar dhe marinar në Boston dhe Gluçester.

Detyra e Kukichit nuk ishte vetëm të gjente dhe të ndihmonte pjesëtarë të forcave aleate, të cilët të nisur nga Foxhia e Italisë, pasi kishin kryer misionin e tyre duke bombarduar fushat naftëmbajtëse të Rumanisë, ishin detyruar të uleshin në Ballkan, por gjithashtu të krijonte një rrjet informacioni sekret në Shqipëri, në mënyrë që të monitoronte aktivitetin e disa divizioneve gjermane. Aleatët kishin frikë se nëse këto divizione nuk do të sulmoheshin nga grupet e rezistencës shqiptare, ato mund të dërgoheshin të luftonin në Itali. Ndërsa amerikanët do të ofronin shërbimin e inteligjencës, anglezët kishin marrë përsipër t‘i furnizonin shqiptarët me armë. Edhe pse përgjithësisht amerikanët dhe anglezët shkonin mirë me njëri-tjetrin, marrëdhëniet midis tyre nuk ishin gjithnjë ideale.

Një problem kryesor ishte se ndërsa një pjesë e shqiptarëve luftonin kundër gjermanëve, ata luftonin njëkohësisht edhe kundër njëri-tjetrit. Midis partizanëve komunistë dhe nacionalistëve, të njohur me emrin Balli Kombëtar, shpërtheu një luftë civile. Balli, siç quheshin ata, mori krahun e gjermanëve dhe shpejt u bë e qartë se partizanët ishin të vetmit që meritonin mbështetjen e aleatëve, përderisa ata vrisnin gjermanë.

Bregdeti ku gjendej shpella e Pamjes së Detit, në jug të Vlorës, ishte në duart e Ballit, çka do të thotë se pjesa më e madhe e njerëzve që mundi të rekrutojë Kukich ishin antipartizanë dhe antikomunistë. Sidoqoftë, duke u shpëtuar patrullave gjermane dhe duke paguar informatorë, Kukich arriti të krijonte një rrjet agjentësh, përmes të dhënave, ku ai dërgonte informacion të vlefshëm në qendrën e OSS-së në Bari.

Por kur Kukich u pengua nga Kuejëll të merrte pjesë në një takim të rëndësishëm me një eksponent të Ballit, për shkak se ai nuk ishte oficer, u ankua. "Kuejëll më paragjykoi mua ngaqë unë nuk jam oficer. Unë i thashë atij: "Ti s‘mund të më trajtosh mua në këtë mënyrë vetëm për shkak të faktit se unë jam një rekrut, do apo s‘do ti, unë jam një përfaqësues i qeverisë amerikane. Unë s‘do të merrem më me ty, nëse ti nuk më pranon mua si një përfaqësues të Shteteve të Bashkuara", tha Kukich.

Përpara se marrëdhëniet midis tyre të keqësoheshin edhe më tej, Kukich u dekorua me medaljen e Yllit të Bronztë dhe u promovua në gradë si oficer i dytë. "Pas kësaj anglezët më pranuan mua", tha ai. "Tani unë isha si një perëndi për anglezët. Kuejëll dhe unë i shtrënguam dorën njëri-tjetrit dhe që nga kjo kohë u bëmë miq". Pas luftës, Kuejëll do të luante rolin kryesor në filmin "Topat e Navarrones" (The Guns of Navarone), një film mbi Luftën e Dytë Botërore, i cili edhe pse u xhirua në Greqi, flet mbi eksperiencën e tij në Shqipëri.

CILI ËSHTË GAZETARI PETER LUCAS

Peter Lucas është gazetari i parë amerikan që ka vizituar Shqipërinë pas vdekjes së Enverit. Ndoshta kjo ka ndodhur jo vetëm për arsye profesionale, duke qenë se ai kishte origjinën shqiptaro-amerikane. Lucas ka vizituar dhe herë të tjera Shqipërinë. Ai shkruante në gazetat e mëdha amerikane si "Herald Tribune", "Boston Glob". Aktualisht, ai edhe pse ka dalë në pension duket se nuk ka ndaluar së shkruari. Kohët e fundit mësohet se ka shfletuar mijëra fletë në Arkivin e Shtetit, për të zbuluar se çfarë ka ndodhur mes SHBA-së dhe Shqipërisë gjatë Luftës së Dytë Botërore. Madje, ai i ka përfunduar së shkruari këto kujtime, duke i mbledhur në një libër të veçantë, që pritet të shohë dritën e botimit së shpejti në SHBA.

