Aleksandër Xhuvani

[dodoni]

Aleksandër Xhuvani, studiuesi që njehsoi gjuhën letrare shqipe


Eva Kushova

Aleksandër Xhuvani konsiderohet si një nga figurat më të nderuara të historisë së shkollës e shkencës shqiptare. Por ashtu si çdo mendimtar i shquar i asaj kohe, ai ishte gjithashtu dhe veprimtar i njohur shoqëror e politik. Emrin e tij e mban sot Universiteti i Elbasanit, megjithatë pakkush e njeh veprën e tij në dobi të atdheut. Veprimtaria e tij nisi në periudhën e Rilindjes Kombëtare dhe arriti zhvillimin më të madh pas çlirimit.
Xhuvani ka lindur në vitin 1880 dhe studimet e larta filologjike i kreu në Universitetin e Athinës. Dha mësim në shkollën e parë të mesme kombëtare, në Normalen e Elbasanit (dhjetor 1909). Historia dhe përparimi i kësaj shkolle dhe ndihmesa e rëndësishme që i dha ajo ngritjes dhe zhvillimit të arsimit tonë janë të lidhura ngushtë me veprimtarinë që shtjelloi ai për periudha të gjata kohe si mësues dhe si drejtor i saj. Deri në Kongresin e Lushnjes, më 1920, Normalja e Elbasanit u mbyll dhe u hap 5 herë, si pasojë e represionit të pushtuesve xhonturq. Krahas Xhuvanit, drejtorë të tjerë të kësaj shkolle kanë qenë Luigj Gurakuqi e Sali Ceka, ndërsa pedagogët e parë ishin Sotir Peci, Kostaq Cipo, Simon Shuteriqi, Kahreman Ylli, Qamil Guranjaku, etj. Por veçanërisht Xhuvani kreu një punë të madhe e shumë të vlefshme për krijimin e pasurimin e letërsisë mësimore, pajisi shkollën me një sërë tekstesh, të gjuhës, të letërsisë, të shkrimeve pedagogjike etj. Ai luftoi për një shkollë kombëtare e laike, për përmirësimin e vijueshëm dhe ngritjen e mëtejshme të saj.
Pas çlirimit, Aleksandri dha një ndihmesë të rëndësishme për zhvillimin e arsimit (1946-1951), për organizimin e drejtimin e jetës shkencore si drejtues i seksionit të Gjuhës e të Letërsisë të Institutit të Studimeve të quajtur më vonë Instituti i Shkencave (janar 1947- shtator 1953) si dhe anëtar i presidumit të tij (1947-1957).
Krahas arsimit, fushë themelore e veprimtarisë së tij, qe gjuhësia. Shtjelloi një veprimtari sistematike, të shumanshme, të gjerë e të frytshme si lëvrues e studiues i gjuhës shqipe. Puna e tij shkencore u karakterizua nga një vështrim i qartë e objektiv i çështjeve, nga një njohje e gjerë e gjuhës shqipe, e strukturës gramatikore dhe leksikore të saj, nga lufta këmbëngulëse për një gjuhë shqipe sa më të pastër, të pasur e të paqortueshme, për të ngritur gjithnjë e më lart përpunimin e gjuhës letrare. Në vitin 1905 Xhuvani shkruante në një artikull të revistës “ALBANIA” të KONICES se gjuha e vetme letrare duhet t’i ketë bazat në dialektin e toskërishtes. Atëherë ishte koha kur gjuha shqipe ishte në rrezik, dhe grekët e serbët nxitonin që të hapnin shkolla të huaja në tokat shqiptare. Qëllimi i kësaj ideje të Xhuvanit sipas tij ishte “shpëtimi i kombit”, pra të njehsohej gjuha letrare. Ndoshta arsyeja që ka ndikuar që Xhuvani të mbështetej te toskërishtja, sipas një studiuesi është se jugu i Shqipërisë ishte disi më i zhvilluar dhe njerëzit më të etur për të lexuar, ndryshe nga veriu.
Edhe më pas, Xhuvani luftoi e punoi për njehsimin e gjuhës letrare të folur e të shkruar, për një gjuhë letrare të përbashkët për gjithë popullin shqiptar. Drejtoi hartimin e udhëzuesve të njëpasnjëshëm drejtshkrimorë (1949, 1951, 1954, 1956) që zgjeruan gjithnjë e më shumë rrethin e çështjeve që çelën rrugën për njehsimin e plotë të drejtshkrimeve të gjuhës shqipe më vonë.
