AMBO, beteja ballkanike e naftës

[PORTI_05]

AMBO, beteja ballkanike e naftës

Shkruan : Ervin Qafmolla

Ndërtimi i naftësjellësit AMBO, i cili prek tre vende të Ballkanit, po përpëlitet ndërmjet vështirësive teknike dhe sabotimit politik. Së fundmi, konkurrenca ndërmjet AMBO-s – ndryshe Burgas-Vlorë – dhe naftësjellësit tjetër, Burgas Aleksndropolis, është intensifikuar publikisht nga plani teknik në një plan politik. Ky naftësjellës është pjesë e Korridorit 8, një projekt i hartuar nga administrata Klinton. Si i tillë ai ka ngjallur reaksionin e Rusisë dhe qarqeve filo-sllave në rajon, në një kohë që edhe mbështetja europiane ka qenë shumë modeste. Tubacionet fillojnë nga porti i Burgasit në Bullgari, ku është treminali i hyrjes së naftës, kalojnë nëpër Maqedoni dhe parashikohet të përfundojnë në terminalin përmbyllës në Gjirin e Vlorës. Problemi është se në çdo hallkë të projektit, bëhet fjalë për naftën e Kremlinit. Këtu hyn në skenë gjiganti rus i naftës LUKoil, i cili tradicionalisht ka mbështetur projektin greko-ruso-bullgar, Burgas-Aleksandropulis. Ky i fundit, gjithashtu nis nga Burgasi i Bullgarisë, por anashkalon Maqedoninë dhe Shqipërinë për të përfunduar në Aleksandopolis të Greqisë. Distanca e këtij projekti paraqitet më e gjatë, dhe kostot më të larta, por nga ana tjetër, ai shmang dy vende të cilësuara pro-amerikane – Shqipëria dhe Maqedonia – dhe kufizohet tërësisht në enklava orthodokse.
Përgjithësisht, projekti filo-sllav ka qenë më i shpejtë në ritmet parapërgatitore se konkurrenti i tij AMBO. Aktori kryesor i kësaj mbështetjeje është LUKoil. Para dy javësh, një nga zv.presidentët e kompanisë ruse zhvilloi në Tiranë një takim sekret me Kryeministrin Sali Berisha dhe ministrin e Ekonomisë, Tregtisë dhe Energjetikës, Genc Ruli. Tema e diskutimit ishte projektet energjetike në rajon, ku AMBO nuk mund të mos përfshihej. Nga ana tjetër, këto fërkime diplomatike konsumohen në një kohë që fati i Kosovës është në qendër të përplasjes më të fundit Lindje-Perëndim.
Perandoria e naftës
Kompania AMBO, me qendër në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, është iniciatore e projektit të naftësjellësit me gjatësi 576 milje ose rreth 913 kilometra, i cili do të transportojë naftën bruto të Rusisë, Azerbajxhanit, Kazakistanit dhe Turkmenistanit. Tubacioni i propozuar me diametër 35'’, fillon nga porti bullgar i Burgasit dhe mbaron në portin e Vlorës. Ai do të ketë një prurje 750 fuçi në ditë. Gjatësia e tubacionit do të jetë rreth 913 km (576 milje), me pesë pompa për pompimin e naftës bruto drejt Vlorës. Pajisjet kryesore inxhinierike dhe materialet do të merren nga kompanitë e mirënjohura dhe që kanë një eksperiencë të provuar në prodhimin e tubacioneve të këtij dimensioni. Instalimi do të kryhet nga kompanitë lokale, të cilat kanë përvojën e nevojshme, pasi janë marrë për një kohë të gjatë me instalimet e tubacioneve. Ata do të kenë asistencën e specialistëve me të njohur për këto procese. Pajisjet tokësore të naftësjellësit do të lidhen me sistemin SCADA, çka përfshin edhe lidhjet zanore. Ky sistem do të mbajë nën kontroll kompjuterik gjithë naftësjellësin me terminalet. Sistemi detar do të lidhet me radiot e marinës. Projekti do të mundësojë transportimin e 40 milionë tonëve naftë në vit, por do të varet edhe nga kërkesat ekonomike. Naftësjellësi AMBO do të kalojë edhe në tokën shqiptare, dhe nga ky investim Shqipëria parashikon që të përfitojë rreth 50 milionë dollarë në vit. Sipas Ovkarov, Bullgaria po punon në mënyrë aktive në të dy projektet.
Krahasuar me tankerat, ai është më i favorshëm, gjë që pritet të sjellë afrimin e investitorëve. Projekti synon të japë mundësinë për porte alternative lidhur me transportin e naftës ruse dhe asaj të Kaspikut që normalisht shkon përmes ngushticës së Bosforit.
Nje element i rëndësishëm i naftësjellësit lidhet me kompaninë që do të gëzojë aksionet e tij. Bëhet fjalë për degën britanike të ndërkombëtares Hulliburton Energy, e cila do të drejtojë punimet me asistencën dhe mbikëqyrjen e Agjencisë Rajonale të Zhvillimit (TDA). Agjenci të tilla financohen nga Shtetet Bashkuara për të mbështetur projekte me interesa amerikane të përfshira në to, dhe janë konsideruar kurdoherë si Kalë Troje për të minuar investimet europiane në Ballkan, duke i zëvendësuar ato me investime amerikane.
Marrëveshjet e naftësjellësit
Kompania AMBO gjatë viteve 2000-2002 ka zhvilluar takime intensive në dy drejtime; së pari, janë takimet në zyrat qendrore të kompanive të naftës dhe bankave ndërkombëtare në Londër dhe në Amerikë; së dyti, diskutimet direkte me kompanitë e ndryshme nacionale dhe internacionale të prodhimit të naftës në rajonin e Kaspikut dhe të Detit të Zi. Në këtë kuadër interes kanë paraqitur takimet me përfaqësuesit e kompanive Exxonobil Corporation, BP-Amoco, Texaco, Chevron, Unican, Coneco, që e shikojnë me mjaft interes përfshirjen në projektin AMBO. Por këtë projekt do ta mbështesë gjithashtu “US Overseas Private Investment Coorporation” (OPIC) & First Bank me qendër në Boston, si dhe BERZH-i europian, që do të investojnë 30% të kostos së tij.