Libra për luftën në Shqipëri

REDINALD HIBBERT "FITORJA E HIDHUR"

“Unë u hodha në Shqipëri për t‘u bashkuar me misionin "Stables" (Stallat) natën e 19-20 dhjetorit 1943, pikërisht atë natë kur ofensiva gjermane në Malësinë e Çermenikës e shkëputi nga lidhjet misionin e kuartierit dhe nisi spiralja poshtë për eliminimin e atij misioni. Ky fluturim në një Halifax të Skuadriljes 148, RAF, me emrin e koduar "Stables 2", ishte prova e tretë. Ne kishim shpenzuar tetë orë në ajër gjatë dy netëve të mëparshme për secilën, por na kishte penguar mjegulla mbi zonën e hedhjes. Në ato ditë, zakonisht nevojiteshin rreth katër orë për një bombardues më katër motorë që të fluturonte përmes Mesdheut nga aerodromi i tokës në Libi deri në Shqipërinë Veriore. Nata 19-20 dhjetor ishte një natë e mirë për Regjimentin 334, RAF. Ata bënë 18 fluturime misioni mbi Ballkanin dhe 11 dolën me sukses, ky ishte një sukses i jashtëzakonisht i lartë për mesin e dimrit”.
Fitzroy Maclean "Lufta e Ballkanit"

“Misioni im ishte mision ushtarak; më kishin udhëzuar që politikën ta vija në plan të dytë. Ajo që kishte rëndësi ishte, se kush luftonte kundër gjermanëve dhe kjo qe e vetëkuptueshme. Partizanët, cilado të ishte politika e tyre, po luftonin, madje me shumë sukses, ndërsa çetnikët, sado të admirueshme të ishin motivet e tyre, në pjesën më të madhe ose nuk luftonin, ose bashkëpunonin me gjermanët kundër bashkatdhetarëve të vet. Për më tepër nga pikëpamja ushtarake, partizanët qenë më të shumtë në numër, më të organizuar më të disiplinuar dhe të udhëhequr më mirë se çetnikët. Më kishin pyetur si mund t‘i ndihmonim më mirë. Kjo qe mjaft e qartë. Partizanët tani po përballonin një duzinë apo më tepër divizione armike”.
Julian Emery "Bijtë e shqipes"

“Mëngjesin e hëngrëm me vezë të ziera fort dhe u drejtuam nga lugina, duke qenë të shoqëruar prej një duzine guerilësh. Ecnim ngadalë, sepse na mungonte stërvitja dhe pas një marshimi pothuajse prej katër orësh nëpërmjet rrafshnaltës, arritëm mbi një kodër ku shihej Shëngjergji. Aty qëndruam dhe me dylbitë tona, filluam të vëzhgojmë shtëpitë e bardha, të shpërndara në secilën anë të kodrës, pothuaj gjysmë milje larg njëra nga tjetra. Midis tyre dallohej xhamia me minaren e saj të prishur. Shëngjergji ishte nj fshat myslimanësh. Nuk mundëm të gjenim asgjë të dyshimtë dhe kështu e vazhduam rrugën tonë të qetë, drejt shtëpisë që ishte prona e përkthyesit të Sejmurit, një mësues shkolle i shquar në Shaqir. Aty qëndruam për të kaluar kohën e drekës dhe pasi zgjuam harren me një shishe sheribradi, një peshqesh nga më të shkëlqyerit që misioni britanik na kishte dërguar në formë përshëndetje, iu vërsulëm gjellëve të pasura, ndonëse prej brumi, që mikpritësi ynë na kishte shtruar përpara”.

KOL DEIVID SMAILI "ME DETYRË NË SHQIPËRI"

“Arritëm në fshatin shqiptar të Spoiçit, në kohë për një drekë me një supë me fasule dhe mish dashi, ushqim i ngrohtë dhe më i mirë në krahasim me sa kishim ngrënë në Greqi; kishim dhe kos e vezë me bollëk. Shtëpia ku qëndruam ishte shumë më e mirë. Këtu takuam një burrë që kishte qenë në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, ku kishte punuar e bërë para dhe ishte kthyer në fshat të jetonte i qetë me të gjitha të mirat e fshatit. Ai mezi e kuptonte anglishten që flasin në Angli dhe kur na përgjigjej fliste me një theks krejt amerikan. Më vonë takuam shumë njerëz si ky, që me krenari na tregonin pasaportat e tyre amerikane. E keqja ishte se në Perëndim ishin bërë të pangopur dhe të pandershëm. Që në natën e parë u mblodhën të gjithë për të dëgjuar lajmet e BBC-së në gjuhën greke”.

