Skënder P. Luarasi

[petrol]

Arshi Pipa ne librin “Origjina e realizmit socialist shqiptar” (1991) ka shkruar:
“Letërsia sovjetike në Shqipëri u prezantua në fillim të viteve ’30, përmes përkthimit të romanit “Nëna” të Gorkit. Përkthyesi, Tajar Zavalani, kishte studiuar për ekonomi në BS dhe në Shqipëri punonte si gazetar. Romani i botuar më 1936, konsiderohej si një vepër model i realizmit socialist sovjetik, për temën dhe heroin e saj: lufta e klasave revolucionare kundër kapitalizmit e drejtuar nga një puntor fabrike dhe vazhdimi i luftës nga e ëma. Shndërruar në një revolucionare, pas vrasjes të të birit nga policia cariste. Përkthyesi e botoi romanin në kohën kur sapo krijoheshin në vend grupet e para komuniste. Botimi i librit përkon me shpalljen e realizmit socialist, si doktrina letrare zyrtare në BS.
Meqë komunikimi me BS-në ishte i ndaluar nga regjimi autokratik egzistues, letërsia sovjetike ishte e panjohur, me përjashtim të disa broshurave e pamfleteve doktrinare, të futura nga agjentë sovjetikë, si përshembull A. Kelmendi e M. Gjinishi apo të sjella nda studentë progresistë shqiptarë të Francës e Austrisë. Asokohe Franca qeverisej nga Fronti Popullor, një aleancë e socialistëve dhe komunistëve. Gjithashtu në Korçë kishte një lice francez, ku jepnin mësim profesorë francezë, disa prej të cilëve socialistë. Kjo e bënte edhe më të lehtë depërtimin e ideve marksiste. Por, me përçarjen në këtë kohë të marksizmit europian në fraksione ndërluftuese: stalinistë, troçkistë, austromarksistë dhe socialdemokratë, marksizmi foshnjarak shqiptar u shndrrua në një mozaik copëzash të shkapërderdhura, niveli intelektual i të cilit ishte i ulët. Përkthime në shqip të veprave të klasikëve marksistë nuk egzistonin dhe vetëm studentë që dinin gjuhë të huaja, mund t’i lexonin kopjet e pakta që qarkullonin fshehurazi. Në vjeshtë e vitit 1935, një student i gjimnazit të Shkodrës, Vasil Llazari, shok klase, më dha një libër të Josef Dimes-Dennes (Nuk jam i sigurt për gërmëzimin), botuar nga SFIO (Section Française de l’international OUVrier) pjesa e parë ishte një biografi e Marksit, pjesa e dytë përmbante një përmbledhje të ideve ekonomike të tij. Librin të cilin lexova me një frymë, më futi në mendime. Autori kritikonte Leninin për keqinterpretim të Marksit. Miku im, me të cilin e diskutova çeshtjen, nuk e pranonte këtë. Duke mos e njohur vetë frëngjishten, më tha se do të kërkonte shpjegime nga ndonjë shok më i ditur.
Nuk pati ndonjë përpjekje tjetër për të më rekrutuar. Kështu, pra, shpëtova pa u bërë komunist...
(Arshi Pipa.Origjina e realizmit socialist shqiptar, 1991. Perktheu nga origjinali anglisht Piro Dollani)

Shenim: Krahasoni pikepamjet e Arshi Pipes ne hartimet e mesiperme te vitit 1935 me kete fragment te botuar me 1991 dhe nxirrni konkluzionet

(Vijon)

[petrol]

Arshi Pipa
Ndryshe nga sa mund te paragjykohet apo spekulohet nga ndonje “adhurues kemishezi”: “Arshi Pipa qe realisht një simpatizant i ideve politike të majta. Ai pa qenë kurrë ndonjëherë në jetë anëtar i ndonjë partie politike shqiptare, qe një socialdemokrat, një i majtë evropianoperëndimor. Lexuesi ynë duhet të dijë se Arshi Pipa ishte një studiues pasionuar i Antonio Gramshit... Në dhjetë vitet e burgimit demonizimi iu krye nëpërmjet një falsifikimi të madh të identitetit të tij të vërtetë politik. U akuzua se qe mbështetës apo pjesëmarrës në “Grupin e Deputetëve”, kur nuk ishte dhe sepse qe anëtar i “Socialdemokrates”, kur as edhe kjo nuk përbënte të vërtetë. Arshi Pipa ishte një njeri i lirisë. Kjo qe “partia” e tij. Si i tillë ai ishte kundërshtar i madh i tiranisë. Mirëpo për regjimet dhe diktaturat armiku më i madh nuk është njeriu me bindje të kundërta ideologjike apo politike. Me të veçuar prej këtyre, pra me antikomunistë, ndodh që bën ndonjë kompromis. Ideologjitë ekstreme në jo pak raste përputhen. Asgjë të tillë nuk realizon dot dhe kurrë me antitiranët, këta mbrojtës universalë të të drejtave të njeriut.
Nuk qe i pari Enver Hoxha që Arshi Pipa pati kundërshtuar. E kishte bërë këtë gjë fillimisht me Ernest Koliqin, njeriun që i kishte afruar “kurorën e Skënderbeut” mbretit Viktor Emanueli. Koliqi i kishte gëzuar sulmit ushtarak të Shqipërisë nga fashistët dhe si ministër i arsimit i qeverisë bashkëpunuese pati kërkuar futjen e gjuhës së pushtuesit italian në shkollat e atdheut të tij. Dihet që Arshi Pipa gjatë kohës së qëndrimit në Romë iu përgjigj negativisht ofertës së bashkëkombësit për të shkruar në revistën e tij “Shejzat” duke i përmendur Koliqit bashkèpunimin e tij me pushtuesit fashistë.”
Ylli Polovina, Arshi Pipa, Enver Hoxha dhe Mehmet Shehu , Shqip, 15 gusht 2009
Bindjet e Arshi Pipes qenè te thella tè rrènjosura si arsimimi dhe kultura qè kishte marrèNè Gjimnazin e Shkodres qè “, ishte fort i dalluar nder ata pak homologet e tij të atèhershem në vendin tone. Dhe kjo pune jo vetem nga programi, por sidomos nga trupi i tij mèsimor, qe perbente ajken e inteligjences shqiptare te asaj kohe, qe te gjithe intelektuale te formuar me se miri, me prirje te theksuara perendimore, por me shpirt teresisht kombëtar. Figura te tilla si Hil Mosi, Mirash Jvanaj, Ndue Paluca, Gjergj Canco, Gjergj Kokoshi, Kolë Kamsi, Skender Luarasi, Anton Deda e tè tjerë si keta, e deshmojne qarte. Dhe kjo pune sigunisht ndodhte edhe ne shkollat e tjera te mesme ne Shqiperi të cilat jepnin dije te shendoshe dhe farketonin qytetare te denje te zotet per vendin, farketonin shqiptare të vertete e te denjë, plot humanizem, drejtesi dhe dashuni, deri në adhunim per kombin dhe shqiptanizmin.” Uran Kalakulla, Arshi Pipa, njeriu dhe vepra

Heronjte e tradhetaret
Zoti Fritz Radovani per temèn “Heronjte e tradhetaret” shkruan:“ nuk asht folë e shkrue në mënyrë kronologjike për historinë e vërtetë të këtij Gjimnazi, mbasi si të gjitha “historitë” tjera të Shtetit Shqiptar edhe Historia e këtij Gjimnazi të Shkodres, kishte përfundue në “gojëdhanë”...
Kush nuk njihte emnat e nderuem të drejtorëve të këtij Gjimnazi, Profesorët Luigj Shala, Xhevat Korça, Mirash Ivanaj, Anton Deda e Skënder Luarasi? Kush mund të harronte breznitë e njëmbasnjëshme të luftës për liri e përparim të Atdheut, që u rritën dhe u edukuen në bankat e këtij Gjimnazi? Cili shqiptar mund të fliste për Shqipninë Etnike pa vue në Elterin e Kombit studentët e Gjimnazëve të Shkodrës? Kush ishte ai trathtarë që mund të guxonte me thanë se Liria e Atdheut, mund të shkëputet nga gjaku i Dëshmorëve të Gjimnazëve të Shkodrës?
Sipas mendimit tim ata qè “harronin” ishin disa llojesh, ku veçoj pèr diskutim ata “brenda rradheve” tè idealistève qè e shtrembèruan apo e tradhètuan idealin e shoket.
Njè shembull tè shtrembèrimit pèr ego personale apo perfitime e kam pèrmendur diku mè sipèr duke iu referuar po z. Fritz Radovani (mbi dialogun mes “çlirimtarit” Gjovalin Luka dhe të vobegtit Gjon Radoja për Ndoc Muzhanit, një komshiun e tij tè kamur qè Gjovalini donte ta rrènonte”.
Pèr pèrfitime ( si informator ) kam pèrmendur rastin e M.Markut qè spiunonte tek pushtuesit italianè shokèt “komunistè”te gjimnazit qè demostruan mè 28 nèntor 1939, ish-nxènès tè Skènder Luarasit.
Por njè rast mè “i paturpshèm” ka tè bèjè me dènimin e Arshi Pipès dhe tre tè tjerève nga “shoku i tyre” i vjetèr Pashk Gj. (ka nga ata qè na e servirin sot si shembullin e virtutit njerèzor !)
(Arshi Pipa dhjetë vjet, 1946-1956, do t’i kalonte në burg dhe në kampe internimi, siç pasqyrohet në librin e tij me poezi “Libri i Burgut” botuar në Romë më 1959, ribotuar në Tiranë më 1994.)

Dosja PIPA dhe informatori "i nderuar" P.GJ.
Fric Radovani ka meritèn e madhe se na e ka demaskuar kètè rast skandaloz
tek libri “Nji monument nen dhè” i bazuem ne fotokopjet e dosjeve qe ai ka ba ne Ministrine e Puneve te Brendshme perpara se te ikte nga vendlindja.
Dosja “PROF. ARSHI PIPA DHE PROF. PRENKË KAÇINARI”, f. 133-137.
Atje pershkruhen procesi i montuar gjyqesor, deshmitaret e sajuar dhe denimet:
1. Prenkë Kaçinari, me privim lirije për jetë, konfiskim të pasurisë së tij të luajtëshme dhe të paluajtëshme. 2. Arshi Pipa, me 20 vjet privim lirije.3. Hysen Ballhysa, me 15 vjet privim lirije.
4. P. Gj. me qenë se u tregua shumë i sinqertë para Gjyqit dhe deponoi vullnetarisht jo vetëm fajsinë e tij, por edhe të shokve të tij pjestarë të po një organizate, i akordohën shkaqe lehtësore në konformitet me nenin 45, të ligjes 382, dt.12 dhjetor 1946, dhe vendos: dënimin e tij me 5 vjet privim lirije, dhe konfiskimin e pasurisë.
Ne kohen e ndryshimeve demokratike P. Gj. dëshmon “me transparence”: "Pas mbylljes së Kolegjit të Jezuitëve të gjithë ne vazhduam mësimet në gjimnazin klasik të shtetit po në qytetin tonë të Shkodrës. Në atë kohë unë kisha shok të ngushtë Qemal Stafën me të cilin rrinim në një bankë. Po kështu përveç Qemalit, në klasën tonë kishim dhe Nikolla Shurbanin, Xhemal Brojën, Kol Ashtën, Arshi Pipën dhe Lazër Radin, me të cilët gjithashtu kam pasur një shoqëri të madhe”.
Per procesin e montuar kunder Arshi Pipes etj,
P. Gj. dëshmon: "Gjatë asaj kohe që punoja si mësues i letërsisë në qytetin e Durrësit, unë kisha miqësi të ngushtë vetëm me familjen e Jusuf Vrionit, të cilët si shumë familje të tjera nga Tirana i kishin internuar atje. Në atë kohë përveç mësimdhënies, isha zgjedhur dhe kryeja edhe funksionin e Kryetarit të Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve për degën e Durrësit. Nuk e di se si ndodhi por mbaj mënd se atje më arrestuan, gjoja si i implikuar në një organizatë e cila kishte për qëllim të përmbyste më dhunë pushtetin komunist në Shqipëri. Kjo gjë ishte e gjitha e sajuar nga Sigurimi i Shtetit ashtu si dhe ajo organizatë për të cilën akuzohesha se bëja pjesë, pasi unë nuk isha marrë asnjëherë me politikë. Në atë kohë përpara meje arrestuan dhe Arshi Pipën po me të njëjtën akuzë siç më kishin arrestuar mua. Gjyqi më dënoi me pesë vjet burg.”
Mè pas P. Gj. u konsultua me mikun e tij të ngushtë Llazar Siliqi, i cili i sugjeroi që t'i bënte një letër Enver Hoxhës, ku t'i parashtronte të gjitha problemet që kishte. Për këtë P. Gj. kujton: "Në atë kohë i shkrova një letër Enver Hoxhës ku i bëja të ditur se kisha në dorë përkthimin e "Komedisë Hyjnore" të Dante Aligerit dhe se për përfundimin e saj kisha nevojë që të studjoja në Bibliotekën Kombëtare në Tiranë dhe të konsultohesha me kolegë e studjues për t'u marrë mendimet. Pas asaj letre Enver Hoxha dha urdhër që unë të transferohesha në Tiranë, ku të më bëhej dhe pashaportizimi...P. Gj. lidhur me peripecitë që kaloi për të botuar përkthimin e Dantes, që u bë i mundur vetëm në sajë të ndërhyrjes së Enver Hoxhës. Pasi "Komedia Hyjnore" pa dritën e botim në gjuhën shqipe, Pashkon e sistemuan me punë si profesor në Universitetin e Tiranës, ku ai dha lëndën e latinishtes deri sa ajo u hoq nga programi mësimor në fillimin e viteve 70-të.
Ndèrkohè nuk e harroi “zanatin e langoit” kundrejt mèsuesit tè tij Skènder Luarasi , si nè Universitet edhe nè Ndèrmarrjen e Botimeve
Me kete moral “elitar” do te krenohemi ne shqiptaret?!