Naftësjellësi rival
Naftësjellësi greko-bullgaro-rus, Burgas-Aleksandropolis, ka bërë një tjetër hap përpara, duke afruar datën e fillimit të punimeve. Ndërkohë, projekti paralel AMBO, që kalon nga Shqipëria, është ende në fazën e deklaratave politike. Vetë përfaqësues të AMBO-s kanë deklaruar se Burgas-Aleksandropulis është një projekt-reaksion i AMBO-s. Kjo ka ndodhur në të njëjtën ditë, kur Kryeministri bullgar, Sergei Stanishev, deklaronte mbështetje të plotë për naftësjellësin AMBo, gjatë takimit me homologun shqiptar. Sipas Stanishev, Bullgaria e shikon këtë projekt si pjesë të korridorit tetë, si një punë strategjike për gjithë rajonin.
Por, naftësjellësi që kalon nëpër Shqipëri, ka edhe probleme të tjera. Siç tha edhe Stanishev që, projekti të jetë i suksesshëm, duhet që të sigurohen dy elementë, përveç mbështetjes nga qeveritë. I pari është furnizimi me naftë dhe i dyti, konsumatorët. Sipas Kryeministrit bullgar, konsumatorët janë, por projekti mund të jetë i suksesshëm vetëm nëse do të ketë naftë të mjaftueshme që të kalojë përmes tij.
Sipas Stanishev, Bullgaria beson se me rritjen e kërkesës dhe të një prej prioriteteve të BE-së për të diversifikuar furnizimin me energji, mund të jetë e lehtë si politikisht, ashtu dhe ekonomikisht. Ai ka deklaruar se të dyja qeveritë po punojnë në këtë drejtim. Stanishev ka theksuar se AMBO nuk është vetëm një projekt rrugor, por ka disa elementë: atë rrugor, hekurudhor, të energjisë, gazit dhe naftës gjithashtu.
Ndërkaq, deklaratat zyrtare këmbëngulin se ndërtimi i naftësjellësit AMBO nuk do të “zbehet” nga konkurrenti i tij, Burgas-Alexandropolis. Këtë qëndrim e bëri këtë javë të ditur këtë javë, ministri bullgar i Energjisë, Rumen Ovcharov, në një intervistë të dhënë për agjencinë rajonale “Energyobserver”. “Bullgaria është shumë e interesuar në ndërtimin e naftësjellësve në Ballkan, megjithëse na kanë akuzuar se ne nuk kemi vendosur ende ndërmjet naftësjellësve AMBO dhe Burgas-Alexandropolis”, tha ministri bullgar.
Ai tha se, Bullgaria kontrollon lehtësirat kryesore të infrastrukturës, terminalin universal Burgas, sepse do të jetë pika ku nafta si për portet e Alekxandropolis dhe Vlorës do të kalojë pikërisht këtu. “Ndërkohë po zhvillohen negociata nga të tria palët, të cilat pritet të finalizohen në muajt e ardhshëm”, - ka thënë ministri bullgar i Energjisë, Rumen Ovcharov.