ENVER HOXHA "RREZIKU ANGLO-AMERIKAN PËR SHQIPËRINË"

“Grupi i ushtarëve britanikë, i bllokuar nga partizanët në një zonë të Gjirokastrës, pasi e pa se vendi kishte zot, u detyrua t‘i drejtonte më 1 maj 1943 autoritetit më të lartë të Luftës Nacionalçlirimtare në Shqipëri, Këshillit të Përgjithshëm, një letër të firmosur nga Bill Maklini, në të cilën, pasi thoshte se qe dërguar nga Shtabi i Kajros me cilësinë e oficerit të lartë ndërlidhës për të vendosur lidhje me lëvizjen e rezistencë në Shqipëri, shkruante: "Kam dëshirë të madhe të takohem me Këshillin tuaj sa më shpejt të jetë e mundur dhe të marr informata për t‘ia transmetuar Kajros që prej andej t‘ju dërgohen furnizime. Lëvizja juaj do të furnizohet me materiale nga Kajroja. Do të bisedojë çështje me rëndësi. Dëshira ime është të hyj në qendër të Shqipërisë". Siç duket SOE-ja, me qendër në Kajro e kishte gjetur maskën për të hyrë në Shqipëri”.

Kukich rrëfen bisedat gjatë Luftës së Dytë Botërore

AGJENTI I CIA-S: SI I NJOHA ENVERIN DHE MEHMETIN

Agjenti i CIA-s, Nick Kukich, gjatë kohës që ndodhej në Shqipëri, pjesën më të madhe të kohës e ka kaluar pranë Enver Hoxhës dhe Mehmet Shehut. Të paktën kështu pohohet në intervistën që i ka dhënë ai kohë më parë gazetarit të njohur me origjinë shqiptaro-amerikane, Peter Lucas. Ky i fundit, së shpejti do të botojë një libër, në të cilin do të paraqiten mjaft fakte të pazbardhura deri më sot mbi marrëdhëniet SHBA - Shqipëri në Luftën e Dytë e Botërore. Gazeta "Tirana Observer" ka arritur të marrë një pjesë të këtij libri, që është botuar në revistën amerikane "Leatherneck". Rëndësia e këtij artikulli konsiston në faktin se për të parën herë ai parashtron dhe dokumenton prezencën ushtarake amerikane në Shqipëri, gjatë Luftës së Dytë Botërore. Për shembull, fotografia në grup me Enver Hoxhën në Odriçan, më 1944-ën është e para foto e Enver Hoxhës me ushtarë amerikanë që botohet. Ata janë Nick Kukich dhe John O‘Keefe (në foto i pesti dhe i gjashti nga e majta). Këta amerikanë, të cilët ishin anëtarë të OSS-së, paraardhësja e CIA-s, bashkëpunuan me Enver Hoxhën dhe partizanët shqiptarë, pasi u bë e qartë se Balli Kombëtar po bashkëpunonte me pushtuesit gjermanë. Amerikanët, ashtu si edhe anglezët, i furnizonin partizanët shqiptarë me armë, municion, veshmbathje dhe ushqim. Amerikanët qëndruan me Enver Hoxhën në Odriçan, Helmës dhe Berat. Ata qëndruan me Mehmet Shehun dhe Myslim Pezën, kur këta dy komandantë ushtarakë filluan sulmin mbi Tiranën. Amerikanët ishin përkrah Enver Hoxhës, kur dy javë më vonë, më 28 nëntor, ai marshoi triumfues në Tiranë dhe ishin në tribunë me të kur ai mbajti fjalimin e fitores përpara hotel "Dajtit". Hoxha i fshiu amerikanët nga historia e luftës antifashiste, kur ai shkroi mbi këto ngjarje, për shkak se kjo u përshtatej interesave të tij në atë kohë. Por faktet janë kokëfortë dhe ata u qëndrojnë kohës. Ky artikull është pjesë e një libri mbi përpjekjen amerikane në Shqipëri gjatë Luftës së Dytë Botërore, të cilin autori sapo e ka mbaruar së shkruari. Pasi të botohet, ai do të ishte ndoshta me interes të përkthehej edhe në shqip.
Ai ishte tani me komandantin partizan, Mehmet Shehun, një luftëtar i guximshëm dhe komunist i vendosur, i cili kishte luftuar me republikanët në Spanjë, si komandant i një brigade kundër gjeneralit fashist, Franko. Republikanët, siç dihet, e humbën luftën. Shehu u zu rob dhe u mbajt në burg për tre vjet përpara se të kthehej në Shqipëri. Këtë herë ai nuk do të humbiste.

Pas tre muajsh aktiviteti intensiv, gjermanët dhe ballistët, të cilët tani bashkëpunonin hapur me ta, nisën një ofensivë kundër forcave partizane, gjatë së cilës aleatët u detyruan ta linin bazën e tyre në bregdetin shqiptar dhe të ktheheshin në Itali, por jo para se Kukich të sigurohej se Kuejëll, i cili tani vuante nga malarja, të mund të shpëtohej.

