Kryeipeshkvia Metropolitane e Shkodres

[NoName]

Kryeipeshkvia Metropolitane e Shkodrës

Gjush Sheldija (1902 - 1976)

Shkodër, 1957-1958


Vargu i ipeshkvijve dhe i arqipeshkvijve të Arkidioqezës së Shkodrës

Viti Arqipeshkvijtë
Rreth vitit 387 mbas Krishtit, Bassus (Basha)
431 Senecioni, mori pjesë në Konçilin e Efesit.
519 Andrea (Codrarum)
590 Shtjefni
598 Gjoni Skoritan nga Kreta.
601 Konstanti.
Prej vitit 601 deri në vitin 1141 nuk kemi kurrfarë dokumetesh; prandej për 541 vjet kemi një boshllëk në vargun e arqipeshkvijve të Shkodrës.

Viti Ipeshkëvij
1141 mbas Krishtit, Gjergji i Provincës së Tivarit
1199 mb. Kr. Pjetri Suarinensis
1251 mb. Kr. N.N.
1303 mb. Kr. Shtjefen Marini, i provinces së Tivarit
1325 (rreth) Pjetri II
1346 Marku, prift katolik i Tivarit
s'dihet viti, Marini
1367 Antini de Seluciis
1388 Françesku
1390 (rreth) Henrriku
1396 Andruini
1401 Kristofori
1401 Meliorini
1402 Progani
1407 Gjoni
1451 Emanueli de Kandja, domenikan
1459 Emanueli II
1465 Tade Paskalika, patric Venedikas
1467 Bartolome Barbadiku (Barbarigo) venedikas
1471 Françesk de Sanctis nga Padova, françeskan.
1492 Nikolla Lupus (Llupi)
1495 Nikolla Gravina. Nuk mujti me ardhë në seli, sepse Shkodra ra nën Turqit.
1511 Jakobi nga Netti, provincial i Sirakuzës.
1518 Pjetri de Gardona. Qëndroi në Monastirin e Shirqit.
1522 Hjeronimi de Carpo, françeskan.
1524 Anton Bakaria, domenikan, nga Ferrara. U shenjtnue, por nuk erdhi në Shkodër. Vdiq me 1543 dhe për 32 vjet selia mbeti bosh.
1575 Theodor Kalompsi, kanonik nga Ulqini.
1582 Pali nga Ladri, domenikan, prof. teologjie.
1590 Duka Armani, shkodran; xuni vend në Shirq, mbasi Katedralja e Shkodres u shndërrue në xhami. S'dihet viti, Andrea.
1622 Deda Andriasius, prej Popovit, françeskan.
1626 Benedikti Ursini, françeskan nga Popovi dalmatin. Qe edhe zevendes ipeshkëv i Lezhës.
1640 Françesku Kruta nga Budua, më 645 vdiq e u vorrue në Budve.
1646 Gregori Frassina de Novara, françeskan. Para se të shejtnohet ipeshkëv pat ardhë si misionar në Krasniqe së bashku me A.Kerubini nga Valona.
1656 Pjetër Bogdani nga Prizreni. Prej persekutimevet iu desh me u strukë në Juban e në Rrjoll. Ende sot Shpella e Jubanit dhe ajo e Rrjollit thirren nga populli "Shpella e Bogdanit". Prej vitit 1656 deri në 1671 mbajti zevendësimin e Arqipeshkvit të Tivarit. Më 1671 u zgjodh ipeshkëv i Shkupit. Vdiq më 1688.
1677 Deda Bobiç nga Budva. Më 1678-1679 mblodhi Sinoden Dioqezane. Në këtë kohë, simbas përshkrimit që ban, Kisha e Zojës qe shndërrue në Teqe Bektashish dhe me 1677 Shkodra kishte 15.000 katolikë.
1686 Andrea Galata nga arkidioqeza e Durrësit.
1690 Marin Grago, ipeshkëv i Kotorrit.
13.VIII. 1691, Ndoci Vladanji famullitar i Shkodrës; nësa ishte tue u zgjedhë për ipeshkëv, me urdhën të Sulejman Pashës, sundimtar i Shkodres qe mbytë.
1693 Anton Nigri (Zezaj) (Negri) nga Dajçi i Zadrimës, Vikar i përgjithshëm në Sapë. Qendrën e pati në Juban. Bani shumë Sinoda ku u morën shumë vendime. Më 1702, veshë me petka meshe si ipeshkëv që varë në pazar të Shkodrës, te Mandi i Tepes, për shpifje të një grueje të mallkueme prej tij. Ndej sa ditë i varun në lak, tue lëshue dritë trupi i tij. Qe vorrue në Shirq. Imzot Zmajeviqi, disa vjet mbrapa, nuk e gjet trupin e tij. Asokohe flitej se e kanë marrë e çue në Venedik.
1702 Anton Vladanji shkodran, selinë e pati në Barbullush dhe kishën e fshatit e bani katedrale. Vdiq e u vorrue në Barbullush më 1740.
1742 Pal Kampsi shkodran. U përpoq me duresë të pashoqe, për nderën e lirinë e kishës. Ma të shumten banoi në Shkodër. Për do kohë administroi kishën e Tivarit. Ndej 29 vjet në seli. Vdiq në Kastrat dhe u vorrue në kishën e katundit të Kastratit, ku ka vorrin që mban datën e vitin 1771. Të ejten e Madhe të vitit 1745, Imzot Pal Kampsi lëshoi mallkimet, të përmbajtuna me 19 pika kundra shpërdorimeve të martesës, kishës dhe klerit dhe njiherit ia ndalon meshtarëvet thanien e meshës natën e Këshnellavet në mjesnatë deri në të zbardhmen drite edhe rrëfimet mbas perëndimit të diellit.

