Nejse, une vetem nje koment kisha.
DUke ditur se dhe vete CIA e pranon se KGB eshte bashke me Inteligent Service me te miret ne biznesin e spiunllikut, a te jete habi kaq e madhe qe ata mund te ishin me te vertete agjente te sovjetikeve?
Un nuk e di se ishin apo jo, dhe te them te drejten as uk me intereson, se kriminela ishin si Kadriu si Mehmeti, po kaq e habitshme ju duket te kishin sovjetiket agjentet e tyre?
Nuk eshte fare habi qe Sovjetiket te kishin agjentet e tyre ne Shqiperi;sepse ata vashdoin ti kene akoma .
Por, per rastin ne fjale,p.sh,te Teme Sejkos eshte nje hipokrizi e rradhes e kriminelit Hozha dhe e larove te tije .
Si ka ka mundesi qe nje cam (T.Sejko) qe greket i shduken gjithe familjen, te behej spiun i tyre(!?)Si ka mundesi qe te jeshe njeheresh dhe spiun i CIA dhe i KGB(!?)A thua keta te CIA te ishin kaq miope sa mos ta kuptonin?
He... o -ushtar-mendoi se ajo qe ste le ti te dalesh ne konkljuzion te qarte per kete ceshtje,dhe qe je kaqe konfjuz, eshte -Ylli i 24 Mait 1944-qe ke.
-----gazeta shqiptare-------
DOSSIER IV
Fjala e Enverit nė Plenumin e V tė Komitetit Qendror: "Tito i kėrkoi Mehmetit takim nė vaporin "Cuin Elizabet" dhe ata tė dy biseduan pėr disa orė fshehurazi vetėm pėr vetėm"
Enveri: "Mehmeti do rrethonte me tanke Komitetin Qendror"
--------------------------------------------------------------------------------
Dashnor Kaloēi
Nė pjesėn e tretė tė kėtij shkrimi tė botuar nė numrin e djeshėm, u njohėm me vazhdimin e fjalės sė Enver Hoxhės nė mbledhjen e Byrosė Politike e cila u mbajt nė datėn tetė tetor tė vitit 1982. Nė mes tė tjerash nė atė mbledhje Enveri e kritikoi ashpėr ish- Ministrin e Brendshėm Kadri Hazbiun, duke i ngritur problemin e dhėnies sė dokumenteve sekrete kėshilltarėve sovjetikė, nė njė kohė qė sipas Enverit, ai e kishte porositur Kadriun qė: "ti mbyllte rubinetin sovjetikėve". Po kėshtu Enveri e kritikoi rėndė Kadriun duke i thėnė se pėrse nuk e kishte informuar pėr tė gjitha problemet qė kishin dalė gjatė periudhės qė ai ishte nė krye tė Ministrisė sė Brendshme, por ishte mjaftuar vetėm me informacionet qė u kishte dhėnė Mehmet Shehut e Beqir Ballukut. Pėr kėtė gjė Enveri mori sė shembull konkret se Kadriu nuk e kishte njoftuar atė pėr dėshminė e Hulusi Spahiut pėr Konferencėn e Partisė sė Tiranės nė vitin 1956. Kėtė mungesė informimi Enveri ia konsideroi tė qėllimshme Kadriut duke e akuzuar se ai kishte dashur qė ta izolonte nga problemet qė dilinin nė punėt e Partisė. Njė nga akuzat e tjera tė Enverit nė adresė tė Kadriut, ishte ajo qė ai nuk e kishte informuar mbi rrjetin agjenturor tė KGB-sė nė rradhėt e udhėheqjes sė lartė tė PPSH-sė, kur sipas Enverit, Mihallaq Ziēishti, Llambi Peēini dhe Feēor Shehu e kishin pranuar vetė se ishin agjentė tė saj. Nė fund tė fjalės sė tij, Enveri e akuzoi Kadriun se ai nuk kishte dashur qė ta arrestonte Feēor Shehun.
(vijon nga numri i kaluar)
Fjala e Enverit nė Plenumin e Komitetit Qendror
Dėshiroj tė them disa fjalė qė tani, me qėllim qė tė mund tė evitoj fjalėn time nė fund. Ju, shokė tė Pleniumit tė Komitetit Qėndror, keni mendimin tuaj pėr gabimet jashtėzakonisht tė rėnda dhe me pėrgjegjėsi tė madhe tė Kadri Hazbiut kundėr Partisė e pushtetit dhe sigurisht qė atė do ta shprehni. Tė dy materialet ju i lexuat. I pari ėshtė, si me thėnė, njė tablo sinoptike e veprimtarisė armiqėsore tė Kadri Hazbiut, po qė nuk ka marrė kėtė emėr. Eshtė sinoptike, sepse nė Byronė Politike kemi diskutuar shumė probleme tė vėshtira, po ato nuk kanė mbaruar. Do tė shqyrtohen njė pėr njė tė gjitha dosjet e Ministrisė sė Punėve tė Brendshme dhe tė Ministrisė sė Mbrojtjes Popullore pėr tė parė deri ku, nė ē'mėnyra e nė ē'forma ėshtė zhvilluar kjo punė armiqėsore. Por udhėheqja e Partisė duhet tė jetė e ndėrgjegjshme qė kjo ėshtė njė punė armiqėsore e thellė, e gjerė dhe me shumė njerėz tė rrezikshėm, mė pak tė rrezikshėm dhe tė gėnjyer. Kjo punė armiqėsore ėshtė zhvilluar prej njė kohe tė gjatė, qė nga Ēlirimi i Shqipėrisė.
Agjentėt nė Parti qė nga Lufta
Baza armiqėsore e elementėve kryesorė, si e Mehmet Shehut e disa tė tjerėve, ėshtė mė larg, bile edhe mė larg se koha e Luftės Nacionalēlirimtare. Origjina e kėsaj pune, sikundėr edini, ėshtė qė gjatė luftės, por ajo vazhdoi sidomos mbas Ēlirimit gjatė pseudomiqėsisė me jugosllavėt, me sovjetikėt e tė tjerė. Qė nė atė kohė ėshtė krijuar nė kokėn e Ministrisė sė Punėve tė Brendshme dhe tė Ministrisė sė Mbrojtjes Popullore njė punė shumė e rrezikshme armiqėsore, e cila po tė lihej dhe po tė mos shpartallohej nga Partia pjesė-pjesė, sepse kjo ishte dialektike, nuk do tė ekzistonte mė Shqipėri socialiste, as Parti e Punės e Shqipėrisė, por kėtu do tė mbretėronin kapitalizmi dhe borgjezia. Prandaj ata qė kanė marrė pjesė nė kėtė punė armiqėsore janė armiq tė pafalshėm. Kėtė nuk e luan as topi. Nė Byronė Politike ne konstatuam se Kadri Hazbiu nuk bėri autokritikė tė mirė. Na ka bombarduar me shumė "autokritika", tė cila ia kemi kthyer. Na ka bombarduar me letra "besnikėrie" pėr tė cilat nuk ishte nevoja, dhe me letra tė tjera pėr tė shpjeguar diēka qė nuk shpjegohej. Tėrė kėto ēėshtje, nė mbledhjen e Byrosė Politike, tė gjithė shokėt i ngritėn nė bazė tė parimeve tė shėndosha marksiste-leniniste dhe, siē e themi nė materialin qė ju lexuat, i dhamė dorėn Kadriut, i thamė qė nė qoftė se Pleniumi i Komitetit Qėndror do tė marė masė mė tė rreptė, ne do tė jemi dakord me tė, sepse ėshtė Komiteti Qėndror i Partisė ai qė vendos pėr ēdo gjė. Eshtė e natyrshme qė ēdo vendim i marrė nga Komiteti Qėndror ėshtė mė i drejtė, por ne Kadriut ia dhamė njė shpresė. Nė Byronė Politike i thamė ta fillojė reflektimin nga e para, nga a-ja, se ai ka bėrė gabime tė rėnda, bile tė pafalshme, ka bėrė krime. Kur lexova "autokritikėn" e tij, kostatova se Kadri Hazbiu jo vetėm qė nuk i ka marrė parasysh kėshillat dhe ndihmėn qė i dha Byroja Politike, por ėshtė hedhur nė sulm kundėr Partisė, kundėr udhėheqjes sė saj dhe na akuzon, duke thėnė:"Ku kanė qenė ata qė i paskan dėrguar kėta gjarpėrinj nė kėto ministrira dhe kėtė "ėngjėll" nė mes tė