Sidoqoftë, pa kaluar shumë kohë, Kukich u dërgua përsëri në Shqipëri, këtë herë me mision që të qëndronte pranë qendrës së komandantit komunist të ushtrisë partizane, Enver Hoxha, i cili pas luftës u bë kryeministër. "Shumë herë unë ndihesha i vetmuar, isha i vetmi marins dhe s‘kisha askënd mbi vete. Por, gjithashtu s‘kisha askënd nën vete".

Kukich më tha se atij dhe Hoxhës nuk u ngjiti menjëherë. "Fillimisht ai më kritikonte mua dhe ma bëri shumë të vështirë qëndrimin, për shkak të lidhjeve të mia me ballistët, të cilët ishin armiqtë e tij", tha Kukich. "I shpjegova atij se lidhjet e mia me ta kishin si qëllim mbledhjen e informacionit, lidhur me lëvizjet e gjermanëve dhe se unë nuk kisha luftuar kurrë me ta kundër partizanëve. Ky ishte misioni ynë, të mblidhnim inteligjencë dhe ne e bëmë këtë. Pas këtij sqarimi ne shkuam mirë. Në fakt, krijova një marrëdhënie shumë të mirë me të. Ai më thërriste mua Niko. Ai mund të mos i ketë dashur shumë amerikanët, por ama ai i urrente anglezët dhe shpesh e nxiste njërën palë kundër tjetrës. Ai ishte shumë krenar. Një herë Hoxha më tha mua se ai donte që bota ta dinte se Shqipërinë e çliruan partizanët shqiptarë dhe jo aleatët".

Kukich nuk mundi ta parashikonte atëherë se Hoxha do të bëhej një diktator paranojak, i cili për më shumë se 40 vjet e shndërroi Shqipërinë në një shtet policor autoritarist, me spastrime dhe ekzekutime periodike. "Ai ishte një burrë tërheqës, i pashëm, çka mjaftonte që të bëhej një yll kinematografie. Ai ishte gjithnjë i veshur shumë mirë në uniformë. Pranonte të bisedonte me ty dhe buzëqeshte. Por ai edhe mund të kthehej kundër teje fare papritur, bëhej tjetër njeri. Ai mund të ishte brutal".

Kukich më tregoi se një herë, duke kaluar përmes një fshati ballist pro-gjerman, të cilin sapo e kishin çliruar partizanët, një nënë, burri i së cilës ishte bashkuar të luftonte me Ballin, iu afrua atij duke i kërkuar ndihmë për hir të fëmijëve të saj që dridheshin. "Ajo kishte një foshnjë 6-muajshe dhe një djalë 2 vjeç. Unë kisha dy batanije me vete, kështu që ia dhashë asaj. Hoxha u inatos me mua pse ndihmova "armikun". Ai më kërcënoi se do më largonte nga Shqipëria me anijen më të parë. Unë isha i zemëruar me të dhe i thashë: ‘Ata janë thjesht fëmijë. Nuk kanë të bëjnë fare me bëmat e babait të tyre. Janë thjesht fëmijë të pafajshëm. Perëndia qoftë gjykatësi tënd‘. Ai më vështroi në sy dhe më tha: ‘Unë s‘kam perëndi‘". Kukich heshti për një moment i humbur në kujtime, pastaj më tha: "Më vonë Hoxha e kishte harruar këtë histori".
Në shtator 1944, Kukich dhe grupi i tij vogël morën detyrë të udhëtonin në Veri për t‘u bashkuar me Divizionin e Parë të ushtrisë partizane, të komanduar nga gjeneral Shehu për të ndjekur nga afër sulmin për çlirimin e Tiranës.

Ndërsa Hoxha merrej më shumë me planet politike për marrjen e pushtetit në Shqipërinë e pas luftës, Shehu ishte udhëheqësi i veprimeve luftarake. "Shehu ishte shumë i ashpër dhe partizanët i bindeshin atij", tha Kukich. "Ata i trembeshin atij. Kishin më shumë frikë Shehun se Hoxhën. Të gjithë e kishin frikë atë. Ai ishte një luftëtar i vërtetë, pa dyshim. Ai kishte luftuar në Spanjë dhe dinte si luftohej. Kurrë nuk deshi të ishte në vend të Hoxhës. Donte të ishte një gjeneral dhe vetëm kaq".

