A adhurojnė muslimanėt perėndinė e hėnės?
Pėrgėnjeshtrimi i kėtij miti me anė tė dėshmive etimologjike.
Nga Mohd Elfie Nieshaem Juferi
Pretendimet e tė krishtėrėve se fjala Allah () ėshtė emri i zotit tė hėnės, bazohet nė shkrimet e Dr. Robert Morey, i cili pėrmend njė gjė tė tillė nė librin e tij Pushtimi Islam. Gjithsesi, ata (pėrfshi kėtu edhe Dr. Morey) po luajnė njė lojė jo shumė tė menēur. Shkrimet e Dr. Morey nuk janė gjė tjetėr veēse mendimet e njė shpikėsi fashist perėndimor dhe qė, fillimisht nuk kanė qenė tė destinuara pėr njė publik tė gjerė. Pavarėsisht nga kjo, dėshmia e tij pėr njė perėndi hėnore, tė ashtuquajtur Allah i bėn po aq dėm fesė sė tij sa edhe Islamit. Sipas tij, bota semite para-islamike (jo vetėm Arabia) ishte vendi ku ardhurohej gjerėsisht njė perėndi apo perėndeshė e hėnės, e quajtur Allah. Nė kėtė rast, problemi me spekullimet mbi perėnditė e periudhės para-islamike nga bota semite ėshtė fakti se ēdo shkrim qė i paraprin ardhjes sė Islamit, i paraprin gjithashtu edhe futjes sė shenjave diakritike nė gjuhėt semite. Pse pėrbėn problem njė gjė e tillė? Po, sepse, nėse dikush pretendon se ka zbuluar nė Palestinė, Siri apo Liban dėshmi tė njė perėndie tė hėnės tė quajtur Allah, ky pretendim vlen edhe pėr hyjnitė pėrkatėse, si tė Krishtėrimit, ashtu edhe Islamit. Pėr herė tė parė, fjala Zot nė Bibėl pėrmendet nė Gjenezėn 1:1, ku thuhet:
B'reshit bara ELOHIM et ha-shama'im, V'et ha-arets.
Nė fillim, Zoti krijoi qiejt dhe tokėn.
Ndėrkohė qė tė krishterėt kanė abuzuar gjithmonė me fjalėn "Elohim" (), oratorėt e ndershėm hebrej pranojnė qė kjo fjalė e vjetėr, qė do tė thotė Zot, ka njė histori qė ne nuk e dimė. Hipoteza e shumėsit tė nderimit mund tė jetė njė shpjegim i mundshėm i faktit qė fjala ėshtė nė shumės, por, me sa duket kjo ka qenė e panjohur edhe pėr oratorėt e hershėm hebrej (si misionari ēifut, I cili, sipas Kuzarit, ka konkuruar me muslimanėt dhe tė krishterėt pėr konvertimin mbretit tė Khazarėve nė shekullin VIII). Megjithatė, ėshtė e vėshtirė qė kjo fjalė tė pėrkthehet me fjalėn zotat, meqenėse nė tekstin nė hebraisht, folja krijoj zgjedhohet nė njėjės. Pavarėsisht nga kjo, (Elohim) ėshtė shumėsi i rrėnjės sė fjalės qė do tė thotė Zot, , (eloh).
Megjithatė, nėse dikush do tė gjente fjalėn (eloh) nė njė shkrim tė gdhendur nė paleo-hebraishten, aramaikishten, apo nė ndonjė nga shkrimet nabateane, ajo do tė mund tė shqiptohej nė shumė mėnyra tė ndryshme, pa shenjat diakritike tė cilat do ta udhėzonin lexuesin drejt shqiptimit tė duhur. Ky kombinim shkronjash (qė mund tė shqiptohet alah) ėshtė rrėnja e foljes betohem ose bėj njė betim, po ashtu edhe folja hyjnizoj ose adhuroj, siē mund tė shihet mė poshtė:
[1.]
Hyjnizoj, adhuroj
Zot
Hyjni
Qė i ngjan Zotit
Zot, gjykatės
Vetė rrėnja e ka origjinėn nė njė rrėnjė mė tė vjetėr, el, qė do tė thotė Zot, hyjni, fuqi, forcė, etj.