gjarpėrinjve"?! Pra, Kadriu, nė vend qė tė ecte pėrpara, nė "autokritikėn" e tij ai ka bėrė prapa. Dhe kuptimi i kėsaj "autokritike" ėshtė pėr tė pasur njė dokument ku thotė:"Unė jam i pafajshėm", pavarėsisht se "pranon" disa "gabime", kur thotė:"Ma kanė hedhur, nuk kam qenė vigjilent, nuk isha shumė i zhvilluar". Kujt ia thotė ai kėto? Neve na i thotė?! Armiku Beqir Balluku do t'ia hidhte Kadri Hazbiut?! Nuk e njohim ne kush ishte Beqir Balluku?! Beqiri e ēoi nė rrugė tė keqe Kadriun?! Domethėnė, Beqiri qenkėsh finok e Kadriu qenkėsh leshko?! Mehmet Shehu e gėnjeu Kadri Hazbiun?! Po pse nuk na gėnjeu edhe ne Mehmet Shehu e tė thyente vijėn e Partisė? Ai nuk na gėnjeu dot, se kishte frikė nga Partia, kishte frikė nga udhėheqja e saj, por nuk kishte frikė nga njerėzit e tij. Kėtė Kadri Hazbiu e ka kuptuar. Nė "autokritikėn" qė i dha Byrosė Politike thoshte qė, ashtu si edhe ne, ai kishte besim te Mehmet Shehu. Jo, Kadri, megjithėse nuk e dinim qė Mehmet Shehu ishte agjent, ne e kemi atakuar atė nė tė gjitha ato momente kur ai bėnte gabime. Kur ai ndiqte vijėn e Partisė, sigurisht qė ne nuk kishim ē'thoshim, kurse Kadri Hazbiu ka zbatuar porositė e Mehmet Shehut pėr 30 vjet me rradhė dhe gjatė gjithė kėsaj kohe tė mos shikosh nė kėtė veprimtari tė Mehmet Shehut asnjė tė ēarė, por tė evokosh se "kėtė ia kam thėnė Mehmet Shehut", kėtė ia kam thėnė Beqir Ballukut", "kėtė ia kam thėnė shokut Hysni, qė tash pėr fat tė keq nuk rron" (se kėshtu e ka thėnė Kadriu nė "autokritikėn e tij), kėsaj i thonė tė mos pranosh asnjė gabim.
Pse do i lėvizte Mehmeti tanket
E dimė qė ai (M.Shehu) kishte thėnė se tanket nuk duhet tė lėvizin pa urdhėrin e tij, po ai s'kishte tė drejtė tė jepte urdhėr, kėtė tė drejtė e kisha unė si Kryetar i Kėshillit tė Mbrojtjes. Por edhe sikur tė jepte urdhėr ai dhe komandanti i tankeve ta zbatonte, tankistėt, kur tė merrnin vesh se po drejtohen drejt selisė sė Komitetit Qėndror, do ta shtypnin dhe do ta shqyenin e do ta bėnin copė atė komandant tanku qė do tė zbatonte njė urdhėr tė tillė. Vallė, kėtė ēmim kanė kėta armiq pėr Partinė? Pse, vetėm me disa bajga si Feēor Shehun e Llambi Peēinin do ta shtypte Partinė Mehmet Shehu?! Ata ishin disa spiunė shumė tė rrezikshėm, kurse Kadriu nuk na thotė cilin kishte bashkėpunėtor kryesor Mehmet Shehu. Kėtė duam tė dimė ne. Cili ėshtė ai bashkėpunėtor kryesor, qė nė fakt i ka lejuar tė punojnė tė gjithė kėta "minj", por ama nė kohėn kur Mehmet Shehu tė bėnte atentatin, ta kishte si njė mbėshtetje nė popull e nė Parti, domethėnė, tė ishte i njohur si njeri i mirė, si njeri i butė, si njeri qė tė hedh dorėn nė qafė etj etj?! Mehmet Shehu kishte nevojė pėr njė njeri tė tillė si mbėshtetje, se ai vėrtet mund tė vriste njė shok apo dy, por Partinė s'e vriste dot. E vranė Kirovin nė Bashkimin Sovjetik, por partinė nuk e tundėn dot.
Pra, kėtė duam ne tė na thotė Kadriu dhe tė na i thotė qartė tė gjitha fajet e tij, se nė "autokritikėn" qė na ka paraqitur, ai nuk merr asnjė faj. Kjo nuk ėshtė rruga qė duhet tė ndjekė njė njeri, i cili quhet komunist. Dhe nė fund thotė: "Koha do ta tregojė". Ē'do tė thotė kjo? Kjo ėshtė njė sfidė qė, sipas tij, do tė thotė se "kėto qė vendosim ne tash kėtu nuk janė tė drejta, por koha do ta tregojė qė ai ėshtė njeri i "pafajshėm". Do tė shohim se ēfar do tė tregojė koha, ajo qė tani e ka treguar se ēėshtja e tij ėshtė shumė keq. Unė kėto kisha pėr tė thėnė. Tani ti, Kadri, ngrihu dhe pėrgjigju shokėve tė Komitetit Qėndror. Kush tė dojė tė bėjė pyetje dhe pastaj diskutime. Mua mos mė pyesni, ju, shokė, jeni zotėr nė shtėpinė tuaj, edhe unė kėtu nė mbledhjen e Komitetit Qėndror jam si ju, por drejtoj mbledhjen.
Zbulimi i armiqve nė Parti
Ēėshtjen qė Plenumi diskutoi nė fillim duhet ta konsiderojmė si njė fitore tė jashtėzakonshme, shumė tė madhe tė Partisė sonė, pse zbuluam dhe likujduam krerėt kryesorė tė njė agjenture tė egėr qė punonte prej shumė kohėsh nė udhėheqjen e Partisė. Siē e dini nga historia e Partisė dhe e vendit tonė, nė periudha tė ndryshme agjenturave tė tyre brenda vendit armiqtė e jashtėm u kanė kėrkuar tė vepronin. Por edhe Partia, me tė filluar veprimi i tyre, ka qenė pėrherė vigjilente e nė kėmbė. Kėto agjentura kanė qenė ēibanė qė nuk i pranonte trupi ynė i shėndoshė dhe nė momentin mė tė volitshėm, kur ato do tė vepronin, Partia i ka operuar pa mėshirė. Kjo tregon forcėn e Partisė, ndėrgjegjen e lartė tė anėtarėve tė saj, dashurinė e besnikėrinė e madhe e tė pakufishme tė popullit pėr atė dhe pėr vijėn e saj. Pavarėsisht se gjatė 40 vjetėve tė gjithė kaporionėt e kėtyre komploteve e kanė hequr veten si njerėz qė kanė marrė pjesė nė luftė, dhe ne kėshtu i kemi pandehur, qė janė shquar nė tė, qė kanė kėto e ato anė tė mira, por edhe tė meta, me t'u zbuluar, populli, pėrnjėherė, jo vetėm u hodhi gurin, por ėshtė duke kėrkuar pėr ta dėnime jashtėzakonisht tė rėnda. Kjo gjendje na jep mundėsi tė nxjerrim disa pėrfundime. Pėrfundimi i parė ėshtė qė Partia jonė ėshtė njė Parti e fortė, qė nuk tundet nga asnjė grup agjenturor dhe nga asnjė individ i fshehtė, i lidhur ose jo me tė huajt. Faktet kanė treguar se gjatė gjithė jetės sė Partisė sonė kanė dalė e janė likujduar grupe e individė tė tillė. Veē kjo nuk do tė thotė se nuk ka mbeturina tė tjera. Nga kjo anė nuk duhet tė flemė, por tėjemi kurdoherė e nė ēdo rast vigjilentė revolucionarė. Kuptohet, tė mos shohim tani me dyshim cilindo, sepse vigjilencė nuk do tė thotė mosbesim te njerėzit. Vigjilencė do tė thotė tė hapėsh sytė nė mbrojtje tė vijės sė Partisė, pa humbur as dashurinė, as besimin ndaj njerėzve tanė. Secili duhet ta ndjejė se e ka pėr detyrė qė ta tėrheqė tjetrin nga rruga e gabuar, qoftė edhe nė fillim. Kur gabimi bėhet, duhet absolutisht tė vihet nė dijeni Partia se, nė qoftė se lejohet tė kapėrcejė nė njė shkallė mė tė lartė, atėhere bėhet faj, pastaj kalon edhe nė krim. Duhet tė njohim, shokė, se shumė gjėra, jo tė mėdha, por tė vogla e qė nė fakt ishin maja e veshit e njė ēėshtjeje tė madhe, janė parė nga kuadrot tanė, por, pėr njėrėn ose pėr tjetrėn arsye, nuk ia kanė thėnė Partisė.