Enigma e Arshi Pipës kundrejt Skender Luarasit
(Diskutim mbi dy shkrime të tij ku përmend Skënder Luarasin)
Arshi Pipa (28. 7. 1920-20. 7. 1997) poet, gjuhëtar, kritik dhe pedagog , i cilesuar si antikonformist dhe “emblemë e antikomunizmit”.
Në këtë temë, paraprakisht sqaroj që Skënder Luarasi ka qenë mësues i tyre qe shoqërohej lirshem me vëllezërit Myzafer e Arshi Pipa, pati nxënës në gjimnazin e Tiranës edhe Qazim Turdiun, me të cilin qe më pas edhe koleg dhe ruajti lidhje miqësore deri në fund të jetës. Kishte njohje edhe me te tjere nga farefisi i tyre. Me kete rast po permend indinjaten e tij ndaj diktatorit kur e damkosi keq veten se përdhosi fejesën ndërmjet të rinjve Skënder Mehmet Shehu dhe Silva Qazim Turdiu . Për të eleminuar kryeministrin Mehmet Shehun, “i erdhën mendtë të kujtohej”se profesori veteran Qazim Turdiu (pedagogu i fëmijve , që e ftonin edhe në shtëpi tu jepte konsultim në matematikë ) paskish patur “biografi te keqe” meqë gruaja e tij Asime Pipa qe kushërirë e armikut të arratisur Arshi Pipa!
[Ndersa une pyes përse nuk e dinte kreu i Partisë , se profesori veteran i universitetit Qazim Turdiu, më së pari qe vëllai i ballistit Ramazan Turdiu dhe mjekut tradhëtar Faik Turdiu, “armiq të rrezishëm në arrati”. Si nuk dënoi ndonjë nga zyrtaret e kuadrit ku ruheshin dosjet për këtë mungesë vigjilence ndaj armikut? Madje më pas Turdinjve ua morën edhe shtëpinë e të parëve, ia hoqën vajzën e farefisin nga universiteti e puna dhe i degdisën nga sytë këmbët, se vetëm kështu kuptohej rrezikshmëria e madhe dhe justifikimi për tia ngrënë kokën një kryeministri e mjaft të tjerëve pas tij! Sikurse e ka theksuar “komunistja- antikomuniste” Liri Belishova një diktatori “nuk i duhet nje mendje gjeniale dhe aq me pak nje shpirt i madh, human e demokrat. Perkundrazi, nuk mund t'i kete keto. Jane konjukturat politike dhe disa "aftesi" te vecanta qe i duhen”.]
Në kujtimet e Skënder Luarasit dhe materiale të tjera të publikuara pjesërisht në internet, tregohen marrëdhëniet e tij me vëllezërit Pipa, dhimbjen e tij për vdekjen e Myzaferit ( pa i ditur rrethanat dhe urdhëruesin e krimit) dhe shoqerimin ne ambjente publike me Arshiun qe sapo kishte dale nga burgu. Në marrëdhëniet e tyre të mira kam hasur kundërshti vetëm në lidhje me Migjenin ( në shkrimet ndër vite duket që Arshi Pipa gradualisht e zbuti qëndrimin e tij “radikal te paraçlirimit” se kinse Migjeni qe serb, nuk e njihte shqipen, qe si Aliosha Karamazov, nje pellumb i njome qe iu prene krahet, nje meteor qe u shuajt shpejt, etj.) Në letrën e mësipërme (Letër, 7 janar 1992) pranon se “Studimi im shkruar frëngjisht mbi Migjenin ''Mythi i prendimit në poezinë e Migjenit'' (Sudost-Foschungen,1971) është bazuar në vëllimin Migjeni, Vepra(1961) të përgatitur nga Skënder Luarasi.” (Arshi Pipa , Letër, 7 janar 1992)
Meqe nuk ka asnjë kundërthënie tjetër mes tyre, mendoj që Skënder Luarasi nuk ka qenë në dijeni të disa tezave të Arshi Pipës (mbi gjuhën standarte, qëndrimin ndaj Fan Nolit, ndaj tij etj.,) të cilat janë berë të njohura, pas ndryshimeve demokratike.

Arshi Pipa erdhi ne Shqipërinë demokratike në shkurt 1992 si dhe dy here te tjera
Ne një intervistë në televizionin shteteror përmendi me konsiderata Skënder Luarasin jo vetëm si atdhetar , por edhe për kontributet e tij në kulturën dhe letërsinë shqipe.
Por duke patur parasysh latinin qe thote “Verba volant, scripta manent” (“ Fjala leviz, shkrimi mbetet”( iu drejtohem atyre që nuk njohin (apo atij tutkunit, Agronit te Lukés, qè nuk ia ndjen) evoluimin e pikëpamjeve apo rrethanat dhe përmendin vend e pa vend edhe Arshi Pipèn si kundèrshtar tè Skënder Luarasit: atij “komunistit” pa “vlera në letrat shqipe”

Ne artikullin Komunizmi dhe shkrimtarët shqiptarë, Arshi Pipa ka shkruar:
"Këta katër shkrimtarë, Aleks Caçi, Shefqet Musaraj, Djimitër Shuteriqi dhe Kolë Jakova, janë tani komunistë klasikë. Katër burrat e tjerë Andrea Varfi, Petro Marko, Mark Ndoja dhe Skënder Luarasi mund të quhen komunistë heretikë.
Skënder Luarasi qe një tjetër figurë i cili luftoi në Luftën Civile të Spanjës. Ai jepte literaturë dhe mbolli farën e komunizmit në Shqipëri. Ai qe mjaft me fat të mos burgosej. Luarasi nuk është një shkrimtar i ndonjë origjinaliteti të madh , por është ndër përkthyesit më të mirë shqiptarë. Ndër veprat e tij ka përkthime për të cilat bibliotekat në Shqipërinë komuniste janë krenare: çajld Haroldi i Bajronit, Fije Bari i Uollt Uitmanit dhe pjesa e parë e Faustit.”
Figurat e lartpërmendura përmbyllin periudhën e hershme të letërsisë komuniste. Nuk janë të përfshirë këtu shkrimtarët e rinj komunistë që erdhën në skenë pas instalimit të pushtetit komunist.” [Komunizmi dhe shkrimtarët shqiptarë, Shqiptari i lirë, New York, 29 shkurt 1959, f. 3, dhe 31 mars 1959, f. 2-3. Perktheu nga shqipja ne anglisht Robert Elsie, Citimi i përkthyer nga anglishtja nè shqip prej Petro Luarasit.]
Kujtojmë që vetë studjuesi Robert Elsie, në versionin e tij mbi historinë e letërsisë shqipe “është treguar me bujar “dhe e ka përmendur Skënder Luarasin si letrar “i talentuari” pa na e sqaruar me tej se përse qe i talentuar.
Ndèrsa nè vitin 1991 Arshi Pipa shkruan mbi themelimin e Lidhjes sèShkrimtarève dhe pèrmend Skènder Luarasin:
Fill pas kësaj mbledhjeje, Malëshova botoi pamfletin e tij mbi “Rolin e kulturës...” ku hidhte poshtë pozicionin ekstremist të Totozanit (të cilin më vonë e bëjnë nënministër të Arsimit). Në sajë të veprimit të vendosur të Malëshovës (veprim që shënoi rënien e këmbanës për të) edhe në vitin akademik (1945-1946) letërsia shqiptare vazhdoi t’u mësohej nxënësve në shkolla, pa i eleminuar autorët e saj më të mëdhenj. Një një atmosferë të tillë kulturore, u mbajt në Tiranë Kongresi I i Shkrimtarëve Shqiptar (tetor 1945). Në tribunë ndhodheshin edhe Dom Ndoc Nikaj e monsinjor Prenushi. Fjala e hapjes së Malëshovës u prit me brohoritje prej pjesmarrësve. Punimet e Kongresit i drejtoi Skënder Luarasi. (*)
(*) Luarasi, profesori im në gjimnazin e Shkodrës, ka marrë pjesë në Brigadat internacionale në Spanjë. Studimet i ka mbaruar në Austri dhe ka përkthyer mjaft vepra nga letërsia e huaj. Luarasi ishte i vetmi intelektual komunist që pati guximin të më njohë publikisht fill pas lirimit tim prej burgut, më 1956.
(Arshi Pipa.Origjina e realizmit socialist shqiptar, 1991. Perktheu nga origjinali anglisht “Contemporary Albanian Literature”, Piro Dollani) http://www.kavajaonline.com/forumi//...list-shqiptar/

Kèto dy citime janè vèrtet “enigmatike”, tè pashpjegueshme:

-Si mund tè shkruante Arshi Pipa mè 29 shkurt 1959 dhe pèrsèri mè 1991 se Skènder Luarasi qe “intelektual komunist” kur Luarasi nè Konferencèn e Tretè tè L.SH. (9-12 tetor1949) qe akuzuar si shkrimtar borgjez, oportunist dhe qe pèrjashtuar nga Lidhja e Shkrimtarève. Si mund tè qe Luarasi “komunist” pa qenè ndonjèherè antar i asaj partie dhe duke shkelur normat e saj shoqèrohej me njè tè dènuar politik. Po tè shihet me kujdes , mè pas, nè letrèn e vitit 1992, ai e anashkalon termin “komunist” dhe shprehet vetèm “revolucionar”

- Si mund tè shkruante Arshi Pipa mè 29 shkurt 1959 se S.Luarasi “nuk është një shkrimtar i ndonjë origjinaliteti të madh” dhe nuk i permendte as perkthimin e kryevepres se Shilerit “Vilhelm Teli” apo te pakten vlerat origjinale si publicist?!
-A ishte i vetedijshem Arshi Pipa per vèrtetèsinè dhe pasojat e shkrimeve te tij ndaj Skender Luarasit kur e cilesonte “komunist heretik” qè “mbolli farën e komunizmit në Shqipëri”!
Dy motive serioze qè mund te nxisnin instiktet e diktatorin ta eleminonte.

Nè nje koment mbi njè shkrim tè Agron Tufès ku ai pèrmendte citimet e Arshi Pipès, u shpreha: I nderuari Prof.Arshi Pipa ka dhëne nje panorame interesante por ndoshta ne distance nga realiteti i mirefillte, nuk i ka shpetuar dot standartit ´´me ne, o kundra nesh´´, ´´i kuq ose i zi´´. Keto qendrime jo objektive jane kopjuar edhe nga te tjere duke i sjelle pasoja kritikes objektive letrare. Mjafton te permend qendrimin e tij ´´dyzues´´ ndaj Migjenit. I tille eshte edhe paragjykimi ndaj ish-mesuesit te tij te letersise ne Gjimnazin e Shkodres,ne vitin 1934-35, Prof. Skender Luarasit, kur here shkruan´´nuk e di nëse Skender Luarasi qe komunist´´ , “por qe revolucionar”dhe pastaj ´´Luarasi ishte i vetmi intelektual komunist që pati guximin të më njohë publikisht fill pas lirimit tim prej burgut, më 1956.´´ Prof. Skender Luarasi mund te hamendesohej nga Pipa nè 1934-35 meqe etiketohej ´´komunist´´ nga qarqet klerikale, filo-fashiste e nga regjimi i Zogut deri para çlirimit te Shqiperise, per veprimtarine e tij progresive( edhe pse nuk ishte anetar i ndonje grupimi komunist).Por te cilesohet i tille mbas vitit 1945, kur nuk qe anetar i PKSH, apo pas 1949 kur e perjashtuan nga Lidhja e Shkrimtareve per ´´qendrime antiparti e kunder realizmit socialist´´ kjo eshte absurde. Te pakten Arshi Pipa mund ta quante Luarasin ´´ social-demokrat´´ apo ´´socialist idealist´´. Keto ´´sajesa´´ tè transmetuara dora-dores e kane viktimizuar e minimizuar vepren e gjithanshme te Skender Luarasit, si publicist, dramaturg, perkthyes, historian, etj. deri me sot. Keta dy shembuj personale nuk e zbehin gjithsesi kontributin madhor te A.Pipes, por vetem sa saktesojne disa detaje." Petro Luarasi (Postuar më: 07-07.2010)

(Vijon)

[petrol]

"Komunistèt" shqiptarè dhe e verteta historike
Ka mendime tè ndryshme mbi historikun e zhvillimit tè lèvizjes sè majtè nè Shqipèri, rrymat e ndryshme socialdemokrate, liberal socialiste, socialiste e korentet komuniste ( qè pèrgjithèsisht ndahen me ndikim perèndimor e lindor) dhe krijimi i partisè komuniste mè 8 .11.1941 ( disa argumentojnè se qenè disa parti komuniste mè parè. Njè variant historik pretendon se partia komuniste e parè u formua nè Shkodèr nè mes tè vitit 1935 dhe i shpèrndau degèt kudo nè Shqipèri). Por tè gjithè bien dakort se njè ngjarje thelbèsore e evidentimit tè komunistève ka qenè gjyqi special tè cilin do ta analizojmè me dy dokumenta. I rèndèsishèm paraqitet opinioni qè deri nè pushtimin evendit nga Italia fashiste, komunistèt qenè thjesht teoricienè e jo revolucinare ( ose luftètarè tè rrèzimit tè pushtetit me dhunè). Pretendohet (nga AgronGjovalin Luka) se “vetèm nga burgu pjesëtarët e Organizatës Komuniste të Shqipërisë e kuptuan rrezikun e gllabërimit të Shqipërisë nga Italia.” Ishin bërë disa tentativa, madje edhe nga burgu iu dërgua një telegram, duke e ftuar Mbretin Zog I, për të organizuar "Frontin Popullor". Në këtë atmosferë nga Qemal Stafa në kohën kur po zhvillohej gjyqi u ideua dhe u hartua si vjershë dhe si këngë

"Kënga e Frontit Popullor":
Mjaft ma me këmisha t"ngjyrueme,
mjaft jetoi kryqi nazist!
Na jemi ushtri e bashkueme,
s'na gënjen turpi fashist.
Kuq asht ku lind e perëndon,
kuq asht në jug e në veri,
kuq asht kudo në horizont,
S'na gënjen turpi fashist,
Toka nën çapet sulmonjëse ushton:
Rrofsh o i Popullit Front! “
Por, "Mbreti i Shqyptarve", preferoi t'ia mbathte këmbëve...”
(Nga materialet e botuara mè sipèr, letra e Vasil Llazarit dèrguar Skènder Luarasit per artikullin programatik “25 vjet indipendence” dhe emisionet shqip ( nè vitin 1937) argumentohet se dihej mè pare platform e Frontit Popullor dhe deklarimi i pushtimit fashist tè Shqipèrisè ne rast se fitonte ne Spanjè(nè nentor 1937) Fjalèt “mjaft jetoi kryqi nazist” jep qartè nje tjetèr rrethanè dhe indikacion kohor.