Me partizanët në periferi të Tiranës, Kukich, së bashku me një kapiten të OSS-së angleze, panë disa ushtarë gjermanë që kërkonin të dorëzoheshin, veçse ata donin t‘u dorëzoheshin amerikanëve apo anglezëve. Ata kishin frikë nga ajo që mund t‘u ndodhte po t‘u dorëzoheshin partizanëve. Natyrisht, gjermanët kishin vrarë shumë qytetarë gjatë reprezaljeve të tyre. Ata kishin djegur fshatra të tërë, kishin vrarë bagëtinë që nuk kishin mundur ta përdornin për veten e tyre.

"Një ushtar gjerman doli nga ku qe fshehur me një flamur të bardhë dhe me një shënim në të", tha Kukich. "Unë dërgova një nga partizanët ta merrnin atë. Ai tha se donte që t‘u dorëzohej amerikanëve apo anglezëve. Ç‘duhet të bënim ne në këtë rast? Ne s‘mund të merrnim robër lufte. Ishin 125 të tillë. I telefonuam Shehut dhe ai na tha të mos përziheshim në këtë punë. Robërit gjermanë do t‘i merrnin partizanët. Ai tha: ‘Ju duhet të largoheni, të dy bashkë‘. Dhe ne bëmë siç tha ai". Robërit i vunë në rresht e i çuan në aerodromin e braktisur, ku nuk kishte asnjë avion.

Kukich dhe kapiteni morën një rrugë me baltë pranë spitalit. Një predhë mortaje gjermane ra pranë tyre, por nuk shpërtheu. "Ishim me fat, përndryshe unë nuk do isha sot këtu. Të nesërmen Tirana ra në duart e partizanëve", tha Kukich.

Qyteti ishte një kaos i vërtetë. Kukich dhe një grup i vogël pjesëtarësh të OSS-së u futën në ndërtesën e misionit amerikan në Tiranë, e cila ishte dërrmuar nga plumbat dhe që andej vazhduan të informojnë qendrën për gati një vit. Dhe ndërsa Enver Hoxha, tashmë diktator i vendit të tij, u zu me amerikanët dhe zyrtarët shqiptarë për çështjen e shpërndarjes së ndihmës humanitare amerikane, që kapte një vlerë prej afro 1,3 milionë dollarëve, shumë shqiptarë vuanin nga uria. Megjithatë, disa ndihma mbërritën në Portin e Durrësit, 30 milje larg Tiranës, të cilat kishin për destinacion misionin amerikan. Përpara largimit nga Durrësi, gjermanët shkatërruan dhe vranë çdo gjë që s‘mund ta merrnin me vete. Ata gjithashtu minuan portin dhe rrugët që të çonin në të.

Kukich kishte marrë detyrë të priste një anije kargo amerikane, që sillte fuçi me vaj dhe një kamion 2 tonë e gjysmë, ndër të parat anije që mbërriti nga Bari, sapo ajo të ankorohej në molin gjysmë të rrënuar të Durrësit. Një marinar i buzëqeshi dhe e përshëndetin. Ai kishte dalë t‘i priste sapo vuri këmbën në tokë: "Flota zbarkoi", tha detari. "Flota zbarkoi në Shqipëri. Ne më në fund ua kaluam marinasve. Marinsat nuk mund të pretendojnë se zbarkuan në Shqipëri para nesh. Ja ku jemi!"

(Në ushtrinë amerikane gjithnjë ka ekzistuar një konkurrencë e fortë midis trupave të marinës (Marins Corps), të cilët luftojnë në terren dhe flotës ushtarake (Navy), që kryejnë veprime luftarake në det).

"Mos ji kaq i sigurt", i tha atij kapiteni. "E sheh atë burrin atje?" Ai tregoi me gisht një oficer të gjatë, i cili qëndronte pranë një depoje të zbrazët, i veshur me një uniformë që dukej se ishte e ushtrisë amerikane. "Ai është një marins amerikan".

Marinari mbeti pa gojë. Ai shkoi drejt oficerit dhe kur iu afrua e pyeti: "Marins je ti?"
"Jeh", u përgjigj oficeri, "Unë jam marins. Unë jam oficeri Nick Kukich, me trupat e marinës së Shteteve të Bashkuara". Kukich i tregoi atij simbolin e trupave të marinës në uniformën e tij.

"Kur ke mbërritur ti këtu?"
"Më 1943-shin", u përgjigj Kukich.
"Një marins në Shqipëri! Ç‘ti bësh, jam pa fat", tha marinari.
Gjashtëdhjetë vjet më vonë, Nick Kukich do të buzëqeshte duke kujtuar këtë ngjarje. "Sikur ta kishe parë shprehjen që mori fytyra e atij marinari. Një marins në Shqipëri. Ai s‘mund ta besonte që unë isha aty".