Pra, njė nga fjalėt themelore nė hebraisht qė do tė thotė Zot, (eloh), mund tė shqiptohet fare mirė alah pa shenjat diakritike. Nuk ėshtė ēudi qė fjala Zot nė aramaikisht[2] ėshtė (alah). Kjo fjalė nė njė formė shkrimi standarde () , ose nė formėn e shkrimit Estrangela () , gėrmėzohet alap-lamad-heh (ALH), qė korrespondojnė pikėrisht me shkronjat e fjalės hebraike eloh. Aramaikishtja ėshtė e lidhur ngusht me rrėnjėn mė tė vjetėr tė fjalės Zot, eel.[3]
Fjala Zot nė arabisht, Allah () , gėrmėzohet nė mėnyrė shumė tė ngjashme dhe ka lidhje tė largėta me fjalėn mė tė pėrgjithshme pėr emrin hyjni, (ilah). Tani mund tė vihen re qartė lidhjet e dukshme gjuhėsore dhe etimologjike mes fjalėve pėrkatėse pėr emrin Zot nė kėto gjuhė tė afėrta semite (p.sh. Allah, Alah, dhe Eloh qė lidhen pėrkatėsisht me fjalėt Ilah, Eel dhe El). Kėshtu qė, si pėrfundim, nėse tri-teistėt njėgjuhėsh duan tė pretendojnė se Allah/Alah ishte emri i njė perėndie tė hėnės dhe se adhurimi i njė hyjnie tė tillė ėshtė njė praktikė vulgare pagane, atėherė do tu duhet ti flakin Biblat e tyre nė koshin e plehrave pėr arsyen e thjeshtė se edhe nė tekstin e saj pėrmendet kjo hyjni. Po kėshtu, atyre do tu duhet tė mohojnė Jezusin pėr faktin se i ėshtė drejtuar njė versioni tė kėsaj hyjnie ndėrsa ishte i kryqėzuar (sipas Biblės).
ثshtė interesant fakti se ka prova nga burime tė krishtera qė vėrtetojnė qartė sa mė sipėr.
[4]
elah, zot. Kjo fjalė aramaike i korrespondon fjalės hebraike eloah. ثshtė njė emery i pėrgjithshėm i Zotit nė paragrafet nė aramaikisht tė Dhiatės sė Vjetėr dhe ėshtė njė fjalė e pėrafėrt me fjalėn allah, emri arab i Zotit. Kjo fjalė ėshtė pėrdorur gjerėsisht nė Librin e Ezdrės dhe pėrmendet jo mė pak se 43 herė mes Ezdra 4:24 dhe 7:26. Aty, kjo fjalė i referohet Zotit tė hebrejve, pavarėsisht nėse folėsi a shkruesi ishte hebre apo jo. Kėshtu, guvernatori i provincės Pėrtej Lumit (d.m.th, nė perėndim tė lumit Eufrat) i ka folur mbretit Darius pėr shtėpinė e tė madhit Zot (Ezra 5:8). Po kėshtu, edhe Kiri udhėzoi Sheshbazarin, guvernatorin, qė tė ndėrtohet shtėpia e Zotit: nė Jeruzalem (Ezra 5:15).
Nė librin e mėsipėrm thuhet se Ezra dhe Profeti Daniel e quanin Zotin e tyre Elah. Paragrafi i mėsipėrm ėshtė mė se i mjaftueshėm pėr tė hedhur poshtė pretendimet e tė krishterėve tė devijuar, sipas tė cilėve Allahu ėshtė zoti hėnė. Sepse, po tė ishte Allahu zoti hėnė, atėherė kė adhuronin Ezra dhe Danieli?
Pėrfundim
Mendimtari panteist/budist Brett Neichin ka thėnė se tė krishterėt janė hebrej tė reformuar por qė nuk janė tė vetėdijshėm pėr kėtė. Dhe vėrtet, njė pjesė e madhe e Krishtėrimit i ka rrėnjėt nė botėn semite, e megjithatė ithtarėt e kėsaj feje janė tė famshėm pėr interpretimet qė i bėjnė besimit tė tyre nga kėndvėshtrimi i botės europiane. Dhe kjo ėshtė arsyeja pse ata pėrpiqen tė gjejnė gabime nė njė fe qė pranon ekzistencėn e tė njėjtit Zot qė besojnė edhe ata; kjo ėshtė arsyeja pse ata, nė mėnyrė tė gabuar, pretendojnė se Eloh, Alah dhe Allah janė zota tė ndryshėm.
Dhe sigurisht, vetėm Zoti e di mė mirė!
Referencat
[1] Milon Ben-Y'hudaah, Ivri-Angli (Ben Yehuda's Hebreė-English Dictionary), tek fjala ALEF LAMED HEH (ALH)
[2] Sipas Lexicon qė mund tė gjendet nė http://www.peshitta.org.
[3] Sipas Robert Oshana's Online Introduction to Basic Assyrian Aramaic, qė mund tė gjendet nė http://learnassyrian.com.
[4] W.E. Vine, Merrill F. Unger, William White Jr., Vine's Complete Exposition Dictionary, Thomas Nelson Publishers, Nashville, TN, 1996
Krijoni Kontakt