48 p.K.. Beteja e Durresit

[D@mian]

Mora shkas per te hapur kete teme nga nje dokumentar qe pashe se fundmi ne History Chanel ne lidhje me ngritjen e Cezarit ne pushtetin e Romes. Dicka qe shumekush nuk e di dhe qe fatkeqesisht nuk referohet ne librat shkollore ne Shqiperi eshte fakti se nje nga betejat e medha te Cezarit u zhivillua ne Dyrrahchium-in e lashte, pra pikerisht ne qytetin e Durresit. Kjo beteje njihet ne historine e Perandorise Romake si Beteja e Durresit (Battle of Dyrrhachium ose Siege of Dyrrhachium).
Ne ate epoke, nje gjeneral famemadh i Romes i quajtur Gaius Julius (me vone Cezar) kishte ardhur ne perplasje me Senatin e Romes dhe kishte vendosur te perdorte trupat qe kishte nen urdhrat e tij per te marre pushtetin. Politikanet romake pajtojne nje tjeter gjeneral te famshem romak, Pompeun, per ta perballuar, por te trembur per jeten dhe pasurine e tyre braktisin Romen ne duart e Cezarit dhe kalojne Adriatikun per te gjetur strehim te sigurte ne tokat e Ilirise. Ne dimrin e vitit 49 p.K., legjionet e Cezarit, te uritura dhe te raskapitura nga marrshimet e gjata dhe betejat me kundershtaret e tyre ne Spanje dhe gjetke, kalojne Adriatikun per t'u perpjekur me ushtrine e Pompeut ne brigjet Ilire.
Beteja midis dy ushtrive zhvillohet ne Korrik te vitit 48 p.K., ne brigjet e nje perroi qe referohet me emrin Shimmihl (a ekziston sot, ku?), jashte Dyrrhachiumit te lashte. Ushtria e Pompeut, me mbi 55 mije ushtare, kishte epersi numerike ndaj trupave te Cezarit qe nuk i kalonin 15 mije ushtaret. Pas ndertimit te nje sere fortifikimesh nga te dyja anet, Cezari beri nje perpjekje per te rrethuar trupat e Pompeut, por deshtoi duke humbur betejen dhe rreth 1000 ushtare. Pompeu nuk e shfrytezoi shansin qe iu dha per te mposhtur njehere e mire armikun e tij, dhe kjo i kushtoi me vone humbjen ne Betejen e Farsalles.
Beteja e Dyrrhachium-it (nqs dikush fut ne google fjalen Dyrrhachium, faqet e para qe dalin kane te bejne me kete beteje) kosiderohet si njera nder rrjedhen e betejave qe vendosen marrjen e pushtetit ne Shtetin Romak nga Cezari, i cili veteshpallet Diktator i perjetshem i Romes, si dhe ndryshimin e rrjedhes se historise dhe rregjimit te Romes nga Republike qe kishte qene per pothuajse 500 vjet, ne nje Perandori qe do te zgjaste 1500 vjet.
Per me shume ne faqet e meposhtme:
http://www.unrv.com/fall-republic/battle-of-dyrrhachium.php
http://en.wikipedia.org/wiki/Battle_of_Dyrrhachium_%2848_BC%29
http://www.livius.org/a/battlefields/dyrrhachium/dyrrhachium.html

Nuk e di nese arkeologet sot kane ndonje ide se ku pikerisht ka ndodhur kjo beteje. Ma ha mendja se perleshja e dy ushtrive te perbera nga dhjetera mijera ushtare, duhet te kete lene disa gjurme, gjithashtu dhe fortifikimet e bera ne dy kampet.

Nje skice qe tregon pozicionimin e dy ushtrive para betejes

[Ingenuous]

Cezari, në Durrës arriti njëmijë e njëqind e tetëdhjetë e shtatë vjet më parë. Por nuk erdhi në Durrës drejtpërdrejt nga deti, erdhi nga toka pas rrengut që i kurdisi admiralit të madh të Pompeut, Marco Bibulo, komandant suprem i Flotës Adriatike dhe rojë e brigjeve ilirike.