Kundërsulmi amerikan
Disa muaj më parë, ekspertët e tre shteteve përkatësisht Maqedonisë, Shqipërisë dhe Bullgarisë, firmosën një draftmarrëveshje ku përcaktoheshin të gjitha detyrimet ndërmjet palëve. Ndërkohë, për të nxituar realizimin e këtij projekti, të tria shtetet ranë dakord që nga data e firmosjes së këtij memorandumi, kompania është e detyruar që brenda 3 vjetësh të përfundojë ndërtimin e naftësjellësit, në rast të kundërt, procedurat për ndërtimin e naftësjellësit do të rinisin nga e para. Ky memorandum do të hyjë në fuqi pas miratimit të dokumentit nga qeveritë përkatëse.
AMBO (Albanian-Macedonian-Bulgarian Oil Pipeline Corporation) firmosi një memorandum mirëkuptimi, në gjysmën e dytë të vitit 2000, me qeveritë e Bullgarisë, të Maqedonisë dhe me ministrin e atëhershëm shqiptar të Ekonomisë dhe Privatizimit Mustafa Muçi. Ky i fundit e firmosi memorandumin me AMBO-n gjatë një vizite në SHBA. Marrëveshja, e cila është nënshkruar nën mbikëqyrjen e Agjencisë Amerikane të Tregtisë dhe Zhvillimit (TDA), i siguronte AMBO-s të drejtën për të qenë e vetmja kompani që do të lejohet të ndërtojë naftësjellësin Burgas-Vlorë, ngritja e të cilit ishte parashikuar kohë më parë. Naftësjellësi prej 913 kilometrash, i cili niset nga Burgasi, në bregun e Detit të Zi të Bullgarisë dhe përfundon në Adriatik, në portin e Vlorës, ka nevojë për 1.13 miliardë dollarë për t’u realizuar. Fond të cilin AMBO-ja, sipas burimeve të brendshme të kompanisë, edhe pse nuk e ka siguruar tërësisht, është në rrugë të mirë për t’u plotësuar. Nafta që do të përshkojë tubacionet e AMBO-s do të sigurohet nga Rusia, Azerbajxhani, Kazakistani dhe Turkmenistani, duke pasur destinacion përfundimtar tregjet e Europës Perëndimore dhe të Amerikës Veriore.
Naftësjellësi transballkanik me kapacitet 750 000 fuçi në ditë është gjithashtu pjesë e planit të “Korridorit 8”, i sanksionuar nga Këshilli i Ministrave të Transportit i Bashkimit Europian.