Mehmeti bisedoi fshehurazi me Titon
Nė "Tablonė sinoptike" kam thėnė se, kur armiku Mehmet Shehu udhėtonte pėr nė Nju-Jork, me vaporin "kuin Elisabet", dinim se nė kėtė vapor ishin edhe Fulci, edhe Titoja, pse jo edhe ndonjė njeri i Intelixhens Servisit ishte Randolf Ēėrēilli, i cili ka marrė nė telefon njė nga shoqėruesit e delegacionit tonė dhe zyrtarisht i ka thėnė: "Kėrkoj njė audiencė nga zoti kryeministėr, Mehemt Shehu" dhe Mehmet Shehu i ėshtė pėrgjigjur se audienca e kėrkuar nuk ka mundėsi tė jepet nė vapor, por nė OKB! Kėtė tė dhėnė na e thonė tani, pas tė vjelave, pas kaq shumė vitesh qė ka ndodhur njė gjė e tillė! Nė tė vėrtetė nė vapor ishin tė tėra mundėsitė tė bėheshin takime tė tilla, sepse "Kuin Elizabet" ka kuluare, ka dhoma e sallone sa tė duash, ku mund tė bėsh ē'tė duash! Dhe kur ata qė s'duhej ta dinin njė takim tė tillė, Mehmeti i pati dėrguar "tė tretnin" ushqimin, ai vetė me shokėt e tij, qė sot janė nė burg, shkoi te Randolf Ēerēilli dhe me siguri ka biseduar edhe me Titon e me ndonjė tjetėr. Kjo ėshtė njė gjė e vogėl, po pse ta supozojmė si 'tė vogėl"? Populli dhe Partia, shokė, shohin dhe flasin, po ka edhe njerėz qė nuk thonė e nuk flasin. Nuk flasin, midis tė tjerave, se ekziston familjariteti. Nė kėtė rast, ai qė vė interesin personal, interesin familjar e atė fisnor pėrpara interesit tė Partisė, nuk mund tė jetė komunist. Ai mund tė quhet ēdo gjė, patriot e ēfarė tė duash tjetėr, por komunist nuk mund tė quhet. Pastaj nė kėtė mes qėndron edhe ndjenja e frikės, frika pėr tė folur hapur. A duhet ta luftojmė ne frikėn nga zemra e njerėzve tanė, nga zemra e shqiptarėve, qė asnjėherė nuk kanė pasur frikė nga armiqtė e jashtėm, kundėr tė cilėve kanė luftuar me trimėri nė shekuj e jo mė kė tė kenė frikė nga njė, dy ose pesė arrogantė, duke ditur se Partia, po ta vėsh nė dijeni, merr masa pėrnjėherė kundėr atij qė bėn tė tilla veprime tė shėmtuara? Po, shokė, duhet ta luftojmė. Prandaj komunistėt dhe popullin duhet t'i edukojmė me ndjenjėn e shėndoshė qė tė mos pajtohen me gjėrat qė nuk i duken tė drejta e t'i sinjalizojnė. Por mund tė ketė edhe sinjalizime e vėrejtje jo tė drejta, mund tė ketė edhe denigrime, mund tė ketė edhe shpifje. Kėtė mos e harroni kurrė! Por, pėr ata qė shpifin, ka ligje. Nė kėtė ēėshtje nuk ka butėsi. Gjėrat qė kanė njėfarė rėndėsie politike duhet tė vėrtetohen, tė mos lihen nė mes tė rrugės. Nė tė njėjtėn kohė tė merren masa atje ku ky vėrtetim bllokohet. Ka njerėz qė mendojnė se Partia "fle". Kjo s'ėshtė e vėrtetė.
Byroja dy vjet fėrkime me Mehmetin
Nuk fle Partia, nuk flenė shokėt e Partisė. Partia nuk e dinte se Mehmet Shehu ishte agjent, por ama Byroja Politike kishte dy vjet qė kishte hyrė nė fėrkim me tė, dy vjet tė tėrė nė kundėrshtim dita me ditė me tė. Pėr ēfarė ēėshtjesh? Pėr ēėshtje ekonomike. Kishim ardhur nė disa pėrfundime e thoshim: Ē'janė kėto mendime qė po sjell ky nė mbrojtje tė disa propozimeve tė jashtėzakonshme, tė disa masave ekstravagante, tė disa planeve tė fryra e tė parealizueshme?! Kėto plane, natyrisht, kishin njė qėllim, atė qė ne tė falimentonim. Pra, njė nga planet e tij synonte qė shteti ynė tė falimentonte nė ekonomi dhe tė diskretitohej kėshtu udhėheqja e Partisė, tė lehtėsohej puēi i tij ushtarak dhe, kur ai ta bėnte kėtė veprim armiqėsor, tė gjente miratim e mbėshtetje. Pėrse? Sepse do tė kishte krijuar pakėnaqėsi nė popull. Shiko si lidhen kėto gjėra? Mehmet Shehun, pra, nuk e diktuam vetėm kur fejoi djalin. Fejesa e djalit ishte veprimi i fundit i tij. Qė tė gjithė ne, anėtarėt e Byrosė, e kuptuar kėtė fare lehtė. Kurse Kadri Hazbiu, i cili nė dukje e dėnoi, por, nė fakt kur mori vesh qė kėtė fejesė e bėri Mehmet Shehu, nuk mori mundimin tė vente t'i thoshte:"Si e merr ti kėtė vajzė pėr djalin tėnd?!", por e la ta bėnte fejesėn. Pėrse e la? E la se ashtu e donte komploti qė organizonin sė bashku me fuqitė e huaja pėr tė krijuar atė situatė qė thamė e qė na e krijuan. Por situata u zhvillua ashtu siē e dini dhe mori fund pėrsėri siē e dini".
--------------
Ja c'thot xhaxhi aty lart mes tjerash:
"Ē'janė kėto mendime qė po sjell ky nė mbrojtje tė disa propozimeve tė jashtėzakonshme, tė disa masave ekstravagante, tė disa planeve tė fryra e tė parealizueshme?! Kėto plane, natyrisht, kishin njė qėllim, atė qė ne tė falimentonim. Pra, njė nga planet e tij synonte qė shteti ynė tė falimentonte nė ekonomi dhe tė diskretitohej kėshtu udhėheqja e Partisė, tė lehtėsohej puēi i tij ushtarak dhe, kur ai ta bėnte kėtė veprim armiqėsor, tė gjente miratim e mbėshtetje. Pėrse? Sepse do tė kishte krijuar pakėnaqėsi nė popull. Shiko si lidhen kėto gjėra?"
------
Kjo eshte esenca e gjith muhabeteve.
Enveri e shikonte qe kish deshtuar totalisht ne gjithe fushat dhe si manjak nuk donte ta pranonte deshtimin dhe truri tije donte nji zgjidhje.
Ideja se duke genjyer miletin per deshtimet se "kto deshtime vijne nga ARMIKU e jo nga vija partise (vija enverit)" ka qene lejtmotivi i gjithe skenareve te kasaphanave.
Asnji nuk ka qene agjent. Krejt jane sajime te shemtuara.
Megjithate sejcili lexon e mendon vete.