Pompeu qëndronte i qetë në brendësi të ushtrisë së tij të fuqishme, i sigurt se kundërshtari i tij nuk do të arrintë gjer atje. Gjatë verës kishte korrur një sukses të lehtë ndaj Caio Antonios, gjeneral i Cezarit duke e bllokuar në gadishullin e Sabbioncellos, duke e detyruar të dorëzohet dhe duke ia shtuar trupave të tij ato të pesëmbëdhjetë kohortët e kapur. Tani e dinte se ushtria e Cezarit, e ngulur në Brindizi, po shpërbëhej nga epidemitë, në pritje të anijeve që nuk arrinin dhe aq më tepër kishte ardhur dimri. Midis fundit të nëntorit dhe fillimit të dhjetorit, ishte dimër i vërtetë për të ndërmarrë një aventurë në det dhe një fushatë në një tokë të panjohur dhe derëmbyllur. Gjithsesi, ishte Bibulo, me njëqind e dyzet e katër anije të tre flotave të Rodit, të Azisë dhe të Egjiptit, të dislokuara roje përgjatë bregut, që as edhe një argsh nuk do të kishte mundur të kalonte në atë sitë të rreptë, po të kemi parasysh edhe karakterin pedant dhe kokëshkretë të tij. Këtë e bënte akoma më të rreptë duke dyfishuar turnet e rojeve dhe patrullat e zbulimit.
Cezari, nga ana tjetër e detit, vërtitej midis spitaleve të kampit, veteranët e tij të Gallias marshonin edhe pse në darën e etheve, furnizimet po shteronin, dhe nga Roma arrinin lajme pëshpëritëse senatoriale, komplote të vegjël intelektualësh kundër diktatorit dhe ushtrisë. Cezari ngrinte supet, shikonte detin dhe priste. Një ditë dërgoi njeri të thëriste Vibullio Rufon dhe i bëri një bisedë të ashpër.