Ferguson: AMBO vetëm në Vlorë
Gjatë vizitës që bëri në Shqipëri, Ted Ferguson, president i projektit AMBO, ndonëse nuk e hodhi tërësisht poshtë, mundësinë e gjetjes së një vendndodhjeje të re për ndërtimin e terminalit portual për naftësjellësin, theksoi se “nuk mund të mendohet një vend më i përshtatshëm se Vlora”. Ai pranoi se qeveria i ka kërkuar të shihet mundësia e ndërtimit të terminalit detar në Seman dhe Porto Palermo. “Më është përmendur në disa raste. Nuk kam qenë në këto vende, por duhet që ekspertët të shkojnë në këto zona dhe të shohin thellësinë e ujit, vendndodhjen, hapësirën, nëse është e mjaftueshme për naftëmbajtëset e mëdha”, sqaroi Ferguson. “Sa më shumë flas për një terminal eksporti, aq më shumë krijoj perceptime në mendjet e njerëzve dhe do të preferoja më shumë që ata, në vend të perceptimeve, të kishin njohuri për çka propozojmë”, theksoi ai. “Pra, kjo qeveri ka disa ekspertë që janë të ndryshëm nga ata të mëparshmit. Në takimet që kam pasur këto ditë me përfaqësues të qeverisë shqiptare, më është dashur të shpjegoj se ku jemi, mënyrën se si arritëm deri këtu dhe arsyet pse jemi në këtë stad”, tha presidenti i AMBO-s.
Ferguson u shpreh se ishte e natyrshme që një qeveri e re të ekzaminojë se çfarë ka ndodhur në qeverinë e mëparshme për sa i përket lejeve. “Pra, kjo qeveri ka disa ekspertë që janë të ndryshëm nga ata të mëparshmit. Në takimet që kam pasur këto ditë me përfaqësues të qeverisë shqiptare, më është dashur të shpjegoj se ku jemi, mënyrën se si arritëm deri këtu dhe arsyet pse jemi në këtë stad”, tha presidenti i AMBO-s. Ai shtoi se ishte në dijeni që ka pasur protesta mjedisore, kundër AMBO-s dhe të tjera projekteve, në gjirin e Vlorës. “Kjo është e kuptueshme. Ne duhet t’u shpjegojmë qytetareve dhe qeverisë, pse duhet të ndërtojmë në Vlorë. Duhet të jemi të gatshëm t’u përgjigjemi të gjitha pyetjeve dhe dyshimeve”, tha Ferguson. Ai u shpreh se deri tani asnjë nuk ka parë vërtet se çfarë do të ndodhë në gjirin e Vlorës, duke shtuar se deri tani gjithçka ka qenë perceptim, i cili duhet shndërruar në realitete. “Qeveria, ndërkohë kërkon të gjejë arsyen pse kemi zgjedhur Vlorën, na ka kërkuar të shohim vende të tjera, gjë që e kemi bërë. Kur të nisim vlerësimin mjedisor paraprak, nuk do e bëjmë vetëm për Vlorën, por për disa zona të tjera dhe të gjithë këtë informacion do e mbledhim bashkë, do shohim aspektin ekonomik dhe praktikalitetet në aspektin e inxhinierisë dhe do të shprehim rekomandimet tona se ku duhet të vendoset terminali i eksportit”, tha Ferguson.
Gjasat që Shqipëria të ofrojë një vend tjetër të përshtatshëm për të ndërtuar terminalin e AMBO-s, janë shumë të vogla. Naftësjellësi, i cili do të sjellë naftën e Detit Kaspik nga Porti i Burgasit në Bullgari, përmes Maqedonisë dhe Shqipërisë, ku del në gjirin e Vlorës (sipas projektit), kërkohet të ndërtohet për të furnizuar tregjet e perëndimit. Studimi (konfidencial) i fizibilitetit të AMBO-s, i kryer nga “Brown&Root”, dhe që ka kushtuar rreth 1 milion USD, përmend vetëm gjirin e Vlorës, si një dalje e mundshme në det, kështu që inspektimi i bregdetit nga ekspertët e shoqërisë do të jetë praktikisht formal, pasi Shqipëria, sipas këtij studimi, nuk ofron porte të tjera të përshtatshme. Shqipëria, siç e pranon edhe presidenti i AMBO-s, dikur edhe vetë drejtues i “Brown&Root”, dega britanike e “Halliburton”, përfiton vetëm 30 milionë dollarë në vit, si pagesë direkt për transitin. Por, nga ana tjetër, Ferguson shton se vendi ynë do të përfitonte edhe më shumë në punësimin e mijëra shqiptarëve direkt apo indirekt në terminalin e AMBO-s, si dhe të ardhurat nga aktiviteti furnizues që i nevojitet terminalit. Gjithashtu, Ferguson shton se vendi ynë mund të bëhet aksioner në këtë projekt, nëse e mbështet atë.