Në diskutimet e shumta mbi historinë e lindjes dhe të zhvillimit të lëvizjes së majtë në Shqipëri nuk është sqaruar se cilat grupime politike e përfaqësonin atë dhe nga dallon ajo me lëvizjen komuniste. Rëndom hasim që veprimtarë me bindje të majta liberale e socialdemoktare, edhe të të vetëquajtur apo etiketuar si komunistë të jenë vrarë e burgosur nga të tjerë pseudokomunistë, si armiq, për shkak të ndryshimit të pikëpamjeve, pa na e sqaruar se cilat ishin divergjencat në aspektin politik.
Shpesh , shumë veprimtarë nacionalistë, me pikëpamje të spektrit social-demokrat apo liberalë,të tillë që thjesht teorizonin por nuk kërkonin përmbysje me dhunë, apo nuk i pëlqenin regjimit e qarqeve të tjera, etiketoheshin komuniste.
Prandaj shtrohet cështja : do të cilëson “komunistë“ sipas opinionit apo veprimtarisë së tyre konkrete, sipas fjalëve apo veprave (personalisht nuk mund te quaj sot "komunist" dike qe studion e ligjeron, por nuk vepron - termi "synon" eshte subjektiv, , spekulativ, nuk e percakton dot ligjerisht te denueshem- per marrjen e pushtetit me dhune. )
Njè dèshmi interesante mbi akuzat, logjikèn e mbrojtjes dhe si konceptohej nè atè kohè komunizmi na e jep avokati mbrojtès Dr.Vasil K. Dilo nè mbrojtjen e tè pandehurve
Zef Mala , Niko Pando Xoxi , Vasil Petush Shanto , Subhi Xhafer , Enver Beqir Pulliqi , KristoPando Isak , Riza Deliallisi
Përpara Gjyqit Politik të Tiranës, mè 09. II. 1939
Akuza ndaj te pandehurve Zef Mala, Niko Pando Xoxi dhe Vasil Petushi Shanto: “ kanë organizuar me disa shokë të tjerë në tokën e Mbretërisë, një shoqatë, e cila ka pasë për qëllim të vendose me forcë Didakturën e një klase shoqërore, për mbi të tjerat dhe të përmbyset me forcë rregullin ekonomik dhe shoqëror, që ekziston në shtet.”
Ndaj të pandehurve : Subhi Xhafer, Enver Pulliqi,Kristo Pando Isak dhe Riza Deliallisi, se “ kanë marrë pjesë në këtë shoqatë dhe kanë përhapur teorira dhe idera komuniste”
Pohimi i të pandehurve para Gjyqit:
-Zef Mala tha se proçes verbalet e mbajtura prej xhandarmërisë nuk i përshtaten të vërtetës; se kjo qëndron kështu që: deshëm tënjoftonim ç’është komunizmi, me qëllim që të propogandojmë për të përhapur idenKomuniste me broshurat e shkruara me makinë daktilografike dhe poligraf.
-Niko Pando Xoxi tha se me Zef Malën kam qënëshok: kemi biseduar për çështje komuniste, por jo për diktaturë klase. Kemi biseduarthjeshtësisht për çështjen e punëtorëve dhe se nga broshurat një e ka përkthyerai nga greqishtja, atë me titullin “Zhvillimi ekonomik”.
- Vasil Petush Shanto tha se: isha në seminarin Ortodoks; më akuzonin se ishakomunist dhe u interesova të mësoj se ç’është. Bisedova me shokë dhe filluam tëpërhapnin komunizmin pa ndonjë qëllim tjetër; se përfundimi është në dorë tëturmës, dhe shtoi se: nga broshurat ka shpërndarë një pjesë. albanovaonline
- Subhi Xhafer Dedia tha se: i pandehuri SamiBegolli i dha një libër me titull “Zhvillimi Ekonimik”, pa e ditur se ishtekomuniste dhe kur ju kërkua e dorëzoi pa e kënduar. Buletinin ja pat dhënë ipandehuri Memet Myzyri dhe, si i vogël nga mosha, nuk mori dot vesh se ishinkomuniste.
- Enver Beqir Pulliqi tha gjithashtu se : SamiBegolli i dha një libër, por sa e pa se ishte komuniste e dogji dhe tjetër nukmori dhe shtoi se Riza Tola nuk ka thënë të vërtetën për të.
- Kristo Pando Isak tha se: nuk jam komunist dhese Niko Xoxin nuk e njoh dhe as kam biseduar me të për komunizmin.
- Riza Deliallisi tha gjithashtu se: as jam e as kam qënë kurrë komunist. Por kuru kap Abdyl Myzyri vajti ta pyeste se për se u kap dhe atje i dhanë një libërpër ta fshehur, por se ky e kallzoi se e kishte dhe se e dorëzoi sa po jakërkuan.
Argumenti i avokatit per te hedhur poshte provat jashtegjyqesore : Rëndësia e pohimit jashtëgjyqësor
Pretenca e Prokurorit ndryshon nga pohimet e tëpandehurve për sa i përket veprave në ndjekje. ..Pohimi, i cili në Gjyqet Civile është një provë e plotë,në Gjyqet Penale nuk përmëndet të përdoret si bazë për vendim dënimi, sa që nuk forcohet nga prova të tjera.Proçedura Openale në fuqi nuk i zë kreit fille, si provë dhe shkaku është kyqë: kërkush nuk mund të bëjë një pohim, i cili ka me shkaktuar dënimin e tij... Dy gjëra mund ta shtyjnë një të pandehur për të pohuar fajin e vet, dmth o frika ndaj perëndisë, e cila e bën fajtorin të mos rrejë, por të kallxojë të vërtetën, që kështu të jetë në rregull kundrejt Asaj, për me evituar Sketërren, ose Frika e njeriut. (Kètu “harrohet pa u permendur” tortura. Shenim)Pra ne se një i pandehur ka pas bërë një pohim, për se ta revokojë këtë më vonë,ne se atë pohim e bëri për me qënë në rregull kundrejt ndërgjegjes së tij? Nësepohimin e bëri nga frika e Perëndisë, kjo frikë nuk mund t’i hiqet as për njëminutë. Duhet ta ketë dhe para Gjykatores, siç e pati dhe para Xhandarmërisëdhe atëhere nuk duhet të mohojë para Gjyqit çka pohoi para Xhandarmërisë....Kur pra duhet të jetë më i besueshëm i pandehuri, para Gjykatores apo jashtë Gjyqit?Nuk themi se frika në fjalë është ne domosdo objektive, ndonëse nuk mund të ekskludohet, qoftë dhe një për mijë. Pormjafton të jetë dhe subjektive; se përgënjeshtrimi ose modifikimi paraGjyqit, i një pohimi jashtëgjyqësor, i detyrohet një shkaku, i cili shkak e bëntë dyshimtë njërin nga të dypohimet. Por cili nga të dy duhet të preferohet?
Nga rrjedhimet e Gjyqit dhe nga provat e parashtruaraprej së Nd. Autoritet ndjekës, ajo që rezultoi objektivisht, është kjo që: “të pandehurit Zef Mala, Niko Xoxi, dhe Vasil Shantua me disa shokë të tjerë, formuan një shoqatë, për me propaganduar idenë komuniste dhe blenë një makinë daktilografike dhe një shaptilografike dhe disa letër të bardhë dhe disabojë dhe nxorrën disa broshura në 100 – 120 kopje dhe i shpërndanë nëpër anëtarët e shoqatës”. Përveç këtyre veprave nuk rezultoi se tëpandehurit guxuan ndonjë vepër tjetër.
Pra si mund të jenë të besueshme pohimet që i u referuan fakteve fantastike? Të tilla pohime dhe sikur të përsëriten para gjyqit, nuk mund të merren si bazë dënimi. Gjyqtari Penal dënon atë që ka guxuar me bërënjë faj dhe jo kur atë që pohon se ka bërë një faj, i cili nuk provohet seështë guxuar me të vërtetë prej tij. Se atëhere do të ketë dënuar një të pafajshëm në realitet, gjë të cilën këtij nuk i a ka pranuar ndërgjegjja, porDrejtësia.
Se dhe kjo nuk premton të dënohet një i çmendurose një që lakmon të zëvëndësojë kriminelin e vërtetë.
themi se:faktet, siç thamë se rezultuan nga rrjedhimi i Gjyqit, nuk e justifikojnë pretencën e së nd. Prokurori...
Neni 1 i Ligjit në fjalë, thotë tekstualisht kështu:“kushdo që në tokën e Mbretërisë formon, organizon ose drejton shoqata, që kanëpër qëllim të vendosin me forcë diktatura të një klase shoqërore për mbi të tjerat ose të zhdukë me forcë një klasë shoqërore ose përgjithësisht të përmbysë me forcë rregullin ekonomik ose shoqëror, që ekziston në shtet, ndëshkohet me burgim të rëndë nga 5 pesë deri në 12 dymbëdhjetë vjet, kur veprae tij nuk formon një faj më të rëndë...Kushdo që merr pjesë në ato shoqata ndëshkohet me burgimtë rëndë nga një deri në tre vjet...Por Neni në fjalë, dënimin që cakton i vë konditë tëdomosdoshme – sine qua non- forcën dhe këtë fjalë e përdor tre herë. Pra, që të aplikohet ky nen, siç kërkon e nd. Prokurori, duhet paderman – që më parë, të jetë provuar qëllimi me forcë. Porekzistenca e këtij qëllimi, për tu realizuar me forcë, nuk u provua me asnjë mënyrë; pra si mund të aplikohet një nen Ligji, që nuk i puthitet faktit,që formon fajin në ndjekje? Të pandehurit, që përfaqësojmë s’kanë pohuar asnjëherëse: qëllimi i tyre ka qënë përdorimi i forcës, për të vendosurdiktaturën e klasës ose për të zhdukur klasë ose përgjithësisht për me përmbysërregullin ekonomik ose shoqëror, që ekziston; Këta thanë dhe përpara Gjyqit seëllimi i tyre ishte propaganda – akademike – në favor tëkomunizmit me anë broshurash dhe shpërndarje librash, pa përdorur forcëkundra kërkujt dhe pa u interesuar as pak se ç’kishte për të bërë populli mbasitë merrte dijeni mbi doktrinën dhe idenë komuniste, nëse dmth do ta pëlqentepër aplikim ose do ta refuzonte. Mungesën e forcës si element kryesor i fajit, qëparashikon dhe dënon Neni 1 në fjalë, s’ka mundur ta mohojë as Autoritetindjekës që kur filloi ky proçes. Se po ta kishte dhe më të paktën provë,sigurisht që do ta parashtronte. Është e vërtetë se pretendoi tekstualisht se:“faji i të pandehurve në fjalë përmbledh të gjitha konditat dhe ekstremetjuridike të nenit 1”. Por kondita kryesore dhe esenciale, ajo të cilin neni1 e përsërit tre herë, duke dhënë të kuptohet se: vetëm ngaekzistenca e saj mvaret caktimi i dënimit nga 5 – 12 vjet burgim,është vetëm një dmth forca; pse vallë e nd. Prokurori nuk i vuri gishtin kësaj dhe t’i linte të gjithë të tjerat? Sa që nuk munditë provojë ekzistencën e forcës, ecila është kondita kryesore dhe esenciale e dënimit, që ka kërkuar, nuk mundtë evokuajë dhe të kërkojë të aplikohet në çështjen konkrete dispozita enenit 1 në fjalë. Pretendimi se fara që mbillet dhe atje mund të arrijëpërmban aq seriozitet sa edhe ajo e atij i cili “për një ve kërkon një stannga pula...Por duhet të shënohet me gjithë seriozitetin qëkarakterizon të nd. trupin Gjykues dhe Gjyqin vetë se: fjala “forcë”nuk është vënë as përsëritur tri herë kot na së koti në Nenin në fjalë; kalidhje të ngushtë me qëllimin e përgjithshëm të Ligjit në fjalë, i cili ështëndalimi i ngjitjes së sëmundjestë komunizmit dhe në popullin e Shtetit tonë. Për të provuar për çfarëthemi, lutemi të na lejohet të shpjegohemi me pak fjalë.
Avokati mbrojtès ka sqaruar edhe konceptin “Ç’është Komunizmi”
“Mbasi mbrojmë para Gjyqit njerëz të pandehur si komunista, vjen vetvetiu pyetja se: ç’është kjo gjë, për të cilën akuzohen këtadhe kërkohet dënimi i tyre?
Komunizmi – siç dihet është një doktrinë dhe një sistem organizimi të shoqërisë njerëzore, që bazohet në bashkëpunimin të së gjithave të mirave (dmth të mjetevedhe të produkteve), duke përjashtuar pasurin vetiake dhe individuale si dhedallimin e njerëzve në klasa të ndryshme.
Kjo doktrinë nuk është e re; por përkundrazi është po aqe vjetër sa dhe njerëzit vetë, pysh prej kohës që mundi të kalojë nga egërsiadhe barbaria në organizimin shoqëror me bazë: “pronësinë idividuale”
Njerëzit nuk dualën nga duart e krijuesit të vet tëmësuar si të jetojnë mbi Dhe. Por ai është përpjekur vetë që të gjente mënyrënmë të sigurtë të lumturisë të tij. Kjo nevojë e shtrëngoi që të shpikë e tëvërë në zbatim sisteme të ndryshme dhe t’i lërë njëra mbas tjetrës duke kërkuargjithmonë më të mirën, gjë të cilën as nuk e ka goditur deri më tani e as që kapër ta goditur kurrën e kurrës, sa që sisteme supreme ose të mirën supreme,nuk e harrin as kur njeriu është me mendim të kufizuar.
Tre janë periudhat e zhvillimit të tij: 1/ e vjetra,që mbaron në kohërat e para të Krishterimit. 2/ e kohës së mesme dhe e 3/ fillon prej shekullit të 18.
Në periudhën e parë flamurin e mbajti më i madhi filozofi botës së vjetër, Platoni, i cili me gjithë zgjimin e tij mbërriti me veprën etij “Politika” të imagjinojë një shtet ku gra e fëmijë të ishin bashkë; porkësaj doktrine të tij njerëzia, e cila e adhuronte atë vetë, i ktheu shpinën.Në shekujt e mesëm dualën plot mbrojtës duke imagjinuar seicili nga një shoqërinjerëzore as pak të realizueshme, të cilat i përmbledh fjala “Utopi”,dmth ëndra pa vënd.
Formë të rrezikshme mori kjo doktrinë që kur gjermani Marks e lidhi me relacionet e klasave të kapitalistëve dhe të punëtorëve. Me gjithëatë u mbajt si një doktrinë ekonomiste dhe si fillim i një drejtimi të ri tëshkencës “ekonomia politike”. Degjenerimim i kësaj doktrine, që ju dha emri “Marksizëm”e prunë Bolshevikët e Rusisë. Se këta deshën me imponuar jo me bindjepor me forcë; dhe këta qenë ata qëshkaktuan dallimin e komunizmit në dy: në Shkencorin dhe në Revolucionarin.Shkencori nuk është i rezikshëm, sa që nuk del jashtë qarkut të bisedimeveShkencore dhe Akademike. I rezikshëm është ky i bolshevikëve: pse ky përdori forcënmadhore dhe është duke mbruajtur Rusinë me atë. Këtë pra sistem të komunizmitka para sysh dhe këtë dënon Neni 1 i Ligjit.
Komunizmi, simbas zhvillimit, që i dha Marksi është kurdoherë i rezikshëm, ndonëse përpiqet të imponojë jo me forcë por me bindje dhe me perkursione; se nuk është e mundur të vihet në aplikim,saqë njerëzimi të shkallmojë themelet e tij shekullore, dmth familjen– formën e martesës – Fenë – të drejtën e pronësisë vetiake.
Por kush gabohet dhe bëhet partizan i komunizmit të butë,nuk do të thotë se – domosdoshmërisht – ka për tu bërë dhe partizan i komunizmit të Reptë. Ligji i posaçëm në fuqi i parashikon që të dyja këto degëtë komunizmit dhe për llojin e butë disponon nenin 6-të.
Veprat e të pandehurve në veten e tyre, nuk mund tëklasifikohen gjetiu veçse në ato që përshkruan Neni 6 në fjalë, i cilitekstualisht thotë siç pason: “Kushdo që në tokën e mbretërisë, me gojë, meshkrim ose me çdp mënyrë tjetër, opër së drejti ose tërthotazi, zhvillon osepërhap teorira dhe idera komuniste ose sisteme shoqërore dhe ekonomike, nëkundërshtim të hapur me regjimin shoqëror që është në fuqi në MbretërinëShqiptare, ndëshkohet me burgim nga 1 vjet deri dhjetë vjet dhe me ndalimin tëpërkohëshëm nga ofiqet Publike” dhe shton se: “ndëshkimi nuk mund të jetë mëpak se dy vjet, kur: a/ Përmbarimi i veprave të lartpërmëndura bëhet me anë të shtypitose proklamash ose në vënde publike apo të hapura për publikun. –b/ Vepruesi ose bashkëvepruesi apo ndihmësi, është nënpunës ose shërbëtori ishtetit ose i një Bashkie, Komune ose një komuniteti Fetar dhe veçanërisht arsimtar,kleri ose Oficer apo nënoficer”.
Pra, kurqe, siç nuk kemi as më të paktin dyshim, e nd.Gjykatore e ka rregull të pa tundëdhëm, të mos lozi nga vija e detyrës së sajkundrejt miksionit të lart dhe ndërgjegjshëm së pastërtisë së saj, duhet– na duket – të lokalizojë karakterizimin e fajit si dhe dënimin etij, brënda kufijve të qartë, që cakton Neni 6 në fjalë, si për vepruesagjithashtu edhe për bashkëvepruesa edhe për ndihmësa, por ndihmësa në krijimtë fajit ekskluzivisht. Se, siç kemi për të shpjeguar hollësisht më poshtë, nukështë e drejtë që të karakterizohen si ndohmësa dhe se u gabuan me fshehë dosende të tëpandehurve, pa ditur krejt se ç’ishin këto.
Nuk formon faj çdo vepër njerëzore; por merr formën e fajit çdo vepër, të cilën e ndalon shprehimisht Ligji. Por veprat e ndaluara i dallojmë në dy klasa:
1. Në ato që janë në kundërshtim me LigjetMorale, me ato dmth. Të cilat i ka mbjellë thellë në shpirt të njeriut krijuesii atij vetë, ato që çfaqen me protestime të ndërgjegjes të çdo njeriu, qoftë kydhe më krimineli i Botës mbarë.
2. Në ato, të cilat në vetvete nuk janë të ndaluara, por përkundrazi, ndofta dhe të imponuara jo vetëm prejnatyrës por dhe prej nevojës të Shoqërisë Njerëzore, për të cilat oportunitetii kohës imponon ndalimin e tyre...nënkuptohet se nuk është e mundur që një Ligj i lindur nën hijen e një Statut iThemeltar nga më liberalët në Botë, do të ndalonte evolucionin fiziologjik të shoqërisë nujerëzore. Në Shqipërinë e lirë ndalohet forca, por jo dhe Drita. E tregojnë përparimet e kësaj të fundit brënda kësaj periudhe tëshquar të jetës tonë shtetërore, siç e tregon dhe shdukja e asaj qësundonte me tërbim në kohën e Ilegalitetit.
Neni 6 ndalon dhe dënon zhvillimin ose përhapjen e teorive dhe ideve Komuniste ose sistemeve shoqërore dhe ekonomike që janë në kundërshtim të hapët me regjimin shoqëror të Shqipërisë Mbretërore, duke përdorur si mjet; gojën, shkrimin ose çdomënyrë tjetër drejtë për së drejti ose tërthorazi. Dheli në këto vepra konsiston në qëllimin për të zëvëndësuar me të regjimin shoqëror që ështënë fuqi. Por nuk ndalon as dënon studimin e këtyre sistemeve ose dhe bisedimin Akademik mbi të. Ndalon dhe dënon përhapjen jashtë dmth nëPopull, por jo dhe përmbledhjen e tyre në tru të njeriut. Se dhe këto janë njëpjesë diturie, të cilën njeriu e ndjek firi-firi; se ja don natyra spirituale,siç i kërkon dhe trupi ushqimin.
Ky dallim ka rëndësi të posaçme dhe tepër esencial në çmimin e veprave në gjykim.
Cilët janë të pandehurit
“Cilët janë të pandehurit, të cilët përfaqësojmë. Nga këta: i quajturi Zef Mala është një djalosh, i cili, mbasi mbaroi Gjymnazinme notën “shumë mirë” (10), u dërgua me bursë të Qeverisë Kombëtare nëUniversitetin e Vjenës për me studiuar “Filozofinë”. Por pas një viti e gjysëmi u pre bursa dhe ngeli nëpër rrugë të Vjenës “si peshku pa ujë”! I varfër, siçështë, lërmëni ta imagjinoj vet i nd. trupi Gjykues se si bëhesh. Njezet e pasë(25) vjeç djalë me një kulturë, si shtëpia pa çati, pa ndonjë mjeshtërisiguruese të bukës së gojës nuk është në pozita të bëjë asgjë dhe siç është editur “Vobektësia është kurdoherë e për këdo një këshilltar i keq”. Çfarë e shkaktoi prerjen e bursës nuk është ndonjë gjë e vështirë për tu imagjinuar. Sistudent i filozofisë ky natyrisht është marrë dhe me problemet e rëndasociologjike, nga të cilat, në radhë të para gjëndet në të gjithë Botën ecivilizuar. Lufta e reptë që po bëhet midis sistemeve shekullore të organizimittë shoqërisë njerëzore dhe të artij të riut, që përbën komunizmi i ndarë në dydegë dmth në marksizëm, që simbolizon evolucionin paqësor dhe në leninizmin qëndjek aplikimin e diktrinës komuniste me revolucion dhe lufta gjakësore tëklasave kundra njëra-tjetrës.
Leninizmi u bë tmeri i gjithë Botës; se arriti të vërë dorë mbi një Popull e një Shtet nga më të mëdhejtë dhe më tëpasurit dhe ka në dorë gjithë mjetet e duhura për të bërë propogandë të rreptë kudonë botë. Rreziku prej tij e tregon shqetësimi që sundon në çdo shtet tëcivilizuar e konservator dhe lidhja që kanë bërë shumë shtete duke formuar një Grup kundra përhapjes së tij.
....Kurse i pandehuri Zef Mala, si një nga organizatorët më të kulturuar, e kufizoi në një doktrinë thjeshtë Akademike, po të tregohet si ndonjë aventurier jashtë qarkut të ideologjisë abstrakte.
I pandehuri tjetër Niko Pando Xoxe është çiltazi një viktimë e injorancës së tij, e cila ja mbushi plot tym kokënsa që, si ai që vete me tre zollot në dasmë, deshi ky të përkthente në shqip nga një gjuhë e huaj, që nuk e di, një libër shkencor me objekt evolucionin ekonomik një çështje, dmth që ai nuk e ka parë as ëndër në gjumë.
I pandehuri Vasil Petush Shanto ështënjë punëtor i thjeshtë, të cilin peripecitë e jetës e bënë viktimë tëpremtimeve të thata që jep doktrina komuniste.
Të pandehurit e tjerë: Subhi Dededjalosh i mitur dhe nxënëx shkolle, Enver Beqir Pulliqi një djaloshi cili mbasi mbaroi gjimnazin përballoi i dëshpëruar rreptësinë e përpjekjevepër jetesë dhe pandehu se do të zgjidhte problemin e mënyrës të sigurimit tëletesës me ëndëra dhe Riza Deliallisi një djalosh gjithashtu i mitur dhestudent, që të gjithë pa fuqinë mendore dalluese të konseguencave të këtyrelloj doktrinash, të cilat ndofta është shumë që një përmijë midis njerëzve tëkulturuar t’i kapi dhe t’i kuptojë.
Të pandehurit e tjerë: Jorgji PavliShuteriqi dhe Kristo Isaku ndonëse mësuesa, por sa që karakterizohen si ndihmësa janë sigurisht viktima të ndonjë keqkuptimi nga ndonjë bisedimakademik mbi çështjen sociologe që shqetëson gjithë Botën.
Cilat janë shkaqet determinuese dhe cili është qëllimi i tyre.
Nga rrjedhimi i gjyqit na duket sikur rezultoi aftësisht se: shkaku është varfëria e tyre dhe qëllimi mbi shpëtimin, që ëndërronin prej saj.
Të pandehurit janë që të gjithë djelmosha, dhe shumica, nxënësa shkolle. ..
Komunizmi konsiderohet prej kapitalizmit si armiku më i madh i tij, si organizmi spekullator i shoqërisë Njerëzore.
Por urtësia imponon që të mos përbuzet, por të luftohet po me Diturinë.
Avokati Mbrojtës Dr.Vasil K. Dilo, Tiranë 09 shkurt 1939
. .