Ky Vibullio ishte një ish-oficier i Pompeut, një ushtar i madh, por njeri i drejtë dhe i ndershëm, i tillë sa që e vlerësonin dhe kundërshtarët. Cezari kishte luftuar me të në Spanjë, ku i kishte dalë përballë me Afranion dhe Petreion. Pasi i kishte mundur të tre dhe i kishte zënë rob, i kishte lënë të lirë. Nderim për trimërinë fatkeqe që kishin treguar. Prej tyre kishte marrë fjalën se nuk do të ktheheshin të militonin në ushtrinë e Pompeut. Vibullio e kishte mbajtur fjalën. Tani Cezari, që e kishte përpara, i paraqiti një propozim paqeje, të shkruar me dorën e vet, i favorshëm për Pompeun dhe që Pompeu do të mund ta firmoste.
“Do t’ia çosh Pompeut këtë papirus, - i tha Cezari, - dhe do të bësh ç’është e mundur t’i mbushësh mëndjen që ta pranojë”.
Pas kësaj i tregoi atij ushtrinë e vet të raskapitur, që dergjej në spitale, me qëllim që të gjithë çfarë shikonte t’ia tregonte kundërshtarit për ta qetësuar. Pastaj e nisi në bordin e njërës prej anijeve të tij të pakta. Bibulo, që qëndronte si zakonisht syhapur përballë brigjeve shqiptare, që i pari që zbuloi lajmëtarin e Cezarit, i pari që mori lajmin për pafuqishmërinë e ushtrisë së tij, i pari që u gëzua. Lajmi, që fluturoi nga një anije tre-rremëshe në tjetrën, u kuptua si ajo e një paqeje të përfunduar dhe qe përshëndetur si mbarim i punëve të përdhunta. Marinarët zbritën në portet të pinin verëra me erëza të Lindjes, flota “impeditis navibus dispersisque remigibus”, ku anijet kishin ngelur pa asgjë, dhe rematorët e hallakatur, u shthurën. Kruspllohej e ngurtë në detin lagunor, kur Cezari e përshquajti, në errësirë, nga ura e tre-rremshes së tij të verbër. Pas tij, me drita të fikura rrëshqiste heshturazi karvani i pakët që kishte mbetur nga trupat e tij. Ishin netët nga 27 deri 28 nëntor. Me 28 zbarkoi në Aspri Ruga (zbarkimi i ushtrisë të Cezarit është bërë në Gjiun e Palasës dhe prej andej përmes Rrugëve të Bardha ose shtratit të përroit është ngjitur në Llogara dhe më pas kanë zënë Orikun ose Orikumin e sotëm, (shën. i G.L. dhe M.D.).
Arrin Marco Antonio
Pompeu, vetëm në fillim u habit: u habit se rivali, me forca të pakta dhe për herë të parë që shkelte në krahinë, kishte ardhur ta sfidonte në fushën e llogorosur. Pastaj mendoi se e kishte në dorë dhe përnjëherë iu vu kundër përgjatë rrugës Egnatia për ta pritur në Apolloni dhe këtu për ta shtypur, por në Berat mësoi se Cezari Apolloninë tashmë e kishte marrë dhe, duke lënë atje një detashment, kishte vazhduar drejt Semanit. Atëherë u kthye prapa, rikaloi Shkumbinin në Murichiani, duke ndjekur bregun e djathtë u hodh drejt detit për të penguar marshimin e armikut drejt Durrësit. Në agimin e 5 dhjetorit, dy ushtritë u gjëndën ballë për ballë, njëra në jug dhe tjetra në veri të Shkumbinit. Midis tyre lumi rridhte i rrethuar dhe i furishëm. Ushtarët që nuk ia dinin emrin, e quanin “Apsus”.
Nuk sulmuan njëra-tjetrën. Rojet, të ulur njëri përballë tjetrit në brigjet e përballshme, ditët e para i lëshuan ndonjë gur njëri–tjetrit, pastaj vendosën marrëdhënie të fqinjësisë së mirë, folën përzemërsisht, lanë armët, dhe karoca u zgjidh. Ishin ushtarë të Romës si njëra dhe tjetra palë, veteranë të shumë luftrave, nuk e kuptonin përse duhet të thereshin midis tyre. Ngadonjëherë Cezari shfaqej, një hobëtar nga bregu përballë do të kishte mundur ta hidhte në tokë. Ecte në heshtje dhe memec midis rojeve të tij, që edhe ata heshtnin. Shikonte ujrat e lumit, kampin armik. Shikonte nga veriu dhe Durrësi, si të priste ndonjërin.
Priste Marco Antonion, që të arrinte në Brindizi me pjesën tjetër të trupave. Nuk kishte shumë Cezari ushtarë, dhe prej këtyre të paktëve nuk kishte mundur t’i zbarkonte të gjithë në Aspri Ruga, për mungesë të mjeteve të transportit, për të njëjtin guxim të çmendur të ndërmarrjes: shtatë legjone gjithësej, pesëmbëdhjetëmijë burra, shtoi këtyre edhe ato pak qindra kavalierë të caktuar për shërbimet. Me Marco Antonion dhe Fufio Calenon do të kishin mundur të shtonin nga Brindizi edhe katër legjione më të ushqyer, katër legjione veteranësh: shtambëdhjetëmijë burra dhe njëmijë kavalierë. Dhe ndërkaq Pompeu fushonte në mes të dyzet e dymijë këmbësorëve të tij, shtatëmijë kavaliervë të tij, tremijë harkëtarëve të tij, njëmijë e dyqind hobëtarve të tij. Natën, nga ai fushim fodull arrinin ritmet e këngëve ekzotike dhe të ngathta që legjionarët i kishin mësuar në Lindje, të përzier me tringëllimën e vazhdueshme të kupave, zhurmat e ngatërruara të netëve kavalareske që zbardhin përqak zjarreve të ndezur. Nga ana tjetër e lumit, legjionarët dyzetvjeçarë të ngjizur rreth një guri përvëlues, kuqërrisnin drithin e pakët, duke mbllaçitur barishte të shkulura nga brigjet e hendeqeve dhe duke filtruar nga llumi ujin e pijshëm. Në mes të tyre, duke ngrënë si ata, si ata duke pirë, Cezari qëndronte gojëkyçur, si gjithmonë, mbi projektet e tij, duke mos përzier në to asnjerin prej komandantëve të tij më të besueshëm, as Sillën, as Cassio Longinon, as Calvisio Sabinon.
Një ditë, disa reparte të shkëputura për të mbuluar krahun skajor të majtë nga ana e detit panë në thellësi një karvan anijesh në udhëtim drejt veri-lindjes. Ishte Marco Antonio që vinte nga Brindizi me shtatëmbëdhjetëmijë burrat pas një rrengu tjetër ndaj flotës së Libonës. Cezari u bë gati t’i dilte përpara mëngjesin pauses. Ishte 19 shkurti i vitit 48.
Një goditje e Sillas

