Skënder P. Luarasi

[XllokumiX]

Dua te di per Profesionin e tij si Arkitetk, sepse kam disa informata qe ka qene ehde Arkitetk, ju flm!

[Gimi3]

ne Vjene studionin 60 student nga Shqiperia.Mes tyre LASGUSH PORADECI,
SKENDER LUARASI, EQREM QABEJ, SELMAN RIZAJ, RROK GERA, SKENDER UPI etj.BAJRAM
CURRI ka qene njeri nga ata qe themeluan Shoqerin e Studenteve Shqiptare ne
Vjen.Bajrami qendroi pak ne Vjen por qendrimi tij pati nje rendesi teper te
madhe per organizimin politik te studenteve shqiptare.Ne kete kohe Vjena ishte
qender e intelegjences dhe kultures Evropiane.Ne kujtimet e tij Kemaili
shkruan:"Nje profesor Austriak qe njihte mire Shqiperin mbante nje referat me
titull"SHQIPERIA DHE E ARDHMJA E SAJ"Ai tregoi me fakte se cfare ndodhi kur
Italia Pushtoi Shqiperine.Ishte i pranishem aty edhe CETIN SARACI,konsull i
Shqiperis ne Vjene.Dyshohej se ai ishte organizatore i vrasjes se LUIGJ
GURAKUQIT.Kur ai e degjoi ate qe tha profesori Austriak u ngrit ne kembe dhe
tha:"Protestoj per shkak te ketyre fjaleve qe thuhen ketu.Te gjithe studentet
shqiptare do te dalin jasht"Vetem dy tre vet u solidarizuan me apelin e tij te
tjeret ngelen aty.Gjith ky rast u be shkak per hakmarrjen e tij ndaj studenteve
qe kishin bursa.Kur shkova ne Konsullat per te marre bursen Cetin Saraci me
pyeti."Dole jasht kur une urdherova te mos e ndegjonit ate qe thonte profesori
Austriak?"Jo i thash.Atehere ai ma ktheu ti nuk je patriot.Patriotizmin e kam
mesuar nga njerez me te mencur se ti i thash.Pa e mbaruar akoma ai e nxjerri
revolverin dhe e dretoi kah une.U largova por puna nuk kishte mbaruar me kaq.Ai
kishte raportuarper krejt ate qe ndodhi ne Konferenc dhe Konsullat dhe Bursa na
u nderpren mua dhe studenteve te tjer".
Pas perfundimit te studimeve kthehet ne Shqiperi.Ku mbreti Zog i beson
projketin arkitektonik te VARRIT TE NENES MBRETERESH.

Pas peripetive ne Shqiperi ai perfundon ne STAMBOLL ku njihet me Profesorin
Francez Henri Prost i cili e integroj ne projektet e medha arkitektonike te
Stambollit.Ketu projekton Pallatin e Sporteve,Zyrat e Finances,projektin e
renovimit te plote te kompleksit"KAPALI CARSHI","TAKSIM",Pazarin e ri "KARCEJ"
ndertesa te ndryshme ne bulevardin "ATATÜRK".Thirret ne KAIRO ku i ngarkohet
projketi i shtepis filmike i cili ne ate kohe ishte projketi me gjigant ne
Mesdhe.

Pas martese se tij me 1949 me Xhelilen Berkun me te cilen ishte njoftuar ne
Turqi,(Xhelilja kishte origjin shqiptare dhe babai i saj Qamili ishte mjek
personal i Ataturkut)Xhelilja kishte mbaru studimet e shkollen teknike MIT ne
Boston.

Me 1951 qe te dy e lene Stambollin per tu vendosur fillimisht ne Detroit e pas
disa muajsh ne NJU JORK.Ketu Kemailit i besohet projekti per Stadiumin Olimpik
te ATHINES,te cilin e perfundon per 3 muajve.Pas suksesit lista e projketeve qe
kerkonin ti besohej atij ishte e pabesueshme.


Projektet qe i realizoi ne N.Y.

-Qendren e te Semureve Mendore ne N.Y.---investitor Rockfeller

-Qendra e NASA-s

-One Astor Plaza N.Y.

-Shtepin e rrjetit elektrik te N.Y.

-Ndertesen e New York Telephone ne Manhattan

-Ndertese American Air Line ne aeroportin nderkombetare KENNEDY

-Qendren Tregtare te Syracuse

-Shtepin e mallerave ne Pittsburg-Pensilvania

- ------//--------- Macy's ne Colonie N.Y.

-Projektin e shkolles te Arkitektures ne Boston

-Udheheqi kompozicionin dhe kontrollin e puneve te mbrendeshme ne TWIN TOWERS
WTC.

Pasioni i tij i vecant ishte mekanika.Ai eshte autor i 18 patentshpikjesh ne
mekanike mes te cilave edhe ajo e motoreve qe perdorin energji te
paster.(perdorimi i ujit per fuzionin e hidrogjenit ne anijet
transoqeanike).Patentat e tij deri tani nuk kan gjetur nje zbatim praktik,pasi
jan konsideruar si teknologji e se ardhmes.Kemal Butka ishte deri ne fund te
jetes se tij anetar i Akedemis se Shpikesve te NEW YORK-ut.

[XllokumiX]

Gimi 3 Te Flm shuem vella, me ke shpetuar, shume shume Flm,

[lindush]

A e dini se ku mund te gjej librin ose dramin "Sakuntala" shkr. Kalidasa qe i ka perkthy Zt. Skender P. Luarasi?

[petrol]

Skënder Luarasi
Kujtime ”Ç’kam pare e ç’kam dëgjuar’’, pjesa e parë
Në shkollën shqipe të Negovanit
...Me punë në shkollë, në lëmë e në arë dhe në shoqërinë e ngushtë të botës sonë, babai mbushi një mot në mes të familjes që kur u kthye nga mërgimi. Në punë shtëpiake, babai qe nga më të zotët e më të shkathtit. Si mjeshtër e si bujk thoshin se mund t'ia kishte kaluar vetëm i ati, Nini, prej të cilit qe edukuar.
Atë vjeshtë, patriotët e klubit ''Dituria'' e thirrën Petro Luarasin të çelte shkollë shqipe në Manastir. Gazeta ''Bashkimi i Kombit'' e shpalli lajmin se me sa gëzim dëgjuan që Petro pati arritur atje shëndoshë e mirë. Porse xhonturqit nuk dhanë leje të çelej shkolla shqipe e veçantë në qendër të Vilajetit. Ata lejuan vetëm të mësohej shqip në gjimnazin turk. Këtë babai nuk e pranoi dhe qëndroi në Manastir si redaktor i gazetës ''Bashkimi i Kombit'' gjer në nëntor të vitit 1909.
Këtë muaj pleqësia për çeljen e mësonjëtores shqipe të Negovanit ( kryeplaku Sotir Kristo dhe anëtarët: Sotir A. Xoxe, Nasho Tipe, Gjeorgji A.Dhimo dhe Kristo S. Radimishi iu lutën Petro Luarasit të vinte në fshatin e tyre të çelte shkollë shqipe dhe ai pranoi me gëzim.
Botuesi i gazetës ‘’Lidhja ortodokse’’ Mihal Gramenon lajmonte:‘’Më 30-të të vjeshtës së tretë u çel shkolla shqipe (e Negovanit) pas sistemit pedagogjik me tre rjeshta, hë për hë nën drejtim të atdhetarit të flaktë z.Petro Nini Luarasit…’’(*)(*) Lajmet e të rat e vendit, Lidhja ortodokse, 16 dhjetor 1909 f.3 . Ndërsa në një letër pleqësia e Negovanit shkuante: ’’…më 30 të Brumorit (nëntorit), sot të hënën, nënë direksi të nderçmit atdhetar dhe të shumëvojturit mësonjës z.Pjetri Nini Luarasi…hapi dyertë Mësonjëtorja Shqipe e shumë pësonjësit katundit tënë Negovan, dhe zër i ëmbël i abecesë shqipe ep e merr nëpër buzët e ëngjëllta të fëmijëvet tanë… (*) Kur u çel shkolla shqipe e Negovanit, pati mësues-drejtor Petro Nini Luarasin dhe ndihmës Mihal Zikostathllarin. (*) gazeta ‘’Liria’’, nr.66, 1909.
Që prej tragjedisë së Ilindenit kur në luftë midis andartëve dhe komitaxhinjve bullgarë u dogj një mëhallë e tërë ku u shuan familje të tëra shqiptare dhe gjer në tragjedinë e 12 shkurtit 1905, ishin vrarë rreth dyzet e pesë patriotë shqiptarë se s'kishin pranuar të ndryshonin kombësinë e tyre. Barbarëve nuk u mjaftoi kjo tragjedi. Beharin e 1909-ës, andartët vranë patriotin Terja Tava dhe plagosën rëndë në Manastir të nipin e Papa Kristos, Papa Vasilin. Më 14 shtator ditën e Kryqit, kur Papa Vasili filloi meshën e Spironoit, Papa Thanasi i ndihmuar nga andartët grekë të Kristasi Dhoksojanit, e shtriu priftin shqiptar përdhe në mes të kishës dhe nisën ta rrahin me dru. Në rrëmujë e sipër u vra grekomani Papa Thanasi dhe u plagosën i vëllai Kol Joti dhe dhaskali grek Stavre Zëmërdeshi. Grekomanët që u arrestuan u liruan më 12 shtator 1909. Papa Vasili vdiq në burg duke qenë në Manastir. Të tre ne, babai, Dhimitri e unë, morrëm pjesë në varrimin madhështor që pregatitën shqiptarët e Manastirit, të krishterë e muhamedanë.
Para se të nisej prej hotelit ''Liria'' për në Negovan, Telemak Gërmenji e pyeti Petro Luarasin: ''Po s'ke frikë mos të të vrasin edhe ty?'' Dhe ai iu përgjegj: ''S'ka gjë. Sa më shumë të na vrasin aq më shumë do të shtohemi'' dhe me të dy bijtë e tij u nis për në Negovan.
Më kujtohet: Atë pasdreke kur qemë duke hyrë për të parën herë në fshatin Negovan na treguan se katër-pesë zotërinj që po shëtisnin kundrejt nesh ishin drejtori dhe dhaskenjtë e shkollës greke. Babai zbriti nga kali, iu afrua, e i përshëndeti miqësisht në gjuhën greke. Por ata nuk begenisën as të kthejnë sytë e të na shihnin.
Ky qe një deklarim i heshtur lufte, që ditën e parë.
Një tjetër rast më pastaj: Babai dhe unë po ngjitnim shkallët e larta të pazarit kur vumë re se sipër po priste dhaskali Petro Samarina që priste të zbriste sa të largoheshim ne. ''Kalimera sas!'' e përshëndeti mësuesi i shqipes, por i greqishtes heshti.
''Pse nuk më flisni?'' e pyeti i shqipes.
''Dhen me afisun'',(*) iu përgjegj Petro Samarina.
''Po mua përse më lenë?'' e pyeti Petro Luarasi
''Esis isthete eleftheri''.(*)
Gazeta ‘’Lidhja ortodokse’’ shkruante:
‘’Një letër të gjatë që muarëm nga Negovani prej atdhetarit të flaktë z.Petro Luarasi na lajmëron që grekomanët me ndihmën e madhe të dhespotit të Kosturit kërkojnë të përsëritin të vjetrat…Siç na shkruan zoti Luarasi aty përpara në një dasmë q'u bë atje me gjithë të luturat q'i bëri dhespotit fshati, ai ndaloi priftin të kurorëzojë këtë dasmë e kështu u shtrënguan të marrin një prift bullgar. Fshati për së shpejti kërkon nga qeveria t'i njihet një prift shqiptar e kështu të mos ngjasë ndonjë turbullim. Për këtë, thotë zoti Luarasi, duhet të lëvizë edhe ''Lidhja Orthodhokse'' që bashkërisht të përpiqen për të drejtat se me udhën që ka zënë Patrikana kurrë nuk do të na jepen të drejtat Përgëzojmë pra atdhetarët Negovanas për ndjenjat kombëtare edhe të rinj-martuesve u urojmë trashëgim e jetë të gjatë (*)
(*)Lidhja ortodokse, 5 janar 1910, f.4