GSH
---------
DOSSIER II
Dėshmia e rrallė e Edmond Lakos, grimiorit tė TV-Shqiptar, qė punoi mbi fytyrėn e Enverit tė vdekur nė prillin e 1985-s. Ē'kishte ndodhur nė morg dhe peripecitė pėr gjetjen e frigoriferit
"Sulo Gradeci nuk na lejoi t'ia bėnim grimin Enverit nė morg"
"Pėrveē njerzve tė Sigurimit aty ishte dhe nje person tjetėr qė e thėrrisnin Mondi, i cili ishte ngarkuar qė tė na shoqėronte ne. Nė mos gaboj ai ishte ndihėmės mjeku i familjes sė Enver Hoxhės dhe njėkohėsisht vėllai i poeteshės, Xhuljana Jorganxhi"
--------------------------------------------------------------------------------
Dashnor Kaloēi
Nė pjesėn e parė tė kėtij shkrimi tė botuar nė numrin e djeshėm, u njohėm me njė biografi tė shkurtėr tė karrierės artistike tė Edmond Lakos, mjeshtrit tė grimit nė TVSh, i cili e ushtron atė profesion qė prej vitit 1977, kur edhe filloi tė punonte me personazhet e filmave-televizivė tė regjisorit tė famshėm, Ylli Pepo. Qė nga ajo kohė, Lako pati njė karrierė artistike tepėr tė suksesshme nė mjeshtėrinė e tij tė piktorit-grimier, duke u bėrė njė nga mė tė kėrkuarit e regjisorėve tė filmave shqiptarė. Atė mjeshtėri qė ai e ka nisur prej 27 vjetėsh, Lako vazhdon ta ushtrojė edhe sot nė TV-Publik Shqiptar, duke qenė tepėr i njohur, ndėrmjet tė tjerave edhe nga skalitja e figurave tė njohura historike, si ajo e Marksit, Stalinit, Hitlerit, Enver Hoxhės e deri te politikanėt e sotėm, tė cilėt janė interpretuar nga aktorėt e njohur tė humorit shqiptar, si Llakaj, Bajko, Sela, Vangjeli etj. Sipas dėshmisė sė Lakos, nė paraditen e 11 prillit tė vitit 1985, kur vdiq diktatori komunist i Shqipėrisė, Enver Hoxha, mjeshtri grimier u thėrrit nga drejtori i pėrgjithshėm i TV-Shqiptar, tė asaj kohe, Virgjil Kule, i cili i komunikoi urdhrin pėr tė shkuar nė Drejtorinė e Dytė tė Ministrisė sė Punėve tė Brendshme. Pasi u paraqit pranė asaj drejtorie, ai u shoqėrua nga njė punonjės i Sigurimit tė Shtetit dhe u dėrgua urgjent nė morgun e Tiranės. Aty ai u bashkua edhe me njė kolegun e tij qė punonte nė Kinostudio dhe, pas takimit e porosive tė Sulo Gradecit, bashkė me ta u fut nė morg edhe grimierja Zhaneta Petushi. Kur ata tė tre u futėn nė morg, mbi njė tavolinė tė zakonshme panė trupin e pajetė tė Enverit tė mbuluar me ēarēaf. Aty nė morg ata mėsuan se atė natė njė mjek kirurg me origjinė nga Shkodra pėr gjithė natėn kishte bėrė operacion plastik nė trupin e Enverit, pėr t'i hequr atij rrudhat e qafės dhe tė fytyrės.
(vijon nga numri i kaluar)
Ēfarė ndiet nė ato ēaste kur drejtori juaj, Virgjil Kule, ju komunikoi urdhrin pėr tė shkuar e pėr tė bėrė grimin e fytyrės sė trupit tė pajetė tė Enver Hoxhės?
"Pėr tė qenė i sinqertė, nuk mund ta mohoj dot faktin se, kur m'u komunikua ajo gjė, pata njė si tronditje ose, si tė thuash, njė befasi krejt tė natyrshme. Por kėtė gjė e pata pėrbrenda nė koshiencėn time, pa e shprehur aspak nga ana e jashtme. Pėrkundrazi, kur drejtori ma komunikoi atė gjė, unė e dėgjova me qetėsinė mė tė madhe, pa bėrė asnjė koment. Por edhe unė, ashtu si gjithė shumica e shqiptarėve, nė atė kohė nuk mund tė shpėtoja nga ai ambient e atmosferė mbytėse dhe tepėr e rėndė qė u krijua pas mėsimit tė lajmit pėr vdekjen e Enver Hoxhės. Stepja ime, nėse mund tė shprehem kėshtu, nė momentin e mėsimit tė atij lajmi kishte tė bėnte me faktin qė, pasi ke ėndėrruar shumė kohė pėr ta parė ose takuar njė ditė udhėheqėsin tėnd, papritur tė thonė qė ai ka vdekur. Dhe ē'ėshtė mė e keqja, tė tė caktojnė qė tė shkosh dhe tė punosh mbi trupin e tij tė pajetė. Kėshtu ėshtė e vėrteta, unė nuk mund ta fsheh faktin, se, ashtu si shumica e shqiptarėve tė asaj kohe, edhe unė ėndėrroja qė ta takoja njė ditė Enver Hoxhėn ose, nė rastin mė tė pakėt, qė ta shihja nga afėr atė".
Pse deri nė atė kohė nuk ju ishte dhėnė ndonjėherė rasti pėr ta parė nga afėr apo pėr t'u takuar ndonjėherė me Enver Hoxhėn?
"Enver Hoxhėn e kisha parė dy herė krejt nga afėr, por pėr ta takuar nuk mė ishte dhėnė rasti asnjėherė. Tė dyja ato herė qė e kisha parė Enverin nga afėr, kisha qenė me xhirime. Herėn e parė ishim me xhirime nė pikėn turistike tė Volorekut nė Pogradec, diku aty afėr kampit tė kuadrove, dhe Enver Hoxha me njerėzit qė e shoqėronin na kaloi fare pranė. Hera e dytė ka qenė nė Virua tė Gjirokastrės. Dhe aty ai na kaloi fare pranė, por pa na takuar dhe pa na pėrshėndetur. Pas kėtyre dy rasteve, mua nuk mė ishte dhėnė asnjėherė mundėsia pėr ta parė atė nga afėr".
Pasi more porosinė nga drejtori i TV-Shqiptar, Virgjil Kule, dhe veglat e punės, ku shkuat?
"Pa marrjes sė atij urdhri, unė sė bashku me shefin e administratės sė Televizionit, Xhemal Belegun, shkuam nė kėmbė tek Drejtoria e Dytė e Ministrisė sė Punėve tė Brendshme, e cila nė atė kohė ndodhej aty ku sot ėshtė Qėndra Ndėrkombėtare e Kulturės apo, siē njihet ndryshe, "Piramida".
Kė takuat aty dhe ku shkuat mė pas?
"Nė Drejtorinė e Dytė tė Ministrisė sė Punėve tė Brendshme na priti njė person qė duhej tė ishte i Sigurimit. Xhemali u kthye pėr nė televizion, ndėrsa unė me personin qė na priti, hipėm nė makinėn e tij dhe menjėherė shkuam nė morgun e Tiranės, te godinat e spitaleve qė ishin tė rrethuara me ushtarė tė shumtė tė Gardės sė Republikės, tė cilėt ishin tė armatosur me automatikė".
Kush iu priti aty dhe kė takuat mė pas?
"Sapo zbritėmm aty unė u takova me njė koleg timin, tė quajtur Valter, i cili punonte nė Kinostudio. Dhe ai, ashtu si unė, ishte thėrritur pėr tė njėjtėn gjė. Pas kėsaj erdhi dhe na takoi Sulo Gradeci, i cili na tha: 'Po pse vetėm ju tė dy keni ardhur, duhet dhe njė grua'. Pas kėsaj ai iu drejtua njerėzve tė tij, duke u thėnė qė tė shkonin dhe tė sillnin urgjent aty Zhani Petushin, me tė cilėn ai kishte njohje. Pas atyre fjalėve u nis menjėherė makina qė mė kishte sjellė mua aty dhe pas pak minutash ajo solli edhe Zhaneta Petushin, grimieoren tjetėr tė televizionit"
Nė atė kohė qė ju shkuat aty, e kishin sjellė nė morg trupin e Enverit apo pritej pėr t'u sjellė?