Vendim. Gjyqi Special kundèr 73 komunistève Tiranë më 10.II.1939
Gjykata e Posaçme për Faje Politike në Tiranë gjykoi akuzat e prokurorisè pèr 73 persona tè akuzuar si komunistè me Akt-akuzè :”Në tokën e Mbretnis Shqiptare kanë organizua shoqata me qëllim që të vendosin me forcë diktaturën e një klase shoqnore përmbi të tjerat dhe se kanë përhapë me shkrim, me gojë, drejt për së drejti ose tërthurazi idena dhe teorina komuniste në kundërshtim flagrant me gjendjen dhe urdhrat ligjore në fuqi.Trupi gjykues “mbasi ndigjoi mbrojtimet e fundit të formuluara prej asistuesave ligjor të të pandehurve, të cilët njëzani në vijë të parë kërkuan pafajsin e t‘asistuemëvet të tyne për mungesë provash bindëse, subornativisht mos aplikueshmërinë e nenit të Ligjës sipër për mungesën e ekstremevt juridike të këtij nenit- Mbasi ndigjoi për herë të fundit vetë të pandehurit që përgjithsisht iu shoqnuan mbrojtimevet t‘avoketënvet të tyne me përjashtim të Zef Malës dhe Niko Xoxit që insistuan në mirësit e doktrinës Marksiste”; konkludoi:
“...nga të gjitha provat e mbledhura nuk rezultojnë në asnjë mënyrë që të pandehurit të kenë pasë organizue një shoqatë në kuptimin e nenit të përfolun dhe të kenë pasë për qëllim çkatërrimin e rregullit shoqnor dhe ekonomik në fuqi, me përdorimin e forcës, mbasi në gjithë përkuizimet dhe investigacionet e bëra prej organevet ndjekëse, nuk u ashtë zanë asnji nga veglat e mjetet që parazupozojnë ushtrimin e një violence në të mirën dhe përmbushjen e idenavet që ka për qëllim të caktuar nji organizatë rregullisht e formueme... nuk qëndron me baza ligjore as figura e një tentative të mbetë ose të plotë të këtij faji, për arsye se...duhej që për këtë qëllim, për të qenë i ndëshkueshëm në bazë të nenit të cituem, t’a kishin ekstoritizuar me mjete të përshtatëshme që lënë të kuptohet pa pikë dyshimi forcën dhe violencën në shërbim tè‘atij qëllimi.
“Për sa i përket të pandehurvet; Elmaz Xhango, Zihni Zaho, Abdyl Beg Ademi, Niko Konda e Perikli Papamihali, veprimi i tyne asht kufizue në nji bisedim të thjeshtë, përmban ekstremet juridike të nenit 7 t'asaj Ligje...
Me qënë se nga të pandehurit: Zef Mala, Niko Xoxi, Vasil Shanto, Petro Duma, Gjovalin Luka, Vasil Llazari, Muzafer Asqeriu, Jorgji Shuteriqi, Qemal Stafa, Tuk Jakova, Bexhet Barbuta, Riza Tola, Mihal Trajani, Emin Duraku, Sadik Bekteshi e Ilija Karnaxha, kanë qenë si frymëzuesit e të gjithë të tjerëvet dhe veprimtarija e tyne, simbas rradhës që përshkruhet më sipër, asht shfaqë më aktive në favorin e idenavet që kultivonin se ajo e të tjerëvet, dhe insistimi i një pjese prej tyne para gjyqit se ndjehen ende të frymëzuem bindësisht prej këtyne idenavet dhe nga ana tjetër qenja e disa prej tyne nëpunës ose në shërbimin e Shtetit, cirkostanca këto që e shtyjnë Gjykatën t'i çmojë si shkaqe randësore në caktimin e ndëshkimit të tyne..”
22 veta nga ata nuk rezultoi të kenë marrë pjesë drejt për drejt ose tërthurazi në përhapjen e idemavet të ndaluara në ligjin parafolës, pra deklaron të pafajshëm (Ata jane të pandehurit: Kristo Karanxha, Sotir Velko, Ndue Vat Gjela, Llazar Panariti, Naqo Kondili, Faik Boshnjaku, Gjon Shpataraku, Vasil Simon Marku, Thanas Gjoka, Mihal Lako, Stefo Grabocka, Fuat Asqeriu, Naum Naumi, Pandi Tushi, Hajrulla Kastrati, Dr. Reshat Kokona, Vojo Kushi, Branko Pando Kadiu, Suhbi Dedej, Kristo Isaku, Riza Deliallisi e Pashuk Ndok Ilija)
Trupi-Gjykues vendosi ndëshkimin e 51 tè akuzuarve , ku dallohen:
- Zef Mala, Niko Xoxi, Vasil Shanto, Petro Duma, me nga dhjetë (10) vjet burgim;
Vasil Llazari, Muazafer Asqeriu, Jorgji Shuteriqi, Qemal Stafa, Gjovalin Luka, me nga gjashtë (6) vjet burgim për shoq. Dy tè fundit në kohën e kryemjes së fajit nuk kishin plotësuar 18 vjetët , ndaj u zbrit në gjysmën, në tre (3) vjet burgim.
Tiranë më 10.II.1939

Bejme me dije se Marksi dhe Lenini me teorite e tyre mbi komunizmin studjohen lirshem sot ne akademite e universitetet e botes demokratike ku ndahet qarte aspekti studimor me ushtrimin e dhunes pra evolucioni nga revolucioni. Kjo duhet te kihet parasysh edhe ne terminologjine qe duhet te perdorim ne percaktimin e sakte te perkatesise politike.
(Vijon)

[petrol]

Idealistët dhe pragmatistet

Në vitet e ndryshimeve demokratike janë shkruar me dhjetra libra dhe qindra studime e artikuj për terrorin që ka ushtruar diktatura e Enver Hoxhës mbi nacionalistët e djathtë, bashkëpunëtorët e nazi-fashizmit dhe familjet e tyre.
Por na duket sikur anashkalohet terrori i eger, “i pakuptueshem”, i diktaturës mbi atdhetarët me pikëpamje të majta, (socialdemokrate, socialiste, liberalkomunistë e madje komuniste “sektarë“) mjaft syresh të dalluar si komunistë të orëve të para. Ky anashkalim esencial për t’i bërë analizën përmbajtjes dhe formës së sistemit diktatorial të kryesuar nga Hoxha i gjithpushtetshëm, si lufte e paprincipte per pushtet absolut”, nuk mund të kapercehet në një sistem demokratik, për më tepër kur e dëshmojnë me bollëk dokumentat dhe dëshmitë. Mjafton të shikojmë listën e 71 personave të gjykuar në gjyq si komunistë më 1939 ku del qartë që pjesa më e madhe e atyre të cilët nuk ranë në luftë, u burgosën dhe familjet e tyre u persekutuan .
Ndër “komunistët” e Shkodrës dalloj të burgosurit e ardhshëm “ armiq” të “komunistit” Enver Hoxha dhe klikës së tij: Zef Mala Niko Xoxi Gjovalin Luka Tuk Jakova Kristo Themelko Sadik Bekteshi, Vasil Llazari Qemal Draçini, Spase Trimçiev etj. (Shënoj termin “komunistët” në thonjëza pasi nuk di cilin të quaj të tillë në ditët tona Zef Malën me shokë apo Enver Hoxhën, idealistet e ndryshimeve demokratike apo pragmatistet e sistemit diktatorial)

[petrol]