Andartët i zinin pusi babait përherë e kudo. Veçse tani jo vetëm patriotët shqiptarë por edhe grekomanët nisën ta simpatizojnë mësonjësin e shqipes, të pakën si njeri. Një prind i quajtur Kristo, vjehrri i kapedanit andart Ilo, i dërgoi të bijtë në shkollën shqipe. Në mbrëmje na ftoi edhe për darkë. Vamë. Porse, pa shkuar një gjysëm ore, djali i myftarit shqiptar, Nasho Tipes, erdhi dhe i pëshpëriti babait në vesh që shpejt të iknim. Babai shpiku një shkak, i lypi ndjesë Kristos, iu fal nderjes për ftesën dhe u ngritëm e shkuam. Ecëm përmes sheshit të xhamisë, kapërcyem urën, ngjitëm shkallën e madhe shpejt e shpejt dhe qëndruam në sheshin e pazarit sa të merrnim frymë. Sandejmi pamë tre veta të armatosur tek unjeshin prej mëhallës së sipërme, anës lumit, duke ecur dhjetë-njëzet hapa larg njëri-tjetrit. Hynë në shtëpi të Kristos.
Kur e pyeti babai Kriston për këtë vizitë të papandehur, ai iu përgjegj duke thënë: ''Po, qe Iloja. E thirra edhe atë. Desha të njheshit, të flisnit e të bënit që të ndjekë edhe dhëndëri im shembullin e Spiro Bellkamenit''. Vërtet, Kristoja qëndroi besnik i partisë shqiptare dhe qëllimi i tij duhet të ketë qenë i ndershëm. Sa për Ilon ai u largua në Amerikë atë mot. Por kur plasi lufta ballkanike, kapedan Ilo Pine (Opullos), tok me Xhoxhi Çarrën, u nis vullnetar për në ushtrinë greke veçse nuk arrinë dot, u mbytën në oqean.
Ndërsa mësuesit e shkollës greke i mbanin nxënësit mbyllur që në fillim e gjer në mbarim të lndëve, ata të shkollës sonë shqipe na nxirrnin për shëtitje çdo javë. Marshonim duke kënduar: ''Merr uratën bir prej meje'', ''O trima luftëtarë'', ''Sa të rronjë gjithësia'', ''Shkronjat tona janë të arta''. Vjershat e Gjerasim Qiriazit: ''Ditët e djalërisë'', ''Djal i varfër'' dhe ''O mëmëzë'', s'kishte nxënës që të mos i dinte përmendsh. Meloditë e tyre mbushnin udhët e buçisnin nëpër sheshet e kodrat e Negovanit.
Drejtori, Petro Nini jipte këndim dhe histori; ''Istorinë e Skënderbeut'', ''Bagëti e bujqësi'', ''Lulet e verës'', ''Kristomathinë'' dhe sidomos tregimet e vjershat e Papa Kristo Harallambit.
Më 12 shkurt 1910, në orën e parë të mëngjesit, babai hyri në klasë i armatosur dhe me gjallëri na urdhëroi të vishnim palltot e librat t'i linim në klasë se do të dilnim për shëritje. Qielli qe i kthjellët, dheu qe zbardhur me një cipë të trashë dëbore. Në rradhë dy nga dy dhe duke kënduar përzjerazi, kush ''Ditët e djalërisë janë për të kujtuar kohën kur e shkonim gjithë me gëzim''; kush ''Për mëmëdhenë'', dhe kush këngën ''Djal i varfër'', ecëm udhës së Follorinës. Në fund të fshatit qëndruam në një lëndinë. Kafshët kishin mlatur gjurmët mbi dëborë. Babai doli në ballë e foli:
''Fëmijë të dashur! Kjo lëndinë është vend i shenjtë, është Golgothaja e Shqipërisë. Këtu sipër, pesë vjet më parë andartët grekë na vranë Papa Kristo Harallambin dhe pesë patriotë shqiptarë të Negovanit se nuk deshën të ndëronin kombësinë e tyre. Këtu nuk do të shkelin njerëzit, veçse për t'u falur... Ne do të thurim lëndinën me shtylla, do ta mbjellim me pemë dhe do të ngrehim në mes të kopshtit statujën e dëshmorit të madh të Shqipërisë''. Dhe kur mbaroi së deklamuari elegjinë ''Papa Kriston na e vranë!'' ne të rinjve na u duk sikur vetë malet na thirrën ''Merrni gjakun!''
Shumë patriotë shqiptarë, me Ismail Qemalin në krye, patën bërë çmos që shqiptarët të kuptoheshin e të vëllazëroheshin me grekët porse pas tragjedisë së 12 shkurtit 1905, pas këtij krimi të klerit grek e të politikanëve katilë të Athinës, u venit çdo shpresë pajtimi. Shqiptarët u menduan se çfarë mund të bënin me krahët e vet për dobi të mëmëdheut. Ndaj kështu, po këtë mot, u krijua Komiteti i Manastirit.

* * *
Me t'u shpallur hyrjeti në Manastir u mbajt kongresi i parë i alfabetit shqip. Akoma qe kohë paqeje dhe Valiu i Vilajetit vetë begenisi të vinte për ta inaguruar. Erdhi të përshëndeste delegatët shqiptarë edhe drejtori i gjimnazit grek Anagnostopullos, i shoqëruar nga mësuesit filoshqiptarë Mihal Petru dhe Jorgji Kizha, në krye të 1200 nxënësve, ndër të cilët doktorët e ardhshëm, Jani Basho dhe Theodhosi e kafazi Ali Panariti.
Më 20 mars 1910, kur populli shqiptar qe tashmë në luftë të hapur me xhonturqit, u mbajt kongresi i dytë i Manastirit, më shumë në seanca të fshehta, ndër të cilat u bisedua për koordinimin dhe forcimin e veprimtarisë së klubeve, për zhvillimin e arsimit kombëtar, për të protestuar kundër mbylljes së shkollave shqipe, kundër arrestimeve, internimit e dënimit të mësuesve dhe për të dënuar moralisht e botërisht barbaritë e Shefqet Turgut Pashës. Ky kongres, që mund të quhet edhe ''i kosovarëve'', për rrethanat e kohës dhe të vendit në të cilin u mbajt, është nga më të rëndësishmit e kongreseve kombëtare shqiptare( *)

(* )Ky kongres, qëndron në zenithin e të dy kuvendeve të Ferizajt që përbëjnë katër vjet nga më të lavdishmit në historinë e Shqipërisë.