KUR MBËRRITI KUKICH PËR HERË TË PARË NË SHQIPËRI

Agjenti i parë i OSS-së (paraardhësja e CIA-s) ka qenë në Shqipëri qysh në dhjetor të vitit 1943. Fakti i rrallë është pohuar nga vetë agjenti, në një intervistë të dhënë kohë më parë gazetarit të njohur shqiptaro-amerikan, Peter Lucas. Si rrallë herë, një agjent rrëfen se si i dërgonte çdo orë informacionet sekrete në Bari, për të nisur më pas në bazën amerikane. Peter Lucas ka shfletuar muaj me radhë Arkivin e Shtetit Amerikan duke zbuluar shumë fakte të tjera të pazbardhura deri më sot, që flasin për marrëdhëniet mes SHBA-së dhe Shqipërisë gjatë Luftës së Dytë Botërore. Lucas së shpejti do të botojë dhe librin në të cilin, përveç ngjarjeve do të ketë dhe foto ekskluzive. Gazeta "Tirana Observer" botoi në numrin e djeshëm pjesën e parë të shkrimit, që Peter Lucas e ka botuar pak ditë më parë në revistën amerikane "Leartherneck". Në të agjenti rrëfente se si i kishte përjetuar ditët e para në Shqipëri, kur lufta me Gjermanët duhet të mbaronte patjetër me fitoren e shqiptarëve.

Kujtimet e misionarëve për Enverin dhe Mehmetin

REGINALD HIBBERT “FITORJA E HIDHUR”

“Është vështirë të gjykohet se çfarë marrëdhënie ka pasur ndërmjet këtij marshimi dhe ndërhyrjes së Brigadës I, të cilën e kishte kërkuar Enver Hoxha në fillim të janarit, kur ai dhe Këshilli Qendror e Shtabi i Përgjithshëm ishin në shtrëngesë të dëshpëruar në Çermenikë dhe në nevojë urgjente për ndihmë. Në kujtimet e veta Hoxha e zvogëlon fare ndihmën e janarit, e mohon se ajo e shpëtoi dhe e akuzon Mehmet Shehun se e ka fryrë atë deri sa e ka bërë legjendë. Nga ana tjetër, ai e lejon që marshimi në fund të shkurtit e në fillim të marsit të përshkruhet si heroik në historinë e partisë. Duket e mundshme që kishte qenë një operacion urgjence në janar, ai i cili bëri të lindte ide në mars. Atëherë, si përfundim do të kemi që në maj e në motin e keq të marsit, kur operacionet ushtarake në jug ishin në fakt të pezulluara dhe partizanët ende nuk kishin marrë veten nga goditjet ndëshkuese, që u kishin dhënë gjermanët me ndihmën e baistëve në sy të Enver Hoxhës dhe shokëve të tij”.

JULIAN AMERY "BIJTË E SHQIPES"

“Që Enver Hoxha të guxonte të vinte në dyshim kësisoj vullnetin e mirë të oficerëve britanikë, ose të kërcënonte me arrestimin e dhe nxjerrjen e tyre në gjyq, ishte diçka që tregonte haptazi armiqësinë që ai ndiente për autoritetet britanike. Ndërkaq, ai kishte zgjedhur me nxitim kohën e dhënies së ultimatumit, pikërisht për delegatët e tij në Bari kishin filluar bisedimet për arritjen e një marrëveshjeje me Komandën Britanike. Kushtet që kishim arritur të siguronim ishin çuditërisht të favorshme, por oficerët tanë të shtabit, të ofenduar prenë bisedimet, duke deklaruar se nuk do të ratifikonim marrëveshjen, gjersa Enver Hoxha të tërhiqte mendimet e shfaqura si dhe ultimatumin e tij. Për disa ditë, marrëdhëniet midis qeverisë komuniste dhe Kuartierit tonë të Përgjithshëm ishin të ndera. Ndërkaq, oficerët tanë eprorë qëndruan konseguentë. Si rrjedhojë, Enver Hoxha u zmbraps, duke siguruar me gjysmë zëri për një trajtim të ndershëm të të gjithë oficerëve britanikë në Shqipëri. Në këtë mënyrë, incidenti për fatin tonë të mirë u mbyll qetësisht, prej Kuartierit tonë të Përgjithshëm”.