Gjatë natës, Pompeu parapriu. Edhe ai e kishte parë Marco Antonion të kalonte dhe, pasi s’kishte lënë gjë pa thënë kundër atij admirali kastravec që nuk kishte mundur ta zinte, kishte menduar të vendoste një kunj midis këtij gjenerali dhe komandantit të tij. Marco Antoni, që kishte zbarkuar në Shëngjin, rregulloi sërish nxitimthi trupat, e pasi kishte pushtuar Lezhën me një goditje të krahut, zbriste në marshim të sforcuar. Në Ishëm një lajmëtar i Cezarit e takoi dhe e informoi se Pompeu, i fshehur në pyjet e Mai Lales, i kishte ngritur pusinë. Pra duhej të ndalonte dhe të pristë urdhrat e rinj. Marco Antonio ndaloi dhe priti në brigjet e lumit. Por urdhrat nuk arritën, megjithëse Cezari personalisht në krye të ushtarëve të tij, pas një udhëtimi të guximshëm dhe të zgjuar nëpër Elbasan, Krrabë, Tiranë dhe kthimit në krah të armikut që, i shtangur, ndaloi për të parë ribashkimin e të trupave të ndëshkimit. Cezari priti një copë herë që Pompeu ta sulmonte duke përfituar nga çrregullimi i përkohshëm si pasojë e bashkimit. Pararojat në të kundërtën e njoftuan se armiku kishte çmontuar fushimin dhe e kishte çuar, në Murchiani, në rrjedhën e mesme të Shkumbinit, atje ku ai nuk është më “Apus”, i futur brënda, por “genus”, pra “në gjunjë”, i kqyrshëm. Menjëherë iu turr për ta provokuar. Pompeu nuk e pranoi sfidën.
Pompeu donte luftën me pozicione. I furnizuar më mirë, shpresonte në sfilitjen e transhes dhe në efektin e saj ndrydhës mbi trupat, si ato të Cezarit, që vinin nga spitalet e sëmundjeve efektive të Brindizit. Cezari u përpoq t’i mënjanohej kësaj taktike, u shtir sikur po marshonte drejt Maqedonisë, iu turr Elbasanit, prej këtu u kthye në mes të ditës, që informatorët armiq ta shikonin dhe njoftonin, mbi Krrabë dhe Tiranë si të kërcënonte Durrësin për ta nxitur Pompeun të vraponte, duke e rraskapitur me një marshim të detyruar, ta zinte dhe ta hidhte në krizën e lëvizjes. Pompeu nuk ra brënda. Erdhi, por erdhi ngadalë, me marshim të rregullt. Vetëm kavaleritë e tij morën kontakt me armikun pa u hedhur në betejë. Dy ushtritë u gjendën përballë në fushën liqenore (nënkupto kënetore, G.L,M.D) të Durrësit midis pellgjeve të murrëtyer që mbartnin murtajën. Dhe sërishmi u shikuan. Dhe sërishmi rojet dialoguan midis tyre për të kuptuar arsyen e asaj lufte të çuditshme midis romanëve. Dhe sërishmi kompakt kundër heshtjes, varfërisë së akullt, disiplinës së rreptë në kampin e Cezarit, ngrihej natën poterja nga e enjtja e majme e fushimeve të Pompeut të llokoçitur në dhjamin për të joshur dezertorët dhe renegatët nga fushimi i Cezarit.
Por asnjëri nuk dezertoi. Në të kundërtën, dezertuan pompeianët dhe njoftuan se atje pritej dikush: pritej Scipione, vjehrri i Pompeut, me legjione përforcimi, si dhe Afranio nga Afrika në krye të “afranianae cohortes”.
