Agim Vuniqi: Faktet e Millosheviçit i injorova para syve te tij

[Ylldriti]

Mbahu nëno mos ke frik, se ke djemt në Amerik.

[AVuniqi]

Leopardi nuk ka lara

Prandaj loja me ligje kur nuk është qartësuar ende statusi politik i Kosovës, dhe politizimi i pronësisë krijon anarki pronësore-sa herë që ndërrohen subjektet politike ndërrohet edhe pronari, duke krijuar dilema të panevojshme për pronarin e vërtet, popullin-Kuvendin, dhe tendenca për shpronësimin e tokës pa pako adekuate ligjore paraqet një rrezik të madh të shpronësimit tokësor të Kosovës, dhe humbjen definitive të pasurisë natyrore në pjesën veriore të Mitrovicës, nuk bëhet pra fjalë për “cracked eggs” (ve të thyera).
Agim Vuniqi, Farmington Hills (avuniqi@gmail.com)
Kosova me territor dhe me kufij të qartë administrativ të bartur nga kushtetuta ish Jugosllave, ishte subjekt konstituiv i kushtetutshmërisë federale e pranuar unanimisht dhe me koncenzus të plotë nga themeluesit e saj, që përcaktonte ndarjet territoriale dhe kufijtë e brendshëm administrativ në mes të ish republikave dhe krahinave territoriale. Pra kufijtë administrativ të Kosovës ishin kufij të brendshëm të pranuar ndërkombëtarisht, të ndarë në vija të plota nga Serbia, që ishin të njohur edhe nga OKB-ja. Zhvillimi ekonomik i Kosovës ishte i mëvetësishëm, dhe përcaktohej politika investive-zhvillimore sipas parametrave real të politikës nacionale ekonomike (tetë njësitë federale), përmes programeve të projektuara investive të realizuara nga institucionet profesionale kompetente. Pronësia dhe titullari i pronës ishin probleme që u bartën dhe nuk u kapërcyen lehtë në Kosovën e pasluftës , fatkeqësisht për këtë nuk ishte asnjë vendim politik por as vullnet, prandaj edhe mosgatishmëria e subjekteve politike të trajtojnë këtë problematikë nuk do i lirojë aq lehtë nga fajësia historike. Si duket mos puna institucionale mbi dhjetëvjeçare, do të u kushtojë shumë rëndë qytetarëve, meqë subjektet politike të deri atëhershme konkretisht LDK-ja nuk kishte përgatitur asnjë projekt që do të qartësonte këtë lëmi, pas luftës. Mos shfrytëzimi i resurseve njerëzore, por edhe pa përgatitja profesionale e lidershipit që nuk përgatitën së paku një doracak udhëzues, shkaktojë pasoja të pariparueshme. U kuptua shumë keçë demokracia parlamentare ngase u keqpërdorë padrejtësisht vota, duke u shkelur të drejtat e qytetarëve. Prona shoqërore kategorizohej si pronë abstrakte-pa pronar (prandaj intervenoi administrata e UNMIK-ut duke themeluar “AKM-n”, për të administruar ndërmarrjet publike), edhe pse këtë fazë të tranzicionit e kaluan shumë lehtë shumica e shteteve në taborin ish komunist. Kërkesa e tanishme e ministrive që prona publike të privohet dhe të ngarkohet me pronar të ri rrjedhë nga koncepti i pronësisë në Amerike "goverment property", që aspak nuk i përgjigjet realitetit në Kosovë, as që mund të krahasohet institucionalizimi amerikan me atë të Kosovës, prandaj edhe rrjedhin keqkuptimet. Sistemi zgjedhor është krejt i ndryshëm nga ai evropian, jo vetëm që bazohet në sistemin presidencial, por edhe në ndarjen institucionale të pushtetit kabineti i kryetari-kongresi (dhoma e reprezentuesve dhe senati)-gjykata supreme, por që ka bazë edhe në agjencitë e ndryshme qeveritare dhe joqeveritare që janë profesionalisht të pavarura, por që financohen nga qeveria. Pra qeveria nuk financon projekte komerciale, qeveritë e shteteve janë të pavarura në realizimin e politikës ekonomike duke “pushuar” tatimet në tokë, për të tërhequr investitorët e mundshëm duke rritur kuotën e punësimit, duke zhvilluar biznesin e imtë përcjellës përmes kompanive kooperonte, udhëhiqet pra një politikë shumë e kujdesshme, bipartizane. Pyetja që shtrohet këto ditë për pronën publike dhe politika që pretendon të udhëhiqet nga ministritë, që ato ta mbikëqyrin dhe qeverisin atë është