Interviste me regjisorin Srdjan Karanovic

[Lioness]

Srdjan Karanovic: Jam jugosllav. Më vjen turp për luftën

(Marre nga Shekulli)

Intervistë me regjisorin serb Srdjan Karanovic. Përvoja e tij në ish-Jugosllavi, lufta në kinemanë e tij dhe projekti i ardhshëm, një histori erotike me emrin “Besa”

Tirana ka kinemanë amerikane Millenium, ka edhe një kinema shkolle, në ish-Kinostudio ku çdo të enjte shfaqen filma autorë që s’mund t’i gjesh tjetërkund, vetëm me porosi nga jashtë. Për të shkuar deri aty duhet menduar kthimi vonë në mbrëmje. Linjat urbane mbyllen shpejt, taksistët bëhen gjahtarë klientësh në ato orë. Çmimi i naftës bie, i taksistëve tanë jo. Megjithatë ndryshe nuk zbret dot prapë në qytet. Është privilegj i rretheve të ngushta diskutimi nga mesnata për kinemanë, politikën në kulturë dhe luftën politike. Ndryshe, kultura në Tiranë ngjason me rrugët e saj: sapo ndërtohen të voglat, aq sa për të mos futur baltën në shtëpi, prishen, për t’u ndërtuar rrugë më të mëdha dhe, deri atëherë nuk i dihet.

Kështu që diskutimi për kulturën nuk shkon përtej kontaktit njohës nga ana jonë, atij që me të parë na rrëzon paragjykimet për artist të madh apo të vogël, për të ngritur po aty një tjetër paragjykim. Duke mos pasur ballafaqime të thella me kultura të tjera, mungesa e të cilave të çon o në pretendime delirante o inferiore. Aq sa kjo pasqyrohet dhe në deklaratat e të huajve që bien në konstatimet e turistëve për bujarinë e shqiptarëve. Kohët e fundit kanë lëvizur ndjeshëm kontaktet mes artistëve serbë e shqiptarë. Pas trupës kombëtare të teatrit të Beogradit, Goran Paskaljeviçit dhe një tjetër Gorani, është Srdjan Karanoviç-i regjisori i dytë serb që njihet me Tiranën. Në takimin me Karanoviç-in në shkollën e filmit “Marubi”, dikush seriozisht tha se janë këto kontakte që do të zbusin konflikte të shkuara dhe ato të mundshmet. Po ky dikushi, u kujtua se jemi një vend që s’kemi pasur kurrë konflikt me të tjerë, nuk kemi përbërë kurrë rrezik për fqinjin. Na ka mjaftuar e tepruar konflikti me veten.

Njohja me kinemanë që bën Srdjan Karanovic-i, u projektuan tre filma të tij në “Marubi”, ishte sa didaktike me studentët e filmit, aq dhe njerëzore pas shfaqjes së filmit “Shkreptima dashurie”. Por as njëra, as tjetra, duke qenë njohje për herë të parë me mikun, nuk lë vend për kritika të cilat do ishin të pakuptimta për publikun e gjerë që gjatë gjithë vitit nuk ndodh që të marrë një informacion të tretur mirë për kinemanë e fqinjëve tanë, i bombarduar siç është nga stars cinema. Me këtë film në vitin 2003 Karanovic-i ka konkurruar në festivale të kategorive të para si ai i Venecias dhe i Torontos. Kritika e quan një nga filmat më delikatë për luftën në ish-Jugosllavi ku dashuria për jetën mund të shpëtojë duke kërcyer nga trupat e fantazmave, viktima të luftës apo ushtarë të saj qofshin. Kjo është e vërtetë, por sa ia ka arritur kësaj Karanoviç-i, është tjetër.

Regjisori dhe skenaristi 62-vjeçar e ka nisur karrierën me filma të shkurtër dhe programe televizive. Ai u formua në shkollën e Pragës ku studioi në vitet ’70 dhe sot vlerësohet si figurë e njohur e kësaj shkolle ndër regjisorët e ish-Jugosllavisë. Pak filma ka bërë: “Aroma e luleve të egra” 1977 me të cilin ka futuar Çmimin e Kritikës në Festivalin e Kanës në 1978, “Kurora e Petrijas” 1980, “Gjahu i shoqërisë”, “Një film pa emër”, ka bashkëpunuar me regjisorin e njohur serb Rajko Grlic. Ka qenë lektor në Universitetin Kolumbia të Nju Jorkut. Si profesor vizitor dha disa ditë leksione dhe në shkollën “Marubi”. Se ç’mendon për ish-Jugosllavinë, luftën dhe projektet e ardhshme që ka të ngjarë ta sjellin prapë në Shqipëri, është në intervistë më poshtë.

Profesor cila është përvoja e jetës suaj në ish-Jugosllavi, sa ju kanë vlejtur gjendjet zinxhir të luftës për të treguar histori në kinema?