Mallkimet:
Mallkimet që lëshon të Enjten e Madhe Ipeshkvi Imzot Pal Kampsi në vitin 1745;
Kjofshin mallkue ata që djegin shtëpinë e tjeter gja të huej edhe ata që të thejnë për inat shtëpinë e huej.
Kjofshin mallkue ata që vrasin xhakojt e hymë nder urdhnime.
Kjoftë mallkue kush ta zaptojë gjanë e kishës.
Kjoftë mallkue kush të marrin bijat, motrat, mbesat, sherbtoret e tjera gra jashtë fesë sonë.
Kjoftë mallkue kush grabitë vajzat, të vejat e tjera gra dhe kush të bahet shkak e ndihmë.
Kjoftë mallkue ai që mban dy gra.
Kjoftë mallkue ai që të marrin për grue të kunatën e të emtën e tjetër grue që s'e nep ligja.
Kjoftë mallkue ai që s´ven kunorë me prift të famullisë në atë natë që të martohet.
Kjoftë mallkue ai që shet të krishtenët e të krishtenat për robina.
Kjoftë mallkue ai që then testamentet e çartë fjalen e tyne.
Kjoftë mallkue ai që t´i shkaktojë idhnime priftenvet.
Kjofshin mallkue ata priftën që çohen në ndihmë të shekullarëvet a të turqvet dhe hyjnë me zaptue famullitë, edhe ata që më forcë të tyne o të tjetërkuj duen me mbajtë o me perzanë ata priftën që të kenë vendue ipeshkëvi.
Kjofshin mallkue ata gra e vajza që qesin barrën edhe ata që këshillojnë ose ndihmojnë për këtë punë.
Kjofshin mallkue ata o ato që bajnë mëni a lidhin njerëzit me kunorë për mos me ba fëmijë e për me i nda edhe ata e ato që qesin short.
Kjofshin mallkue ata që tue pasë të fejueme të bijën, të motrën e të mbesën për një të vdekun, ia japin përsëri të vëllait të këtij o dekë vajza e fejueme, ata i japin përsëri të motren.
Kjofshin mallkue ata që ndajnë gratë me kunorë e marrin të tjera. Kjofshin mallkue ata që e mbajnë o e ruejnë djalin e vajzën të fejueme në një shtëpi bashkë.
Kjoftë mallkue kush vaftë ndër darsma me ngranë e me pie.
Kjoftë mallkue kush e shet gjanë e kishës.
Kjoftë mallkue kush baftë motra në Tenzonë. Ashtu kjoftë.
Kujtim: Këshnellash kurrnji prift mos të thonë meshë natën pa zbardhë drita mirë e mos të rrëfejë natën as mbasi të prendojë dielli.
Ky mallkim i kje lexue popullit t'Ejten e Madhe prej vetë Ipeshkvit dhe mandej me radhë ndër të gjitha famullitë e dioqezës të Shkodres.
1771, Gregori Radovani (Ejllori), lindun në Shirokë më 1734. Me 20.II.1772 mbajti Sinodën dioqezane në Beltojë edhe ndër vjetët tjera. Ndej 16 vjet në Shkoder. Më 1787, si mori "Pallium", nësa ishte në Rrjoll në Kishën e të Shelbuemit, vojt në Tivar si Arqipeshkëv. Me 8.VII.1787 shuguroi në kishën e Shën Mërisë Magdalenë në Zarufë, Imzot Frano Poro tue pasë si ndihmës Imzot Ndre Logorecin, Ndue Logorecin, Ipeshkëv i Pultit dhe Pal Doden Abat i Mirditës. Në Tivar ndej tri vjet. Vdiq në Ankonë (Itali) me 1790, në moshën 56-vjeçare e qe vorrue në Katedrale. La dorëshkrime, shënime kronologjike.
1787 Françesk Borci lindun në Shkodër me 16.XI.1758. Në vitin 1791, me 11 korrik qe emnue arqipeshkëv i Tivarit dhe mori "Palium" në kishë të Shën Mërisë Magdalenë prej Ipeshkëvit Imzot Mark Kryeziut. Me 27.IX.1791 iu mbështet edhe Budva. Vdiq në Shkodër më 1823 dhe u vorrue në Rëmaj. Sundoi dioqezën me shumë zell e urtësi. 1791 Mark Kryeziu, shkodran. Vdiq me 24.I.1808.
1808 (28.X.) Anton Ejllori-Radovani, nga Shiroka. Nuk dihet a qe vëlla apo kushëri i Gregorit. Më 1796 figuron ipeshkëv i Sapës. Vdiq me 4.V.1814.
1814 Anton Dodmasej, shkodran. Kah viti 1808 figuron si ipeshkëv i Pultit. Vdiq me 22.VII. 1816 dhe u vorrue në Rëmaj.
1818-(rreth) Nikolla Muriqi nga Kallmeti. Qe Vikar i përgjithshëm i dioqezës së Lezhës. Me 26.V. 1818 qe shugurue Ipeshkëv. Vdiq me 15.II.1824 dhe u vorrue në Zarufë.
1824 Anton Bruçi nga Durrësi. Me 22.VI. 1831 vdiq dhe u vorrue në kishën e Barbullushit.
1832 (13.IV.) Benigno Albertini, raguzian, françeskan. Para se të zgjidhet ipeshkëv pat qenë provinçial i Françeskanëvet. Me rastin e vdekjes papritun të Imzot Pjetër Gjinaj (Xhuxha) ipeshkëv i Pultit i cili qe mbytë me sëpatë mbas kreje nga një xhakue i tij, nësa ishte tue ndejë në stol, bri votre, administroi dioqezan e Pultit. Më 1838 qe emnue ipeshkëv i Spalatos (Dalmaci), por vdiq me 24.VIII.1828 dhe u vorrue në Kishën e Shën Mërisë Magdalenë tej Bunës, ku ende sot shifet rrasa.

