Pluralizmi i rrezikuar

[Ujku'80]

Nga Nard Ndoka

Proçesi i reformës zgjedhore, edhe pse i mangët e gjysëmile gal, me sa duket po mbërrin drejt aktit final: miratimit të ligjit të ri zgjedhor, të cilin as publiku, as shoqëria civile dhe as shumica e politikanëve nuk e dinë konkretisht se si do të jetë. Flitet ndërkaq se ka një pakt midis PD dhe PS për miratimin e këtij ligji të ri, flitet se do të ndryshohet sistemi zgjedhor, flitet se do të bëhen ndryshime në Kushtetutë, flitet se ky ligj do të jetë proporcional rajonal, flitet për lista të mbyllura, por konkretisht, asgjë e saktë nuk mund të thuhet definitivisht, përderisa ne nuk kemi një draft të ligjit të ri të propozuar dhe përderisa, në komisionin parlamentar të ngritur për këtë çështje nuk ka asnjë veprim konkret. Reforma zgjedhore, deri tani ka mbetur në kuadrin e deklaratave mediatike të z.Kastriot Islami, i njohur si shpikësi dhe arkitekti i “dushkut” elektoral, një prej deformimeve më të shëmtuar të proçesit zgjedhor dhe Ilir Rusmalit, juristit më të çuditshëm, që ligjin e ka kuptuar gjithmonë si një instrument për t’u përdorur në intriga politike, respektivisht përfaqësues të PS dhe të PD për reformën elektorale.
Paratia Demokristiane, që e ka ndjekur me shqetësim të veçantë të gjithë këtë proçes, e angazhuar për një reformë reale zgjedhore, ka kërkuar prej kohësh bashkëpunimin, jo vetëm midis partive parlamentare pjesëmarrëse në koalicionin qeverisës, por edhe një bashkëpunim më të gjërë, duke e shtrirë këtë në spektrin opozitar me të gjitha partitë parlamentare në opozitë. Për fat të keq deri tani kjo kërkesë e jona është neglizhuar, jo vetëm në bashkëpunimin e hapur e transparent pozitë, opozitë, por edhe në bashkëpunimin brenda partive pjesëmarrëse në koalicionin qeverisës. Tryeza e partive të maxhorancës qeverisëse, e kërkuar prej nesh, ende nuk është mbledhur, pavarësisht premtimeve pozitive dhe garancive të dhëna konfidencialisht nga z. Berisha. Me sa duket proçesi i refromës zgjedhore është përqëndruar në bashkëpunimin PD-PS, në konsensusin e arritur në “kafene” midis tyre, duke shmangur nga pjesëmarrja të gjitha partitë e tjera politike, çka përbën deformimin e parë serioz të reformës zgjedhore. Prej këtej lind eshe dyshimi se këto dy parti po përpiqen të miratojnë një ligj që do të sigurojë monopolin politik të këtyre dy partive, duke shmangur konkurrencën e ndershme politike dhe duke kufizuar të drejtat dhe liritë politike të qytetarëve. Eshtë kjo arsyeja që ka shkaktuar një çarje të thellë midis LSI-së dhe PS-së në spektrin e majtë, por që ndërkohë, ka krijuar dyshime serioze edhe brenda partive pjesëmarrëse në koalicionin qeverisës.