"Trupin e Enverit e kishin sjellė te morgu qė njė ditė para, kur akoma nuk ishte shpallur lajmi i vdekjes sė tij".
Kush ju shoqėroi pėr te morgu dhe ku ndodhej trupi i Enverit?
"Pėr nė morg, mua, Valterin dhe Zhaneta Petushin na shoqėroi Sulo Gradeci, me njerėzit e tij. Sapo hymė brenda, pamė trupin e Enverit qė ishte vendosur nė njė nga tavolinat e zakonshme qė ndodheshin aty. Trupi i tij ishte krejt i zhveshur pa rroba dhe i mbuluar i gjithi me njė ēarēaf tė bardhė. Vetėm koka ishte e zbuluar".
Kishte njerėz tė tjerė brenda morgut, aty ku ndodhej trupi i Enverit?
"Kur hymė ne brenda gjetėm vetėm dy-tri infermiere dhe disa civilė tė Sigurimit me radio nė dorė, tė cilėt hynin e dilnin duke komunikuar me shefat e tyre. Pėrveē kėtyre, aty ishte dhe njė person tjetėr qė e thėrrisnin Mondi, i cili ishte ngarkuar qė tė na shoqėronte ne. Nė mos gaboj, ai ishte ndihmėsmjeku i familjes sė Enver Hoxhės dhe njėkohėsisht vėllai i poeteshės Xhuljana Jorganxhi".
A kishte pėsuar prishje fytyra e Enverit dhe a filluat menjėherė nga puna pėr tė cilėn ju kishin thirrur?
"Fytyra e Enverit nuk kishte pėsuar asnjė prishje, por kishte marrė njė si ngjyrė jeshile. Ndoshta kjo gjė vinte dhe nga rezonimi i ngjyrave dhe dritė-hijeve tė atij ambineti ku ndodhej. Aty nė morg ne nuk bėmė asnjė veprim, sepse Sulo Gradeci me ndihmėsmjekun, Mondin, diskutuan gjatė dhe thanė se aty nė morg nuk kishte kushte optimale pėr tė punuar ne. Pas diskutimeve qė bėnė ata me njėri-tjetrin, Sulua na mori edhe mendimin tonė, duke na thėnė qė do tė ishte mė mirė qė ne tė punonim te salla e Kuvendit Popullor (ku sot ndodhet Presidenca). Atė mendim tė tyre e pėrkrahėm edhe ne, pasi Sulua na tha se gjatė transportit dhe ndėrrimit tė temperaturave tė ambienteve, fytyra e Enverit do tė pėsonte ndryshime, ēka do e shkonte kot punėn tonė".
Po autopsi, a i kishin bėrė Enverit?
"Nuk e di nėse ia kishin bėrė autopsinė, por nga njerėzit qė ishin aty, ne mėsuam se atė natė ishte thirrur njė nga mjket kirurgė me origjinė nga Shkodra dhe ai pėr gjithė natėn kishte bėrė njė operacion plastik nė kokėn e Enverit. Ai kishte ndėrhyrė duke i tėrhequr pjesėn e prapme tė lėkurės sė qafės, nė mėnyrė qė t'i elieminoheshin tė gjitha rudhat qė kishte nė fytyrė dhe nė pjesėt e qafės. Dukej fare qartė nga ndėrhyrja nė qafė, qė ai operacion plastik ishte bėrė para pak orėsh dhe qė kishte dalė me sukses, sepse nga tėrheqja e lėkurės sė fytyrės i ishin eliminuar tė gjitha rudhat".
Ēfarė u bė mė pas me trupin e Enverit?
"Pasi u vendos qė ne duhet t'ia bėnim grimin jo aty, por te salla e Kuvendit Popullor, u sollėn rrobat e Enverit dhe infermieret sė bashku me Zhaneta Petushin filluan ta vishnin me kostum".
Ju qėndruat aty kur infermieret po e vishnin atė?
"Kur filloi veshja e tij, ne aty ishim, por mė pas u larguam vetė pa na thėnė njeri".
Ku shkuat ju mė pas dhe ē' u bė me trupin e Enverit?
"Pasi ne dolėm jashtė nė oborrin e morgut, Sulo Gradeci na tha qė tė shkonim dhe tė rrinim nė gatishmėri nė godinėn e Radio-Televizionit, sepse pas dy orėsh do tė vinin pėrsėri dhe tė na merrnin pėr tė shkuar te salla e Kuvendit Popullor, ku do tė fillonim nga puna pėr atė qė na kishin thėrritur. Pas kėsaj, mua me Valterin e Zhaneta Petushin na hipėn nė makinė dhe na ēuan te televizioni".
Sa qėndruat aty dhe kur shkuat te salla e Kuvendit?
"Sapo mbėrritėm te televizioni, unė shkova menjėherė nė shtėpi dhe u rruajta dhe u qetha. Po kėshtu vesha edhe me kostum tė ri, pėr t'u dukur mė serioz, e shkova aty ku na kishin thėnė. Pas dy orėsh erdhi makina dhe na mori tė tre e na ēoi te salla e Kuvendit, ku kishin sjellė trupin e Enverit".
Kė takuat aty dhe a ju dhanė ndonjė porosi?
"Aty na priti Sulo Gradeci me shoqėruesin e Enverit, Beharin. Ata na thanė qė tė fillonim menjėherė nga puna dhe tė bėnim tė pamundurėn qė fytyra e Enverit tė dukej sa mė e mirė dhe sa mė e bukur. Ndėrkohė qė ne ishim nė pritje pėr tė filluar punėn, Sulo Gradeci me njerėzit qė e shoqėronin, filluan tė diskutonin pėr problemin e frigoriferit qė duhej aty pėr ta mbajtur tė paprishur trupin e Enverit".
A e kishin sjellė aty frigoriferin?
"Frigoriferin e kishin sjellė qė nė mėngjes aty dhe bashkė me tė kishin sjellė dhe disa nga specialistėt mė tė mirė tė Frigoriferit tė Tiranės, sepse aty doli njė problem qė dukej se nuk e kishin parashikuar. Frigoriferi qė kishin sjellė aty ishte mė i shkurtėr se trupi i Enverit dhe, ngaqė nuk e nxinte dot atė, Sulo Gradeci urdhėroi specialistėt e Frigoriferit tė Tiranės qė tė gjenin pjesė tė tjera frigoroferike pėr ta shtuar atė"
A u sollėn pjesėt e tjera tė frigoriferit dhe kur filluat ju nga puna pėr bėrjen e grimit?
"Gjatė kohės qė Sulo Gradeci me specilaistėt po diskutonin pėr sjelljen e pjesėve tė tjera frigoroferike, unė me Zhaneta Petushin dhe Valterin filluam nga puna pėr bėrjen e grimit".
A kishin emocione nė ato momente qė filluat tė punonit mbi fytyrėn e Enver Hoxhės dhe a ju shikonte njeri kur punonit?
"Unė fillova i pari qė tė bėja grimin, pasi Sulo Gradeci m'u drejtua me emėr vetėm mua. Por edhe dy kolegėt e mi, Valteri me Zhanetėn, mė ndihmuan, sepse grimi zgjati rreth dy orė. Gjatė kohės qė punoja kisha mjaft emocione dhe isha i mbuluar nė djersė. Herė pas here mė dridheshin edhe duart. Ajo punė zgjati rreth dy orė, aq kohė sa na kishin lėnė nė dispozicion, sepse pas dy orėsh do tė fillonin homazhet. Gjatė gjithė asaj kohe qė punonim ne, mbi kokė na rrinte Sulo Gradeci me njerėzit e tij".
Ēfarė ju thanė kur mbaruat punė?