Epitafi mbi vorrin e Benignos (Alberti, ipeshkëv i Shkodres).

Vorri i Nderusciem
Benignos Albertinit Ypeschev Scodre
Decun me 24 ditne Gust 1828
Papa scejt ner Fretnij
Zgodh Ypeschev per sqyptarij
Albertinin Dobravichlij.
Chetu vorrue korbi i tij
Duell zani muer dheen
Në Arbenj schendriti feen
Dije te maze me urtij
Cherchoi scehre e malzij
Me se sya marifet
Ner nevoi te maze na u get
Nei ner nee giasct viet
E zzirri Roma me scue n'Splet
Me ymer caterzete nan vjet
Na braschtisi ne dech te vet
Corbin e tij me e nerue
Te gizz Scodra nne cam u ciue
Myll pasar per chet sebet
Gizz Vilajeti bani medet
Piter Bacchich ciracu i tij
Mee levdue sa duhet tij.

1839 Luigji Guglielmi nga Lissa, dalmatin. Pat qenë profesor në Jader (Zara). Në vitin 1843 qeveria turke nuk e la me kthye në Shkoder, sepse Kolegja e Seminarit Papnuer qe shembë me themel nga disa fanatikë. Në gusht 1843 erdhi tinzash e xuni vend në Kastrat, por iu desh me ikë. Xuni vend në Dalmaci e prej andej drejtonte punët e dioqezës. Me 27.V.1852 u emnue ipeshkëv i Veronës, por vdiq në Jader me 29.I.1853, pa mujtë me shkue në dioqezë.
1852 Gjoni Topich, nga Spalato, i lindun atje më 1790, françeskan,në Perugia e ma vonë në kuvendin e Shën Bartolomeut qe profesor. Me 19.I.1842, Gregori XIV e zgjodh ipeshkëv të Lezhës dhe administrator i Shkupit. Më 1847 u emnue administrator apostolik i Shkodrës dhe këtu xuni vend. Me 27.IX.1853 iu hoq Lezha dhe qe zgjedhë ipeshkëv i Shkodres. Me 7.IV.1858 bekoi gurin e Katedrales së Shkodres. Në tetor të vitit 1858 vojt në Romë.
Me 6. II. 1859 dha dorëheqjen e cila iu pranua. Ndej në kuvendin e Shën Bartolomeut në Romë e vdiq me 11.II. 1868. U kujdesue shumë për çashtjen e Seminarit Papnuer Shqiptar dhe mbledh ndihma për ndertimin e katedrales së Shkodrës; ndër të cilët Piu IX që dha 1000 (njëmijë)skuda. Në Shkoder ndertoi edhe vorret e Reja, që n´atë kohë populli i quejti "Vorret e Topiçit".
4.II.1859 Luigj Çurçija nga Raguza, lindë me 8.XII.1818, françeskan, sekretar i ipeshkëvit të Raguzës. Qe profesor fizike dhe matematikan n'Insitutin Filozofik. Në korrik 1853 qe provinçial i françeskanëvet. Papa Piu IX e zgjodh me 27.IX.1853 si ipeshkëv të Lezhës. Me 4.VI.1858 zgjidhet si ndihmës ipeshkëv i Shkodrës me të drejtë pasardhshmënie. Gjatë qëndrimit të tij vijuen punimet për ndertimin e Katedrales. Me 1865 u emnue Vikar Apostolik i Egjiptit, por ndej në Shkodër deri më 1866. Tue udhëtue për detë me shkue në selin e caktueme vdiq në anije dhe që hjedhë në detë trupi i tij. Pat pasë titullin e zgjedhun si arqipeshkëv Metropolitan i Shkodrës.

[NoName]