E them që në krye të herës, se reforma zgjedhore është një domosdoshmëri për të shmangur të gjitha devijimet dhe deformimet e proçesit zgjedhor që janë vërejtur gjatë këtyre shtatëmbëdhjetë viteve të fundit. Ne, si Parti Demokristiane, mbështesim totalisht kryerjen e një reforme zgjedhore, e cila do të sjellë si produkt të saj një ligj zgjedhor, që garanton votën e lirë të qytetarëve, shprehjen e vullnetit të tyre të lirë politik, që pasuron vlerat e pluralizmit politik dhe garanton standardet demokratike në Shqipëri. Por, në start të proçesit të kësaj reforme, ne duhet të analizojmë edhe shkaqet, se përse zgjedhjet në Shqipëri gjatë këtyre viteve të tranzicionit, kanë qenë problematike, të kontestuara dhe kanë sjellë një rezultat të deformuar. Është e qartë se nëse nuk i evidentojmë këto shkaqe dhe nuk nxjerrim arsyet e vërteta të deformimeve të proçesit zgjedhor, ne nuk mund të hartojmë një ligj që të garantojë një proçes të ndershëm zgjedhor. Dhe së pari, kur duam të marrim në analizë historinë jo të lavdishme të zgjedhjeve në Shqipëri, duhet të analizojmë sistemin zgjedhor, meqenëse tani po këmbëngulet me të madhe për ndryshimin e tij, “duke ia varur në qafë” sistemit që kishim të gjitha të këqijat e zgjedhjeve. E vërteta është se sistemi elektoral që kishim, pra sistemi maxhoritar i korrektuar me proporcional, është një sistem demokratik, i sprovuar në shumë vende. Ka qënë klima e dhunshme dhe konfliktuale politike dhe tendenca e vazhdueshme e dy forcave kryesore politike, PS dhe PD përgjegjëse për deformimin e proçesit zgjedhor dhe jo sistemi elektoral shkaktar për cilësinë e keqe të zgjedhjeve. Përkundrazi, nëse kultura politike dhe kultura demokratike e partive dhe e qytetarëve do të kishte qenë në ato standarde që është sot ne vendet demokratike, ky sistem ua garanton qytetarëve lirinë e zgjedhjes në një proçes të mirëfilltë demokratik. Por PD, më parë dhe PS në zgjedhjet e viteve 1997 dhe 2001 krijuan klauzola për të deformuar proçesin, duke e dhunuar në mënyrë flagrante votën e qytetarëve. Ky deformim i ideuar politikisht dhe i zbatuar me mjete të dhunshme, çoi në kontestimin e vazhdueshëm të zgjedhjeve, në mbajtjen të ndezur të konfliktit permanent politik dhe në kritikat e vazhdueshme të ndërkombëtarëve.
Megjithatë, pavarësisht deformimeve si “dushku elektoral”, dhuna në qendrat e votimit, pasaktësia e listave të zgjedhësve, apo mungesa e dokumenteve identifikues, në këto vite kemi një progres të demokracisë në vend, një zgjerim të pluralizmit politik dhe një rritje të ndjeshme të lirive politike të qytetarëve dhe lirive të tjera të individit. Në këto kushte u krijuan alternativa të reja politike të besueshme, siç është ajo demokristiane, republikane apo reformatore në spektrin e qendrës së djathtë, apo Lëvizja Socialiste për Integrim në krahun e majtë, duke neutralizuar disi autoritarizmin që gjenerohej nga dy partitë kryesore, në proçesin e vështirë të shkëputjes së partive politike shqiptare nga praktikat autoritariste dhe trashëgimia totalitariste e së shkuarës. Në këtë kontekst këto parti janë një pasuri e vërtetë e pluralizmit politik dhe një garanci për progresin demokratik të vendit.
Teza se këto parti janë të dëmshme, të tepërta, të panevojshme dhe se duhet vështirësuar me ligj ekzistenca e tyre është një tezë sa e gabuar aq edhe e rrezikshme për demokracinë e pakonsoliduar shqiptare, tezë që sot fatkeqësisht mbrohet e serviret nga politikanë të tipit Islami apo Rusmali. Nëpërmjet kësaj teze synohet të kufizohen liritë politike të qytetarëve, të varfërohet pluralizmi politik dhe të përjetësohet binomi PD - PS, si mundësi e vetme zgjedhjeje për qytetarët e Shqipërisë. Këtë projekt, arkitektët e tij, po përpiqen ta realizojnë nëpërmjet ndryshimit të sistemit elektoral, duke kaluar nga sistemi maxhoritar i korrektuar me proporcional, tek sistemi proporcional rajonal me lista të mbyllura, apo tek sistemi proporcional i pastër me lista të mbyllura dhe nëpërmjet neneve të veçantë të këtij ligji të ri që me sa duket po përgatisin në tavolina të fshehta PD dhe PS.
Sigurisht, edhe sistemi proporcional i pastër apo rajonal, është një sistem demokratik, që funksionon normalisht në shumë vende, të cilat tashmë kanë institucione të konsoliduara dhe kulturë politike dhe demokratike të konsoliduar. Megjitatë, ky sistem i vendosur në kontekstin shqiptar, në kontekstin e realitetit tonë politik, krijon disa vështirësi serioze, të cilat nuk mund të kalohen në heshtje.