Petro Nini Luarasi u zgjodh sekretar i tij. Këtu ai foli në emër të Lidhjes Orthodhokse dhe fjala e tij e botuar në ''Bashkimi i Kombit'' bëri përshtypje të fortë.
Atë dimër unë qeshë sëmurur rëndë nga pleuriti dhe babai më pati shpënë në spitalin francez të motrave stigmatine. Dola i shëruar kur pati filluar kongresi. Kur drekën e parë hyra në restorant të hotelit ''Ilira'', ku qenë mbledhur delegatët, babai më urdhëroi të vija të laja duart pastaj të kthehesha në sallën e bukës. Në të hyrë, më qëndroi përpara tyre dhe më foli:''Shikoji në sy këta zotërinj, mbaji mend mirë fytyrat e tyre dhe t'i nderosh gjithë jetën, se ata përpiqen të shpëtojnë Shqipërinë nga rrobëria!'' Dhe më tregoi emrat: ''Zotnitë Dervish Hima dhe Bedri Peja, Qazim be Dibra, Hysni Curri, Ali Hajdar i Riza beut...'' e kështu me rradhë.
Dhe unë i shikova në sy dhe i nderova me krye . Dhe ndenja në trapezë bashkë me ata dhe hëngra mish me fasule e një bakllava. Rrexhep beu nxorri të më falte një grosh, por babai, më shumë me shenja se me fjalë i tha: '' Jo, se mësohet keq.''
Fëmijët ndjejnë gëzim të veçantë kur shohin e njihen me njerëz të mëdhenj, kur i dëgjojnë ata të flasin me nderim për ndonjë tjetër që nuk gjendet pranë. Kur dëgjoja Dervish Himën të fliste me admirim për Ismail Qemalin dhe Hysni Curri po kështu për Isa Boletinin, mua më shkonte mendja në kohën heroike të Skënderbeut dhe gëzohesha që edhe ne shqiptarët kishim burra me famë.
Njerëz me dinjitet, burra e gra, gjeje kudo, në çdo mëhallë të katundit tonë, në çdo fshat të Kolonjës, në çdo qytet të Shqipërisë. Por ndryshe qe kur i shihja ata a dëgjoja për ta veç e veç dhe ndryshe kur i shihja ata tok e i dëgjoja të flisnin e të këshilloheshin bashkë për punët e mbarësinë e të gjithë popullit, si në Kongresin e dytë të Manastirit.
Në Negovan, mua të voglit , që nuk e vrisja mendjen për të kuptuar rreziqet që na përgjonin në çdo hap e çap prej armiqve të shkollës shqipe, çdo gjë m'u duk e bukur dhe e dashur. Ndonëse s'kisha pranë, si në shtëpi, as nënën, as motrat, atje na u bënë të tilla gjithë gratë e vajzat e patriotëve, që nga e veja e Papa Kristos e gjer te gruaja e vajzat e pojakut e të mullisit dëshmor të çështjes shqiptare. Dalë nga dalë filluan të na simpatizojnë e të na bënin miq edhe ata familjarë të cilët në fillim ishin treguar grekomanë.
Kur u çel shkolla e Negovanit, ditën e parë erdhën nja dhjetë nxënës. Kur u mbyll, në qershor, rreth njëqind nxënës e nxënëse morrën pjesë në provimet që u kremtuan me pohë e pasqyli.

Në festën e mbarimit të motit shkollor erdhën nga Follorina kryetari i Beledijes Haki bej Qafëzezi, komandanti i xhandarmërisë Qamil Efendi Elbasani dhe arkimandriti i komunitetit bullgar, për të nderuar bashkatdhetarët e Papa Kristo Harallambit.
Edhe motin shkollor 1910-1911 babai në Negovan vajti.(*)
(*)Në vitin shkollor 1910-1911 dhanë mësim Petro Nini Luarasi, Mihal Zikostathllari, Kosta Micehaxhi dhe Vasiliqia Koke nga Bellkameni
Mua më mori pas, por Dhimitrin e dërgoi në shkollën bujqësore amerikane në Selanik. Banuam përsëri në atë vilën e bukur, mbanë udhës së Follorinës, përballë kopshtit ku do të ngrihej monumenti i Papa Kristos, banorët e së cilës qenë vrarë të gjithë gjatë përpjekjes midis andartëve e komitaxhinjve bullgarë më 1903.
Babë e bir, të dy flinim në odën përdhese që kish vetëm dy dritare ballë kopshtit. Natën babai koburen e mbante nën jastëk, çiften varur në mur dhe dogranë fshehur mes dyshekut. Ai punonte edhe pas mesit të natës, se po pregatiste librin ''Mallkimi i shkronjave shqipe dhe çpërfolja e shqiptarit''.(*)
---------
(*) Kur ishim në Negovan, babai lexoi që gazeta londineze ''Times'' akuzonte Patrikanën e Stambollit dhe klerin grek në përgjithësi se ndalonin ''me mjete të panomta përparimin e shkronjave shqipe dhe qytetërimin e shqiptarëve''. Kur, organi i Patrikanës ''Eklisiastiqi alithia''( ''E vërteta kishtare'') e mohoi këtë akuzë, im atë filloi të përgatisë pamfletin ''Mallkimi i Shkronjave shqipe dhe çpërfolja e shqiptarit'' ku me dokumenta e fakte provonte të vërtetën se kleri grek edhe altarin e shenjtë e përdorte në shërbim të shovinizmit.

Kur zgjohesha, vija re si mbështetej në tryezë, si mendohej e shkruante, si ngrihej e ecte tutje-tëhu, si ulej e prapë shkruante. Herë-herë sikur fliste me vete, i helmuar, i gëzuar, ndoshta mallkimeve të dhespotit Fillaret:
‘’…I mallkuari dhe i shkishëruari Petro Luarasi ka shkuar në fshatra të ndryshme të rrethit të Kolonjës, duke u premtuar emërimin e mësuesve shqiptarë për mësimin e shqipes, një gjuhë e cila nuk ekziston… Shpallim se kushdo që ndikohet nga i mallkuari Petro Luarasi dhe shokët e tij, ose pranon mësues shqiptarë, do të shkishërohet nga i madhi Zot e do të marrë mallkimin e etërve të kishës ….(*)
-------
(*) Fragment nga mallkimi i Dhespotit të Kosturit, Fillaret, më 20 shtator 1892.

po u përgjigjej me fjalët:

''Ne shqiptarët i duam jo vetëm vëllezërit tanë grekë, po gjithë vëllezërit e botës, veç se dëshërojmë që të na duan edhe ata neve!... Kombi ynë është bashkësia e shqipëtarëve, dhe gjuha jonë është shqipja, të cilën e trashëguam nga stërgjyshërit tanë Pellazgët…Ta begatojmë gjuhën edhe kombin tënë me kulturë dhe qytetërim, dhe atëherë do të shohëm që gjithë sa folën liksht kundër gjuhës dhe kombit tënë do të turpërohen dhe si dylli përpara faqes së zjarrit do të treten prej nakarit. Le të mos frikësohemi përpara llomotitjeve e prrallave grarishte të atyre që nuk e dashurojnë po e urrejnë mbrothësinë e njerëzisë dhe nënë mask shenjtorësh e mendarësh duan të na gabojnë ne, dhe le të dimë se ai që është frikacak përkundrejt së drejtës - ai bëhet tradhëtor i mëmëdheut dhe i vetes së tij.(*)
---------
(*) Petro N. Luarasi:“Mallëkim i shkronjavet shqipe dhe çpërfolja e shqipëtarit’’, Manastir, 1911, f. 7.



Një ditë e pashë babanë të qajë. Sa m'u dhimbs! Kishte marrë një letër nga fshati ku i shkruanin se vëllai im i vogël Pirro pati vdekur nga kolla e mirë e fruthi, sëmundje që korrën gati gjithë fëmijët e fshatit atë dimër dhe që u përhapën nëpërmjet kungimit.

* * *

Motin e dytë në Negovan vizitat e patriotëve nga vende të ndryshme po bëheshin më të dendura në banesën tonë: më të shpeshta u bënë edhe përpjekjet e andartëve grekë për ta vrarë babanë. Dhe do ta kishin vrarë me siguri po të mos kishin qenë trimi me fletë Spiro Toli Bellkameni dhe djemtë patriotë të Negovanit që e ruajtën si sytë e ballit.
Edhe vetë e parandjente rrezikun. Në një letër nga Negovani, me datë 10 mars 1911, i shkruan Kristo Papa Stefan Luarasit në Sofje: ''Në kohë të keqe unë s'kam ndërmend t'ua le mësonjëtoren grekomanëvet, po do të qëndroj gjer në fund...para dy javësh e dërgova Skënderin në shtëpi, e largova...''
Unë, me të arrirë në Korçë, shkova drejt e në shkollën shqipe të çupave, të piqesha me time motër Thomaidhën. Ajo, sa më pa vetëm, u zbeh në fytyrë dhe sa s'ia dha të qarit. ''Po babai?'' më pyeti. E sigurova që qe mirë dhe s'dija përse më nisi aq herët.
Në fund të motit shkollor u kthye edhe vetë.
Në Korçë, një ditë më parë se të ngjiste përpjekja në Orhan Çiflik, e arrestuan. Kur i sollën të vrarët te sheshi i hyqymetit atë po e gjykonin në zyrën e mystendikut. Kur erdhi në fshat dhe u mblodhën miq e mysafirë që ta uronin për ''Mirë se na erdhe!'' ai i pari u dha lajmin e vrasjes së Bajazit Rehovës dhe të pesë djelmoshave - nxënës të tij! Kur zuri emrin e Kristaq Kosturit, babai i të cilit pati rënë pesë vjet më parë dëshmor i plumbave të andartëve në Selanik, lotët i rrodhën mbi faqe.
. Atë ditë të zezë korriku Korça mbajti frymën. Bijt e saj një çerek ore larg vatrës së tyre patën rënë në luftë me asqerët osmanllinj. Disa ditë më parë kapedanët Spiro Bellkameni, Qamil Panariti , Mendu Zavalani e Gani Sali Butka patën marrë pjesë në mbledhjen e Frashërit dhe sipas planit që vendosën mes tyre komitët, u nisën për në vendet e caktuara. Në Vithkuq u bashkua me ta Bajazit Rehova. Në Korçë, anëtarët e komitetit patën siguruar armë, bukë e veshmbathje për kryengritësit dhe prisnin që të vinte ndokush t’i merrte. Natën e 29 korrikut çeta e Qamil Panaritit me tetë vetë dhe e Spiro Bellkamenit me dymbëdhjetë që qenë nisur për në Mal të Thatë, pushuan në arat e Orman Çifligut e të Pojanit dhe prisnin t’u vinin armatimet.(*)
(*) Kishin vendosur të sulmonin burgun e Korçës për të çliruar patriotët.
Një çoban i Mehmet beut i diktoi dhe i kallzoi në Hyqymet. Të dy çetat ranë në pusi.
Zyrtarët turq thirrën familjarët e kryengritësve të vinin të identifikonin trupat e të vrarëve. Po kush guxonte t'i dilte tmerrit në sy? Kur u përhap fjala se plaku Vani Cico Kosturi u nis për te shesh i hyqymetit, jo të afërmit e dëshmorëve, por gjithë kasabaja i vajti pas.
Plaku i nderuar qëndroi përpara gjashtë kufomave të bëra copë-copë prej barbarëve anadollakë: asnjëra nuk njihej se e cilit trimi qe. I vështroi në heshtje të thellë sikur u fal përpara një altari. Dhe kur Rexhep Palla e pyeti për të parin në rradhë se e kujt qe, plaku i nderuar iu përgjegj: ''E djalit tim!''
''Po kjo tjetra?''
''Të gjitha të djemve të mij!'' iu përgjegj patrioti kryelartë, i hodhi renegatit të Resnjës një vështrim përçmues dhe i ktheu krahët. Të gjithë e përcollën në shtëpi. Atë ditë Vani Cico Kosturi u bë babai i gjithë Korçës.
Përparimi i shkollës së Negovanit, libri ''Mallkimi i shkronjave shqipe dhe çpërfolja e shqiptarit'', që goditi rëndë politikën e Patrikanës në Shqipëri dhe mbi të gjitha përpjekjet e tij për themelimin e një komiteti për bashkimin e gjithë çetave në Shqipërinë jugore, këto e shumë të tjera i bënë kundërshtarët e Petros që të përpiqeshin ta zhduknin sa më parë, sepse qe i ri, i fortë dhe i dashur prej kryengritësve shqiptarë.
Ndërsa s'kalonte javë pa u bërë ndonjë mbledhje në shtëpi të tij me ndonjë Vangjel .Gjikë a Memduh Zavalani, ose nga ndonjë bastisje e nizamëve turq kur ngutësisht në fillim të gushtit e thirrën në Manastir.
Më 10 gusht u nda nga shokët e Manastirit shëndosh e mirë.
Si e penguan edhe kësaj radhë nja dy ditë në Korçë arriu në fshat të dielën që në mëngjez. Pati vajtur drejt e në kishë dhe pas meshës gjerdisi me pleqtë e fshatit për urime.