Arqipeshkëvij

26.II.1867 Karli Pooten, lindun në Teveren, afër Aquisgranë, dioqezë e Kolonjës-Gjermani me 17.I.1807. Studimet i kreu në Romë më 1832 qe çue monsinjor apostolik në Bullgari e Vllahi (Valski). Me 14.IV. 1844 qe shugurue ipeshkëv në Katedralën e Raguzës, si titullar i Mariones. Me 30.IV.1844 vjen si administrator i Tivarit. Sa qe atje, ndertoi shumë kishë e qela famullitare. Piu IX me 31.VIII. 1855 e emnoi arqipeshkëv i Tivarit dhe në tretën të dielle t'Ardhunit mori Pallium nga Imzot Saverini, në Tivar, në Kishën e Shënandout. Më 1857 ndërtoi kishën e madhe të Tivarit.
Me 26.IV.1867 erdhi në Shkodër, mbasi qyshë me 15.III. 1867 kishte nxjerrë lejen që Shkodra të kthehej si seli arqipeshkëvnore metropolitane. Më 1870 mori pjesë në Konçilin Ekumenik të mbajtun në Vatikan. Me 1.XI.1871 qe delegat papnuer dhe kryetar i Konçilit II Apostolik Kombëtar Shqiptar. Imzot Karl Pooten përfundoi Kishën e Madhe, shtoi numrin e xhakojve vetëndreqi shumë kishë e përfundoi shumë qela famullitare. Mbas 43 vjet ipeshkëv, vdiq në Shkodër me 14.I.1886 dhe u vorrue në Katedrale në atë vorr që qysh më 1884 pati ndertue per vedi dhe per pasardhësit.
Në funeralin e tij mori pjesë një shumicë dermuese e popullit nga të gjitha besimet, autoritetet e vendit dhe mbarë trupi konsullor i akredituem. Tue qenë se që nga viti 1879 nisi me vujtë e me tregue shenja dobësie mendore, qe ndihmue nga Imzot Pashko Guerini. Shuguroi këto ipeshkëvij:
Në Shkodër: Imzot Pal Dodmasej me 30.XI. 1857, tue pasë dy meshtarë asistenta; Imzot Dario Bucciarelli-n O.F.M. me 10.III. 1861, i pari që u shugurue në kishën Katedrale; Imzot Pal Berishën me 14.VI.1864; Imzot Gabriel Capaccio në kishën Katedrale me 8.IX.1867; Imzot Jul Marsilin në kishën Katedrale me 6.I.1874. 23.II.1886 Pashko Guerini, i lindun në Perocanio, dioqezë e Kotorrit. Këndimet i kreu në Kolegjen Ilirike; në vitin 1848 u shugurue meshtar dhe vojt në Romë ku mori doktoratin në teologi në Kolegjën Urbane. Mbasi ndej për pak kohë profesor etike në Kolegjën e Loretit, Për 29 vjet qe famullitar ndër katër famulli të Kotorrit. Me 6.V.1879 u zgjodh ipeshkëv i Pultit, shenjue si ndihmës arqipeshkëvit të Tivarit e të Shkodrës, nësa qe Karlo Pooten. Si erdhi në Shqipni qe zgjedhë vizitor apostolik për dioqezën e Lezhës. Si u sëmue Imzot Karlo Pooten, në vitin 1880 iu desh me drejtue krejt punët e arkidioqezat, deri sa më 23.XI. 1886 u zgjodh arqipeshkëv metropolit i Shkodrës. Me 15.V.1887 shuguroi Imzot Ndre Logorecin të cilin e pati ndihmës për afër një vit e që ma vonë u emnue arqipeshkëv i Shkupit. Mbas vdekjes së Imzot Ndre Logorecit, më 1892, në mars 1893 në Kishën e Seminarit Papnuer shuguroi Imzot Pashko Trokshin, si arqipeshkëv i Shkupit. Me 20.I.1901, në Kishën Katedrale të Shkodrës, shuguroi Imzot Lazër Mjedën të cilin ma vonë e mbajti si ndihmës që nga 1905-1909.
Me 30.IV.1905, shuguroi Imzot Leonard Dedën, ipeshkëv i Lezhës e së mbramit me 29.X.1905 shuguroi Imzot Serreqin, atëherë Ipeshkëv i Sapës.
Mbajti Sinoda trivjeçare. Si arqipeshkëv mbajti Sinoden me 1899. Në vitin 1895 qe Delegat në Konçilin III Kombëtar Shqiptar ku morën pjesë Arqipeshkëvi i Shkupit, Arqipeshkëvi i Durrësit, Ipeshkëvijt e Sapës e Pultit si dhe Abati i Mirditës.
Gjatë shërbimit të tij si arqipeshkëv, krijoi famulli të reja. Më 1887 famullia e Pentarit, më 1897 famullia e Bajzes, më 1899 famullia e Pulaj, më 1897 famullia e Malit të Kolaj, më 1896 famullia Reç-Lohe, më 1908 famullia Vuksan-Lekaj, ndërtoi e ndreqi shumë kishë e qela famullitare si dhe kapela. Më 1889 u shtrinë themelet e pallatit arqipeshkvnor të Shkodrës.
Më 1901 u përshtat qela e re famullitare e qytetit, më 1887 ndërtoi një shtëpi të re në krye të rrugëzës së familjes Zojzi që pat pasë me e shenjue për shtëpi pushimi për meshtarë invalid dhe pleq. Më 1898 u krye kumbanorja e Katedrales dhe u pajis me tri kumbonë, në këtë vit kisha e madhe qe dekorue dhe zbukurue; mbasi prej termetit të vitit 1905 kisha u damtue shumë, bani meremetime dhe stolisi tavanin. Seminari Papnuer, themelue me 1859, kah viti 1886 e zmadhoi dhe prep më 1909 e zgjanoi.
Në vitin 1898 kremtoi 50-vjetorin e meshtarisë dhe më 1904, 25-vjetorin e ipeshkëvit. Në nandor të vitit 1909 lodhë prej pleqnie e nga mungesa e të të pamit, dha dorëheqje e cila iu pranue e mori titullin Arqipeshkëv i Melitenës.