Veprimtaria politike e Skënder Luarasit

Në kuadër te temes "Heronjtë idealistë dhe tradhtarët" do të analizojmë edhe veprimtarinë politike të Skënder Luarasit si veprimtar atdhetar, demokrat antifashist, kundërshar i diktaturës hoxhiste, i cili u përndoq por për rrethana të caktuara shpëtoi pa u eleminuar. Do të përshkruajmë kalimthi formimin e tij si veprimtar politik duke u përqëndruar kryesisht në aktivitetin e periudhës 1930-1937.
Në shkrimet e mësipërme kemi dhënë një pamje të përgjithshme të lindjes së lëvizjes “komuniste” ( socialdemokrate sipas këndvështrimit të sotëm) në Shkodër ku theksohet që celula e parë “komuniste” u themelua në shtator 1934 nga Vasil Llazari ( ndryshe nga sa thuhet rëndom, kinse u krijua në vjeshtë 1936). Pak më vonë u krijuan edhe celula të tjera ‘komuniste” , edhe me nxënësit e gjimnazit të Shkodrës dhe konviktorë..
Përgjithësisht është përmendur se këto ngjarje “koinciduan“ me ardhjen në Gjimnazin e Shkodrës, por edhe si drejtor i konviktit “Malet tona”, të Skënder Luarasit, të cilin Vasil Llazari dhe nxënës të tjerë e konviktorë e cilësonin per ate kohe mesues edukator dhe frymëzuesin e idealeve të tyre.
Po kush është ky Skënder Luarasi, veprimtaria politike e të cilit nuk përmendet fare në librat e historisë apo në studimet akademike? Cilat kanë qenë pikëpamjet dhe veprimtaritë e tij politike?
Një nga historianët më seriozë Kristo Frashëri, pohon:”
Hartën organizative dhe ideologjike të rrymave të ndryshme që u shfaqën në lëvizjen komuniste shqiptare në vitet 1933-1934, për mungesë burimesh dokumentare të kohës , për fat të keq nuk e njohim. Kemi vetëm njoftime në bazë të kujtimeve të shkruara më vonë, ose stigmatizime lakonike, pa argumenta dhe pa hollësi, të Enver Hoxhës ose të shprehura në Historinë e Partisë së Punës të Shqipërisë ( botuar nga Instituti i Studimeve Marksiste Leniniste). ëKristo Frashëri, "Historia e lëvizjes së majtë në Shqipëri dhe e themelimit të PKSH - së, 1978 - 1941"] , Ilar, Tiranë, 2006, f.79

Përgjithësisht Skënder Luarasi është përmendur në veprimtarinë e tij jashtëpolitike
“ vlerësohet nga bashkëkohësit si një nga personalitetet më përfaqësues të inteligjencies shqiptare në shekullin XX, me veprimtari të gjerë atdhetare-demokratike-antifashiste, mësues edukator e pedagog, biograf, publicist, përkthyes, dramaturg, etj... Tematikat e shkrimeve me karakter atdhetar, demokratik e antifashist, ndërthurja e subjektit romantik me realizmin kritik, dëshmohen veçanërisht në revistat “Studenti”, “Dialëria” e “Vullnetari i Lirisë”, të cilat i drejtoi vetë, por edhe në ato dhjetra organe të censuruara para e pas çlirimit të Shqipërisë.
Për shkak të bindjeve demokratike antifashiste u burgos tre herë nga rregjimi i Zogut, vuajti kampet e përqëndrimit të kolaboracionizmit francez e të nazizmit gjerman dhe u përndoq nga regjimi i Hoxhës. Ndërkohë që në mjaft raste iu pengua dhe ndalua botimi.
Këto rrethana kanë ndikuar që personaliteti, veprimtaria dhe vepra e Skënder Luarasit nuk janë njohur, studjuar, evidentuar e vlerësuar si duhet mbi baza shkencore.
Duke analizuar rrethanat historike e politike, ngjarjet dhe faktet, nuk është e tepërt të thuhet se harresa apo vlerësimi sipërfaqësor i Skënder Luarasit rrjedh nga:
-Krijimtaria letrare e shtrirë në vende të ndryshme, në shumë organe, në një periudhë të gjatë kohore.
-Aktiviteti politik e shoqëror që shpesh e ka detyruar të botojë si anonim, me iniciale apo pseudonime.
-Përndjekja e rregjimeve jodemokratike gjatë etapave përkatëse në Shqipëri si pasojë e aktivitetit dhe karakteri jokonformist të Skënder Luarasit që ka lënë gjurmë edhe tek mendimi kritik. Ajo shfaqet diku haptas, diku e zbukuruar me hipoteza apo opinione të përpunuara sipas interesave të caktuara.
-Klane e individë që nisen nga interesa subjektive.
Edhe disa studjues dashamirës e seriozë, të paorientuar si duhet, nuk ia kanë arritur që të njohin dhe interpretojnë të vërtetën e dokumentuar të jetës, veprimtarisë dhe veprës së tij, madje, në disa raste, ia kanë tjetërsuar.
Nuk mund të mohoet që në dy dekadat e fundit, në periudhën e demokracisë, në kuadër të mendimit të hapur e të lirë, janë shkruar artikuj të shumtë, poezi e libra, janë zhvilluar aktivitete letrare e kulturore që kanë vlerësuar personalitetin, veprimtarinë dhe disa anë të veprës së Skënder Luarasit. Përgjithësisht ai përmendet në fushën e përkthimeve, më pak në punimet biografike dhe pothuajse aspak si duhet në publicistikë, pedagogji, studimet historike dhe dramaturgji. Përkundër ndonjë kapitulli përshkrues, ende nuk i është botuar ndonjë biografi apo bibliografi. Vepra e tij ende nuk përfshihet në tekstet shkollore, universitare dhe botimet akademike ndërkohë që vërehen referime ndaj krijimtarisë së tij në libra, periodikë dhe në burimet elektronike.
Me ndryshimet demokratike, qeveritë e ndryshme në Shqipëri e Kosovë e kanë vlerësuar Skënder Luarasin për personalitetin, veprimtarinë dhe veprën e tij me dekorata të larta, emërtime institucionesh arsimore e kulturore dhe aktivitete letrare artistike si p.sh.me filmin dokumentar “Njeriu i fjalës së lirë”. (PetroLuarasi, Skënder Luarasi personaliteti, veprimtaria dhe vepra letrare ... Studim i publikuar tek Forumi shqiptar.com)
Përkundër mungesës së studimeve, nga dokumenta arkivore, njoftime shtypi, dëshmitarë bashkëkohës shqiptarë e të huaj, dëshmohet se Skënder Luarasi ka qenë një nga personalitetet më të kulturuar dhe më aktive në propagandim dhe zbatimin e pikëpamjeve socialdemokrate në Shqipëri, i pa anetaresuar ne ndonjë grupim politik shqiptar, perpara e pas çlirimit.
Në veprimtarinë e tij shihet të ndërthurret veprimtaria atdhetare, e bazuar në platformën e Rilindjes kombëtare, me linjën demokratike-fanoliste, republikane, antifashiste, internacionalist, me qëllim final, bashkimin e trojeve etnike dhe ndërtimin e në shoqërie mbi principet e Socializmit demokratik.
Tek bindjet e tij politike lidheshin natyrshëm aspiratat atdhetare, toleranca demokratike dhe idealet socialiste. [Këto pikëpamje nd[r shqiptar[t i publikoi i pari rilindasi Sami Frashëri, i bazuar në programin e Kongresit të Gotthes, Gjermani (1875) qe diskuton problemet nacionale dhe zgjidhjen e tyre.]
Bindjet socialdemokrate iu rrënjosën S.Luarasit në mënyrë të natyrshme. Që në moshë të vogël ai shfaqi interes të madh ndaj çështjeve madhore kombëtare dhe zhvillimit të shoqërisë shqiptare e më gjerë. Me kalimin e kohës interesat e tij u bënë të shumanshme dhe të qëndrueshme, e nxitën për t’i njohur thellë shkaqet dhe pasojat e dukurive politike, historike e shoqërore dhe për tu marrë vetë me zgjidhjen e tyre.
Në formimin e personalitetit të Skënder Luarasit ndikuan kulturat e lindjes e perëndimit dhe arsimimi mbi 15- vjeçar jashtë vendit, në Turqi, SHBA e Austri. Ai kujtonte me nderim mësuesin e historisë dhe të sociologjisë Bowden që e edukoi me dashuri jo vetëm për historinë e kulturën amerikane e atë botërore por i rrënjosi edhe parimet demokratike të Thomas Painit, Thomas Jefersonit e të Abraham Linkolnit dhe botëkuptimin përparimtar. “ (PetroLuarasi, Skënder Luarasi personaliteti, veprimtaria dhe vepra letrare ... f.20 Studim i publikuar tek Forumi shqiptar.com)
Ikja e profesorit Bowden për në Rusi dhe studentët shqiptarë / Raullasi ( Pseudonim i S.Luarasit) , Dielli.- nr.1105, 22 nëntor, 1917, f.3 )
Skënder Luarasi kujton sesi iu rrënjosën principet demoktatike të fjalës së lirë, rregullave të diskutimit, diversitetin e pikëpamjeve dhe si diskutohej në atë kohë mbi Leninin : “Në Internacional College, Springfield Mass (SHBA), kishim klubin, ku mblidheshim të premteve mbrëma për të kuvenduar rreth çështjeve të ndryshme, bie fjala: ''A duhet të shtetëzohen trenat apo jo'' ose ''A duhet të ketë dënim me vdekje apo jo?'' e të tjera tema.
Një të premte mbrëma, nga fundi i vitit, sipas zakonit, u mblodhëm në klub për të caktuar temën e ardhshme. Debatin e drejtonte profesor Xhiruini. Nisëm nga propozimet. U pranua të diskutohej tema: ''Cili është burri më i shquar i kohës''. Duhej të zgjidheshin emrat e dy personaliteteve që t'u përkisnin partive kundërshtare se ashtu bëhej debati ca më interesant. Prej vendeve të ndryshme të sallës secili ngrinte gishtin, ftohej të fliste e jepte mendimin: ''Unë propozoj…'', ''Unë mbështes propozimin e parë'', e kështu me radhë.
Kur propozimet u mbyllën dhe do të vendosej cilët dy personalitete do të caktoheshin për debat, një djalosh me flokët e kuq si piperi, i cili mungonte shpesh se punonte për të nxjerrë shpenzimet e shkollës, që nga fundi i sallës ku rrinte bashkë me të motrën, pa ngritur gishtin, pa u grishur prej kryetarit që të fliste dhe fare jashtë rregullit parlamentar, u çua më këmbë e thirri: ''Lenini!''
Për ata që e lexonin shtypin e ditës dhe kishin besuar në thashethemet e gazetave për ngjarjet e Tetorit në Rusi, emri Lenin ra si rrufe nga qiell i kaltër. Në sallë nisën murmuritjet, pëshpëritjet, çuçuritjet. ''Si tha?'' pyesnin njëri-tjetrin. ''Si tha…Lenini….ai bollsheviku? Shefi i bollshevikëve, më i madhi burrë i kohës?!''
Ndërsa profesor Xhiruini u tha të mbanin qetësi e të dëgjonin edhe arsyetimin e tij, e motra e tërhoqi nga pallto dhe e bëri me pahir të ulet e të heshtë...”
Kujton edhe nje rast tjeter:
“Vakancat e Kërshëndellave i kaloja në Taunton, tek im vlla, ku më pëlqente të shoqërohesha me xha Gulon, (Guri Sevo, daja i Skënderit), vatranin e vjetër e të urtë, shtyllë patriotizmi e kolonisë shqiptare të atij qyteti për aq vjet.
Një herë, tek shëtisnim bashkë, në bisedim e sipër, e pyeta për të kushëririn: ''Si s'e kam takuar dot edhe xha Jorgjin?''
''E ç'pyet për atë!'' më tha xha Guloja. ''Ai është bërë bolshevik.'' Kjo fjalë e dëgjuar më parë, mori kuptim të keq në mendjen time, edhe për njeriun të cilit ia atribuonin. Si, edhe Jorgji Sevo, delegat i përmendur në kuvendet e ''Vatrës'', qe bërë bolshevik?!
Xha Guloja më shpuri në një pastiçeri ku pleqtë tregojnë zemrën e tyre të gjerë ndaj kalamajve, ndër ditë festash. ''Të të gostis me një pastë'', më tha dhe ndenjëm bashkë. ''Mos haj shumë gjëra të ëmbla, bir; dije se sheqeri të prish dhëmbët. çdo gjë e tepruar të dëmton…Babëzia, ka thënë Naimi…ëhë, mbarove? Epo të ngrihemi tani, se kam dyqanin…''. Dhe tek ecnim udhës më tregonte: ''Si na këshillon Koto Hoxhi, ndjesë pastë! Lëvizni o këmbë e duar, të hani pite e lakruar... Mirë thosh, o bir, po s'punove, s'ke të hash. Është luftë tani. Në Shqipëri kush e di sa keq janë. Mbase s'ka as misër…Sa për Jorgjin, lere atë. Me mendtë që ka, do t'ja çajnë kokën ndonjëherë''…
Në qershor u ktheva në Taunton dhe rashë prapë në shoqërinë e Guri Sevos. Një ditë tek po shkonim tok drejt Summer Street-it, përpara na doli një burrë i bëshëm, simpatik. Sa më afër i vinim, aq më qartë i dukej e qeshura e ëmbël në buzë.
''Jorgji!'' pëshpëriti xha Guloja, me zë të shtypur, sikur desh të thoshte: ''ç'na doli kështu përpara!''
''Ky do të jetë Skënderi'', tha Jorgji kur erdhi pranë. ''Si je, Skënder? Si vajte në shkollë. Tani mjaft e mbajte ti, kushëri. Ta gostit edhe unë njëherë''. Dhe kështu u ndamë nga xha Guloja. Jorgji më shpuri në një nga pastiçeritë në Ueir Street. Ndenjëm bashkë pranë tryezës, të dy ballë për ballë duke vështruar njëri-tjetrin, ai i gëzuar dhe unë i ndrojtur. ''Dabëll banana split!'' e porositi Jorgji shërbenjësin e pastiçerisë. (Domethënë do të haja një banane të ndarë më dysh me nga një dondurma në çdo çip të saj, të dyja të ngarkuara me lëng qershije dhe vanile). Mora një çikë prej akullores me vanilje, shijova pakëz prej asaj me lëng qershije, e vështrova xha Jorgjin në fytyrë, hëngra pakëz prej bananes dhe prapë ngrita sytë.
M'u kujtuan aty për aty ç'kisha dëgjuar për bollshevikët, Leninin, fjalët e Guri Sevos për Jorgjin dhe pyeta me ngadalë e me të ndrojtur: ''Xha Jorgji, ç'janë bollshevikët?''
''Po njerëz janë, mor bir, njerëz''
''Përse i tregojnë me nga një thikë të përgjakur në dorë?''
''Po ashtu e kanë zakon gazetat, mor bir, ashtu e kanë zakon gazetarët kur shkruajnë për ata që s'u pëlqejnë… A s'e ke vënë re? Demokratët e hipin presidentin republikan në një elefant dhe republikanët, si për inat, e hipin presidentin demokrat në një gomar. Bëjnë shaka, biri im, shaka…Por ha dondurmanë, mos të shkrijë''.
''Po Lenini, xha Jorgji, kush është?''
''Lenini, bir? A s'e këndove gazetën ''Dielli''? S'e more vesh paktin e fshehtë që kanë bërë fuqitë e mëdha, për të na copëtuar Shqipërinë? Lenini e botoi, e shpalli sheshit dhe na ndihmoi ne shqiptarët të kuptojmë se në ç'rrezik u ndodhëm. Lenini na bashkoi që të shpëtojmë Shqipërinë nga fqinjët lakmonjës. Lenini, bir…! Kur foli Lenini…! Kur shkroi Lenini…! Po si, Lenini…Po, Leninin…!
Në çdo fjalë që thosh, xha Jorgjit i skuqej fytyra shumë e më shumë dhe e ngrinte zërin lart e më lart duke u mbushur herë me zemërim, herë me gëzim, ashtu siç më kishin thënë se bëhej në kuvendet e ''Vatrës''.
Kur hoqa sytë nga fytyra e tij e entuziazmuar dhe vështrova pjatën, banania po kredhej në lëng të akullores së shkrirë posi katarti i lundrës së mbytur në një det të kuq...’’
Në fillim të shekullit në Amerikë gjeje kudo socialdemokratë të ikur nga Gjermania. Në klubet e tyre, ku bisedonin për ngjarje shoqërore e politike, vinin, mik pas miku, edhe njerëz nga kombësi të tjera. Ndër shqiptarët, Josif Pani nga Dardha, gjithmonë me punë në Worçester Mass i cili tërhoqi pas Mihal Gramenon dhe Jorgji Sevon, që s'e mbushte motin kurrë në një qytet, mund të them se plotësonte në atë kohë trion shqiptare në rrethin e socialdemokratëve të emigruar në Amerikë.
Josif Pani vdiq në Dardhë më 1924, Mihal Gramenoja vdiq në Korçë më 1931. Po këtë mot vdiq Jorgji Sevo në Taunton, larg atdheut, të cilin e kish dashur me gjithë shpirt.”
Gjatë kohës së studimeve në SHBA, Skënder Luarasi i dëshmoi pikëpamjet e tij atdhetare e demokrate, kur themeloi e organizoi Lidhjen e Studentëve Shqiptarë, kur shkroi platformën e saj, në diskutime e fjalime nëpër mbledhje e mitingje, në artikuj ( tek revista Studenti qe editor: kryeredaktor e përgjegjës botimi) dhe në organe të tjera.