jo vetëm dashakeqe por është shkatrrimitare për Kosovën. Meqë çdo gjë në Kosovë tash për tash është në eter, nuk pranohet assesi që me pronën e Kosovës të menaxhojnë subjektet politike, apo thënë një grup njerëzish, meqë behet fjale për pasuri enorme, mund të shkaktojë konflikte të mëdha interesi. Meqë si kopje është marre SHBA duhet sqaruar se në Amerikë për çdo gjë funksionon institucioni i votës, dhe bordet nuk emërohen por ato i zgjedhin me votë, të gjitha institucionet publike shfrytëzojnë këtë mekanizëm, kuptohet kandidatët duhet të plotësojnë të gjitha parakushtet profesionale. Adresa e titullarit të pronës publike në Kosovë është Kuvendi i cili do të zgjidhte bordin menaxhues, ndërsa kontrollimi kryhet në baza ligjore. Pretendimet e politikanëve të përshpejtohet me realizimin e projektit të TC Kosova C, duke aplikuar zgjidhje ligjore të shtrembëta, ligji për shpronësim dhe kompensim i Kushtetutës së KSAK ( para vitit 1989), zhveshë pronarin e vërtetë juridik Kuvendin e Kosovës. Çfarë të thuhet nëse huazohet një ligj që bënë shpronësimin ndërsa në anën tjetër përbuzet koncepti organizativ i Elektroekonomisë themelues i së cilës ishte kuvendi i Kosovës, prandaj nuk ka pajtueshmëri sistemore nëse aplikohet një ligj inekzistent i nxjerrë nga Kushtetuta e Kosovës, e cila u atakua dhe u rrënua dhunshëm me tankse, me ndërhyrjen ushtarake të Serbisë por edhe nga mos reagimi me konsekuencë i deputetëve të atëhershëm. Meqë nuk figuron më fantazma Jugosllavi ka mbetur çështje debati e historianëve, prandaj edhe nuk mund të zbatohet ky ligj. Fundja prona publike dhe private është çështje shumë më e ndërlikuar, është çështje e rregullimit të brendshëm institucional, e përcaktuar nga sistemi politik dhe ekonomik, kapitalist apo socialist, varësisht nga politika sociale. Them këtë duke u bazuar në literaturën amerikane ngase p.sh. Gjermania, Suedia konceptohen si shtete socialiste, me një politikë të qartë sociale në nivel qeveritar, ku pronësia është e kombinuar në atë shtetërore dhe private. Prandaj loja me ligje kur nuk është qartësuar ende statusi politik i Kosovës, dhe politizimi i pronësisë krijon anarki pronësore-sa herë që ndërrohen subjektet politike ndërrohet edhe pronari, duke krijuar dilema të panevojshme për pronarin e vërtet, dhe tendenca për shpronësimin e tokës pa pako ligjore adekuate paraqet një rrezik të madh të shpronësimit tokësor të Kosovës, dhe humbjen definitive të pasurisë natyrore në pjesën veriore të Kosovës, duke ua rikujtuar burokratëve ministror dhe atyre lokal të Kastriotit se baseni i Kosovës, i pasur me 6,5 miliardë tonelata thëngjill, dhe ai i Dukagjinit me 3.5 miliardë tonelata, nuk është “cracked egg” vezë e çarë.. Çdo përpjekje në këtë drejtim ligjërisht është e pajustifikueshme, ngase gabimet nuk mund të përmirësohen. Tash për tash ka dilema dhe dyshohet që pas tërë kësaj qëndron UNMIK-u, dhe se funksionarët e lartë e ngusin këtë për të realizuar përfitime të mëdha financiare, ata kanë imunitet nga OKB-ja, dhe për çdo abuzim dhe keqpërdorim financiar nuk do të ndëshkoheshin, ata janë sot këtu nesër jo, ashtu siç bënë: menaxheri i PTK-së dhe ai i aeroportit, por edhe Joe Tischler, është kjo “bad domino” domino e keçe. Fundja çështja e resurseve natyrore është edhe kategori kushtetuese, dmth., janë të mira materiale të popullit, dhe për këto të mira lindin konfliktet dhe bëhen luftërat. Dhe resurset natyrore që janë bazë e rëndësishme e shtetësisë, nuk mund të shfrytëzohen përmes politikës ditore, ato janë pjesë e të ardhmes së Kosovës. Si duket politika e tashme është e interesuar ta bëjë shpronësimin e territorit të Kosovës, por edhe vdekjen e heshtur të banorëve të saj, ngase pa një politikë të qartë ambientale nuk mund të ketë edhe zhvillim, ngjyra e gjelbër është shumë më e fuqishme se ngjyra e tymtoreve të TC Kosova C.