Ervin Qafmolla

SipërEmail Printo

[PORTI_05]

Bullgaria tradhton, AMBO merr thikë mbas shpine

Konsorciumi greko-bullgaro-rus, "Transbalkan Pipeline" merr të drejtën për të shfrytëzuar portin e Burgasit


Projekti për ndërtimin e naftësjellësit AMBO, i cili parashikohet të kalojë përmes Bullgarisë-Maqedonisë dhe Shqipërisë, duket se ka marrë një thikë mbas shpine, pas nënshkrimit të marrëveshjes trepalëshe mes Rusisë, Bullgarisë dhe Greqisë, më datën 7 shkurt. Presioni i Rusisë bëri që Bullgaria të tërhiqet nga pozicioni i saj fillestar, lidhur me dy naftësjellësit që do të kalojnë përmes saj. Kremlini ka detyruar qeverinë e Sofjes të firmosë shfrytëzimin e portit të Burgasit nga konsorciumi greko-bullgaro-rus dhe jo nga konsorciumi që do të administrojë naftësjellësin AMBO, siç ishte parashikuar. Agjencitë greke të lajmeve zbuluan se pengesa kryesore që mbajti peng nënshkrimin e marrëveshjes për ndërtimin e naftësjellësit, Burgas-Aksandropolis ka qenë pikërisht naftësjellësi AMBO dhe angazhimi i Bullgarisë për të vënë në dispozicion të këtij projekti të gjitha kapacitetet e portit të Burgasit. Sipas agjencive bullgare të lajmeve, marrëveshja e nënshkruar më datën 7 shkurt mes Greqisë, Bullgarisë dhe Rusisë, parashikon shfrytëzimin e hapësirës portuale të Burgasit nga kompania ndërtuese dhe më pas menaxhuese e naftësjellësit "Transbalkan Pipeline". Kjo pikë e marrëveshjes duket se ka rrëzuar shqetësimin e vendeve në fjalë dhe veçanërisht të Rusisë për kërcënimin real nga projekti tjetër konkurrues "AMBO", i cili do të transitonte naftën nga porti i Burgasit drejt bregdetit jugor të Shqipërisë. Përveç kësaj, nëpërmjet një rregullimi ligjor u ra dakord që kompanisë menaxhuese të naftësjellësit Burgas-Aleksandropolis t‘i jepet në përdorim për 99 vjet toka mbi të cilën do të ndërtohet projekti. Kjo pengesë u tejkalua edhe pse ligji bullgar nuk lejonte transferimin e pronësisë shtetërore të rëndësisë së veçantë, në kompani të huaja. Në bazë të marrëveshjes së arritur më 7 shkurt pritet të nënshkruhen edhe 3 marrëveshje të tjera, të cilat do të konfirmojnë përbërjen e konsorciumit që do të shfrytëzojë naftësjellësin, ku 51 për qind do të administrohet nga rusët, 24,5 për qind nga bullgarët dhe 24,5 për qind nga grekët.