Cezari i dha urdhër Calvisio Sabinos që të transferohej në Etolia me pesë kohortë të legjionit pesëmbëdhjetë për të ruajtur të parin, dhe vuri roje përgjatë plazhit për të zbuluar ardhjen e të dytit. Pastaj vendosi të dilte nga ajo palëvizshmëri sfilitëse me një aksion, ndonëse ishte i pjesshëm. Qe aksioni i 19 marsit, prolog i betejave të majit: një goditje e Sillas, në krye të legjioneve të gjashtë dhe të nëntë, në zemër të kundërshtarit. Në përplasje, barkës së Pompeut i hyri uji dhe anoi kaq shumë sa që më i habituri nga të gjithë qe vetë Cezari, i cili nuk deshi të këmbëngulë më tej. Kishte parë ushtarët e tij të futeshin pothuajse deri në vendqëndrimin e madh të armikut, ndërkaq i thirri që të tërhiqeshin. Silla u kthye mbrapsht duke qeshur:
“Këta kundërshtarë janë femra, jo ushtarë”, tha ai. Dhe Cezari komentoi: “ Sot Silla do të kishte mundur ta mbaronte luftën vetëm”. Dhe u rivu të priste.
Më 5 maj Afranio arriti nga deti, nga Iliria në Durrës. Ai ishte një tip i çuditshëm ushtaraku i vjetër, i ardhur nga gaveta, një rreshter i bërë gjeneral dhe i mbetur rreshter, me kokë dhe grusht të madh, besnik i Pompeut, sepse Pompeu për të ishte republika dhe besnik i republikës, sepse republika ishte luftë e përjetshme: një i fiksuar me rregullin dhe që i donte sipas mënyrës së tij ushtarët, duke ua futur me grusht për një këpucë të zgjidhur dhe duke rrezikuar lëkurën e vet për të shpëtuar njërin prej tyre. Megjithëse, ashtu si Vibullio Rufo, i kapur nga Cezari në Spanjë ishte betuar se nuk do të kthehej më të luftonte për Pompeun, por nuk kishte mundur t’i rezistonte tundimit. Dhe kishte vrapuar, ndonëse pa besuar te Pompeu, vetëm për trill të luftës, me veteranët e tij, duke tërhequr pas të birin fëmijë. Pompeu, kur mësoi lajmin e zbarkimit, u ngazëllye: mendonte ta mbyllte Cezarin midis kohorteve të tij dhe të Afranios duke zbritur papritur në krahët e kundërshtarit. Por e papriutra nuk ngjau. Cezari e mori vesh, nuk dihet se qysh, por e mori vesh. Afranio që shtyhej përpara natën përgjatë plazhit e pa befasisht të shfaqej në krahun e majtë. Aksioni qe elektrik. Pompeu, që priste një sinjal të tij, e pa të vinte i njëllojtë në krye të atyre të paktëve që i kishin shpëtuar goditjes së fortë. Në fushimin e kundërshtarit nuk vihej re asgjë anormale: rojet në vendin e zakonshëm, vija e stolisur, armët në këmbë. Cezari, në aksionin kundër Afranios, kishte shfrytëzuar vetëm rezervën. Pompeu përpiqej t’i jepte zemër Afranios, duke i premtuar shpagimin e gatshëm, por vartësi i tij, ky ushtar besnik deri në vdekje, iu përgjigj duke treguar gjakun dhe djersën: “Kundër atij demoni nuk ka gjë tjetër përveç yllit të fatit”.
Kjo qe ajo që Cezari quan dyluftimi i dytë dhe i tretë “në Dyrrachium”.
Drejt Farsalos*