Ndërtimi i Termocentralit Kosova C, i bazuar në rezervat e thëngjillit për djegie (pse jo për industrinë ushqimore), është megalomani komuniste, ishte ky projekt i paraparë viteve të 80-ta. Nuk ka zhvillim të ekonomisë se Kosovës dhe punësim impulsiv përmes ndërtimit të Termocentraleve Kosova C, por përmes zhvillimit të bizneseve të imta. Dhe fundja për shfrytëzimin e resurseve natyrore duhet të dëgjohet fjala e qytetarit. Po ajo (energjia) do të ishte çështja, dhe pasuria e të gjithë popullit, në qoftë se forcat politike në vend të ngjyrës së “hi” do të mendonin për ngjyrën e gjelbër. Madje do të ishte më mirë sikur të mendonin se si mund të nxitonin të vinin në lëvizje vendime të shumta qeveritare-parlamentare për të stimuluar prodhimin e etanolit, dhe bio-dizel-it si lëndë djegëse, të cilat në botë e në rajon gjithmonë e më shumë po zëvendësojnë produktet e naftës. Duke vepruar kështu me siguri do të kontribonin në pakësimin e halleve për agrarët (bujqit), dhe do t’i shërbenin më shumë mbrojtjes së ambientit. Shoferët dhe pronarët e makinave do të ankoheshin më pak për çmimet e larta të naftës. Papunësia do të ishte në numra më të ulët. E në fund fare “komisarët politikë” të koalicionit qeverisës do t’u tregonin zotërinjve Europianë se të paktën në këtë çështje kanë bërë diçka me “konsensus”. (Bashkimi Evropian i rriti standardet e kërkuara për bio-dizel-in nga 2% në 2005 në 5.75% në 2010.)
Në SHBA janë më shumë se 140 rafineri të etanolit që punojnë me kapacitet të plotë. 42 rafineri të tjera janë në fazën ndërtim-përfundimit. Ritmi i rritjes me 100% në vit e bën bio-diezel-in një nga industritë me një zhvillim të ngjashëm me atë të “High-Tek-ut” të dekadës së fundit të shekullit të XX-të. E gjithë kjo industri kontribuon jo pak në ekonominë vendase, dhe njëkohësisht në rënien e çmimit të naftës. E nxitur nga aprovimi i Paktit të Politikave të Energjisë (Gusht 2005), i cili do të stimulojë përdorimin e 12-14 milion ton bio-diezel në vit duke filluar nga viti 2012, industriaa e bio-diezel-it i dha ekonomisë Amerikane për vitin 2005, “1.9 miliardë dollarë të ardhura në taksa, dhe 153725 vende të reja pune.” http://www.ethanolrfa.org


Është krejtësisht e pakuptimtë që ministria të udhëheqë projektet, qeveria mund të mbikëqyrë zbatimin e ligjeve në baze të normativave gjegjëse përmes inspektorëve kompetent, pra nuk mund të jetë iniciues dhe projektues. Është e pakuptimtë që një grup njerëzish profesionalisht jokompetent (nuk behet fjale për profesionalizëm operacional-menaxhimin e prodhimit dhe mirëmbajtjen), bëjnë hapa të ngutshëm në këtë rrëmujë institucionale, për të shkatërruar të ardhmen e gjeneratave të ardhshme. Ministria për miniera dhe energjetikë angazhohet vendosëshmërisht që të destabilizon Kosovën me aranzhmane të dyshimta, duke mos përfillur procedurën delikate parlament-referendum. Kosova e ngarkuar me rezolutën 1244, pa status të sqaruar politik, sovran i së cilës është për momentin UNMIK-u, thënë ndryshe PSSP, mund të dëmtohet seriozisht meqë mund të shfrytëzohet keqas pa pasur të drejtën e riparimit ekonomik, dhe pa pasur të drejtën e arbitrazhit, ngase qeveria e Kosovës dhe ministria nuk janë subjekte të pranuara ndërkombëtarisht, dhe nuk janë të përfshira fare në strukturën