"Kur pėrfunduam grimin dhe po futnim nė ēantė veglat e punės, Sulo Gradeci na tha se kishim bėrė njė punė mjaft tė mirė.Pas kėsaj ai na porositi qė tė shkonim nėpėr shtėpi dhe tė rrinim nė gatishmėri pėr t'u paraqitur aty nė ēdo rast qė do tė na kėrkohej. Ata na thanė se na kishin marrė adresat e shtėpive tona dhe gjatė asaj kohe qė ne ishin duke punuar, shoferi kishte shkuar pėr t'i mėsuar ato. Para se tė dilnim, Sulo Gradeci na dha disa porosi, duke na thėnė se pėr gjithēhka kishim parė, dėgjuar dhe bėrė aty, nuk do t'ia tregonim asnjeriu. Pas kėsaj ne na dėrguan me makinė nė pėr shtėpitė tona dhe atė natė unė nuk munda qė tė flija dot asnjė minutė".
(vijon nesėr)
Gazeta Shqiptare
DOSSIER
Historia e panjohur e familjes sė heroit tė famshėm Mehmet Shependi, e cila u masakrua nga regjimi komunist i Enver Hoxhės. Dėshmia e mbesės sė tij, 81-vjeēares Syke Sadiku
Si e vranė Mark Sadikun, Kryetarin e Djelmnisė sė Shalės
--------------------------------------------------------------------------------
Dashnor Kaloēi
Pas vrasjes sė babės sonė, Mark Sadikut, aty nga fillimi i vitit 1946, motra jeme, Prena, dy vėllaznit, Sadiku me Gjeton, nipi i tyne, Kol Ndou sė bashku dhe me kushėririn, Pjetėr Mehmetin, (i biri i Mehmet Shpendit) dolėn nė arrati, pasi u kėrkojshin pėr t'u arrestu prej Sigurimit. Gjatė kohės qė ata nejėn nėpėr male, Pjetri u vra nė pėrpjekje me forcat partizane tė Ndjekjes, pasi u pat pre nė besė nga njė njeri prej Curraj tė Epėrm. Pas kėsaj Sadiku me Gjeton e Kolėn u dorzuen pas faljes sė dhanė nga komunistėt dhe u burgosėn tė tre. Pas asaj dite tė gjitha gratė e familjes, duke filluar nga grueja e Markut, Mirja, (nana jonė) e bija, Prena dhe nuset, Drage e Age, u internuen nė kampet e Beratit, Tepelenės dhe Elbasanit".
Njeriu qė flet dhe dėshmon pėr herė tė parė pėr "Gazetėn", ėshtė 81-vjeēarja Syke Sadiku (Vojvoda) e bija e Mark Sadikut, Kryetarit tė Djelmnisė sė Shalės, tė cilėt rrjedhin prej familjes sė heroit tė famshėm, Mehmet Shependit, i cili pati rėnė nė luftė kundėr serbo-malazezėve. Pinjollja e kėtij fisi tė famshėm, Syke Sadiku, rrėfen tė gjithė historinė e dhimbėshme tė familjes sė saj, ku njė pjesė e tyre u detyruan tė arratiseshin nga Shqipėria qė nė vitin 1948 dhe tė tjerėt qė mbetėn kėtu, u persekutuan nė mėnyrėn mė barbare nga regjimi komunist i Enver Hoxhės. Po kush ishte Mark Sadiku, cila ishte origjina dhe e kaluara e asaj familje dhe si u masakruan ata nga komunistėt?
Marku, nipi i Mehmet Shpendit
Mark Sadiku u lind nė vitin 1889 nė fshatin Pecaj tė Shoshit, prej nga ishte dhe origjina e asaj familje, dhe babai i tij, Sadik Mark Shendi, ishte i vėllai i Mehmet Shpendit, heroit tė famshėm dhe prijsit tė malėsorve tė Veriut, i cili u vra duke luftuar me armė nė dorė kundėr forcave serbo-malazeze. Qė kur ishte gjallė Mehmet Shpendi, shtėpia e tij nė Pecaj tė Shalės, formoi pėr herė tė parė Djelmninė e Shalės, e cila kishte pėr qėllim qė tė ruante zakonet e maleve, tė ndante pleqnitė nė kuvendet e burrave dhe tė udhėhiqte malsorėt nė luftrat kundėr tė gjithė armiqėve. Formimi i Djelmnisė sė Shalės, iu kėrkua, Shpend Sadrisė, (babait tė Mehmet Shpendit) prej 90 malėsorėve tė asaj krahine, kur ai ishte nė moshėn 84 vjeēare. Pasi u konsultua me djalin e tij, Mehmet Shpendin, Shpend Sadria doli tė nesėrmen nė kuvendin e burrave ku nė prani tė Dom Pjetėr dedės, u lidh besa mes gjithė atyre burrave qė ishin mbledhur nė atė kuvend. Qė nga ajo ditė qė u krijua Djelmnia e Shalės, ajo u kryesua prej shtėpisė sė Mehmet Shpendit dhe pas vrasjes sė tij, kryesinė e saj e trashėgoi i nipi, Mark Sadiku i Shalės. Marku ishte njė njohės i thellė i kanunit tė maleve dhe ai thėrritej e dėrgohej shpesh ndėr kuvendet e burrave, fiseve dhe pleqnive tė bajrakėve, pėr pajtime gjaqesh, ndarje kufijsh e ngatėrresash etj. Kėshtu qė nga ajo kohė qė Mark Sadiku u vu nė krye tė Djelmnisė sė Shalės, e gjatė gjithė periudhės sė Monarkisė, ai ishte njė nga burrat mė tė respektuar tė asaj treve. Marku u martua me Mire Mushakėn nga fisi Gjonpepaj i Nikajve, e cila ishte njė grua burrėrore qė rridhte nga dera e Hajdar Mehmetit, e njohur nė tė gjithė atė krahinė pėr shtėpi bujare dhe urti. Nga ajo martesė, atyre u lindėn katėr fėmijė: Sadiku, Gjeta, Syka dhe Prena.
Internimi i Markut nė Itali
Ashtu si shumė nacionalistė tė tjerė edhe Mark Sadiku e kundėrshtoi hapur pushtimin fashist tė Shqipėrisė, gjė e cila u bė shkak qė ai tė arrestohej e tė internohej nė ishujt e Italisė. Lidhur me kėtė, e bija e tij, 81-vjeēarja Syka Sadiku (Vojvoda) dėshmon: "Nė prillin e vitit 1939, pak ditė pas pushtimit tė Shqipėrisė nga Italia fashiste, babanė tonė Mark Sadikun, qė njihej e respektohej si Kryetar i Djelmnisė sė Shalės, e lajmėruan qė tė shkonte nė Tiranė ku autoritetet e larta qeveritare do tė bėnin njė mbledhje me parinė dhe bajraktarėt e Veriut. Siē u tha atėhere, qėllimi i organizimit tė asaj mbledhje nga ana e autoriteteve shtetėrore tė Tiranės, do tė bėhej pėr tė zgjedhur disa burra nga paria e bajraktarėt e Veriut, pėr tė shkuar nė Romė ku do t'i ēohej Kurora e Skėnderbeut, Mbretit Viktor Emanueli. Por pėr qėllimin e vėrtetė tė atij takimi, si babės ashtu dhe burrave tė tjerė tė cilėt ishin thirrur nė atė mbledhje, nuk u kishin kallxuar gja, e tė vėrtetėn rreth asaj ne e mėsuam disa ditė mė vonė. Pas marrjes sė atij njoftimi, Marku u vesh me kostum kombėtar dhe zbriti nė Shkodėr ku ishte lėnė vėnd-takimi me burrat e tjerė tė parisė dhe bajraqeve tė malėsisė qė do tė shkonin pėr nė Tiranė. Por sapo baba shkoi nė afėrsi tė Prefekturės, ai u arrestua nga italianėt dhe pas pak ditėsh sė bashku me shumė nacionalistė tė tjerė qė kishin kundėrshtuar pushtimin fashit tė vėndit, i nisėn pėr nė burgun e Tiranės dhe prej aty i internuen nė ishullin e Ventotenes nė Itali. Aty nė atė burg ku ishin tė internuem dhe shumė shqiptarė tė tjerė, baba qėndroi deri nė vitin 1943 kur ra Italia. Rrobat e kostumit kombėtar qė baba i veshi atė ditė qė u ba gati me ra nė Tiranė, ai nuk i hoqi gjatė gjithė kohės qė nejti i internuem nė ishujt e Italisė. Kur shokėt e tij i thojshin: "Po pse more Mark nuk i heq kėto tesha e tė veshėsh tė tjera kėshtu si na?", baba i pėrgjigjegj atyne duke u thanė: "Kėto janė rroba dasmet dhe i kam vesh qė atė ditė qė mė pat ēue fjalė Mreti i Italisė dhe nuk munem me i heq pa lejen e tij". Baba mundi me u lirue prej internimit vetėm kur ra Italia, nė fillimin e vjeshtės sė vitit 1943 dhe nė atė kohė ai erdhi nė Shqipni sė bashku me shokėt e tij qė kishte qenė i internue", kujton 81-vjeēarja Syke Sadiku (Vojvoda), lidhur me tė jatin e saj, Mark Sadikun e Shalės, i cili u arrestua nga italianėt dhe vuajti pėr mė shumė se katėr vjet nė burgjet e Italisė, pėr arsye se kishte kundėrshtuar hapur pushtimin e Shqipėrisė nė prillin e 1939.