KOL DEIVID SMAILI "ME DETYRË NË SHQIPËRI"

“Makini u kthye ca ditë më vonë dhe patëm të parën nga vizitat e shumta të Shtabit të Luftës Nacionalçlirimtare, të udhëhequr nga Mehmet Shehu dhe Enver Hoxha. Mehmet Shehu ishte një burrë me shtat mestar, zeshkan, i imët, rreth të tridhjetave që buzëqeshte vetëm për fatkeqësi të të tjerëve. E fliste anglishten më mirë se udhëheqësit e tjerë partizanë. Kishte kryer studimet e mesme në Shkollën Amerikane të Tiranës dhe pastaj kishte shkuar në Kolegjin Ushtarak të Napolit, nga ku u përzu për aktivitete komuniste. Hyri në Shkollën e Plotësimit të Tiranës dhe prej andej vajti në Spanjë si vullnetar në Brigadën Ndërkombëtare "Garibadi", ku u bë z/komandant i Batalionit të 6-të. Kur brigada u tërhoq në Francë më 1939-ën, ai u internua për tre vjet. Pas lirimit u kthye në Shqipëri dhe u bë anëtar partie në zonën e Vlorës. Në kohën kur u takuam me të, ishe komisar i forcave partizane të atjeshme”.

Kujtime per misionaret

ENVER HOXHA "RREZIKU ANGLO-AMERIKAN PËR SHQIPËRINË"

“Gjenerali Devis erdhi në takim në pasditen e 31 dhjetorit, në orën e caktuar. Ishte i shoqëruar nga shefi i shtabit të tij, kolonel Nikolis. I shtrëngova dorën dhe e pyeta: "How are you? How do you feel in Albania?" Këto ja thashë në gjuhën angleze, se kur isha në lice kisha mësuar me babë Lonin dhe ca anglisht, si gjuhë të huaj. Gjeneralit i qeshi fytyra dhe më tha: "I didn‘t know you spoke English, you speak it..." Informatat që keni janë të vërteta, unë nuk e flas anglishten, e ndërpreva, po këto ishin ca fjalë të mbajtura mend që nga koha e shkollës së mesme. Frëngjishten e flas, në qoftë se ju e dini mund të bisedojmë në gjuhën e Volterit. Ai me të qeshur më tha: "Volterin e kam lexuar, por gjuhën nuk ia di". Devisi ishte një mesoburrë, ca rrumbullak, dhe fytyrën e kishte rrumbullake, me një hundë si të fryrë e të kuqe (siç dukej e kishte qejf uiskin). Sytë nuk i kishte të vrenjtur e të djallëzuar si të Maklinit, mjaft herë i kishte të qeshur dhe dinte t‘i fshihte mendimet e ndjenjat e tij”.


----

Në foto:
KOÇI XOXE, NAKO SPIRU, ENVER HOXHA, OMER NISHANI, (NE RRETH) NICK KUKICH, JOHN O’KEEFE, NEXHMIJE HOXHA, NE ODRIÇAN NE VITIN 1944

[Lioness]

Barat, informacionet kuptohet qe jane fshehur nga Enveri. Por s'eshte aspak per t'u cuditur qe OSS, apo sherbimet sekrete amerikane ishin te perfshire. Ne fund te fundit, eshte nje dukuri e njohur e LIIB, qe nga "Rezistenca" ne France e me tutje. (Ne Itali, por qe ne fund komunistet i shiten te mafja, tjeter teme.)
OSS s'eshte e vetmja. SAS (sherbimet sekrete angleze) gjithashtu ishin te perfshire. Bile roli i tyre ishte me i perhapur pasi kishte nga Sec qe ishin me Ballin, kishte qe ishin me PK. Dhe jo vetem kaq por perfaqesuesit perkates, aq ishin te perfshire ne keto levizje, sa qe nuk shiheshin sy me sy neper mbledhje.

The Economist i javes se kalur kishte permbledhje te nje libri te ri, roli i SAS ne Shqiperi. Dhe si perfundim, nje nga pyetjet qe mbetet pa pergjigje, (ne nje shenje fajesie gjithashtu) eshte pse s'nderhyri Sec, apo perendimi ne Shqiperi sic beri ne Greqi (lufta civile), Itali kunder komunisteve pas LIIB.

Te shikoj mos gjej titullin e sakte te librit.

PS: E paskam lene ne pune The Economist te javes se kaluar. Do e sjell neser.

[Bizantin]

Lioness, mos ke kuptuar gabim? Ishte SIS (Secret Intelligence Service ose MI6 = shërbimet sekrete angleze) apo SAS (Special Air Service = forcat speciale angleze)?

E para dihet që ka vepruar në Shqipëri, nuk është diçka e re, por nqs e ke fjalën për të dytën (SAS), atëhere na jep një informatë tejet të dobishme.

Po pres të sjellësh Ekonomist të na sqarosh.

[Lioness]

Lioness, mos ke kuptuar gabim? Ishte SIS (Secret Intelligence Service ose MI6 = shërbimet sekrete angleze) apo SAS (Special Air Service = forcat speciale angleze)?