Aleksandër Xhuvani gjatë gjithë jetës bëri luftë këmbëngulëse për pastërtinë e gjuhës shqipe, për pasurimin e saj në bazë të veçorive e të ligjeve që e karakterizojnë. Ky ka qenë filli që ka përshkruar tejembanë gjithë veprimtarinë e tij prej lëvruesi të gjuhës shqipe. Më 1956 botoi posaçërisht librin “Për pastërtinë e gjuhës shqipe”. Vetë ai kreu një punë me vlerë për pasurimin e gjuhës sonë letrare, sidomos për përpunimin e terminologjisë të mjaft degëve të dijes sidomos të gramatikës, të letërsisë dhe të shkencave pedagogjike. Ndihmoi shumë në veprimtarinë, që nisi të shtjellohet në vendin tonë pas çlirimit në fushën e terminologjisë, drejtoi punët e para që u bënë për terminologjinë shkollore. Shtjelloi dhe një veprimtari kërkimore të gjerë e të frytshme në fusha të ndryshme të gjuhës shqipe. Qe ndër studiuesit e parë të fjalëformimit, të morfologjisë e të sintaksës. Hartoi punime e studime për kategori e çështje të ndryshme të gramatikës. Mund të përmenden punimet për pjesoren e paskajoren, monografia “parafjalët”. Hartoi, në bashkëpunim me Eqrem Çabejn dy trajtesat “Parashtesat” (1956) dhe “Prapashtesat e gjuhës shqipe (1962), të cilët karakterizohen nga vështrimi i gjerë, sinkronik e diakronik, nga pasuria e madhe e të dhënave, e vëzhgimeve dhe e mendimeve që pasqyrojnë njohuritë e thella të Xhuvanit për leksikun e gjuhës shqipe e sidomos leksikun popullore.
Qe njohësi më i mirë i visarit leksikor të gjuhës shqipe. Mblodhi me durim e pasion nga gjuha e popullit shumë fjalë e shprehje, të cilat u përpunuan pas vdekjes së tij në formë të një fjalori. Bëri një botim të dytë të sistemuar shkencërisht të “Fjalorit të gjuhës shqipe” të K. Kristoforidhit (1961) dhe i dha këtij fjalori një jetë të re. Xhuvani dha një ndihmesë të vlefshme edhe për “Fjalorin e gjuhës shqipe” (1954). Një ndihmesë të mirë i ka dhënë leksikologjisë shqipe dhe teorisë e praktikës së leksikografisë sonë me shkrime e punime të ndryshme me artikuj e recensione, ndër të cilat mund të përmenden “Kritikë mbi fjalorë të shqipes” (1934) “Çështja e fjalorit të gjuhës shqipe” (1957). Në një sërë shkrimesh dha mendime me vlerë për çështje të gramatikës historike e të leksikologjisë historike të shqipes. Një ndihmesë të vyer u solli ai studimeve për letërsinë tonë, e sidomos për letërsinë e vjetër dhe arbëreshe me tekstet, antologjitë, artikujt e recensionet që botoi.
Aleksandër Xhuvani punoi tërë jetën me dashuri e këmbëngulje për mëkëmbjen e përparimin e arsimit kombëtar, për lëvrimin e gjuhës shqipe, për kulturën shqiptare. Ai vazhdoi të mbetet një figurë e rëndësishme edhe më pas duke u zgjedhur anëtar i Asamblesë Kushtetuese (dhjetor 1945), më tej deputet i Kuvendit Popullor në një sërë legjislaturash, dhe deri në fund të jetës ai ishte nënkryetar i presidiumit të Kuvendit Popullor gjatë regjimit komunist. Ai u nda nga jeta në vitin 1961 dhe 19 vite më pas, pra më 1980, u botua vëllimi i parë i “Veprave” të Aleksandër Xhuvanit me 6 vëllime, nën kujdesin e Akademisë së Shkencave. Ky libër është një nga literaturat më të vlefshme për këdo që merret me studimin e gjuhës shqipe.