organizative të OKB-së. Është pra e pakuptimtë intenca e “kaligulëve” ministror që përpiqen dhunshëm t'ia ndërrojnë njollat leopardit apo të deklarojnë botërisht se leopardi nuk ka njolla "Leopard does'nt have spots", me çfarë të drejte bëjnë atë. Së pari hartimi i strategjisë zhvillimore afatgjate për të cilën është angazhuar qeveria, duhet të ishte pjese e angazhimeve të institucioneve kompetente profesionale, deri sa përzgjedhja e agjensionit profesional të pavarur (kredibil) që do ta autorizonte ministria-qeveria, duhet të jep mendimin kompetent, pra qeveria kujdeset për zbatimin e ligjshmërisë dhe bënë inspektimin e përgjithshëm, në harmoni me ligjet vendore pjesë e korpusit të ligjeve evropiane? BE ka kriter të ashpër të legjislaturës për mbrojtje të ambientit të cilat janë kompatibile me kriteret e fokusura se mbrojtja e ambientit global është prioritet i një rëndësie të veçantë. Kjo është siguruar përmes rregullativës ligjore duke sforcuar zotimet e BE-së, për një zhvillim të pandryshuar, mbështetur në vendimin nr. 280/2004 EC i Parlamentit dhe këshillit Evropian të datës 11 shkurt 2004 lidhur me mekanizmin për monitorimin e emitimit të gazërave në “Community grenhouse” dhe për implementimin e “Kyoto protocol”. Meqë Kosova si shoqëri pretendon të jetë pjese e projektit të përbashkët evropian, apo jo, nuk mund të akcepohet një vendim i ngutshëm, të bëhen harxhime të palejuara buxhetore dhe në fund të dështohet, Kosova nuk është as nënshkruese e këshillit të Evropës juglindore për energjetike. Kjo nuk e obligon investitorin e mundshëm, e obligon qeverinë se ajo ndërton kornizën ligjore që harmonizohet me ligjet evropiane, por në anën tjetër duhet të kujdeset për kursimimin e resurseve natyrore për gjeneratat e ardhshme. Sa u është qartësuar qytetarëve ndërrimet globale të klimës dhe zvogëlimi i CO2 për vitet e ardhshme, deri në vitin 2020, sa është kohëzgjatja e shfrytëzimit të termocentraleve që shfrytëzojnë thëngjillin e pastër si lëndë djegëse sipas normave evropiane, ngase me kaq pak njoftime për popullatën është më tepër eksperiment qeveritar që do të thotë vdekje e ngadalshme e popullatës kosovare me një dendësi enorme të popullimit, është papërgjegjësi e pafalshme e të ardhmes se Kosovës. Pa shqyrtimin e tërësishëm të pakove ligjore të ambientalistëve të Kosovës, të mbështetura në ato të BE-së nuk bënë të lejohet kaq shpejt ky projekt aq i rëndësishëm dhe kapital. Nuk është mjaft të thuhet s’ka rrymë dhe të ndalet jeta. Sigurisht është i papranueshëm edhe refuzimi i paargumentuar, meqë BE-ja stimulon projektet për prodhimin e energjisë elektrike me thëngjill të pastër, por nuk bihen vendime kaq kruciale aq shpejt, dhe qytetari nuk mund të lirohet nga dyshimi se ka konflikt interesash, bile praktika e deritanishme dëshmojë skepticizmin e arsyeshëm, gjatë hapjes së tenderëve, duke u avulluar miliona euro, me çka e kanë merituar t’u besojmë. Me tregoni cili është roli i qeverise, ministrisë përkatëse, ambientalistëve, sindikatës dhe cili është roli i qytetarëve në rrethana të tilla? Ndoshta e tëra kjo nuk është vetëm mbështjellje e syve me fashë, në pikë të ditës, apo bashkëbisedimi i paralajmëruar me qytetarë “sa për ta larë gojën”, që ndryshe kuptohet si porosi “prashitni në ujë