Marku nė Plavė
Pas lirimit nga internimi dhe ardhjes nė Shqipėri, Mark Sadiku i Shalės shkoi nė vėndlindjen e tij nė fshatin Pecaj tė Dukagjinit, ku e pritėn me mjaft pėrzemėrsi, jo vetėm familja e tė afėrmit e tij, por edhe gjithė burrat e asaj krahine dhe paria e Shalės. Lidhur me kėtė , e bija e tij Sykja, dėshmon: "Atė kohė qė erdhi baba nė shtėpi, nėnprefekti i Plavės e i Gucisė, Shem Seferi, u qiti kushtrim tė gjithė burrave e fiseve tė Malsisė sė Madhe, Dukagjinit e Malsisė sė Gjakovės, qė tė mblidheshin nė njė kuvend tė madh e pėr tė rrokur armėt nė mbrojtje tė tokave shqiptare. Nga ai za qė u qiti nėnprefkti, ranė nė Plavė e Guci ma se katėrdhet e dy bajraktarė, me ma shumė se 10 mijė burra tė armatosun. Nė atė kuvendin qė u mbajt nė Plavė, e morėn fjalėn pėrfaqėsuesit mė nė zė tė bajrakėve tė parė tė Veriut, siē ishin: Dedė Shabani pėr Malėsinė e Madhe, Shem Seferi pėr Plavėn e Gucinė, Dem Ali Pozhari pėr Malėsinė e Gjakovės e rrethet e Pejės dhe Mark Sadiku pėr Dukagjinin. Gjatė atij kuvendi, Marku, bani propozimin qė u quejt ma me vėnd, duke thėnė se prej asaj dite duhej dhanė besa e burrit prej tė gjithė atyre personave dhe fiseve tė cilėt kishin ngatėrresa tė vjetra, ankime apo gjaqe pa marrė, nė mėnyrė qė t'i ndėrprisnin ato. Sepse prej asaj dite Malėsisė dhe gjithė Shqipnisė i kėrcėnohej njė anmik i madh e i pėrbashkėt qė ishin serbo-malazezėt, tė cilėt nėn maskėn e komunizmit kėrkonin tė siguronin rishtaz tokat shqiptare tė shkeluna padrejtėsisht gjatė Luftės sė Parė Botėrore. Baba tha aty nė atė kuvend, se kufijtė etnikė nuk ishin tė njė fisi apo tė njė bajraku, por ato ishin tė gjithė popullit mbarė pa dallim feje ideje dhe krahine. Pas kėsaj, Mark Sadiku u kėrkoi tė gjithė atyre burrave qė ishin mbledhe nė atė kuvend, qė tė jepej besa aty nė shesh tė burrave, qė nė rast nevoje kur tė paraqitej rreziku, tė gjithė ata t'i pėrgjigjeshin kushtrimit tė dhėnė duke nxjerrė vullnetarė tė armatosur pėr tė shkuar nė atė pjesė tė kufirit qė rrezikohej prej anmikut. Pas kėtyre fjalėve tė thana prej babės, aty u lidh besa e burrave prej tė gjithė bajraqeve dhe qė nga ajo ditė u vunė roje tė armatosuna nė pikat ma delikate tė kufinit dhe ata u porositėn qė kurdoherė qė tė hetojshin lėvizjet e brigadave komuniste serbo-malazeze, tė lajmėrojshin menjėherė kryetarėt e asaj beslidhje. Dhe ajo qė ishte parashikue prej babės dhe prej tė gjithė atyre burrave qė muern pjesė nė atė kuvend, nuk vonoi me u bė realitet. Kėshtu vetėm pas pak kohet nė nėntor tė vjetit 1944, brigadat komuniste serbo-malazeze mėsynė kah toka jonė duke kalue kufinin etnik. Pas kėsaj u dha kushtrimi prej Guciet dhe Mark Sadiku, jo vetėm si Kryetar i Djelmnisė sė Shalės, por edhe si kryetar i forcave nacionaliste tė Dukagjinit, mblodhi tė gjithė pushkatarėt e asaj krahine dhe menjėherė kaloi Qafėn e Pejės e u bashkue me forcat e Prek Calit tė Kelmendit e me ato tė Xhem Sadrisė qė erdhėn nga Malsia e Gjakovės. Atė kohė pati ba dimėn shumė i fortė dhe malet e Cecunit dhe tė Nakutit qė ishin tė mbulueme me borė, lėshuen orteqe tė mėdhenj tė cilat zunė nėn vete dhe i lanė tė vorruem shumė luftėtarė tė malsisė. Luftimet qė u zhvilluen nė Qafė tė Previsės dhe e nė Vasoviq, pėrfunduen me fitoren e luftėtarėve shqiptarė. Pas kėsaj Mark Sadiku me gjithė luftėtarėt qė kishte me veti, u kthyen nė vendin e vet", dėshmon 81-vjeēarja Syke Sadiku (Vojvovda) lidhur me luftrat qė zhvilloi babai i saj, Mark Sadiku, nė nėntorin e vitit 1944 kundėr forcave serbo-malazeze.
Vrasja e Markut
Mbarimi i Luftės dhe ardhja e komunistėve nė pushtet nė dhjetorin e vitit 1944, e gjeti Mark Sadikun dhe dy djemtė e tij, Sadikun e Gjeton, tė arratisur ndėr male sė bashku me shumė burra tė tjerė tė Shalės e tė Shoshit. Lidhur me kėtė dhe vrasjen e Mark Sadikut, e bija e tij, Sykja dėshmon: "Menjėherė sapo mbaroi Lufta dhe brigadat komuniste tė partizanėve hynė edhe nė Shkodėr, Marku sė bashku me dy djemtė, (vėllezėrit e mi) Sadikun e Gjeton, dolėn nėpėr male me qėllim qė tė ruheshin prej komunistave,tė cilėt po vritshin dhe po burgosshin shumė njerėz tė pafaj. Baba e dinte se komunistat nuk do t'ia falnin atij dhe vėllaut tim, Sadikut, tė cilėt patėn luftue me forcat e nacionaliste tė Ballit Kombėtar, kundėr brigadave komuniste serbo-malazeze. Ishte kjo arsyeja kryesore qė ata qėndruen nėpėr male deri nė atė kohė qė qeveria komuniste e Tiranės shpalli faljen e parė pėr tė gjithė tė arratisunit politik qė nuk kishin ba krime. Duke hjek keq nė jetėn e malit dhe duke mos pas rrugė tjetėr kalimi pasi kufini me Jugosllavinė ishte i myllun dhe ai jugor me Greqinė ishte nėn kontrollin e komunistėve grekė tė gjeneralit Markos, baba me dy vėlleznit e mi, Sadikun e Gjeton, vendosėn me u dorzue. Mirpo pas dorzimit tė tyne nė Kodėr tė Shėngjergjit, komunistat nuk e majtėn fjalėn dhe i prenė ata nė besė, duke i burgosun nė burgun e Shkodrės ku ata i patėn torturue randė. Ajo gja famtirėsisht vazhdoi jo shumė kohė, pėr arsye se qeveria komuniste e Tiranės nxorri njė falje tjetėr dhe i liroi nga burgu babėn dhe dy vėllezėrit e mi, pasi ata sipas tyne nuk i kishin lye duart me gjak. Mirpo edhe pas lirimit, baba me me gjithė Sadikun e Gjeton ishin vazhdimisht nėn ndjekjen e forcave tė Sigurimit dhe tė gjithė ata qė e njihshin babėn, thoshin se Mark Sadiku kishte pėr me ra pėrsėri nė burg, pasi ai nuk rrite pa fol kundėr komunizmit. Aty kah vjeti 1945, nė malsitė e Shalės e Shoshit u patėn ba do mbledhje tė shpeshta ku thėrritej i gjithė populli me detyrim dhe u bahej propagandė komuniste. Njė nga kėto mbledhje u ba edhe nė Bregun e Lumit nė Shalė, e nė atė ditė baba kishte shkue pėr mik te Balė Mark Milani. Megjithse Bala iu lut Markut qė tė mos shkonte nė atė mbledhje se diēka i kishte ndje zemna, prej sedrės, baba, nuk nejti dot pa shku. Atė ditė teksa ishte duke fillue mbledhja, hasmi i babės qiti tre herė nė pushkė dhe e la atė tė vdekun. Ndėrsa Marku akoma nuk kishte dhaėė shpirt, Balė Mark Milani qė mbeti i premun nė besė, qiti nė pushkė dhe e la tė vdekun nė vend vrasėsin e babės", kujton, Syke Sadiku, lidhur me historinė e babės sė saj, Mark Sadikut, Kryetarit tė Djelmnisė sė Shalės, i cili u vra nga hasmi i tij nė vitin 1944.