Si kaloi një vit pushimi në Shtëpinë e Misionit Shëtitës, mbas një sëmundjeje 5 ditësh, me 8.II.1911, vdiq në Shkodër dhe u vorrue në Katedrale. Trupi i tij qe sjellë në funeral nëpër qytet me pjesëmarrjen e një shumice dermuese të popullit të Shkodrës.
1910 Jak Serreqi, lindun në Shkodër me 1.XI.1861. Meshën e parë e çoi më 1885; shërbeu në famulli të Këlleznës, Pentarit e të Rrencit dhe që prej vitit 1892 qendihmësfamullitar i qytetit, që e mbajti deri me 29.X.1905 datë me të cilën qe shugurue ipeshkëv i Sapës. Më 1910 u zgjodh arqipeshkëv metropolit i Shkodrës që e mbajti deri më 1921. Mbas pak muejsh pushimi vdiq në prill 1922 dhe qe vorrue në Kishën e Zojës bri kalaje (e la amanet ai vetë) themelet e të cilit i bekoi vetë, kur u vu guri i rindertimit me 26.IV.1917. Si famullitar në Shkodër, posë sa stolinash në katedrale, bleu edhe fuguren e bukur që nderohet në lter të madh; bleu dhe pershtati qelen e re të qytetit, në rrugën Hilej, formoi banden e Katedrales. Si ipeshkëv i Sapës ndërtoi dy herësh selinë ipeshkvnore të Nënshatit; si arqipeshkëv i Shkodrës goditi e shtoi pjesën e re të pallatit arqipeshkvnuer si dhe qyrgun.
Shuguroi ipeshkëvij me 21.IX.1911: Imzot Luigj Bumçin, ipeshkëvin e Lezhës, Imzot Gjergj Kolecin, ipeshkëv i Sapës. Gjatë luftës Ballkanike ndihmoi të vorfnit dhe meremetoi Katedralen që qe damtue nga bombardimet. 1922 Lazer Mjeda, lindi në Shkodër në një familje shumë të vorfen, me 6.III.1869. Me 6.VIII.1891 u shugurue meshtar në kapelen e Seminarit Papnuer; shërbeu si famullitar në Plan, Pog e Mëgullë në Pult. Qiti vjersha që këndohen ende sot nga fshtararët vendas. Me 20.I.1901 u shugurue ipeshkëv i Sapës dhe qe nder ma të rinjë nga mosha. Si ipeshkëv goditi qela famullitare e krijoi shkolla, si: në Dajç, ku mësoi për do kohë vëllai i tij Dom Ndre Mjeda, i cili administroi atë famulli; shkollën e Hajmelit të Iballës. Së bashku me të vëllanë krijoi Shoqninë Letrare "Agimi" e cila botoi tesktet shkollore t'asaj kohe. Më 1905 që pru si ndihmës i Imzot Guerinit dhe si i tillë rrethoi me mure e parmakë hekurit oborrin e Katedrales dhe ndertoi rreshtin e dugajëve në pjesën jugperendimore të oborrit, si dhe plotësoi kullën e kishës.
Gjatë kësaj periudhe shoqnitë letrare janë në lulëzim të plotë. Më 1909 qe emnue Arqipeshkëv i Shkupit ku çeli shumë shkolla nëpër katunde dhe punoi për lulëzimin e fesë dhe të kulturës në atë krahinë; ngriti qelën e i pasuroi, si dhe zbukuroi Kishën Katedrale të Prizrendit. Në Shkup ndertoi selinë arqipeshkvnore dhe qelën famullitare.
Më 1922 erdhi arqipeshkëv i Shkodrës ku u vu menjëherë me permirësue dhe pasunue kishën e qelën famullitare dhe nisi ndertimin e kishës së Rusit. Stolisi kapelen e arqipeshkvisë, në formë artistike, nën drejtimin e artistit Kolë Idromeno, i cili me duart e veta goditi lterin.
Themeloi Fletoren e Klerit Katolik dhe Fletoren e së diellës, botoi librin "Rruga e Shelbimit" e me 19.III.1923 bekoi kumbonët e reja të Katedralës. me 4.VIII.1929 shuguroi ipeshkëv Imzot Pjetër Gjurën arqipeshkëv të Durrësit dhe Imzot Frano Gjinin ipeshkëv Abat të Mirditës në shtator të vitit 1930. Vdiq me 8 korrik 1935 e funerali qe nder ma të madhnueshmit që iu banë arqipeshkvijve. Me 1926 pat kremtue 25- vjetorin e ipeshkvisë.
19.III. 1936 Gaspër Thaçi, lindi në Shkodër me 23.I.1889. Me 21.IX.1911 çoi meshën e parë. Shërbei si famullitar në dioqezën e Sapës në Nënshat Dajç e për dy herë në Qelëz; qe këshilltar dioqezan dhe delegat ipeshkvnuer. Në vititn 1930 erdhi në Shkodër si famullitar. Me rastin e sëmundjes së Imzot Lazër Mjedës qe emnue Vikar i Pergjithshëm i Arkidioqezat të Shkodres.
Me 19.III.1936 së bashku me Imzot Vinçenc Prennushin O.F.M. u shugurue arqipeshkëv metropolit i Shkodrës nga Delegati Apostolik Imzot Gjon Della Pjetra, në Katedrale.
Si famullitar, posë sa e sa konferencash e predkesh, organizoi dhe drejtoi Komitetin për kremtinin e Shëna Ndout e të Shën Luigjit dhe të 700-vjetorit të Shën Françeskut.
Si arqipeshkëv, posë sa e sa ndihmash që dha, si p.sh. për kishën e Berdicës, kreu dhe kishën e Rusit, Kapelën e Vorrezavet, shuguroi lterin e ri të Shëna Ndout në kishën Françeskane dhe përkrahi fletoren "Kumbona e së Diellës" dhe të tjera të përkohshme fetare e kulturore.
Mbas një vujtjeje të gjatë prej sëmundjes së diabetit (sëmundja e sheqerit), të cilën e barti me duresë, me 26 maj 1946 mbylli sytë dhe qe vorrosë në Katedrale me 29 të atij muaji. Ngjitu lart !