(Vijon)

[petrol]

Përsëri në atdhe

Në kujtimet e tij Skënder Luarasi përshkruan periudhën e qëndrimit në ShBA, njohjen dhe bashkëpunimin me mjaft bashkenxenes dhe atdhetarë të shquar. Ndër nxënësit bashkëpunëtorë që kontribuan si themelues tek ‘’Lidhja e studentëve shqiptarë’’ përmenden Qerim Panariti, Zenel Drizari, Jovan Morcka, George Frashëri, Mina Lluka, Rafael Burgaleci, Sotir Kondi ndërsa më pas “në motin shkollor 1920-1921 ‘’Lidhja e studentëve shqiptarë’’ u shpërngul në Boston, Mass dhe kryetar i saj u zgjodh studenti Koço Tashko.
Edhe këshilli botues i revistës ''Sudenti'' (The student''), organ i lidhjes së Studentëve Shqiptarë në Amerikë, më 1 qershor 1921 kaloi në Boston me drejtor Jorgji N.Prifti, këshilltar Enver Sharrën e Gjergj Frashërin, sekretar L.Qamo e arkëtar Gjergj Katundin”
Skënder Luarasi përmend marrëdhëniet e ngushta që pati me familjen Qiriazi ( Sevastinë, Parashqevinë, Kristo Dakon të tre personalitete tek Partia Kombëtare) me Fan Nolin, Bahri Omarin e Kolë Tromarën nga federate panshqiptare ‘’Vatra’’ dhe me dhjetra atdhetarë të tjerë të njohur të vjetër të P.N.Luarasit që ushtronin influencën e tyre nëpër kolonitë shqiptare në Sh.BA sidomos mbi studentët shqiptarë
“I përjetoja me ankth ngjarjet në Atdhe. Vitet 1918-1919 më lanë mbresa të hidhura. Intriga i kositi me rradhë trimat: Isa Boletini, Themistokli Germeni, Vangjel Gjika, Ismail Qemali, Shahin Ypi Kolonja, Abdyl Ypi, Sali Nivica. Ndërsa viti 1920 nisi me mbarësi: u mbajt Kongresi i Lushnjës, u formuar qeveria e Sulejman Delvinës”. Në maj 1920, pas të vëllait Dhimitrit u nis për në atdhe…
Në periudhën 1920-1921 punoi në Elbasan si nëpunës dhe mësues në shkollën e kurset që u hapën prej Kryqit të Kuq të Rinisë Amerikan.
“ Në kurset e natës punoja së bashku me kolegët Andrea Kushi, Urani Kushi e Rafail Plasari. Atje takova edhe Hysni Kotheren një nga të gjashtë bursistët elbasanllinj që erdhën të studjojnë në Robert-Kolezh Stamboll, më 1912, me mbështetjen e filantropit amerikan Charles Crane.” Ndërkohë u njoh me Aqif Pashë Elbasanin, Ahmet Gashin dhe zonjen Zekije Adem Krasta me te shoqin.
Po japim një fragment nga kujtimet e kesaj kohe te Skënder Luarasit ku pasqyrohen edhe pikëpamjet e tij politike.

Kujtime nga Elbasani
-Në kërthizë të Shqipërisë, në Elbasan, ndjeva tronditjen më të rëndë si patriot kur këndova memorandumin e të krishterëve korçarë: atë që nuk e fitoi Jorgji Zografi me shokë për Greqinë; Haxhi Alia, Qamil Haxhi Fejzo, Myftiu Musa Qazimi për sulltanin e Turqisë në Tiranë më 1914 deshëm t’ia arrinin ata.
- Në Elbasan kur kalonte Dervish Beu ose çdo tjetër i kësaj dore’’dyqanxhinjtë‘’ ngriheshin e delnin te dera për ta ngjatjetuar, njerëzit që shëtitnin qëndronin në vend të gjithë e salutonin duke u krrusur, duke prekur tokën me dorë, të cilin e ngrinin drejt zemrës në gojë dhe ballë, që donte të thosh bëfsha baltë e këmbës së zotris sate, të mbajça në zemër dhe folça dhe mendofsha mirë për zotnin tënde, bej e pasha!’’
(*) Amerikani shprehen për lirinë e njeriut:
‘’A man is free in proportion as he forms his own opinion’’ dhe ‘’A willing slave is the worst of slaves’’.
- Ndërsa në Tiranë admiruesit e Zogut e thjeshtuan përuljen duke shpikur një më të thjeshtë: duke salutuar me dorën e djathtë në zemër, të mbajtur si në pëllëmbë, por klliç.
Në Elbasan njoha shumë qytetarë po sidomos dy njerëz më lanë mbresë të veçantë: Aqif Pashë Elbasani dhe Ahmet Gashi(*).
Aqif Pasha qe në atë kohë jo vetëm një nga patriotët më të vjetër por edhe burrë shteti në pozitë të lartë: njëri ndër katër regjentët e Shqipërisë dhe më i dëgjuari.
(*)Aqif Pashë Biçakçiu - Elbasani (1861-1926), patriot, me veprimtari të shquar para dhe pas shpalljes së Pavarësisë. Në Kongresin e Lushnjës u zgjodh ndër katër regjentët së bashku me Abdi Toptanin, Mihal Turtullin e Luigj Bumçin. Vdiq në Elbasan.
(*) Ahmet Gashi(1888 apo 91- 1977) Lindi në Prishtinë. Gjeograf e studjues.
Edhe ai si Ismail Qemali, e pati braktisur më parë klasën e tij gjysëm feudale dhe, që më 1908, sidomos pas shpalljes së indipendencës shqiptare, qe bërë tok më Isa Boletinin, krahu ndë mos i djathtë, i majtë, i Ismail Qemalit në qeverinë e Vlorës. Ai atë vjeshtë pat ardhur për pushime në Elbasan. Një ditë zonja Erikson, që nuk dinte shqip, më kërkoi të bëhesha përkthyes i saj pranë Aqif Pashës. Nga sa më kujtohet, zonja Erikson desh të dinte për gjëndjen e të bijve shkollarë në Zvicër dhe të të shoqit përjashta Shqipërisë. (*)Çarl Erikson (Charls Telford Ericson) që kishte ardhur familjarisht në Shqipëri më shtator 1908, interesohej për hapjen e një spitali në Elbasan.
Më pas Ericson themeloi në Kavajë Institutit Shqiptaro- Amerikan (1926-1939)
Emrin Aqif Pashës ia pata dëgjuar edhe më përpara, por për fytyrë e njoha vetëm tani: Një burrë i gjatë, thatanik, fytyrëmprehtë, fjalëpak, i ngadalshëm, pak a shumë nervoz në tiparet e tij por shumë praktik. I nderuar e zotni në sjellje. Pas kësaj here Aqif Pashën e takova edhe në Vjenë ku erdhi të kalonte kohën pas dëbimit të tij prej Shqipërisë më 1922, si i implikuar në komplotin e Hasan Prishtinës dhe pas ardhjes së Ahmet Zogut në fuqi. Aqif Pasha jo vetëm për shërbimet që i bëri Shqipërisë gjatë rilindjes por edhe për virtytet e tij të njeriut të ndershëm e të nderuar më mbeti në kujtesë si një nga figurat më të dashura të Shqipërisë së re. Një nga admiruesit e Aqif Pashës ishte Kristo Dako i cili pati qenë kundeshtar i rreptë i politikës së Fan Nolit e “Vatrës”. Interesante është se të dy këta patriotë, Noli dhe Dako, u bashkuan me Aqif Pashën në veprimtarinë e tyre politike të asaj kohe gjë që dëshmon se që të dy e çmonin lart personalitetin e Aqif Pashë Elbasanit.
Në Elbasan u njoha edhe me profesorin kosovar Ahmet Gashi. Pak pionierë ka arsimi ynë që të kenë zhvilluar një punë pedagogjike dhe arsimore të gjithanshme si Ahmet Gashi. Nxënësit e kishin për mburrje të thonin që e kishin mësues të tyre. Mësime t e tij ishin interesante dhe edukative, shembull qartësie dhe konkretizimi ( me harta, skica, fotografi) Një herë duke folur për pasuritë e nëntokës së vendeve të përparuara tha: ‘’nderoni ata që punojnë hekurin dhe ata që dashurojnë muzikëm’’
( Kur të arrijë vendi ynë të shfrytëzojë minierat e metaleve dhe të edukohet të dojë muzikën, vetëm atëhere do të mund të themi se jemi pjekur si shtet e si popull). Në një kohë kur në Elbasan e kishin për turp t’i binin violinës, ose të punonin hekurin se konsideroheshin mjeshtëri vetëm për jevgjitët. Organizoi disa orkestra për veprimtari jashtëshkollore në Elbasan.
Nxënësit e tij mburreshin dhe thonin se nga Ahmet Gashi ‘’kemi kuptuar se sa pasuri e madhe ishin minierat që shfrytëzonin të huajt në vendin tonë, kemi mësuar elementet e para të artit muzikal’’.
(*) Ahmet Gashi është i pari që ka shkruar një tekst të plotë të gjeografisë së Shqipërisë për shkolla të mesme, është themelues i të parës terminologji të gjeografisë, model për pastërtinë dhe sasinë e termave shqip. Në shkollën normale të Elbasanit përgatiti një brez të tërë muzikantësh, veçanërisht violinistësh që mundësuan edhe themelimin e filarmonisë së parë.
Zekije Adem Krasta (1863-1932)
Në qytetin e Elbasanit njoha të shoqit, doktor Shaqir Krastës dhe zonjen Zekije, gruan nga Kreshova e Kolonjës, e cila ishte e vetmja që dilte pa perçe. Në mërgim ishte edukuar me frymën e rilindasve frashiotë dhe patriotizmin e saj nuk e la të shuhej as në motin kur në Elbasan sundonin rebelët. Punën e saj humanitare e nisi duke ndihmuar muhaxhirët. ‘’Mos u mërzit moj motër’’, i tha një gruaje kosovare, së cilës ia kishin nxjerrë fëmijët në udhë të madhe, ‘’shtëpia ime është shtëpia jote’’. Dhe e mori brenda....Edhe më 1922, kur u vendos me banim në kryeqytet, shtëpia e saj u bë vatër për kosovarët emigrantë. Zemra e saj fisnike e mbushur me ndjenjat më të kulluara humanitare, pushoi së rrahuri më 1932, në moshën 70 vjeç.
Në fillimet e viteve 20-të gjendja politike në Shqipëri ishte e paqendrueshme. Prej nëntorit 1920 deri në dhjetor 1921 ishin ndërruar 6 qeveri. Ministri i parë i arsimit që zgjodhi Kongresi i Lushnjës qe Sotir Peci i cili më 16.10.1921 ia la detyrën Hilë Mosit që menjëherë ia pasoi Kristo Dakos më 7.12.1921. Një javë më vonë e merr këtë detyrëAleksandër Xhuvani I cili pas 12 ditësh zëvendësohet nga Rexhep Mitrovica. Më 11.7.1921, u bë ministër i arsimit Sotir Peci nën drejtimin e të cilit u shtua numri i bursave për studime jashtë shtetit. Dëshëroja të vazhdoja shkollimin. Dëgjova këshillën e Ahmet Gashit dhe zgjodha të studjoja në Austri me bursë të qeverisë shqiptare. Në shtator 1922 nisa studimet në gjimnazin real ''Franc Jozef'' në qytetin Freistadt.
(*)Kështu që vetëm për në gjimnazin e Freishtadtit, Austri u dhanë 17 bursa ndërsa më 1922, 12 bursa. Në vitin 1924 nga 69 shqiptarë që studionin në Austri, 22 qenë në Freistadt. Duke filluar nga viti 1920, shteti shqiptar filloi të paguante vetë bursat e studimeve në Austri duke caktuar edhe si kujdestar me funksione konsullore Gjergj Pekmezin.
(*) Në vitin 1922 në gjimnazin e Freistadtit u caktuan të studjojnë 12 bursistë shqiptarë.

( Vijon)

[petrol]

Në Austri (1922-1926-1930)


Aleks Buda nxënës në Austri kujton se në atë periudhë “Skënder Luarasi qe një organizator, aktivisti palodhur. Me energjinë dhe vendosmërinë e tij u bë shpirti drejtues i shoqërisë sonë të studentëve të Vjenës, e cila fatkeqësisht nuk bënte më një jetë aktive. Ai mori inisiativën për të filluar botimin e revistës ''Djalëria'' që ishte pritur me shumë interes vite më parë. U bë editor i saj dhe botoi katër numra, por me ardhjen e Zogut në fuqi në Shqipëri, kishin ndryshuar kushtet edhe në koloninë e studentëve të Vjenës. Ajo ishte përçarë në dy grupe: përkrahës dhe kundërshtarë të regjimit në atdhe. Konflikti midis grupeve u acarua kur në një nga numrat e revistës u botua një kompozim grafik i studentit Qemal Butkës, nipit të Sali Butkës. Konflikti mori përmasa qeveritare, sepse ndërhyri qeveria shqiptare që t'u pritej bursa autorit të grafikës dhe botuesit të saj ( Skënder Luarasit)
Dhe sot e mendoj se ç'forcë të madhe ka patur ky njeri që trembi një mbretëri…
Skënderi nga Vjena mbante lidhje me të gjithë shqiptarët që studjonin në qytete të tjera të Austrisë: me Lasgushin në Grac, , me Vreton dhe stud. Med. Ipokrat Popën nga Frajshtadi Ai mbante lidhje me koloninë shqiptare të Bukureshtit, veçanërisht Mitrush Kutelin, me Odise Paskalin në Torino të Italisë etj. etj… Skënderi kishte shumë miq edhe midis austriakëve, figura të rëndësishme diplomatësh, apo albanologësh austrohungarë që i ftonte me rastin e festës sonë.(Tatjana Haxhimihali: Aleks Buda - Kujtime, f. 199-202)
Në përgjithësi marrëdhëniet midis studentëve shqiptarë të Austrisë, kur nuk përzihej politika, kanë qenë shoqërore e solidare. I gjendeshim njëri-tjetrit në nevojë. Një shembull i tillë qe edhe solidariteti i tyre në rastin e arrestimit te Mendu Angonit në Itali per ‘’Veprimtari bolshevike’’
Skender Luarasi thekson: " Çdo veprim i yni që s’u pëlqente autoriteteve (apo Konsullit të Shqipërisë në Vjenë, Metin Saraçi) cilësohej ‘’veprimtari bolshevike’’ dhe akt ‘’ i rrezikshëm kundër shtetit". Arrestoheshin e dënoheshin në masë nxënës e intelektualë pjesa më e madhe e të cilëve viktima të psikozës së luftës kundër ''bolshevikëve''-komunistëve Për t'i bërë qefin Duçes a për të kërkuar ndihma prej tij në luftën ndaj ‘’të kuqve’’.