* * *

Qe gostia e tij e fundit. Atë të djelë rrodhën miq nga të gjithë anët e fshatrave që të ndodheshin në panair, ditën e Shën Mërisë, më 15 gusht. Për drekë, atë ditë, në mes të mysafirëve të tjerë, pati edhe Stefan Blushin, mikun e vjetër që, kur ishte vetë mësues në Bezhan më 1883, e pati kënduar në këngën e kapedan Xhemos nga Starja.
Po atë ditë pasdreke, priti në odën e vogël nga një burrë prej cilitdo fshati kufi me Luarasin, të krishterë e myslimanë. Nga Qyteza më kujtohet plaku Reiz, nga Luarasi Adem Karafili. U tregoi dëshirën për çeljen e një shkolle në Luaras për fëmijët e këtyre fshatrave, me një konvikt në shtëpinë e tij. Ai me dy të tjerë do të jepte mësim, i ndihmuar edhe prej së bijës së madhe, Thomaidhës, e cila atë vit mbaroi shkollën e Qiriazëve në Korçë.
Ai pati edhe një plan tjetër, që e bisedoi vetëm me ata pakë fshatarët e tij që kishin pjesë në arat e Pradellës. Sivanllarëve dhe Gjokollarëve do t'u falte selishtat e mëhallës dhe arat rreth e rrotull për hiset e tyre. Adem Karafilit e Fehimit nga Matorukët, u tha t'ua blinte me qëllim që të ndërtonte një shkollë bujqësore dhe ata i thanë se qenë gati t'ia falnin veç të bëhej kjo punë.
Të nesërmen, ditën e martë, pasi pati përcjellë miqtë e fundit, tek hidhte vrah, e thirrën të vinte në Ersekë. Dhe të mërkurën në mëngjes u nis për atje. Rreth orës pesë pas dreke u bë keq.
E shpunë në han të sëmurë. Kërkoi ndihmën e mjekut por s'i erdhi. Kërkoi të vinte Mihal Leshica por të dy xhandarët rojtarë te dera e hanit nuk e lanë të hynte. Nuk lanë asnjë burrë të hynte brenda ta shikonte, ta ndihmonte. E motra Jane dhe fshatari Kozo Dhima e ndihmuan pak. Gjuha i qe prerë. Dha shenjë që ta nisnin për në fshat...në Gostivisht. Po atë mbrëmje dha frymën e fundit, në shtëpinë e së kushërirës Parashqevi Kita. Fjalët e fundit, të folura me vështirësi, ia drejtoi së shoqes: ''Amanet fëmijët!'' dhe mbylli syt e shkoi. Të nesërmen e suallën në Luaras. Këtu erdhën edhe doktori grek, edhe xhandarë turq, një syresh i krishterë. Po përse erdhën tani?

* * *

Petro Nini ‘’paskish vdekur nga kolera’’ dhe kufoma duhej t'i digjej me gëlqere! Të krishterë e myslimanë, ndër të cilët edhe plaku Tahir Orgocka patën ardhur në varrim të Petros. Muhamedanët, të armatosur, qëndronin pakëz larg: në njërën anë shumica, miqtë e Jaçes e të Zenelit, në tjetrën anë Dake Mali me disa shokë, vrasësit e Jaçes e të Zenelit! E kur xhandarët guxuan të afrohen që të derdhin gurin përvëlonjës mbi trupin e Petros, Dakja, armiku i tij i pajtuar, u turr drejt varrit dhe u thirri të tjerëve: ''Qe miku juaj, hasmi im. Po më lehtë do të më përvëlojnë mua të gjallë se trupin e Petros!''
Xhandarët ua mbathën këmbëve pas doktorit që iku kaluar tok me suvarinjtë. Dake Mali qante si kalama.
Thanas Cico Duro-ah sa burrë i mirë, veç të mos kish patur të pirët! - hahej nga një herë me tim atë: ''Fol, o Petro, kush është më i pasur, ti me tri motra apo unë me tre vëllezër?''
''Prit sa të vdes, o xha Thanas, do ta marrç vesh prej kujës.''
Kur e mbuluan Petron, e mori vesh xha Thanasi që edhe Petrua paskish patur tre vëllezër, po jo prej kujes - se zemrat qenë zënë nga zemërimi- po prej asaj që ngjau rreth atij varri, që të huaj deshën ta çnderonin, dhe prej qëndrimit burrëror të atyre tri motrave.
Guri Sevo ndodhej larg Shqipërisë kur vdiq Petroja, por Leko Dhosi i dha një përshkrim të imët mbi varrimin e mësuesit të shqipes: ''N'atë çast njerëzia as që pyetën fare se ç'është frika. Kur vdiq ky njeri i mirë i fshatit tonë, le të vdesim edhe ne - le të vdesim!'' thanë. Dhe s'kishin se ç'të bënin asqerët se s'i mbanin dot njerëzit''. Kështu shkruante Leko Dhosi, nxënës i Petros, i cili edhe ai vetë tre vjet më vonë ra i vrarë mu përpara kishës së Katundit prej plumbave të andartëve. Ai shkoi theror bashkë me ata nxënës të Petros që i dogjën në Treskë dhe me ata dy dëshmorë të Gostivishtit, atë e bijë, Vasil e Paro Kita, që i therën, po në atë shtëpi ku vdiq Petro Luarasi, i helmuar nga shërbëtorët e kishs greke dhe xhonturqit e qeverisë turke.
Burrërisht qëndruan djemtë trima të fshatit rreth kufomës së Petros në atë çast, kështu burrërisht edhe rreth familjes së tij tre vjet më vonë, kur skllevër të shitur në të huaj deshën ta fshinin nga faqja e dheut.''
Një shok i Komitetit lajmëronte gazetat: ''Petroja vdiq dhe me vdekjen e këtij Atdheu shqiptar humbi një bir të vërtetë dhe Komiteti një anëtar të fortë dhe punëtor të parë.''
Gjithë gazetat u mbushën me nekrologji për Petro Luarasin: ''Dielli'', ''Lirija'', ''Drita'', ''Kalendari''...të gjitha botuan përshkrime të gjata mbi jetën dhe veprat e tij.(*)
(*) Ngushëllime vinin edhe nga ‘’Bota e re’’
Nekrologji për P.N.Luarasin dhe ora e fundit, Dielli , 28 shtator 1911, f.2.
Ngushëllim: Shoqëria ''Mall i Mëmëdheut'' dhe ''Përlindja Shqiptare'' e Jamestownit, dërgon ngushëllimet e saj të sinqerta familjes Petro Luarasi për humbjen e të dashurit tyre dhe atdhetarit tonë të palodhur, e fillonjësit të Shoqërisë ''Mall i Mëmëdheut'' , Dielli, 19 .10.1911, f.3.