Vargu i ipeshkvijve të Ballesit
Viti Ipeshkëvij
13.. Guljelmi
1347 Gjerviku, françeskan
1351 Andrea, françeskan
1420 Alfonsi, françeskan
1424 Mikeli, Paulluz ase de Paolis nga Villa, i dioqezës së Trevizit, françeskan
1426 Bernardi de Ivanis ase de Vivanis prej Drishtit, françeskan
1459 Leonardi, napoletan, domenikan
1478 Danieli, Zahender, françeskan.

Vargu i ipeshkvijve të Drishtit
887 N.N
1062 N.N
1122 N.N.
1141 Pjetri
1166 Martini
1199 Pjetri II
1220 N.N.
1250 N.N.
vit i pasigurtë, vdiq rreth 1322
1323 Nikolla, agostinian
1351 B...
1360 Gjoni i arkidioqezës së Tivarit.
1373 Bernardini
1374 Athanasinas Anastasi, prift i kishës së Shëna Ndout në Padovë.
.... Nikolla II nga Vilja, françeskan
1396 Andrea de Montanea ase Montaniana, fshat i Padovës, françeskan.
1400 Bartolomeo Poenbiolus nga Venediku, françeskan. Me origjinë shkodrane.
1424 Nikolla Vuallibasta.
1425 Dionizi de Knim. boem. françeskan.
1488 Mikeli de Paullia.
1445 Pal Dushi ase Pal Dussius nga Trevizi.
1455 Pal Ejllori; qe emnue arqipeshkëv i Krujës. La "Formulen e Pagëzimit" me 8 nanduer 1462 me anën e një qarkoreje që ia drejtonte të gjithë meshtarëve të Malësisë së Shqipnisë, me të cilën ai porositi varësit e tij që të këshillojnë popullin, në rasë se nuk munden të dërgojnë foshnjet në kishë për të pagëzue me ujin e pagëzimit, t´i pagëzojnë ata vetë në shtëpi, duke përdorë formulen e liturgjisë, që asht: "Un te pagëzont premni Atit et Birit et Spirtit Senit". (Unë të pagëzoj për emnit t´Atit e të Birit e të Shpirtit Shenjtë). Letër qarkorja asht nënshkrue në kishën e Trinisë së Shejtë të Matit, me 6 nëndor 1462. Fjalët e kësaj formule janë dokumenti i parë i shkruem i gjuhës shqipe. Ky dokument u zbulue më 1915 në Bibliotekën Lauretiane në Firence dhe asht shkrue, në alfabetin latin. (shif. letersia e vjeter shqipe dhe arbereshe, Bot. Ministrisë së Arsimit. Tiranë 1954). Kalisti III interesohet për krahinën e Shqipnisë e të Dalmacisë.
1457 Nikolla de Suma, kanonik i Drishtit e famullitar i kishës së Shën Mërisë së qytetit të Drishtit. Më 1474 vojt në Durrës.
1485 Françesku Ab. Ecclesia, nga Milani.
1509 Antoni, kanonik i kishës së Hispalisë
1512 Benedikti Kornis, hungarez, i arqipeshkvisë së Strigonies. Eprur i Urdhnit Premonstratez.
1516 Theofil Kamaldaleu.
1518 Françesku, françeskan.
1520 Gjoni de Lagnis.
1521 Gundisalvi de Ubeda, spaniol.
1525 Pjetër Ferdinandi, de Jaen, domenikan. s'dihet vjeti, Françesku de Selis.
1541 Alfonsi de Sanobrio ase de Sanobrie, kanonik i kishës së Hispalisë.
Mbas vdekjes së këtij, deri më 1636 nuk figuron asnjë ipeshkëv i Drishtit.
1636 Hieronimi Çuçich nga Varen i Bosnjes. Ky vdiq me 2.I.1648 dhe me këtë merr fund vargu i ipeshkëvijve të Drishtit.

[NoName]

Vargu i ipeshkëvijve të Ulqinit
Viti Ipeshkëvij
377 N.N.
1023 N.N.
1030 N.N.
1131 N.N.
1141 Gjoni.
1166 Gjoni II.
1199 Natali.
1257 Marku, domenikan.
1260 C.....
1300 Miroslavi.
1331 Toma, domenikan, arkidiakon i Tivarit.
1334 Gracia, nga Akuileja, Abrucez, françeskan.
1343 Antoni, Salernitan, benediktin.
1350 Pjetri, domenikan.
1354 Gjoni nga Virenti.
1360 Nikolla.
1406 Mateu.
1410 Tadeu de Tadeis, venedikas.
1411 Gjoni nga Breshia, françeskan.
1414 Nikolla Vallibasta, kanonik i kishës së Ulqinit.
1424 Françesku, françeskan.
1435 Pjetri që qe më parë ipeshkëv i Shasit.
1441 Paganini nga Bergamo.
s´dihet viti, Martini Segona nga Novomontan ase Nevopirgu, në Serbi të Re.
1486 Marini Gamba.
1515 Lorenci Bosketus ase de Bosketis.
1528 Pjetri III, françeskan, famullitar i Mulgarecias de Urrea, zviceran.
1536 Jaku de Medio, françeskan. Duket i njajti me Jak Dalmasius, përpara ipeshkvi i Budves.
1558 Andrea Jubica, arqidiakon i kishës së Ulqinit. Mbas vdekjes së tij, më 1565 administrimin e kishës së Ulqinit e merr Gjon Bruno, Arqipehkëv i Tivarit.
1571 Gjon Bruno, administrator. Këtu merr fund vargu i ipeshkvijve të Ulqinit.