Tani Pompeun e mundonte tërbimi i shpagimit. E rrëmbeu disiplina: i kishte dhënë fytyrës një shprehje egërsie, dordoleci, të tmerrshme, si ai që ngërdheshet duke thënë “ju ha të gjallë”. Pas tre javësh nën peshën e shpagimit u ribind se ishte një prijës i madh dhe vendosi ta thërrmojë kundërshtarin përgjithnjë. Një mëngjes të bukur, pa ia thënë asnjeriut atë çfarë kishte vendosur, sulmoi. Ishte 27 maj.Këtë sulm Cezari nuk e priste aspak. Në një moment e pa veten nën goditje përballë dhe nga e djathta, nga toka dhe deti. Pompeu kishte përpunuar një ide të mirë: t’i përcillte trupat në anije, pastaj t’i zbarkonte në shpinë të kundërshtarit dhe ta sulmonte në të njëjtin çast, ku pjesa më e madhe e gjashtë legjioneve do të shpërthenin ballazi mbi të nëntin qezarian, atë të Sillas, për të hapur rrugën e veriut, rrugën drejt Durrësit. Qe një goditje e pabesë që e arriti plotësisht qëllimin. Cezari nuk pati humbje të mëdha, por gaboi kur nuk e pranoi humbjen. Deshi të hakmerrej me legjionin e Torquatos, që Pompeu e kishte vendosur në Freussa, e atëherë shkoi edhe më keq: më keq se sa më parë, dua të them, por më mirë seç qe nisur. Përballë kundërgoditjes së kundërshtarit, veteranët u çoroditën. Nuk kishte ngjarë kurrë, që kur bota ishte botë dhe Roma ishte Romë dhe Cezari ishte Cezari. Një panik i përgjithshëm, një përshtjellim prej fillestarësh, të shpëtojë kush mundej prej histerisë. I patundur, në atë tërmet, nuk pati njeri tjetër veç Cezarit, gjithçka tjetër për rreth lëkundej. Akoma një goditje, ndoshta, dhe çdo gjë do të ishte rrëzuar. Por Pompeu, hero prej parlamenti, në vend që të jepte goditjen u ngut të dërgonte lajmëtarët në Romë, dhe te gruaja e tij me mesazhe oshëtuese të fitores dhe të masakrës qezariane të shkruara me shkronja të drejta dhe të tingëllueshme. Ndërsa Cezari, me stilin e tij lakonik dhe të rreptë, shkruajti: “Sot armiku mund të fitonte. Por prijësi i tij nuk diti”. Edhe pse i goditur nga kavaleria e armikut në ndjekje, trupat qezariane filluan një tërheqje nga brënda terrritorit, tërheqje e cila vetëm në sytë e dehur të Pompeut mund të dukej një thyerje. Dhe Pompeu prapa tyre ndjehej i bindur se vraponte drejt fitores. Në të kundërt vraponte drejt Farsolos*.

* Qendër urbane e Greqisë, në Thesali, në jug të Larisës. Këtu, ose më saktë midis fushës së Farsalos dhe lumit Enipeo, në 48 p.k u zhvillua beteja vendimtare midis Qezarit dhe Pompeut, betejë në të cilën Qezari korri një fitore të thellë, dhe që përcaktoi fatet e luftës civile në Romën e Lashtë. Kjo betejë njihet në histori, beteja e Farsalos.


Mirulexofshim.