Shumë atdhetarë të vërtetë e qanë me lot të nxehtë në vjersha të bukura vajtimtare. ''Dhe unë vetë e kam qarë Petron'', shkruan Guri Sevo, ''pse e kisha mik e mësonjës, dhe se natura i kishte dhënë një cilësi të veçantë në mendje dhe në zemër, karakterin që e çquante nga shumica, dhe si shqiptar e kemi dashur se na nderonte fshatin e kombin.''(*)
(*)


Në fillim të shekullit Patrikana greke pati marrë vendim që dhespotët të emëroheshin jo më pleq po të rinj, të zotët për të zbatuar çdo mizori kundër armiqve të elenizmit dhe dërgoi të tillë në Kostur, në Manastir dhe në Korçë. Njëri qysh në predikimin e tij të parë u tha besimtarëvet: ''Moisiu ka thënë: Përgjigjuni kundërshtarit sy për sy e dhëmb për dhëmb". Unë ju them: Ndë ju nxjerrtë armiku njërin sy, ju t'ia nxirrni të dy sytë dhe ndë ju theftë një dhëmb, ju t'ia thyeni të gjithë''.
Tjetri: ''Krishti u tha apostujvet: Lerini shtëpitë dhe ejani pas meje. Unë ju them: shitini shtëpitë, armatosuni dhe vrajini armiqtë e helenizmit''. Dhe kështu e në këtë mënyrë barbare predikonin dhespotët e Fanarit në vendet ku nuk flitej gjuha greke.
Kur mendoj që Karavangjeli i Kosturit dha urdhër që të bëhej masakra e 12 shkurtit, në të cilën humbën jetën Papa Kristoja, vetëm se meshoi shqip në fshatin e tij Negovan, Papa Theodhosi, vetëm se qe i vëllai i Papa Kristos, dhe Papa Vasili, vetëm se qe nipi i tyre, dhe të katër të tjerët, vetëm se donin të dëgjonin ungjillin shqip, dhe brenda pesë vjetëve edhe dyzet e katër të tjerë banorë të Negovanit u bënë fli vetëm se dërguan fëmijët në shkollën shqipe, çuditem, jo që e helmuan Petro Luarasin më 1911, po si nuk e vranë në Negovan që të nesërmen e ditës që çeli shkollën shqipe në atë fshat!
Po, vërtet, pse nuk e vranë?(*)
--------------
Kur Thoma Bezhani ia bëri këtë pyetje së gjyshes, ajo i qe përgjegjur : ''Plumbi nuk i ze trimat''. (90 vjetori i shkollës shqipe në Bezhan, ''Mësuesi'',14 janar 1974)

Se ja që Petro Nini Luarasi nuk kish ‘’thimjo ksillo’’, copë dru prej kryqit të Krishtit që t’i shërbente si hajmali. Po ç'djem besnikë e trima paskeshin qenë ata të Negovanit e të Bellkamenit! Këta të gjithë me kapedan Spiro Bellkamenin e ruajtën Petron si të dy sytë e ballit.
''Po pse ia bënë atë të keqe dhe e helmuan!''
Helmimi ka qenë një nga armët e ndyra që përdorte Bizanci për të zhdukur armiqt e tij; se vrasja me helm mund të maskohet. Dhe helmatimin e Petro Luarasit u përpoqën ta maskonin duke çpifur se vdiq nga kolera.
Për vdekjen e Petros prej helmit aso kohe u bind e gjithë bota, me gjithë përpjekjet që bënë konspiratorët grekë e xhonturq për të mbuluar aktin e tyre kriminal prej opinionit publik. Kur u kthye Petro Luarasi nga Manastiri në Kolonjë, domethënë dhjetë ditë para se të vdiste, ai ishte fare mirë nga shëndeti.
Gazeta ''Drita'' e Manastirit, më 16 Vjeshtë e Parë 1911, shkruan për vdekjen dhe lajmëron me këto fjalë: ''Ky atdhetar i flaktë vdiq në gusht të këtij moti në Ersekë. Disa thonë që e farmakosën armiqtë dhe disa të tjerë thonë se vdiq nga apopleksia. Dy javë më parë se të vdiste kish ardhur këtu në Manastir dhe ish fare mirë nga shëndeti.''
Po të kish qenë i sëmurë Petro Luarasi qëndronte në Manastir dhe atje mund të gjente mjekimin e nevojshëm. Pas dy ditësh udhë, të mërkurën, më 10 gusht arrin në Korçë ku përsëri e mbajtën nën vërejtje për nja dy ditë. Kur e lëshuan, po të kish qenë sëmurë, qëndronte në Korçë, ku mund të gjente mjekimin e nevojshëm më lehtë se në fshat.
Të djelë, më 14 gusht, u nis që me natë nga Korça për në Luaras me këmbë. Kur arriu në fshat, shkoi drejt e në kishë, ku pati nisur mesha. Të nesërmen qe panairi i Shën Marisë dhe u interesua të piqej me sa më shumë mysafirë, që t'u fliste e t'i bindte për të çelur shkolla shqipe. Tërë atë mëngjes bëri vizita nëpër fshat. U puth e u përqafua me miq e të dashurit e tij. Në shtëpi të tij priti e përcolli mysafirë, hëngri e piu bashkë me ta. Të martën shtroi vetë vrahun në lëmë dhe punoi gjithë ditën e ditës. Të mërkurën më 17 gusht, thonë se nuk kishte ndër mend të shkonte në Ersekë, por e thirrën. Edhe këtë ditë i la kafshët për punë e shkoi me këmbë në pazar. Kishte shpresë të kthehej shëndoshë e mirë në fshat.
Dihet se në Ersekë foli për punë të shkollës që dëshironte të çelej asaj vjeshte atje. Për këtë gjë foli edhe me tregëtarët grekomanë të atjeshëm, dhe me Pet Prodanin në dyqan të tij. Grekomanët kishin organizuar një shoqëri të tyre në Kolonjë me kryetar nderi dhespotin e Kosturit, Joakinin, me të cilin Petro Luarasi kishte qenë në luftë për vdekje. Pet Prodani qe kryetar i kësaj shoqërie, një doktor grek Joan Thanas Janulis ish sekretar i saj. Atë pasdreke fatale, prej dyqanit të Pet Prodanit shkoi në spicerinë e Janulit. Në këtë interval u sëmur Petro Luarasi. Që u helmua, s'ka dyshim. Pyetja është: Ku u helmua, në dyqan të Pet Prodanit apo në farmacinë aty ngjitur. Përpara spiceranës u rrëzua përdhe. Kur e shpunë në han, njerëz të porositur po thërrisnin nëpër pazar: ''Kolera! Kolera! Petro Luarasi ka kolerën!''
Këtë e bënë komplotistët për të humbur gjurmët e krimit të tyre. Në atë moment shpifja e bëri efektin e saj për të mbajtur njerëzit larg të sëmurit, po gjithë bota e kuptoi që Petro Luarasi vdiq i farmakosur.(*)
(*) Një fakt tjetër provon se tim atë e farmakosën. Gjatë kthimit nga Erseka, hipur mbi mushkën e Kozo Dhimës, villte përmbi qafën e saj. Të nesërmen ngordhi edhe mushka, që qe e shëndetshme e bënte përmbi 15 napolona asaj kohe.

Sali Butka dhe Spiro Bellkameni të cilët ndodheshin në mal me çetat e tyre, erdhën fshehurazi në shtëpinë e të vdekurit për ngushëllim dhe biseduan rreth katilëve që duhej ta paguanibn me kokë vrasjen e mikut të tyre. E shoqja e Petros iu lut me lot në sy: ’’Aman veç gjak jo, se i kam fëmijët të vegjël!’’( )
(*) Populli ia ruajti kujtimin Petros dhe nuk i harroi bashkëfajtorët. Më 1920, kur Kolonja hyri nën administratën shqiptare, patriotët kërkuan dhe bënë që doktor Janulis të shporrej prej Ersekës nën akuzën si bashkëpunëtor për vrasjen e Petros. Ndërsa Pet Prodani, agjenti kryesor i dhespotit të Kosturit dhe i xhonturqve, i lidhur ngushtë me ta si vegël për zhdukjen e Petros, mbrohej nga bejlerët dhe e ndjente veten aq të sigurtë sa njëherë kur ra fjala për vdekjen e Petros u mburr duke thënë: ’’Miqtë e Petros e muarrën vesh se unë jam më i madh se Perëndia’’.
Aq e urrenin këta grekomanë Petro Luarasin, sa më 1926, pas rikthimit të Zogut, rrugës në të cilën Petro Luarasi pati shkuar i sëmurë dhe i kishin vënë emrin e tij, ia hoqën tabelën, dhe në listën e gjatë që u pregatit prej bashkisë së Korçës me rastin e 25-vjetorit të Indipendencës shqiptare ndërmjet gjithë atyre veteranëve dhe patriotëve mungonte emri i Petro Nini Luarasit, (Gazeta ''Drita'', nr. 207, 4 gusht 1937).
Kundër kësaj ''harrese'' njerëz të popullit dërguan protestën e tyre të fortë në gazetën zyrtare ’’Drita’’ të Tiranës. ( Gazeta ''Drita'' , nr.212 10.8.1937, f.3)
Shënim: ''Bëjmë me dije se në periudhën 12.12.1936-13.8.1945, Skënder Petro Luarasi, gjendej jashtë shtetit (në gusht 1937 në Spanjë) pra është i pabazuar çdo hamendësim se ''pikërisht ai'' është autori-anonim i kësaj proteste Nuk dihet se në ç'rrethana është ngjizur kjo ide që të vërë nderin e shenjtorit ortodoks Petro Nini Luarasi në duart e Skënder Petro Luarasit, '' të birit plangprishës, heretik e të indoktrinuar me internacionalizëm''.
Një nga dialogjet e mbajtur në provimet e shkollës shqipe në Korçë midis dy nxënësve shqiptarë dhe një nxënësi grekoman, i cili mburr antikat e Greqisë, mësuesi i shqipes e mbaron me fjalët:
Vëlla, ç’na duhen të teprat?
Nuk vështrojmë punët ne?
Grekët qofshin të vjetrit,
Për ne qoftë çdo e re.
Ai vdiq në luftë e sipër për të renë.
Kur vdiq i la së shoqes pesë lira borxh të cilat ajo i shleu duke shitur bagëti e drithë që t'ia mbante të pastër emrin. Fëmijëve nuk u la trashëgim talanta por karakterin e emrin e mirë.
Në kujtimet e tij Sali Butka shkruan: ’’Në qoftë se në Kolonjë do të ngrihet në kohën e ardhshme ndonjë përmendore për atë që e shpëtoi dhe e nderoi këtë vend, kjo përmendore duhet të jetë e Petro Nini Luarasit, që na zgjoi, na bashkoi e na lartësoi dëshirat e veprimet’’.( )
( )Mbas çlirimit, Kolonja ia ngriti bustinPetro Nini Luarasit dhe ia përjetësoi emrin në shkollën e Ersekës të cilën e pati ngritur që gjatë Rilindjes Kombëtare .
Epitaf i thjeshtë: ‘’Mësues i lavdishëm i shkollës shqipe’’.