Vargu i ipeshkvijve të Shasit
877 N.N.
1030 N.N.
1062 N.N.
1141 Vasili.
1166 Pjetri.
1199 Deda.
1200 G...
1250 N.N.
1303 Gregori, françeskan.
1308 Benedikti, kanonik i Tivarit.
1318 Katari ase Zakaria, domenikan.
vit i pasigurtë Sergji ase Shirqi.
1345 Pali, karmelitan.
1363 Pjetri II. Ky pranoi në gji të kishës katolike, në vitin 1368 Strazimirin, Gjergjin e Balshën, princa të Zetës.
1402 Pjetri Kirten.
1418 Antoni, fiorentin, domenikan.
1420 Pjetri IV.
1439 Sergji II.
1440 Pal Dushi.
1446 Antoni de Fabriano françeskan.
1510 Shtjefni.
1517 Nikolla.
1720 Gjoni Baza, kanonik i Shasit.
1530 Toma kanonik rregulltar.
Këtu merr fund vargu i ipeshkvijve të Shasit, sepse tashti bashkohet me Shkoder.

Simbas Regestit të Imzot Pal Kamsit, në vitin 1745, Shkodra kishte këto lagje: Tophana, ku ishte qendra famullitare, me 150 shtëpi, me 680 frymë. Shtëpitë ishin të krishtena të fsheht, quejtë laramanë me 33 frymë. Kisha e Tophanës ishte kushtue Shën Dodës. Kazena kishte 140 shtëpi me 459 frymë. Kjo përfshinte Shën Lavrendin me 2 shtëpi, 10 frymë; Qafën me 1 shtëpi 10 frymë, Kishaj me 9 shtëpi 25 frymë: kjo lagje kishte dy kishë: njënën të Shën Mërisë Magdalenë dhe një tjetër të Shëna Prendes. Vorret ishin në Zarufë afër Shirokës, ku tani janë varrezat e fshatit: Shiroka kishte 63 shtëpi me 384 frymë e përfshinte lagjen Kepi i Madh 1 orë larg Shirokës kah Zogajt, me 11 shtëpi 49 frymë.
Dokumentat tregojnë se vorre ipeshkëvijsh kishte edhe në kishë të Shëna Prendes.
Regesti i Venedikut shkruen se, në vitin 1610, kur meshtari kërkonte me thanë meshë në Rëmaj, përshkohej nëpër fushën pjellore të Gjuhadolit (Passava per la fertile compagna di Glucadoli), sot pothuejse zemra e qytetit. Simon Gjini i cili ka vdekë në moshë të shtyeme, afër 90 vjetëve, tregonte se Rëmajt ishte mbas shtëpisë së Mark Naraçit. Kel Muzhani la shenim se në Shkodër, para 131 vjetëve, nuk pati kishë. Vetëm në Rëmaj një kishëz me hajat mbështetës ndër shtylla, ku mblidhej burrnimi me pa meshë dhe kur meshtari shuguronte, xhakoni tundte një shishe gastarjet me guraleca mbrenda në vend të kumbonës ase zilit.
Aty janë krezmimet ku, ndersa tjerë, asht krezmue Leci i Kolë Ndrekës, krushku i Kel Muzhanit. Kur burrnimi shifej tue dalë prej kishe, gratë prej shtëpiave, te Ura Dervish Begut, qitshin orizin me zie pilaf d.m.th. zgjaste plot 25 minuta prej aty deri në konak.
Nuk asht për t´u çuditë, sepse 140-160 vjet ma parë, te shtëpia e Loro Pistullit, te Dugajët e Reja, Hila Hysë Metës, rrogëtari i Hysos, gjyshi i Ndrekë Shllakut, ka ngamë qetë aty dhe Gjergj Ndokë Sheldija, gjyshi i Gjushit, ka gjuejtë rosa te vendi ku tani asht sahati i Inglizit, se ma në oborr të Kishës së madhe, thonte plaku i Boksit (që vdiq në vitin 1930, 120 vjeç) kam mbjellë sa vjet bastan.
Zyra famullitare që ishte në Tophanë, te shtëpia e Rapushit, simbas shkrimeve të konsullit francez Pouqueville, dhe të regjistrave të pagëzimeve të kishës famullitare të qytetit, u bart aty kah viti 1800 dhe xuni vend në shtëpinë e Gaspër Muzhanit, në rrugën e Rrakacojve, aty ku tani, përbri saj, u ndertua kinema "Republika".
Në vitin 1857, Ferit Mustafë Pasha, zbriti me familje nga kështjella e xuni vend në shtëpinë e Dervish Begut ku tani asht lagjja 28 nanduer. Lagje që ishin rreth kalaje: Tabakët, Qafa, Ajasma, dhe rreth kodrave të Tepës, Tepja, Domnorët, Draçini, Kërçirejt, Serdarejt, Kara-Hasan, Lugu-Çesme dhe u krijuen lagje të reja, si: Perashi, Parruca, Zdralejt, Garuci, Ndocejt, Kirasi, Derguti, Rus-Maxharr, Rusi Katolik, Gjuhadoli, Serreqi, Ballabanja, Badra, Rusi Madh, ndersa si lagje ma të hershme përmendën, përveç Tophanës, Rëmajit, Kazenet e Kishajt, edhe Ura e Dervish Begut, që u quejtë edhe Sokak Nemce, ngase aty së parit pat qenë konsullata austriake, Arra e Madhe, Perashi e Ndocaj.
Në toponomastiken (prej ndonjë karakteristike të veçantë) u thirrën: Fojletat e Punëtorëvet, në krye të Rusit Katolik, aty ku asht fidanishtja pyjore prej se mblidheshin punëtorët për të xanë punë me mëditje; Xhamia Plakë në lagjen Rus i Madh, Hani i Salo Kalit, Vorri i Fratit e Ura e Maxharrit, në Rus të Naltë; Pusi i Marë Jubanës në Badra, e cila pat ra viktimë për të mbrojtë nderen e së bijës nga ushtarët turq që e theren mizorisht; Rruga e Palinë Canës prej se aty banonte ajo që ishte teknike për lamjen e Leshit. Aty mblidheshin grosistat për eksportin; Ura e Madhe ase Ura e Jacit dhe Lama e Spahijvet andej kah ura e sotme e Kirit; Çinari i Tophanës në lagjen omonime, Çinari i Hoxhës së Dheut, në rrugën e Gjylbegaj, Çinari i Zef Zorbës sipri vorrezave katolike, Fusha e Qelës, në sheshin kryesor prej se aty afër ishte qela famullitare, xhamia e Kuqe, në krye të Perashit, xhamia e Bardhë, në fund të Perashit, xhamia e Shaban Efendisë, në fund të Ndocaj. Këto qënë shpesh si pikë orientimi për qytetarët e fshatarët.
Në vitin 1923 lagjet e qytetit ishin këto: Draçini, Lugu, Arra e Madhe, Serreqi, Ballabanja, Badra, Gjuhadoli, Rusi Naltë, Skanderbeg, Tophanë, Shaban Efendi, Has-Hot, Maxharr, Kiras, Derguti, Dudasi, Ndocej, Rus i Vogël, Hasan Riza, thirrë edhe Fusha e Druvet, prej se aty shiteshin drutë me ngarkica, Rus i Madh, 28 Nanduer, Lekaj: pra, plot 30 lagje.
Pouqueville bie se rreth vitit 1800 Shkodra kishte 18.000 banorë. Në vitin 1819 pati ra një murtajë e madhe e cila bani kerdi në Shkodër dhe Shirokë: në dimën 1869-1870, lumi Drin ktheu shtratin e vjetër tue përtrimë kënetat dhe tue përhapë malarjen e cila në vitin 1874 pat ba kërdi në ushtrinë otomane.
Konsulli francez Hecquard ven këtë popullsi në vitin 1857: 4500 shtëpia të pjestueme si vijon: 3000 shtëpi myslimane, 1400 shtëpi katolike dhe 100 shtëpi orthodokse me një siprinë cirkonfencionale prej 4 mil, ndersa, 24 vjet ma vonë Gopçeviç, shkruen se shtëpiat ishin 3500 me 24400 banorë të pjestuem: 16.000 myslimanë, 7500 katolikë dhe 900 ortodoksë.
Me 25.II. 1854, Imzot Topich, pati nga selia shejte 29 fakultete të vlefshme për 75 vjet dhe po këtë vjet arriti fermani i Sulltanit për ndertimin e kishës në Shkodrën e re, të cilën populli, mbas rrënimit të së vjetrës, kishte lypë e kërkue me të dhanun.
Me 12.III. 1855, Kongregacioni i Propagandes dha dekretin për krijimin e një seminari provincial në Shkodër, i cili u quejt Seminari Papnuer. Duhet shenue se edhe ma përpara këtij në qytet ekzistonte një seminar dioqezan, sikurse e dëshmon K.Pooten, në dorëshkrimet e tij fq.162, ku nder sa të tjera shkruen se si rektor i këtij seminari, rreth vitit 1845, ishte Imzot Pal Dodmasej, i lauruem dy herash në kolegjën Urbane, mbas tij Dom Ejëll Radoja.
Themelet e seminarit të ri u shtinë me 12.IV.1856 kur një pjesë fanatikësh të shtyem nga propaganda e huej shkuen me rrenue muret e për ketë pat ba një demostratë navale në Grykë të Buenës nga ana e flotës austriake nën kryesinë e arqidukës Maksimilan.
Me 18.II.1857, Dera e Lartë lëshoi fermanin me të cilin njifte "Emancipimin" e krishtenëve të perandorisë.