06/06/2004

[Albo]

Shkolla si mbas masës

Aleksander XHUVANI,

Në nji konferencë që bani disa vjet më parë profesori i Universitetit të Gjenevës E. Claparede-i përdori at frazë të sipërme “L’ecole sur mesure”, për të kallzue nji shkollë si mbas masës së nxanësvet, d.m.th. nji t’atillë shkollë, puna e së cilës t’i përshtatet kaq mirë inteligjencës së nxanësvet, sikurse i puthiten petkat e të mbathurat shtatit e kambëvet të njeriut. Kjo frazë e Claparede-it, e marrë nga ajo konferencë, të cilën ai mbasandaj e botoi në librëz të veçantë, muer dheun, se u shoshit ky mendim i tij jo vetëm n’Evropë, por edhe n’Amerikë.
A. Ferriere-i (i njoftun ma në gjithë botën pedagogjike për punën e gratshme e të gjallë në fushë të pedagogjisë) botoi nji librëz me titullin e asaj fraze: “L’ecole sur mesure a la mesure du mitre”. (Shkolla me masë si mbas masës së mësuesit). Asht nji libëri vogël prej 162 faqesh, por mjaft interesant, që meriton të këndohet prej mësuesevet t’onë për mendimet e vlerta që shfaq autori mbi shkollën e re. Shkolla e vjetër, ja fillon A. Ferriere-i, përveç detyrëvet që u jep nxanësvet për në shtëpi, kufizohet me mësimin e përditshëm kolektiv, kurse puna e shkollës së re, të shkollës vepruese as aktive, qëndron në dëshirën që u shtie fëmijëvet për të nxanë e për t’u marrë gjithënji me punë. Mirë po kjo dëshirë asht shumë e ndryshme, sikurse edhe fëmijt janë të ndryshëm ndërmjet tyne: çdo fëmij ndryshon prej tjetrit jo vetëm nga fuqitë mendore (nga të menduemit, nga vëmendja, nga kujtesa, nga gjykimi), por edhe nga karakteri, nga zemra e gëzueshme a e idhnueshme, nga energjija etj. Atëhere si mbas këtyne ndryshimeve, nji pedagogji e shëndoshë nuk mundet me qenë veçse individuale, d.m.th. e përshtaun mbas tipit menduar të çdo fëmije. Atëbotë në nji të tillë shkollë do të kemi aqë nxanës, sa edhe mësues. Ndofta nën kët mendim fishket diç e vërtetë, thotë A. Ferriere-i, po s’duhet ta marrim pikë për pikë dhe krejt të nevojshëm, në vend të shumë mësuesve asht ma mirë me përdorë metoda të ndryshme të zbatuese si mbas aftësive të nxanësve dhe, ma fort si mbas kuptimit të njij mësuesi të zot. Pra jo nji programë e rrebtë dhe nji orar i premë hollë me mësime 45 minutash e me pushime 15, por nji programë të lëvizëshme. Programat e metodat, sikurse paska thanë Paul Lapie-n, nuk janë tjetër veçse nji udhëheqje për mësuesin, i cili duhet të ketë liri të madhe në zbatimin e tyre. Çdo mësues do të përdori metoden e vet të zbatuese mbi parimet e shkollës aktive.
Por punën ma të madhe në realizimin e metodës së shkollës së re nuk e bajnë aqë programat, sa e ban mësuesi vetë, mësuesi i zoti e i zellshëm e me nji gatitje të mirë theoretike e praktike prej Shkollës Normale. Mësuesi me personalitetin e tij do të jetë ai që do t’i japi shpirt gjithë punës së shkollës. Regullën e mbarë e shpirtin e gjallë të klasës do ta krijojë mësuesi (f.44). Klasa vlen aqë sa vlen mësuesi; ndrron mbas ndrrimevet individuale të mësuesit, asht e qetë, nervoze, në qoftë se edhe ai asht i tillë. Këtu A.F sjell nji shembull të marrë prej konferencës së Chevallaz-it, Drejtorit të Normales së Lausanne-s: qysh se keni ardhë ju këtu (i thoshte një ditë nji nanë nji mësuesi, që kishte pak muej, që kishte ardhë në katund) fëmijët e katundit janë ma të sjellshëm e ma t’urtë. Ai mësues nuk u ishte ba ndonji herë nxanësvet mësime urtie a të të sjelluni mirë; por ai vetë me mënyrën e tij të sjelljes, me qëndresën e tij, me shembellën e tij i kishte yshtë nxanësit dhe i kishte vu për rrugë të mirë.