‘’Antishtetërore’’ dhe “e organizuar nga bolsheviket” u cilësua edhe protesta JONE kundër arrestimit të Menduh Angonit
Me Menduhinë u njohëm në Freistadt më 1922, kur erdhi të studjonte në gjimnazin klasik me bursë të shtetit shqiptar. Vinte nga Shkodra dhe si i biri i doktor Rauf Angonit, dallohej për bindjet demokratike, antimonarkiste. Në vitin 1928, nisi studimet për mjekësi në Universitetin e Gracit. Një vit më pas teksa udhëtonte nëpër Itali , arrestohet nga autoritetet fashiste. Studentët shqiptarë të indinjuar i dërguan telegram proteste Musolinit:
Kolegu i ynë Menduh Angoni, student në Universitetin e Wienës, duke u kthyer nga Shqipëria mes Italisë, u pat arrestuar në Bari. Plotësisht të bindur për pafajsin e kolegut tonë, protestojmë kundër masës së padrejtë, që muar autoritetet e Barit mbi studentin shqiptar dhe i lutemi Shkëlqesës Suaj të urdhërojë lirimin e tij të shpejtë.
Studentët shqiptarë në Universitetin e Wienës
Naim Vreto, Hilmi Doko, Angjelin Saraçi, Qemal Butka, Mihal Buda, Gasper Shoshi, Dr.Jorgoni, Vehbi Frashëri, Skënder Luarasi, Pasko Milo, Gaqo Tashko, Ilia Mitrushi, Dhimitër Kosta.

Ky veprim i guximshëm vuri në panik qeveritarët shqiptarë.

Gazeta Shqipëria e Re në No 369 të saj botoi një lajm rreth arrestimit të shokut tonë Menduh Angoni prej italianëvet. Ne bashkëstudentët për të sqaruar drejt situatën dërguam një letër të gjatë me arësyet që na shtynë t’i bëjmë një telegram Musolinit. …..
Rreth arrestimit të studentit shqiptar M.Angoni prej italianëvet,''Shqipëria e Re, 2 qershor 1929, f.4
Në lidhje me sa kishim botuar:

''Karakteri shqiptar dhe patriotizma i detyroi studentët tanë që të veprojnë ashtu si vepruan. Gjesti i tyre le që nuk duhet shpjeguar tjetër soj prej Ministrisë së Mësimit shqiptar por duhet marrë si shembull prej të gjithëve sa dinë të çmojnë miqësinë e vërtetë dhe që duan të ruajnë prestizhin e kombësisë së tyre.
Midis të tjerave ja ç'na thonë studentët tanë:'' Neve studentët e Wienës, të shtytur nga ndjenja e kolegjialitetit dhe për të mbrojtur principin më elementar shoqëror , e quajmë për detyrë t'i dërgojmë një telegram zotit Musolini , ku kërkonim lirimin e shokut tonë duke qenë sigur për pafajësin e tij''
Autoritetet fashiste italiane u detyruan ta lirojnë.

(Menduh Angoni u nda nga jeta në moshë të re, në Paris më 1939)

(VIJON)

[petrol]

Portret i Skënder Luarasit (19.1.1900 - 27.4.1982)

Pikturuar nga Skënder Kamberi (6.1. 2000)

[petrol]

foto Skënder Luarasi (1981)

[petrol]

Petro Luarasi

I Vepra të botuara të Skënder Luarasit
Monografi, drama, publicistikë, përmbledhje, tekste mësimore.

1932
1. Agimi i Lirisë: Dramë me pesë akte / Skënder Luarasi
Vlorë : Instituti Tregtar i Vlorës, 1932. - 67 f.
[Tekst i shaptilografuar]
1934
2. Kolonel Thomson [L.W.J.K. Thomson] / Skënder Luarasi.
Botim i dytë. -Tiranë : Gutenberg, 1934.- 16 f.
1957
3. Migjeni : Veprat / Millosh Gjergj Nikolla; Mbledh. dhe redakt. nga Skënder Luarasi. Tiranë : Ndërmarrja Shtetërore e Botimeve, 1957. - 223 f.: me il.; [5] f. dorëshkrime.
Hyrje f. 5-6; Shënime f. [220];
Botuar nën kujdesin e Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve
[Migjeni pseudonim i autorit Millosh Gjergj Nikolla]
1958
4. Petro Luarasi : Jeta dhe vepra / Petro N. Luarasi; Mbledh. dhe redakt. nga Skënder Luarasi. - Tiranë : Naim Frashëri, 1958. - 280 f.: me il.
1961
5. Fjala shqipe / Skënder Luarasi; Red.Andrea Varfi
Tiranë : Naim Frashëri, 1961.- 200 f.
Parathënie: nga Andrea Varfi (3-13).
I.Në vend të parafjalës: Fjala shqipe (17-19).
II.Shkrime të rinisë: Vdekja heroike e Paros (20-23); Kundër çpifjeve greke (24-26); Dita e Flamurit (27-28); Rëndësia e Motit të Ri (29-30).
III.Politiko-letrare: Kryedita e çdo viti shqiptar (31-34); Gruaja shqiptare (35-37); Mbi popullsinë e Kosovës (38-39); Një gjyq me rëndësi (40-42); Shqipëria shtet i ri (Neuland Albanien) (43-46); Letër Mehdi bej Frashërit (47-48), Ahmet Zogu var shokët e tij (49-53); Në gjurmat e patriotëve (54-57); 2 Dhjetor 1945 (58-61); Në fushë përqëndrimi në Francë (62-63); Ne jemi Partia (64-68).
Ne kujtojmë edhe punën tuaj (emisione për shqiptarët e Amerikës.Radio Tirana): Për 28 Nëntor 1958 (69-73); Urim për motin e Ri (74-76); Për 7 prill (77-81).
IV.Portrete letrare: Këngët e Naimit do t’ushtojnë përjetë (82-84); Ismail Qemal Vlora (85-89); Për komb e flamur (90-93); Trimi me fletë (94-97); Heroi i Fuente del Ebro (98-99); Qemali nxënës (100-102); Gjerasim Qiriazi (103-104); Nga jeta e tim eti -“Kujtime” (105-109).
Gra të shquara shqiptare: Nusja e Azem Galicës (110); Zekie Shaqir Krasta (111-112); Katerina Grigor Cilka (113-114).
Aleksandër Moisiu (115-120); Shileri në Shqipëri (121-128); Lenini (129-132);
V. Shënime kritike: Ta begatojmë gjuhën e kombin me kulturë e qytetërim (133-141); Prometheu (142-144); Kalidasa dhe vepra e tij Sakuntala (145-153); Aleksandër Pushkin (154-156); Vdekja e poetit: Migjeni (157-158); Qenkemi miq (159);
VI - Lufta e Spanjës: Njëzet e pesë vjet indipendencë (160-166);Vullnetarët shqiptarë në brigadat internacionale (167-170); Vullnetar nga më të parët (171-172); Tirana në tym e terr të tiranit (173-174); Letër vëllait të Asim Vokshit (175-176); Një kujtim nga Spanja (177-178); Ditët e fundit të Republikës (179-182); Spanja-vatra e vëllazërimit të popujve (183-187).
VII. Shkolla shqipe: Fletë nga historia e shkollave të para shqipe (188-191); Abetarja shqipe është shkruar me gjak (192-197).
Pasqyra e lëndës: (198).
6. Migjeni : Veprat / Millosh Gjergj Nikolla; Mbledhur dhe redaktuar nga Skënder Luarasi. -Botimi i dytë. - Tiranë : Naim Frashëri, 1961. - 263 f.: me il.
Bibliografia e Migjenit (1934-1961) : f. 241-259
[Migjeni pseudonim i autorit Millosh Gjergj Nikolla]
1962
7. Gjerasim Qiriazi : Jeta dhe vepra / Gjerasim Qiriazi; Mbledh. e paraqit. nga Skënder Luarasi. - Tiranë : Naim Frashër , 1962.- 197 f.: me il
( Të njohim Rilindasit tanë )
8. Ismail Qemali : Jeta dhe vepra / Skënder Luarasi
Tiranë : Naim Frashëri, 1962. - 93p.: me il.
9. Les soeuers Qiriasi / Skënder Luarasi. - Tirana : [s.n.], 1962. - 36f.
Hommage a l’occasion du 50e anniverasire de la Proclamation de l’independance de l’Albanie (1912-1962)
10. Migjeni : Poesie e prose / Millosh Gjergj Nikolla; Raccolte e redatte dal Skënder Laurasi; Traduzione dal testo originale albanese a cura di Iolanda Kodra. - Tirana : [s.n], 1962. 186 f.: me il.
Millosh Gjergj Nikolla- Migjeni / Skënder Luarasi f. 5-12
[Migjeni pseudonim i autorit Millosh Gjergj Nikolla]
11. Motrat Qiriazi / Skënder Luarasi. - Tirana : [s.n.], 1962. - 36 f.
12. The Kyrias sisters / Skënder Luarasi. - Tirana: [s.n.], 1962.- f.32
1963
13. English anthology / compilled by Skënder Luarasi
Tiranë : Dega e Botimeve të Universitetit, 1963
Part.1.- f.135
14. English anthology / compilled by Skënder Luarasi
Tiranë : Dega e Botimeve të Universitetit, 1963
Part.2.- f.136-288
1970
15. Stuhi në Prill [7 Prilli] : Dramë me pesë akte / Skënder Luarasi
Në: Teatri.- Tiranë, Nr.4, 1972 .- f. 8-52
1971
16. Isa Boletini : (Jetëshkrim i shkurtër) / Skënder Luarasi. - Tiranë : Naim Frashëri, 1971. - 237 f. : me il.
17. Ismail Qemali / Skënder Luarasi. Prishtinë : Rilindja, 1971. - 134 f.: me il.
Biblioteka : Portrete-Monografi
1972
18. Isa Boletini : Jetëshkrim i shkurtër / Skënder Luarasi
Prishtinë : Rilindja, 1972 .- 220 f.: me il.
Biblioteka: Portrete - monografi
19. Ismail Qemali : Jeta dhe vepra / Skënder Luarasi. - Botim i dytë.- Tiranë : Shtëpia Botuese e Librit Politik, 1972. - 117 f.e il; Parafjalë: f. 115-117
1996
20. Në Brigadat Internacionale në Spanjë / Skënder Luarasi; Red. Irena Toçi.
Tiranë : Toena, 1996. -94 f. : me il.
Dy fjalë për lexuesin : f. 4. Parafjalë : f. 9-11. Në kopërtinë fotografia e autorit. Bibliogr. Bio-Bibliografi : f.5-8.
2002
21. Migjeni : Vepra / Millosh Gjergj Nikolla; Skënder Luarasi; Mbledh. dhe redakt. nga Skënder Luarasi; Përg. për bot.Angjelina Ceka. -Tiranë : CETIS, Tiranë, 2002 .-268 f.
Jeta : f. VII-XXV. Pasthënie/ Angjelina Ceka: f.263-267
ISBN 99927-801-0-X
[Migjeni pseudonim i autorit Millosh Gjergj Nikolla]
2006
22. Migjeni. Vargjet e lira dhe novelat e qytetit të veriut : për nxënësit e shkollave / Millosh Gjergj Nikolla; Mblodhi dhe redakt.Skënder Luarasi; Përg. për bot. Angjelina Ceka Tiranë : Migjeni, 2006 .- XX, 171 f. : me foto.
Jeta dhe vepra e aut. f.VII-XVI.
ISBN 99943-672-9-3
[Migjeni pseudonim i autorit Millosh Gjergj Nikolla]
2007
23. Tri jetë : Koloneli Tomson, Ismail Qemali, Isa Boletini / Skënder Luarasi; Përg. për bot. Angjelina Ceka.-Tiranë : Migjeni, 2007. -351 f. : me il.
Parathënie / Angjelina Ceka (Luarasi) : f. 7-8. Skënder Luarasi : f. 347-349. Bibliografia e autorit : f. 350-351.
2009
24. Migjeni. Vargjet e lira dhe novelat e qytetit të veriut : botim për nxënësit e shkollave / Millosh Gjergj Nikolla; mbledh. dhe redakt. nga Skënder Luarasi; përg. për bot. Angjelina Ceka. - Tiranë : Migjeni, 2009.- 171 f. : me il.
[Migjeni pseudonim i autorit Millosh Gjergj Nikolla]