Arratisja e familjes nė Francė
Po si rrodhi fati i familjes sė Mark Sadikut, pas vrasjes sė tij nė vitin 1945 dhe si u trajtuan ata nga regjimi komunist i Enver Hoxhės? Lidhur me kėtė e bija e tij, Sykja, dėshmon: "Pas vrasjes sė babės, aty nga fillimi i vitit 1946, motra jeme, Prena, dy vėllaznit, Sadiku me Gjeton, nipi i tyne, Kol Ndou sė bashku dhe me kushėririn, Pjetėr Mehmetin, (i biri i Mehmet Shpendit) dolėn nė arrati, pasi u kėrkojshin pėr t'u arrestu prej Sigurimit. Gjatė kohės qė ata tė gjithė nejėn nėpėr male, Pjetri u vra nė pėrpjekje me forcat partizane tė Ndjekjes pasi u pat pre nė besė nga njė njeri prej Curraj tė Epėrm. Pas kėsaj Sadiku me Gjeton e Kolėn u dorzuen pas faljes sė dhanė nga komunistėt dhe u burgosėn tė tre. Pas asaj dite tė gjitha gratė e familjes, duke filluar nga grueja e Markut, Mirija, (nana jonė) e bija, Prena dhe nuset, Drage e Age, u internuen nė kampet e Beratit, Tepelenės dhe Elbasanit. Por duke pėrfitue nga njė falje tjetėr e komunistave, Marku, me Sadikun e Kolėn dolėn prej burgut dhe pas pak kohe ata ikėn pėrsėri nė arrati ndėr male, pasi kėrkoheshin pėr t'u arrestue prej Sigurimit. Kjo gjė pat ndodhė, kur u arrestue bashkėshorti im, Lekė Vojvoda, me gjithė bajraktarin e Shoshit. Bashkė me Sadikun, Gjetėn dhe Kolėn, ishin nė mal dhe motra jeme, Prena, megjithė nusen e Gjetės, Agen. Nė vitin 1948 kur Shqipėria u prish me Jugosllavinė, ata mujtėn pėr me e kalue kufinin dhe dolėn nė Mal tė Zi. Nė kėtė kohė nėn shtėpi pati metė vetėm nana jonė, Mirja, me nusen e Sadikut, Dragen, e cila kishte dy vajza tė vogla dhe ishte pėrsėri shtatėzanė. Kur ata dueln nė Jugosllavi, dhe serbėt e kuptuen se ishin nipat e Mehmet Shpendit, i cilli pat ken vra me shkje, i mbyllėn nėpėr burgje e kampe pėrqėndrimi duke i lėviz herė pas here sa nė Guci, Pejė, Kotorr, Zetė, Hercegnovi, Vuēitern e deri nė Beligrad. Aty nga vjeti 1956, kur ata e humbėn shpresėn pėr njė ndryshim tė situatės nė Shqipni, kėrkuen prej Organizatės Ndėrkombėtare tė Emigracionit pėr me dal nė Prendim. Pas kėsaj atyne iu dha e drejta dhe tė gjithė shkuen nė Francė ku jetuen tė lirė pėr vite me rradhė", e pėrfundon rrėfimin e saj 81-vjeēarja Syke Sadiku, e bija e Mark Sadikut tė Shalės, lidhur me historinė e dhimbshme tė familjes sė saj, ku njė pjesė jetoi nė Francė dhe pjesa tjetėr qė mbeti nė Shqipėri u persekutua nė mėnyrėn mė barbare nga regjimi komunist i Enver Hoxhės. Dy vellezėrit e Sykes, Gjeta me Markun qė jetuan nė Francė, vdiqėn atje nė dhe tė huaj duke i lėnė njė amanet motrės, Prenės, qė eshtrat e tyne t'i sillte njė ditė pėr t'u prehur nė vėndlindjen e tyre. Atė amanet, Prena Sadiku mbajti si gjėnė mė tė shtrenjtė dhe e bėri realitet vetėm nė 25 korrik tė vitit 1999. Atė ditė tė nxetė vere, kur mė shumė se 1500 burra tė ardhur nga 11 bajrakėt e Veriut ishin mbledhur nė fshatin Pecaj, njė helikopter civil u ul nė njė livadh me dy arkivolė tė vegjėl ku ndodheshin eshtrat e Sadikut dhe Gjetos, dy djemve tė Mark Sadikut tė famshėm tė Shalės, tė cilėve nė pėrkujtim tė babait tė tyre, mbarė malsia atė ditė iu rezervoi njė varrim madhėshtor.
1. Marash Vata, i Shkrelit 14-15 dhjetor 2001
2. Mehdi Frashėri, kryeministėr 7-8-9-10 janar 2002
3. Nasuf Bej Novosela, Kolonjė 11-12 janar 2002
4. Margilajt e Trieshit, Tuz 25-26 shkurt 2002
5. Eshref Boēari, Vlorė 2-3 mars 2002
6. Filip Ēeka, Shkodėr 9-10 mars 2002
7. Javer Bej Hurshiti, Gjirokastėr 16-17 mars 2002
8. Gjin Pjetėr Pėrvizi, Kurbin 23-24 mars 2002
9. Familja e Isa Boletinit, Kosove 26 mars 2002
10. Familja Dema, Dibėr 22-23 qershor 2002
11. Familja Kokoshi, Vlorė 2-3 korrik 2002
12. Familja Pustina, Dibėr 9-10 korrik 2002
13. Familja Mul Bajraktari, Shkodėr 26-28 gusht 2002
14. Familja Benussi, Shkodėr 6-7 shtator 2002
15. Familja Dibra, Dibėr e Madhe 10-11 shtator 2002
16. Familja Bezhani,Vlorė 7-8 tetor 2002
17. Familja Ndreu, Dibėr 25-26-28 tetor 2002
18. Familja Metalia, Tropojė 22-23 nėntor 2002
19. Familja Hobdari, Tiranė 10-11 dhjetor 2002
20. Familja Sefa, Lushnje 23-24 dhjetor 2002
21. Familja Fratari, Mallakastėr 9-10 janar 2003
22. Familja Klosi, Mallakastėr 15-16 janar 2003
23. Familja Derralla, Tetovė 18- janar 2003
24. Familja Libohova, Gjirokastėr 18-19 shkurt 2003
--------
nga gazeta shqiptare--
Regullat e Postimit
Pėrgjigju Duke Cituar
Krijoni Kontakt