[Brari]

flmn gimi 3 per keto postime qe ke bere me veprat e skender luarasit..

mir eshte ti lexojne te gjithe shqiptaret keto postime.. e te njohin me mire rilindasin e fundit.. sic e mendoj une.. profesor Skender Luarasin..

sa fat do kishim ne se ne shqiperine e mbas 1944-tres.. do ishte instaluar nje regjim demokratik.. ku do kishin liri krijimtarie e fjale dhe kokat e rralla si profesor Skender Luarasi.. me shoke..

Megjithate thone se.. profesor Skenderi nuk pushoj se theni fjalen e tij ashtu si e mendonte..



petrol ..vazhdo me tregue per babane tuaj..

nje vrejtje..

nicku te duket si emer i ndonje kompanie karburanti..

veri ndonje pike a shtoji ndonje germe qe te duket me bukur..

[petrol]

I nderuar Brari,
petrol d.m.th. ''burim energjie pozitive'' dhe çmohet si i domosdoshëm paçka se dikujt i është djegur karburatori ose i bën zhurmë skapamento.
Ju si ambjentalist i nderuar vazhdoni të mbillni lule e pemë.

[petrol]

Petro S. Luarasi

Vullnetarët shqiptarë në Brigadat Ndërkombëtare në Spanjë

”Të mbrosh lirinë e tjetrit, do të thotë; të mos pranosh pushtimin tënd.”


Marrëdhënie historike

Në marrëdhëniet historike të popullit spanjoll e atij shqiptar dallohen dy periudha me rëndësi të madhe edhe për vlerat ndërkombëtare. Së pari, vlerësohet bashkëpunimi i hershëm i mbretit spanjoll Alfonsi V (1396-1458) me Princin e Epirit Gjergj Arianitin dhe më pas me Gjergj Kastrioti-Skënderbeun (1405-1468) në luftën e tyre kundër pushtuesit osman gjatë mesit të shekullin XV. Historianë shqiptarë e të huaj kanë vlerësuar lart kontributin e Alfonsit V me drithë, municion dhe qindra ushtarë, shumë prej të cilëve ranë heroikisht krah shqiptarëve në mbrojtje të Krujës dhe në betejën e Beratit. Studjuesi Fan S. Noli ka theksuar se Alfonsi V ‘‘ishte miku më i ngushtë dhe mbrojtësi më besnik (i Skënderbeut), të cilin e kishte ndihmuar me dorë të hapur në disa raste kritike’’.

Ndërsa Skënderbeu e ndihmoi të birin e Alfonsit XV, Ferdinandin, në momente tepër të vështira, që të ruante kurorën atërore të Mbretërisë së Napolit dhe ‘‘ai i qëndroi mirënjohës tërë jetën Skënderbeut’’ duke e quajtur si ‘‘baba’’.

Vëllazërimi i popujve në Spanjë. Periudha e dytë e kontakteve historike midis dy popujve i takon pragut të Luftës së Dytë Botërore kur koalicioni nazi-fashist, pasi kreu puçin ushtarak në Marokun spanjoll, më 18 korrik 1936, nisi agresionin ushtarak kundër qeverisë legjitime spanjolle duke shkaktuar tragjedinë kombëtare, luftën e përgjakshme civile.

Thirrjes së Spanjës: ‘‘Popuj të botës, ndihmomëni! Fashizmi po më mbyt!’’ iu përgjegjën: ‘‘No pasaran!’’ ‘‘ (Fashistët) Nuk do të kalojnë!’’ të gjitha shtresat përparimtare të popujve anembanë botës.

Krahas vullnetarëve nga 53 vende, dhjetra antifashistë shqiptarë shtrënguan duart e zemrat në ‘‘Vatrën e vëllazërimit të popujve’’ dhe u betuan: ‘‘Vdekje fashizmit!’’ Për herë të parë në historinë e njerëzimit popujt nga e tërë bota, u solidarizuan në luftën kundër rrezikut të përbashkët fashist.

Gazeta ‘‘Përpara’’ e Korçës, në tetor 1938, shkruante: ‘‘Shumë djem të popullit lanë vëllezër e motra, prindër e fëmijë, i lanë nën terrorin e regjimit të urisë dhe ikën plot vullnet, plot zjarr, duke kaluar kufij shtetesh fashiste dhe erdhën këtu në truallin e përpjekjeve për lirinë e Spanjës dhe të botës nga rreziku i fashizmit ndërkombëtar’’.

Krijimi i Brigadave Ndërkombëtare

Tre muaj pas fillimit të rebelionit fashist, një delegacion vullnetarësh të huaj i përfaqësuar nga italiani Luigji Longo (Gallo), polaku Stefan Wisniewski dhe francezi Pierre Rebier, i ofruan qeverisë spanjolle ndihmë pa kushte dhe deklaruan: ‘‘Dëshërojmë vetëm që Brigadat Internacionale të konsiderohen si njësi të varura nga qeveria dhe autoritetet ushtarake spanjolle.’’ Më 22 tetor 1936, qeveria e Republikës Spanjolle vendosi të miratonte krijimin e brigadave ndërkombëtare. Në deklaratë çdo pjesëtar i tyre shprehej: ‘‘Gjendem këtu se jam një vullnetar për të dhënë dhe pikën e fundit të gjakut tim, për mbrojtjen e Spanjës, Lirisë dhe Botës mbarë!’’ Më 27 tetor 1936 batalioni i parë ndërkombëtar ‘‘Edgar Andre’’ niset nga Albacete në frontin për mbrojtjen e Madridit. Pas disa ditësh atij iu gjend në krah batalioni francez ‘‘Komuna e Parisit’’ dhe batalioni polak ‘‘Dombrovski’’. Kështu u formua e para brigadë ndërkombëtare (e emërtuar Brigada XI) me komandant gjeneralin Kleber dhe komisar Hans Beimler që u pasua shpejt nga të tjera batalione e brigada si ‘‘Telman’’,’’ Marsejeze’’, ‘‘Garibaldi’’, ‘‘Linkoln’’ etj. Kur Gjenerali Lukash, i paraqiti popullit të Madridit, Brigadën e Dytë deklaroi: ‘‘Kjo Brigadë do ta mbrojë qytetin tuaj sikur të ishte qyteti i lindjes së cilitdo vullnetari të saj. Nderi juaj është nderi ynë! Lufta juaj është lufta jonë! Salud Camaradas!’’

Vullnetarët shqiptarë

Kombi shqiptar u përfaqësua që në muajt e parë në këtë ‘‘vatër të vëllazërimit të popujve’’ me ushtarakë, infermierë, gazetarë e intelektualë, dhe, mbi të gjitha, me gruan e emancipuar, infermieren Justina Shkupi, e cila u shqua si asistente në krah të ‘‘doktorit të tre kontinenteve’’ Norman Betyn. Edhe poeti i ri Petro Marko do të nxitonte drejt Madridit të Lirisë, të cilit do t’i thurrte vargjet ‘‘Salud Madrid’’:

‘‘‘Madrid, o varr i tiranisë,

Madrid, o kulm i therorisë,

Madrid, llogore e vegjëlisë,

Madrid, kambana e Lirisë!’’

Në luftën antifashiste të Spanjës u bashkuan tërë ‘‘copëzat’’ e kombit shqipar: shqiptari geg e tosk, kosovari, dibrani, çami, arvanitasi dhe bashkëkombasi emigrant nga diaspora.

Ata u bashkuan pa dallim feje, gjinie, gjendjeje shoqërore e niveli arsimor apo ekonomik: punëtorë, fshatarë, tregëtarë, ushtarakë e intelektualë, me diversitete në bindjet politike: anarkistë, sindikalistë, komunistë, socialistë, socialdemokratë, patriotë nacionalistë dhe pa parti, gjithë ata që i bashkonte ideali antifashist dhe dinjiteti njerëzor.

Vullnetarët shqiptar në Luftën e Spanjës qenë njerëz të pjekur, objektivë në botëkuptimin e tyre politik, atdhetarë e humanë dhe nuk qenë aspak ‘‘mercenarë aventurë" apo ‘‘idealistë romantikë’’. Disa nga ata kishin braktisur arsimimin ndër shkolla e punën që u siguronte jetesën, kishin në ankth familjet: prindër, vëllezër e motra, disa kishin ‘‘braktisur’’ gratë e fëmijët duke lënë peng të fatit, vetë jetën e tyre, për një qëllim të shenjtë: të dërmonin fashizmin në ‘‘tokën e Don Kishotit’’, të ndërgjegjshëm se kështu shpëtonte edhe vendi i tyre nga pushtimi fashist.