Është një histori e gjatë për t’u treguar. Sot unë po përfaqësoj këtu Serbinë si kineast, dhe më quajnë serb. Por ndeshmërisht jua them se ndihem më shumë si një ish-jugosllav. Në fakt kështu jam prezantuar jashtë Serbisë, si një ish-jugosllav.
PMa kthejnë shpesh të tjerët që ky nacionalitet nuk ekziston. Po, iu them, ndoshta nuk ekziston zyrtarisht, emocionalisht dhe thellë në emocionet, ekziston që ç’ke me të. Gjithmonë e kam dashur Jugosllavinë dhe jam ndjerë tmerrësisht keq kur u shkërrmoq. Kam qenë i tronditur dhe i trazuar nga gjithë lutërat civile, në Kroaci, Bosnjë dhe më pas në Kosovë dhe mendoj se kjo s’duhej të na ndodhte të gjithëve ne. Kam nostalgji për Jugosllavinë, por aspak për komunizmin. Kur them nostalgji për Jugosllavinë, kam parasysh atë multikulturë magjepsëse, të përzier të vendeve të ndryshme, kam nostalgji për peizazhet, për njerëzit që kam njohur, në Slloveni, në Maqedoni, në Kosovë. Kam shumë miq në këto vende dhe nëse nuk arrij t’i takoj i kujtoj gjithnjë.

Pamë komedinë tuaj dramatike për pasluftën ku vetëm lufta nuk dukej. A nuk mendoni se sot është krijuar në rajonin tonë gati një modë për të bërë filma për luftën?

Gjithnjë kam menduar jo vetëm pas luftërave në ish-Jugosllavi, por edhe para tyre, që jeta vazhdon, njerëzit bien në dashuri, si në Luftën e Parë dhe të Dytë Botërore dhe në qindra luftëra të tjera civile, lokale. Kam menduar se këto luftëra të ndyra e të turpshme, disa prej të cilave i kemi pasur në ish-Jugosllavi, kanë qenë gjithashtu për disa njerëz edhe një shans për të dashuruar dhe për t’u dashuruar. Kjo është arsyeja që unë kam gjetur atë perspektivë për personazhet e filmit tim. Edhe pse ajo ishte një tragjedi shumë, shumë e thellë, ne të gjithë duhet të jetojmë, brenda saj dhe pas barbarisë së saj. Ka akoma shpresë, jeta që kemi para mund të jetë e trishtueshme, por është edhe ajo jeta me gëzim, dashuri, martesë.

Vështirë ta mendosh pas “Shkrepëtima dashurie” se në cilën anë jeni.

Kjo është një pyetje pak personale. Shumica e miqve të mi mendojnë se unë jam pesimisti më i madh i mundshëm, por ndoshta unë “falsifikoj” me kinemanë, jam munduar të jem dhe të hiqem si optimist.

Duke marrë shkas po nga filmi juaj, besoni se ka pasur të këqija që i kanë ardhur rajonit nga konfliktet e identiteteve fetare?

Ballkani është pjesa më interesante e globit që unë njoh. Kam jetuar në vende të ndryshme, por e dua Ballkanin më shumë se çdo pjesë tjetër. Kjo është dhe arsyeja pse ndodhem në Tiranë. Kam dashur të vij kohë më parë, por s’kam pasur mundësi. Ne ballkanasit apo më saktë historia e Ballkanit tonë është diçka e çmendur, vërtet tarallake, por nga ana tjetër, nëse i mbyllim sytë, dhe i harrojmë barbaritë, konfliktet, tragjeditë që na kanë kushtuar jo pak të gjithëve, gjejmë akoma një pasuri kulturore, tronditëse në këtë pjesë të botës ku zien një shpresë e zjarrtë.

Lidhet ardhja në Tiranë me njohjet e drejtpërdrejta të artistëve shqiptarë dhe kinemasë së saj? Apo ndonjë projekt?

Fatkeqësisht nuk e njoh shumë kinemanë shqiptare, për arsye se për shumë vite ne kemi qenë dy vende fqinjë që jemi sjellë sikur të ishim dy pjesë të një universi. Jam shumë i gëzuar që tashmë dy vendet tona kanë nisur të bashkëpunojnë në shumë drejtime, në kulturë, le të shpresojmë në ekonomi dhe shumë shpejt kemi për të mësuar sërish diçka shumë të rëndësishme për njëri-tjetrin. Po, kam dhe një projekt, por s’kam paranë akoma. Ky projekt që quhet “Besa”, fjalë juaja. Do të jetë një film jo i zakontë erotik edhe pa pasur skena dashurie, edhe pa u prekur, mes dy njerëzve. Është historia mes një burri shqiptar dhe një gruaje sllovene në Serbi, në fillim të Luftës së Parë Botërore. Është herët të them për bashkëpunimin me artistë shqiptarë, sepse jam akoma duke mbledhur të holla. Nëse i gjej, atëherë të shohim. Nëse jo, do të vazhdoj të jem profesor i artit të kinemasë dhe do të dal në pension.

[skipetar]

mbiemnin e paska shume karakteristik ky fare karanovic ||| sa karat ja ka dhone Tironse - kulturse t'Tironse? |||

karat: njesia si kallxon sa ka ari ni sen |