E para dihet që ka vepruar në Shqipëri, nuk është diçka e re, por nqs e ke fjalën për të dytën (SAS), atëhere na jep një informatë tejet të dobishme.

Po pres të sjellësh Ekonomist të na sqarosh.

Vallai i paskam bere lemsh inicialet. The Economist ate jave se c'kishte goxha artikuj per krizen e tregjeve, qe ma beri koken daulle, ndaj dhe ...

Nejse, organizata quhej SOE (special operations executive) e krijuar ne 1940 nga Churchill per, dhe po citoj "to set Europe ablaze" duke ndihmuar forcat anti-naziste, qofte dhe ato komuniste. Ne Itali, qendra ishte ne Bari. Gjithashtu lozen rol aktiv ne luften civile ne Greqi pas LIIB.

Per fsh.com-istet ne Europe, libri mund te gjendet ne UK Amazon. Titullin e ka:

"The Wildest Province: SOE in the Land of the Eagle."

http://www.amazon.co.uk/Wildest-Province-SOE-Land-Eagle/dp/0224079166

[rolling]

lene bre se krejt hajgare jane keto
amerika pas enver hoxhes
pas tij nuk ka qene as amerika, as rusia e as kina.
oper kete ka qene ma i suksesshem

[BARAT]

postuar nga Lioness
Gjithashtu lozen rol aktiv ne luften civile ne Greqi pas LIIB.

Ehu sa role loznin njeheresh ata o Lioness

Nga dhjetori i vitit 1948 deri ne mars 1949 oficeret britanike (BLO) stervisnin ne nje baze ne Vouligameni, personat qe do te vepronin kunder Shiperise
Pati edhe nje vendimi te Kabinetit Britanik ne shkurt 1949 per mbulimin e keture operacioneve ndaj vendit tone.
Nje pjese e atyre qe sterviteshin ishin desidente shqiptare. Kishte edhe personel nga SAS qe i sterviste.
Dare Newll ka luftuar si Greqi edhe ne Shqiperi.
Por Bizanti ndoshta mendon se si ka mundesi qe britaniket te cilet ishin "Vellai i madh" i grekeve, te kishin edhe lidhje me shqiptaret.

ps

Ndoshta po te ishte nje anetar tjeter qe ka dhene doreheqje te pakthyeshme dhe qe ka qene i mireinformuar per grekun, ndoshta po te ishte Tano hauzi dora e vete, mund te kishim nj pergjigje me te sakte...

[Bizantin]

Nje pjese e atyre qe sterviteshin ishin desidente shqiptare. Kishte edhe personel nga SAS qe i sterviste.

Hamit Matjani, Abas Ermenji... do dhe të tjerë? Sikur të botoj të gjitha emrat që figurojnë në arkivat greke disa do fillojnë të skuqen. Me kohë.

Por Bizanti ndoshta mendon se si ka mundesi qe britaniket te cilet ishin "Vellai i madh" i grekeve, te kishin edhe lidhje me shqiptaret.

Jo, s'e mendoj fare. Madje edhe oficerët britanikë të kontaktit të parë me partizanët nga toka greke u futën.

Ndoshta po te ishte nje anetar tjeter qe ka dhene doreheqje te pakthyeshme dhe qe ka qene i mireinformuar per grekun, ndoshta po te ishte Tano hauzi dora e vete, mund te kishim nj pergjigje me te sakte...

Ndoshta po të isha Tano Karidi mund të të jipja edhe disa këshilla mjekësore se nuk më dukesh mirë.

[BARAT]

Hamit Matjani, Abas Ermenji... do dhe të tjerë? Sikur të botoj të gjitha emrat që figurojnë në arkivat greke disa do fillojnë të skuqen. Me kohë.
Jo, s'e mendoj fare. Madje edhe oficerët britanikë të kontaktit të parë me partizanët nga toka greke u futën.
Ndoshta po të isha Tano Karidi mund të të jipja edhe disa këshilla mjekësore se nuk më dukesh mirë.

Po dihet boterisht qe donin ta hidhnin regjimin e Hoxhes. Besoj se emrat jane vetem ceshtje teknike.
Eshte e vertete se ne Greqi ishin fijet- Greqia ka qene "britanike" dhe anasjelltas.
Ne mos gaboj ka pasur pak "presion" nga amerikanet ne lidhje me influencen britanike te pasluftes ne Greqi, apo nuk eshte e vertet?

Ps
Nuk besoj se je ofenduar aty lart kur i uron vetes te jesh Tano Karid. Une e kisha per nje anetar tjeter jo per ty, sepse qe kur the qe s'je Tan hauzi, dyshimet e mia moren fund ne lidhje me "ceshtjen e emrit" (jo ai i Maqedonise )