Këto ndjenja i shpreh bukur vullnetari Mehmet Shehu në poemën ‘‘Adelante kamaradas!’’ (Përpara shokë!) e shkruajtur spanjisht më 1938, prej së cilës po shkëpusim strofën:

‘‘Këtu tek pragu betohem se jetën e bëj kurban

Për të mbrojtur ty, o Spanjë, për liri e për vatan’

Dhe nga plumbi n’u friksofsha ‘ mos i vafsha nënës gjallë:

Po u vrava, kërkomë plagën, jo në shpinë, po në ballë ‘‘

Ndërsa vullnetari Skënder Luarasi do të theksonte: ‘‘‘Asnjë popull tjetër nuk e ka kokën e tij më afër hanxharit të fashizmit se sa e ka populli shqiptar’Duke luftuar në frontin e Madridit, luftohet edhe në të gjithë frontin e Shqipërisë sonë. Aty po i përgatitet varri fashizmit italian, i cili është edhe kuçedra e popullit të Shqipërisë’’

Por këto pikëpamje ai i shpreh më qartë, si përgjegjësi i vullnetarëve shqiptarë, në artikullin programatik ‘‘25-vjet indipendencë’’ në revistën ‘‘Vullnetari i Lirisë’’, në nëntor 1937:

‘‘Përsëri po shkojmë drejt humbjes së plotë të pavarësisë së Kombit tonë; përsëri po ngrysemi në natën e robërisë e në ankthin e kohëve të errëta që ia ka përgaitur botës fashizmi barbar. Mbi kurrizin e popullit shqiptar Musolini po sheshon udhën e penetracionit romak në Ballkan. Shqipëria është në kthetrat e kuçedrës fashiste.’’

Ky parashikim vërtetonte atë që Konti Ciano do të shkruante në ditarin e tij rreth dy vjet më vonë:

‘‘14 shkurt 1939:’’’Duçja thotë se për Shqipërinë ( pushtimin e saj) duhet të priten dy ngjarje: mbyllja e çështjes spanjolle dhe nënshkrimi i aleancës me Gjermaninë’’.

‘‘28 mars 1939’Manifestime në Piazza Venezia për rënien e Madridit: Duçja shkëlqen. Duke treguar atlasin gjeografik të hapur në faqen e Spanjës, thotë: ‘‘Ka mbetur hapur për afro tre vjet, tani mjaft! Tani duhet hapur në një faqe tjetër’’. Ka në zemër Shqipërinë.’’

Frontit Popullor

Këta luftëtarë të lirisë e të progresit synonin që me përvojën e fituar në Spanjë, të krijonin frontin popullor antifashist edhe në Shqipëri ku të merrnin pjesë tërë forcat progresive pa dallim feje, krahine, ideje dhe gjendje ekonomike e sociale dhe të ndërtonin një shteti social për masat.

Në artikullin programatik ‘‘25 vjet indipendencë’’ shkruhet: ‘‘ ‘shtë ideja që të ngjallim Frontin Popullor edhe në Shqipëri. ‘ dhe të sigurojmë bashkimin në themel të nevojave demokratike dhe të zhvillimit nacional’ Përmes kësaj udhe duhet të kalojnë të gjitha fuqitë progresive të popullit,të gjithë patriotët dhe veteranët e kombit, e gjithë klasa e aristokratisë së rënë poshtë nga dynjallëku, të gjithë tregëtarët e dorës së mesme doemos të gjithë bujqtë e punëtorët,të gjithë, qofshin katolikë ose muhamedanë ose orthodhoksë’, dhe pa as më të voglën mungesë, e gjithë djalëria kombëtare përparimdashëse e Shqipërisë’Në këtë mes e me këtë qëllim s’ka asnjë shkak të na ndajë ne bijt e popullit; përkundrazi, mijra arsye na shtrëngojnë të bashkohemi dhe t’i japim dorën njëri-tjetrit’’’

Vullnetarët shqiptarët kishin edhe një synim madhor kombëtar. Ata shpresonin se po të fitonte Fronti Popullor dhe zgjidhja e drejtë e çështjeve nacionale në Spanjë, kjo do të shërbente si orientim edhe për zgjidhjen e çështjeve nacionale në Ballkan. Kështu ‘‘e drejta e vetvendosjes së kombësive, për autonomi deri në shkëputje’’ nuk do të mbetej thjesht një propagandë politike konjukturale.

Këtë qëndrim e kishte deklaruar edhe ‘‘L’Apasionarja’’, Dolores Ibarruri (me kombësi Baske) në qershor 1937.

‘‘Ne luftojmë për një republikë demokratike parlamentare të një tipi të ri, në të cilën tërë popujt e Spanjës të gëzojnë një liri të gjerë dhe të drejtën e vendimit për fatin e tyre’’’

Martirët e parë shqiptarë

Vullnetarët shqiptarë, me pjesëmarrje të gjerë në lidhje me përqindjen e popullsisë së Shqipërisë (prej rreth 800.000 banorë) u dallua për moralin e lartë dhe sakrificat.

Ata qenë ndër të parët që u përballën me armikun dhe u martirizuan që në korrik 1936, si p.sh oficerët Hamdi Kaja- Zagari dhe Feim (Nevruz) Veli Zagari nga Kolonja që qenë në shërbim të ushtrisë spanjolle. Ditën e plasjes së rebelimit, fashistët i kapën në rrethinat e Ceutës dhe së bashku me dy shokë bullgarë dhe disa oficerë të tjerë spanjpollë i pushkatuan meqë kundërshtuan t’iu bashkoheshin. Hamdiu la në Shqipëri gruan dhe dy fëmijë jetim, për idealin e tij, për shpëtimin e të gjithë fëmijëve të popujve. Shqiptarët qenë ndër të parët që u rradhitën në Brigadat Ndërkombëtare , si p.sh Zef Hoti, Kosta Dhimitri, Xhelal Cami, Ramiz Varvarica, Urfi Agolli që sapo erdhën nga Franca u radhitën disa në trupën franceze ‘‘Komuna e Parisit’’ dhe disa në kolonën italiane ‘‘Roselli’’. Më pas, nën shembullin e Xhemal Kadës , edhe pesë oficerë të tjerë shqiptarë , braktisën Akademinë Ushtarake të Torinos dhe nga mesi i janarit 1937, arritën në frontin e Lirisë. Që në përballjet e para me armikun u vra Zef Hoti, i pari dëshmor në radhët e Brigadës Garibaldi. Trimëria dhe heroizmi shqiptar, sidomos e martirit Asim Vokshi, la mbresa të pashlyeshme ndër kuadrot më të lartë të Brigadave Ndërkombëtare.





Revista ‘‘Vullnetari i Lirisë’’

Vlerësimi më i madh ndaj tyre qe dhënia e lejes për botimin e revistës ‘‘Vullnetari i Lirisë’’ në gjuhën shqip, me tirazh 5000 kopje, krahas pesë gjuhëve më të rëndësishme ndërkombëtare. (Për këtë ndihmoi puna profesionale e palodhur e kryeredaktorit Skënder Luarasit dhe e ndihmësit të tij Petro Marko dhe interesimi i hershëm i Asim Vokshit dhe Emrush Myftarit). Duhet pasur parasysh se për shkak të gjendjes materialo-teknike të diktuar nga kushtet e luftës shumë kombe me pjesëmarrje më të gjerë nuk e gëzonin këtë privilegj.

Botuesi i ‘‘Vullnetarit të Lirisë’’, S. Luarasi do të shkruante: ‘‘Revista u pregatit në një kthinë gjysmë të shkatërruar nga predhat e fashistëve dhe tipografia në të cilën u shtyp revista s’qe veçse nja dyqind hapa larg llogoreve prej nga fashistët i vërsuleshin Madridit’Ajo u shkruajt në dritën e raketave e të prozhektorëve dhe nën breshërinë e junkerëve e të kapronëve.’’

Komisari i Brigadave Internacionale, Luigji Longo - Galo, në përshëndetjen e tij për daljen e revistës do të theksonte: ‘‘Përpara, pas shëmbullit të shokut tuaj dhe tonit, togerit Asim Vokshi, i cili ra hero në Spanjë, në radhën e Brigadës Garibaldi!’’

Ai do të theksonte : ‘‘Edhe nga Shqipëria e vogël në tokë, por e madhe në histori për fisnikërinë e bijve e për luftëtat e bëra kundër shkelësve të huaj, kanë ardhur në Spanjë me duzina e me duzina luftëtarë që të pohojnë rishtazi me heroizmin e me gjakun e tyre dashurinë shekullore të popullit shqiptar për lirinë e pavarësinë e kombeve’Ata përtërijnë traditat e lavdishme të epopesë garibaldine kur shqiptarët nën flamurin e Garibaldit luftuan kundër uzurpatorëve të huaj dhe për bashkimin e indipendencën e Italisë’’

Një dokument i Ministrisë së Punëve të BrendshmeShqiptare njofton : ‘‘ ‘fletorja që botohet në gjuhën shqipe në Barcelonë dhe që drejtohet prej Skënder Luarasit, quhet ‘‘Vullnetari i Lirisë’’’ Luarasi po përpiqet me të gjitha mënyrat që të hyjë në Shqipëriu kjo fletore e kuqe’’’ . ( A.Q.SH, F.33-34, datë 24 Fruer 1938,2.3.1938, NR.214/III )

Në vijim, Ministria e Punëve të Brendëshme urdhëronte të gjitha prefekturat për të marrë të gjitha masat që kjo fletore të mos hynte në Shqipëri. Por megjithatë, me forma të ndryshme ajo hyri dhe u lexua ndër masat progresive shqiptare, brenda e jashtë vendit.

Kështu në një raport të Ali Kelmendit të titulluar: ‘‘Shokët qi janë në Spanjë dhe rivista ‘‘Vullnetari i Lirisë’’, ai shkruan:

‘‘Ka dy javë e ma qi rivista V. i L. (Vullnetari i Lirisë) na erdhi nga Spanja’

Dy copë të rivistës V. i L. u a kam dërgue.. Deri më tash kanë shkue në Spanjë nja 30 shqiptarë shokë e simpathizonjës.’’

(Shënojmë se burime të tjera dëshmojnë që pjesa më e madhe e vullnetarëve shqiptarë patën ardhur me dëshirën e tyre në Spanjë, shumica qenë të pavarur nga grupimet politike dhe numri i tyre varion nga 37 deri mbi në mbi 60).

Emisionet radiofonike në gjuhën shqipe.