Vepra të botuara të përkthyera nga Skënder P. Luarasi

1933
1. Kalidasa. Sakuntala : dramë indiane / Kalidasa; Përkthyer prej Skënder Luarasit. -Vlorë : Vlora, 1933. - VI, 64 f.
2. Tennyson, Alfred. Enoch Arden / Alfred Tenison; përkthyer prej Skender Luarasit. -Tiranë : [s.n.], shtyp.Gutenberg, 1933.- IV, 39f.
1934
3. Schiller, Friedrich von . Wilhelm Telli / Friedrich von Schiller; Përkthyer prej Skender Luarasit. - Tiranë : [s.n], 1934.- [V]-XII, 118 f.
4. Wilde, Oscar. Përralla të zgjedhura / Oskar Uajlld; Përktheu nga anglishtja Skënder Luarasi. - Tiranë: Argus, 1934. - 64 f.
1936
5. Schiller, Friedrich von. Wilhelm Telli / Friedrich von Schiller; Përkthyer prej Skender Luarasit. Durrës : [s.n.], 1936 [V]-XIII, 121 f.
6. Tennyson, Alfred. Enoch Arden / Alfred Tenison; përkthyer nga Skender Luarasit. Botim i dytë. - Tiranë : [s.n.], Shtyp.Tirana, 1936.- 32 f.
1949
7. Engels, Friedrich. Origjina e familjes, pronës private dhe shtetit / Frederik Engels; [Përkth. Skënder Luarasi]. - Tiranë : Ndërmarrja Shtetërore e Botimeve dhe e Shpërndarjes, 1949. - XXIII, 193 f.
8. Pushkin, Aleksandr S. Boris Godunovi / Aleksander S. Pushkin; Përkth. prej Skënder Luarasit. - Tiranë : Botim i shoqër. për lidhjet kulturale midis RPSH-BRSS, 1949. - 104 f.
1952
9. Schiller, Friedrich von. Vilhelm Telli / Friderik Shiler; Përkth. nga gjermanishtja prej Skender Luarasit. - Prishtinë : Mustafa Bakija, 1952.- 184 f.
1955
10. Ostrovski, Aleksandër. Shtërgata, dramë me pesë akte/ Aleksandër N. Ostrovski; Shqipëruar prej Skënder Luarasit.- Tiranë : NSHB, 1955, 76f.
11. Schiller, Friedrich von. Intrigë e dashuri. Dramë në pesë akte / Frederik Shiler;
E shqipëroi nga origjinali Skënder Luarasi.- Tiranë : N.SH.B.,1955.- 90f.
12. Shakespeare, William. Tregtari i Venedikut / Uiliam Shekspir; Shqipëruar prej Skënder Luarasit.- Tiranë : Instituti i shkencave, 1955.- 76f.
1956
13. Byron, George Gordon. Çajld Harold / Xhorxh G. Bajron; Shqip.Skënder Luarasi .-Tiranë : Ndërmarrja Shtetërore e Botimeve, 1956.-159 f.
14. Vega, Lope de. Fuenteovehuna: (Burimi i dhënve) / Lope de Vega; Shqipëroi nga spanjishtja Skënder Luarasi .- Tiranë : NSHB, 1956 .- 80 f.: me il.
15. Whitman, Walt. Fije bari : [Poezi] / Uollt Uitman; E përktheu nga origjinali Skënder Luarasi.- Tiranë: N.SH.B., 1956. -158 f.
Tit. i origj.: Leaves of Grass / Walt Whitman
1957
16. Dickens, Charles. Oliver Tuisti / Çarls Dikens; Përkth.Skënder Luarasi
Tiranë : Ndërmarrja Shtetërore e Botimeve, 1957.- 407 f.: me il.
Tit. i origj.: The adventures of Oliver Twist / Charles Dickens
17. Goethe, Johann Wolfgang von. Fausti / Johan Gëte; Përkth. Skënder Luarasi
Tiranë : Ndërmarrja Shtetërore e Botimeve, 1957 .-V.1 .- 206 f.: me il.
1958
18. Kalidasa. Sakuntala : dramë / Kalidasa; E përktheu prej anglishtes Skënder Laurasi.- Tiranë : Ndërmarrja Shtetërore e Botimeve, 1958.- 125 f.; Shënime : f. 122-125
19. Schiller, Fridrih von. Dramat në prozë / Friderik Shiler; I përktheu Skënder Luarasi
Tiranë : "Naim Frashëri", 1958. - 346 f.
Në këtë vëllim janë përfshirë këto drama: Hajdutët. Përbetimi i Fjeskos. Intrigë dhe dashuri.
1959
20. Goethe, Johann Wolfgang von. Gëci i Berlihingenit / Johan Gëte; Përkth. Skënder Luarasi.- Tiranë : Naim Frashëri, 1959 .-128 f.
196 0
21. Longfellow, Henry W. Kënga e Hajavathës / Henri Longfello; Përkth. Skënder Luarasi. Tiranë : “Naim Frashëri”, 1960.- 188 f.
22. Shakespeare, William. Mbreti Lir. Dramë me pesë akte / Uiliam Shekspir ; E përktheu Skënder Luarasi. - Tiranë : Naim Frashëri, 1960. - 138 f.
1962
23. Lessing Gotthold Ephraim. Emilia Galoti: Tragjedi me pesë akte/ Gotold Efraim Lesing; E përktheu Skënder Luarasi.- Tiranë, “Naim Frashëri”, 1962. -87f.
24. Schiller, Fridrih von. Vilhelm Teli: Dramë në pesë akte / Frederik Shiler; E përktheu nga gjermanishtja Skender Luarasi. Tiranë : “Naim Frashëri”,, 1962.- 180f.
25.Shakespeare, William. Rikardi i tretë : tragjedi / Uiliam Shekspir ; E përktheu Skënder Luarasi. - Tiranë : "Naim Frashëri", 1962.- 199 f.
26.Vega, Lope de. Fuenteovehuna (Burimi i dhënve) / Lope de Vega; Shqipër. nga spanjishtja. Skënder Luarasi .- Tiranë : N.SH.B.N.,1962. - 87 f.: me il.
1963
27. Milton, John. Komusi dhe Samsoni / Xhon Milton; Përkth. prej Skënder Luarasi.
Tiranë: Dega e botimeve të Universitetit,1963. - 31 f.
[Dispensë e shaptilografuar]
1964
28. Goethe, Johan Wolfgang. Fausti / Johan Gëte ; Përktheu Skënder Luarasi.
Prishtinë : Rilindja, 1964.- 241 f.
1967
29. Wincop, Thomas. Skenderbeu: Tragjedi / Tomas Uinkop; Përkth. nga origjinali Skënder Luarasi. - Tiranë: "Naim Frashëri", 1967.- 100 f.
Titulli në origjinal: Scanderbeg or love and liberty / Thomas Wincop. London,1747
1968
30. Shakespeare, William. Mbreti Lir / Uiliam Shekspir; Përkth. Skënder Luarasi
Prishtinë : Rilindja, 1968. -147 f.: me il.
31.Shakespeare, William. Rikardi III / Uiliam Shekspir ; Përktheu Skënder Luarasi. - Prishtinë : Rilindja, 1968. - 211 f.: me il.
32.Shakespeare, William. Tregtari i Venedikut / Uiliam Shekspir ; E përktheu Skënder Luarasi. - Prishtinë : Rilindja, 1968. -131 f.
1970
33. Kalidasa . Sakuntala : dramë indiane / Kalidasa; E përktheu Skënder Laurasi.- Prishtinë : Rilindja, 1970. -141 f.
1971
34. Goethe, Johann Wolfgang von. Gëci i Berlihingenit / Johann Wolfgang von Goethe; Përkth. Skënder Luarasi .- Prishtinë : Rilindja, 1971.-123 f.
35. Whitman, Walt. Fije bari : pjesë të zgjedhura / Uollt Uitman ; Përktheu Skënder Luarasi. Prishtinë : Rilindja, 1971. -157 f.
1973
36. Byron, George Gordon. Çajld Harold / Xhorxh G. Bajron; Shqip.Skënder Luarasi
Tiranë : “Naim Frashëri”, 1973.- 222 f.
37. Byron, George Gordon. Çajld Harold / Xhorxh G. Bajron; Shqip.Skënder Luarasi
Prishtinë : Rilindja, 1973.-183 f.: me il.
1974
38. Schiller, Friedrich von. Intrigë e dashuri : dramë në pesë akte / Frederik Shiler; Shqip. Skënder Luarasi .- Prishtinë : Rilindja, 1974.-124 f.
1975
39. Schiller, Friedrich von. Vilhelm Teli : Dramë në pesë akte / Frederik Shiler; E përktheu nga gjermanishtja Skender Luarasi.- T.: “Naim Frashëri”,1975
197 6
40. Shakespeare, William. Mbreti Lir / Uiliam Shekspir ; përkth. Skënder Luarasi.
Tiranë : “Naim Frashëri”, 1976.- 178 f.
197 7
41. Byron, George Gordon. Çajld Harold / Xhorxh G. Bajron; Shqip. Skënder Luarasi.
Bot. i 2-të .- Prishtinë : Rilindja, 1977.-180 f.
42. Schiller, Friedrich von. Dramat në prozë / Frederik Shiler; Përkth.Skënder Luarasi. Botimi i dytë.- Tiranë : “Naim Frashëri”,,1977.- 400 f.
1978
43. Schiller, Friedrich von. Vilhelm Teli : dramë në pesë akte / Frederik Shiler; përkth. Skënder Laurasi. - Botim i dytë.- Prishtinë : Rilindja, 1978. - 200 f.
1979
44. Ostrovski, Aleksandër N. Shtrëngata: Dramë me pesë akte / Aleksandër N. Ostrovski; Shqipëruar prej Skënder Luarasit
Në: Drama / Aleksandër N. Ostrovski.- Tiranë : “Naim Frashëri”, 1979.- f.11-84
1980
45. Vega, Lope de. Fuenteovehuna (Burimi i dhënve) / Lope de Vega; Shqipër. nga spanjishtja. prej Skënder Luarasit.- Prishtinë: Rilindja,1980.-110 f.
1981
46. Shakespeare, William. Mbreti Lir / Uiliam Shekspir; E përktheu Skënder Luarasi.
Prishtinë : Rilindja, 1981.-148 f.
47. Shakespeare, William. Mbreti Lir / Uiliam Shekspir; E përkth. nga origj.Skënder Luarasi. .-Tiranë : “Naim Frashëri”, 1981. - f. 422-623.
48. Shakespeare, William. Rikardi II / Uiliam Shekspir; E përktheu nga origjinali Skënder Luarasi.-Tiranë : "Naim Frashëri", 1982.- f.13-140.
49. Shakespeare, William. Rikardi III / Uiliam Shekspir ; E përkth. Skënder Luarasi.
Prishtinë : Rilindja, 1981.- 210 f.
50. Shakespeare, William. Rikardi III / Uiliam Shekspir; E përkth. nga origj. Skënder Luarasi. - Tiranë : “Naim Frashëri”, 1981.- f.16-215.
51. Shakespeare, William. Tregtari i Venedikut / Uiliam Shekspir; E përktheu Skënder Luarasi.- Prishtinë : Rilindja, 1981. 131 f.,
1982
53. Shakespeare, William. Komedia e keqkuptimeve / Uiliam Shekspir ; E përktheu nga origjinali Skënder Luarasi.- Tiranë : "Naim Frashëri", 1982
Titulli i origjinalit: The Comedy of errors / William Shakespeare.
54. Shakespeare, William. Tregtari i Venedikut / Uiliam Shekspir; E përktheu nga origjinali Skënder Luarasi.- Tiranë : "Naim Frashëri", 1982
1986
55. Schiller, Friedrich von. Vilhelm Teli : dramë në pesë akte / Friderik Shiler;
E përkth. Skënder Luarasi. - Botimi i tretë.- Prishtinë : Rilindja, 1986.- 200 f.
1987
56. Goethe, Johann Wolfgang von. Fausti / Johan V.Gëte; Përkth. nga origjinali Skënder Luarasi. - Tiranë : “Naim Frashëri”, 1987.- 634 f. : me il.
1988
57. Goethe, Johann Wolfgang von. Fausti / Johan V.Gëte; Përkth. nga origjinali Skënder Luarasi .- Prishtinë : Rilindja, 1988.
58. Goethe, Johann Wolfgang von. Gëci i Berlihingenit / Johan V.Gëte; Përkth. nga origjinali Skënder Luarasi.- Prishtinë : Rilindja, 1988.
1994
59. Whitman, Walt. Fije bari : pjesë të zgjedhura / Uolt Uitman ; Përkthyes Skënder Luarasi. Shkup : Flaka e vëllazërimit, 1994.- 138 f.
1997
60. Whitman, Walt . Fije bari : poezi / Uollt Uitman ; shqipëroi Skënder Luarasi ; Përgatiti për botim Mehmet Gëzhilli. Ribotim Tiranë : Argeta LMG, 1997.- 318 f.
1999
61. Byron, George Gordon. Çajld Harold / Xhorxh Gordon Bajron; Shqip. nga Skënder Luarasi.- Tiranë: Onufri, 1999.- XII, 183 f.
62. Goethe, Johann Wolfgang von. Fausti / Johan V.Gëte; Shqipëroi Skënder Luarasi.-
Tiranë : Argeta-LMG, 1999.-558 f..
63. Goethe, Johann Wolfgang von. Gëci i Berlihingenit / Johan V.Gëte; Përkth. Skënder Luarasi.- Tiranë : Toena, 1999.-136 f.
2000
64. Dickens, Charles.Oliver Tuist : roman / Çarls Dikens: Përktheu nga origjinali Skënder Luarasi .-Botim i dytë .- Tiranë: Mësonjëtorja e parë, 2000.- 518 f.
65. Schiller, Friedrich von. Dramat në prozë / Friderik Shiler; Përkth.Skënder Luarasi..-Tiranë : Mësonjëtorja e parë, 2000.-XII, 388 f.
66. Skëndi, Stavro Zgjimi kombëtar shqiptar: 1878-1912 / Stavro Skëndi; përkth.Skënder Luarasi, përkth.Nestor Nepravishta. - Tiranë : Phoenix, 2000.- 442 f.
Tit. i origj.: The Albanian national awakening 1878-1912. - Bibliogr.: f.427-441.
67. Shakespeare, William.Rikardi II. Rikardi III / Uiliam Shekspir; Përkth. nga origj.Skënder Luarasi .-Tiranë : Mësonjëtorja e parë, 2000.- 380 f.
68. Shakespeare, William. Tregtari i Venedikut. Komedia e keqkuptimeve / Uiliam Shekspir; Përkth. nga origj.Skënder Luarasi .-Tiranë : Mësonjëtorja e parë, 2000f.285.
2003
69. Pushkin, Aleksandr S. Boris Godunovi: dramë / Aleksandr S. Pushkin; Shqip.Skënder Luarasi .-Bot. i dytë.-Tiranë : Onufri, 2003.-145 f.
2004
700. Byron, George Gordon. Çajld Haroldi: poemë / Xhorxh Gordon Bajron; Shqip.nga origjinali Skënder Luarasi .- Bot. i gjashtë.- Tiranë : Onufri, 2004.- 231f.
71. Goethe, Johann Wolfgang von. Fausti / Johan V.Gëte; Shqip. Skënder Luarasi; Përg. për bot.Petro S. Luarasi.- Ribot.- Tiranë : Infbotues, 2004.- 564 f.
72. Schiller, Friedrich von. Vilhelm Teli : dramë / Friderik Shiler; Shqip. nga origj.Skënder Luarasi .- Bot. i pestë.- Tiranë : Onufri, 2004.-240 f.
73. Shakespeare, William. Mbreti Lir : dramë / Uiliam Shekspir; Përkth.nga origj. Skënder Luarasi .- Bot. i gjashtë .-Tiranë : Infbotues, 2004 .-218 f.
74. Whitman, Walt. Fije bari : poezi / Walt Whitman; Përkth.Skënder Luarasi
Bot. i tretë.- Tiranë : Infbotues, 2004 .-275 f.
2005
75. Longfellow, Henry W. Kënga e Hajavathës / Henri Longfello; Përkth. Skënder Luarasi .-Tiranë : Migjeni, 2005 .-208 f. : me il.
2007
76. Schiller, Friedrich von. Vajza e Orleansit : tragjedi romantike / Friderik Shiler; Shqip. nga origj.Skënder Luarasi .- Tiranë : Infbotues, 2007.-211 f.
Tit. i origj. : Die Jungfrau von Orleans / Friedrich von Schiller
77. Shakespeare, William. Si ta doni : komedi / Uiliam Shekspir; Shqip. Skënder Luarasi
Tiranë : Onufri, 2007 .-176 f.
Tit. i origj.: As You like it / William Shakespeare
2011
78. Eden, Morton Frederick. Shqipëria: Pakënaqësitë e saj dhe origjina e tyre / Morton Frederick. Eden.- Shqip. nga origj.Skënder Luarasi .- Tiranë : Infbotues, 2011.-58 f.
Tit. i origj. : Albania: Its discontents and their origin / Morton Frederick. Eden

Ky material është marrë nga studimi i Petro Luarasit:
SKËNDER LUARASI: PERSONALITETI, VEPRIMTARIA DHE VEPRA . Bibliografi e reduktuar