Së pari, ne vijmë nga një trashëgimi negative politike, nga një shoqëri e dhunshme totalitariste. Megjithë progresin e bërë në këto vite, reminishencat e së shkuarës janë ende të forta, sidomos për atë kontigjent që vjen nga hierarkia e shtetit totalitar dhe e partisë që e krijoi këtë shtet. Është ende shpejt për ne që të miratojmë ligje që grumbullojnë pushtet të pakufizuar në durat e individëve të veçantë të cilët në këtë rast janë kryetarët e partive. Nëse kthejmë kokën pas dhe analizojmë zhvillimet politike të këtyre viteve ne shikojmë se disa prej partive që sot kanë peshë të veçantë në arenën politike shqiptare, janë krijuar nga mungesa e demokracisë së brendshme në PS dhe në PD, nga autoritarizmi i kryetarëve të tyre, por edhe si tendencë për të evoluar dhe ecur më shpejt se sa mentaliteti i kryetarëve të këtyre dy partive. Sistemi proporcional që propozohet, i kthen kryetarët e këtyre dy partive në zotër të gjithëfuqishëm, që vetë hartojnë lista të mbyllura dhe vetë emërojnë deputetë, cilin t’u teket, duke krijuar një parlament të ngjashëm me këshillin bashkiak të kryeqytetit, siç vërente me të drejtë një analist. A na duhet ne një parlament i ngjashëm me këshillin bashkiak të kryeqytetit tonë Tiranë, ta zëmë? Politikanët, por edhe qytetarët duhet të gjykojnë me gjakftohtësi rreth produktit që mund të sjellë reforma elektorale që po përflitet, përpara se të ndodhemi para faktit të kryer.
Së dyti, nëpërmjet këtij sistemi dobësohet qendrueshmëria e qeverisjes sepse vetë koalicionet politike dhe aleancat bëhen më të paqendruueshme. Ne kemi një shembull klasik për këtë, Ialinë, e cila vazhdimisht ka vuajtur nga mungesa e stabilitetit të qeverive të saj, të krijuara e të rrezuara njëra pas tjetërs, duke e konsumuar vetëm në raste të rralla mandatin qeverisës.
Së treti, nëpërmjet këtij sistemi kemi një dobësim të lidhjeve të politikës me elektoratin dhe një rritje të indiferencës së elektoratit për proceset politike, duke ulur ndjeshëm pjesëmarrjen e qytetarëve në vendimmarrje.
Së katërti, nëpërmjet sistemit proporcional krijohen eleita fallco politike, qe nuk varen gjithaq nga vota e elektoratit, dhe nuk përfaqësojnë realisht shtresat e papullatës dhe interesat e tyre jetikë, duke kijuar një hëndek të ndjeshëm midis qytetarëve dhe parlamentarëve.
Së pesti, dhe çka është gjithashtu po kaq e rrezikshme, është tendeca për të vështirësuar me ligj konkurencën e ndershme të partive të tjera, qofshin këto edhe aleate e bashkëpunuese të dy partive që kanë qenë protagonistet kryesore në këto shtatëmbëdhjetë vjet, pra të PD dhe të PS. Eleminimi i këtyre partive nëpërmjet një skeme të kamufluar në ligjin e ri zgjedhor, dhe në emër të reformës zgjedhore, është oguri më i keq që është përfolur gjatë këtyre ditëve. Në gjykimin tim politik, por edhe në gjykimin e Partisë Demokristiane, ne na duhet një ligj zgjedhor që të shmang parregullistë që kanë çuar në manipulimin e proçesit zgjedhor, na duhet një ligj që pasuron liritë politike të qytetarëve, një ligj që pasuron realisht konfiguracionin politik të elektoratit shqiptar dhe tendencat e zhvillimeve demokratike të tij. Hartimi dhe miratimi i një ligji të tillë, nuk varet gjithashtu nga sistemi zgjedhor që zgjedhim, maxhoritar të korrektuar me proporcional siç e kishim, apo proporcional, sepse të dy sistemet janë demokratikë.
Në fund të fundit çfarë synojmë ne nëpërmjet reformës zgjedhore?
Zgjedhje të lira dhe të ndershme, të cilat janë guri i themelit për ndërtimin e një shteti demokratik, janë ato që krijojnë qeverisjen legjitime dhe sigurojnë legjitimitet për institucionet. Dhe njëkohësisht duam garantimin në ligj, me aq sa është e mundur, që rezultati i zgjedhjeve të shprehë vullnetin real të zgjedhësve. Partia Demokristiane, si një forcë politike e interesuar për ligjin dhe vlerat themelore të demokracisë dhe në respekt të lirive themelore të individit, është e angazhuar që të japë ndihmesën e saj në këtë reformë, shumë të rëndësishme për vendin. Është kjo arsyeja pse ne kemi kërkuar dhe kërkojmë me këmbëngulje që kjo reformë të kryhet me konsensus sa më të gjërë dhe me pjesëmarrjen e të gjithë faktorit politik shqiptar, duke hequr dorë përfundimisht nga praktikat e imponimit dhe të përjashtimit, që krijojnë një kosto të rëndë për demokracinë ende të pakonsoliduar dhe venë në pikëpyetje arritjet e deritanishme të pluralizmit politik. Këtë kërkojmë ne, si demokristianë, asgjë më shumë!