[NoName]

Për sqarime, sa u rreshtue gjer tani, po çekim emnat e autorëvet që vlejnë si shenime historike:

Estina Guil. Comment in Pauli, Epist.VIII, fq. 2, Tit.12.
Acta Apost. XX, 1-2, Rom. XV.19.
Cornely, Introdu Compend. fq.543.
M. Hagen.
Thalloszy, Illir. Alb.Forsch, I. 218, 70, 71, 121, 111, 122, 216, 116, 115, 263, 219, 220.
Elçija, vjeti 1908, fq. 178-179.
Cordignano, Albania, etj. fq. 239, 398, 237, 94, 95, 242, 244, 248, 336, 245, 223.
Mommsen VI.
Guarnerio: Le orig. fq. 87, 255, 72.
Pouqueville 1837.
"Hylli i Dritës", Viti 1914, fq. 218, 313, Viti 1943, fq. 193, viti 1932, fq. 410, 518, viti 1935, fq. 227, 69.
F.Noli, fq. 259.
M.Barleti, fq. 72.
Dr. Nd. Nikaj "Historia...", fq. 62, bot. 1917.
Karlo Pooten, dorëshkrimet.
"Dituria", viti 1939, fq. 85.
Flet. Klerit Katolik, viti 1931, fq. 8.
Konçili Shqiptar, Litt. Inst.
Miscellanea dioq. Sapës.
"Lajmëtari i Zemres Krishtit",viti 1935, fq. 227.
L. Hagues, 1897.
Dom Gasper Gurakuqi, "Dioqeza i Sapës".
"Missiones Cattolicae", viti 1888.
Weigand, Alb. Deutscher.

____________
Gjush Sheldija "Nika", dorëshkrim, viti 1956.
Guidë Turistike për Qarkun Shkoders, viti 1957, etj., etj.