Ngjarje e rëndësishme janë edhe transmetimet nga radio ndërkombëtare në gjuhën shqip. Që në janar 1937 pati nisur të përhapej nga Spanja zëri i lirisë dhe i së vërtetës në gjuhën tonë amtare. (Emisionet me tekst e zë u përgatitën nga Skënder Luarasi ) (Revista ‘‘Vullnetari i Lirisë’’ informonte se disa emisione shqip u dhanë nga Valencia e Barcelona, disa u bënë edhe nga radioja e Madridit.

Organi ‘‘Vullnetari i Lirisë’’ dhe emisionet radiofonike në shqip përmbushnin një mision tepër të rëndësishëm: sqaronin shqiptarët kudo në botë për luftën antifashiste në Spanjë, për rrezikun fashist që po i kërcënohej Shqipërisë, po dhe për programin dhe rolin e shqiptarëve përkundër propagandës fashiste që i cilësonte ‘‘aventurierë të kuq’’.

Parada e Barcelonës

Më 28 tetor 1938, tetëmijë vullnetarë të Brigadave Ndërkombëtare, u përshëndetën për të fundit herë me popullin spanjoll në Barcelonë, në një paradë madhështore ku morën pjesë edhe vullnetarët shqiptarë. Atje mungonin edhe shumë nga shokëve më të mirë që preheshin në tokën e Spanjës, të cilën e deshën sa vetë jetën. Mes tyre mungonin Zef Hoti, Urfi Agolli, Teni Konomi, Asim Vokshi, Musa Fratari, Ramiz Varvarica, Thimjo Gogozoto, Xhemal Kada, Daut Muço Podgorani, Xhelal Abaz Bajrami, (që tok me Hamdi e Fehmi Kolonjën, Kosta Dhimitër Liton, Ymer Pukën e të tjerë heronj të heshtur, u bënë kurbani që Shqipëria jonë i dha altarit të lirisë së kombeve në Spanjë.

Gjithë populli kishter dalë t’i përshëndeste me në krye përfaqësuesit e tij Presidentin e Republikës dhe L’Apasionarjan (Dolores Ibarrurin). Kur luftëtarët e lirisë marshuan atë ditë në Barcelonë, bulevardet e saj u shtruan me lule dhe sytë e popullit u mbushën me lot. Tok me marshet luftarake buçiti dhe muza e poetit Petro Marko:

‘‘Eshtë Bir i Popujve që zbret

Në Spanjën varr të robërisë,

Sulmon, këndon, dërrmon , buçet:

-Jam Vullnetari i Lirisë!’’

Në paradën madhështore buçiti ligjërimi i ‘‘Apasionaries’’:

‘‘Shokë të Brigadave Ndërkombëtare! Arësye politike dhe shtetërore, për të mirën e së njëjtës çështje për të cilën ju ofruat gjakun tuaj me bujari të pakufishme, na shtrëngojnë të kthejmë disa prej jush në vendet tuaja dhe në emigrim të detyruar’

Ju jeni historia. Ju jeni legjenda. Ju jeni shembulli heroik i solidaritetit dhe demokracisë në botë’O flamuj të Spanjës! I përshëndetni gjithë këta heronj! Përuluni para kaqë martirëve!’

Ne kurrë nuk do t’ju harrojmë. Dhe kur ulliri i paqes do të blerojë i gërshetuar me dafinat e Fitores, atëhere, kthehuni! Kthehuni tek ne dhe këtu do të gjeni atdheun’

Nata e fundit në Spanjë.

Grupi i fundit i vullnetarëve shqiptarë: (Skënder Luarasi, Mehmet Shehu, Mane Nishova, Zef Prela, Iliaz Pashaj e ndonjë tjetër), u largua nga Spanja në mesnatën e 12 shkurtit 1939. Në mes të dëborës në grykën e Perthusit, ndënjën bashkë dhe kuvenduan. Të trishtuar vunë re se kur qenë nisur vullnetarë për në Spanjën patën ikur prej atdheut veç e veç, ndërsa tani, qenë tok e kishin bërë një shkollë dy-tre vjeçare në luftë, kishin fituar eksperiencë dhe qenë të bindur se luftën finale do ta fitonin. Atë natë panë si në një vegim të bukur lëvizjen nacionalçlirimtare të popullit shqiptar.

Spanja nuk mund t’u shlyehej më kurrë nga mendja se u qe rënjosur me gjakun e derdhur për liri në llogoret Kasa del Kampo, El Prado, Manzanares, Madrid, Jarama, Terueli, Blekhite, Kaspoe, Fuente del Ebro ku qenë martirizuar edhe bijtë më të shtrenjtë të Shqipërisë dhe popujve të botës mbarë, më të dashurit e më të mirët shokë, më trimat e më besnikët. Ata u thërrisnin brezave nga thelbi i zemrës: ‘‘Më mirë të vdesësh në këmbë se të jetosh përherë i gjunjëzuar’’.

Ndërkohë u provua se ‘‘Çdo grusht që merrte demokracia spanjolle shoqërohej në Europë me fitore të tjera të fashizmit. Mbas thyerjes së frontit të Aragonës erdhi okupacioni i Austrisë, mbas ndarjes në dy pjesë të Spanjës së lirë, erdhi aneksimi i Sudeteve, mbas rënies së Madridit marshimi mbi Pragë dhe okupacioni i Shqipërisë’’

Në luftën antifashiste të popullit shqiptar u shquan si drejtues ushtarakë dhe kuadro të shtetit mjaft nga luftëtarët e Spanjës si Mehmet Shehu, Hulusi Spahiu, Mane Nishova, Veli Dedi etj. Tashmë emri dhe vepra e ‘‘Bijve të Lirisë’’ qëndron në krye të historisë së antifashizmit shqiptar ku ndrijnë , krahas emrave të 15 dëshmorëve ‘‘Heronjtë e Popullit’’ Asim Vokshi, Musa Fratari, Ramiz Varvarica, Xhemal Kada.



Përbyllje

Dëshëroj t’i mbyll këto shënime modeste për ‘‘Bijtë e Lirisë’’ me fjalët e Skënder Luarasit:

‘‘Për shërbimin që i solli populli spanjoll çështjes së pavarësisë së kombeve; për mësimin që u dha Spanja vullnetarëve të lirisë për të shpëtuar më vonë popujt e tyre nga zgjedha fashiste; për ndihmën që u dhanë spanjollët demokracive për të fituar luftën kundër fashizmit ndërkombëtar; për këto dhe për shumë shkaqe të tjera duhet t’i jemi borxhlinj. Spanja kryelartë i flet heshtur ndërgjegjes së popujve, u flet atyre që kthehen prej kampeve të vdekjes, atyre që sapo kanë zbritur prej maleve me flamurin e lirisë në dorë; na flet të gjithë neve që e kemi fituar tani indipendencën, që t’i jemi mirënjohës edhe Spanjës në vatrën e së cilës lindi vëllazërimi i popujve ‘Të moçmit dikur mburreshin duke thënë: ‘‘Et in Arkadia ego!’’( ‘‘Unë kam qenë në Arkadia!’’) Të sotmit krenohen: ‘‘Edhe unë qeshë në Brigadat Internacionale!’’(*)


Petro Skënder Luarasi

(*) Referat i mbajtur në seminarin Petro Marko, ‘‘Hasta la Vista’’ dhe ‘‘Brigadistët shqiptarë në Luftën Civile të Spanjës’’, i organizuar më 9.11.2007 nën kujdesin e Ambasadës Spanjolle.

Vullnetarët antifashistë shqiptarë
Asim Vokshi
Daut Muço Podgorani
Emrush Myftari
Emin Agolli (Ruzhdi Emini)
Fehmi Muço
Faik Dardha
Hamdi Zagari - Kolonja
Hulusi Spahiu
Ibrahim Kurani
Iljas Pashaj
Justina Shkupi
Kosta Dhimitri
Kosta Kollumbi
Mane Nishova
Mehmet Shehu
Musa Fratari
Nevruz (Feim) Zagari
Petro Marko
Qamil Sherifi
Ramiz Varvarica
Sabri Lumani
Skënder Luarasi
Stevens Thanasi (Thanas Janketa- Stevenson) nga Greqia
Stefan Duni
Shaban Basha
Teni Konomi
Thoma Rushano (Tom Russiano)
Thimio Gogozoto
Urfi Agolli
Veli Dedi
Xhafer Miraku
Xhelal Bajrami -Çami
Xhemal Kada
Omer Puka
Zef Hoti
Zef Prela
Zihni Murati
George Raisis arbëresh nga Greqia
Niko Plaku etj.
‘’Christian’’ , (komisari politik i kompanisë 12 i Batalionit10, Brigada XIV)
Listë e dokumentuar nga një Relacion i Skënder Luarasit më 3.11.1938.

[petrol]

I nderuar relator,
Krahas materialeve që ju kam dërguar këto ditë, në adresën webmaster@forumishqiptar.com sapo kam dërguar edhe disa fotografi të Skënder P.Luarasit të cilat mund t’i përzgjidhni për t’i vendosur në këtë temë ose mund të hapni një temë tjetër. Do të dëshëroja që këto foto të përmblidheshin edhe në një vend për të përkujtuar 110- vjetorin e lindjes së S.Luarasit (19.1.2010)
Me përshëndetje,
Petro S. Luarasi (Petrol)

[petrol]

Skënder Petro Luarasi (1900-1982)
Album fotografik
Përgatiti: Petro S.Luarasi


1. Skënder P. Luarasi , nxënës në Robert Kolegj, Stamboll, Turqi, 1912
Rreshti i parë, i pari nga ana e majtë

2.Skënder P. Luarasi , nxënës në International College, Springfield Mass, ShBA

3. Skënder P. Luarasi, mësues i letërsisë në gjimnazin shtetëror, Shkodër, 1935.
Midis nxënësve. Rreshti i dytë, i pesti nga ana e majtë. (I teti: Qemal Stafa)