E tue folë A.F. mbi influencën e madhe të personalitetit të mësuesit thotë se mësuesin nuk duhet ta marrim si nji njeri që zbut e zotnon shtazët e egra. Zotnimi që presim sije asht nji zotnim në pikëpamje shpirtore. Çdo shkencë psikologjie, çdo teknikë nuk mjafton që të bajmë nji pedagog. Duhet edhe nji gja tjetër: jeta e mendjes dhe jeta e zemrës. Mësuesi duhet të ketë tri cilësi të para: shkencën psikologjike, teknikën dhe vokacionin. Ma tutje tue folë auktori mbi disa pika e çashtje të shkollës tradicionale në kundërshtim me të renë qek punën e provimevet dhe thotë se kundra provimevet asht folë e shkrue mjaft nga ana e shumë psikologëve e pedagogëve: provimet i ndifin kujtesës së cekët, asaj që i ban nxanësit me u përgjegjë përnjiherë disa çashtjeve të papritura; bajnë me çmue e me u dhanë vlerë fëmijëvet të pajisun me nji zotësi verbale, e këta nuk janë gjithunji ma të mencëmit e ma të zotët. Gabimi i provimevet qëndron në besimin se njeriu ma i zoti asht ai që mund të përmbajë shumë gjana në kujtesën e tij. Nuk duhet ta harrim ata që nxanë përmendesh a verbalistët, por njerëzit që shohin kthjellët e dijnë të veprojnë (f.63). Në vend të provimeve të shtihen në përdorim testet, e A. Ferriere-i përmend testet e Binet-Simon-Terman-it, profilet psikologjike mbas Lasoursky-t a Rossolino-s, testet e auto-kontrollit të Winnetkës dhe shfaq mendime të vlefshme mbi përdorimin e testevet.
Sikurse provimet, kështu edhe programat e shkollës së sotshme janë në kundrështim me ato që kërkon psikologjija e fëmisë. Këto programa mësojnë shumë gjana, dhe shumë shpejt, tue mos marrë para sysh interesat e vërteta të nxanësvet dhe tipat e ndryshme të tyne. Këtu A.F. tregon shkurtazi nji plan pune të shkollës si mbas kuptimit të pedagogut gjerman Wilhelm Paulsen-it. Si mbas këtij plani, interesat e fëmisë do të shtjellohen e do të shquhen tue u-nisë prej njij grupi a trungu të gjanavet: prej ngjarjevet e punës së kohës së sotshme, degët e të cilave do të shtrihen mbi natyrën e mbi njerzinë, mbi punët e kohës e të vendit. Këtij shtjellimi t’interesavet duhet t’i përgjigjet nji postat pune, që mund ta quejmë programë: në këtë duhet marrë para sysh puna psikologjike: nji rritje e harmonishme e fëmisë deri në moshë 12 vjetsh. Prej moshës 12 deri 14 asht koha e orientimit profesional dhe e paraushtrimit. Prej moshës 14 vjetsh hyn puna sociologjike, d.m.th tue u damë puna në grupe shokësh. Në punë të programës duhen veshtrue: 1. degët teknike (njehsimi, gjuhët), ku puna duhet të jetë ma fort individuale, se disa fëmij janë të ngalët e disa të shpejt; 2. interesat: nevojët e njeriut dhe si mund të mbushen këto në natyrë e në shoqëni; 3. lavrimi ose kultura e jetës së ngashërijavet, lavrimi i të bukurit ose i së mirës. Nji programë minimum e detyrshëme për të gjithë subjekte për t’u shtjellue prej nxanësvet, ku do të duket puna e mësuesit dhe interesa e nxanësvet.(f.68).
Njani auktori përmend nji artikull të pedagogut frang Rene Drithiil, ku thuhen shkurtazi këto:
Gabimi ma i parë i gjithë atynevet që u ngarkuen me hartimin e programeve ka qenë se ata u nisën gjithunji prej qëllimesh theoretike, pa marrë para sysh as dobinë praktike të landëvet që do të mësohen, as ato vetë landët e nevojshme për t’u mësue. Mbas theorisë gjenetike të Piaget-it e të A. Ferriere-it, mendërija dhe interesat e fëmisë vijnë tue u-ndërrue e tue u-përhapë gjithunji, pra, edhe landët e mësimit duhet t’i puthiten këtij ndrrimi të mëndësisë së fëmivet e t’i knaqin interesat e tyne që janë gjithnduersh. Ajo theori e gjanavet të nevojshme për të rritshmit që thotë se fëmija, kur bahet i math, ka nevojë për këto a për ata njohni, asht e rrezikshme, se mbas kësaj duhet të ngarkohen me shumë landë programat t’ona. Ma e mira asht që ta fillojmë punën tue u-nisë prej fëmisë, prej nevojëvet të tij e prej jetës së tij të përditshëme.
Veç kësaj, nuk asht e mundun që të mësohen të gjitha, asht nevojë që të bahet nji zgjedhjet, nji harrje e landëvet për t’u mësue. Lypset të flaket ma prej shkollavet verbalizmi dhe të nxanët në mënyrë të zgripto; për kët punë duhet të frymëzohemi prej kësaj fjale të Renanit: “Nji ide nuk asht e mirë veçse për atë që e cepik”.
Si të zgjidhen landët për t’u-mësue, të caktohet metoda e të mësuemit. Ma e mira metodë asht ajo e qendrave t’interesës, një të cilën gjithë landët do të shtjellohen tue marrë si qendër nji çashtje: ushqimin, banesat, stinat, etj.; kjo qendër mund të jetë nji problemë e njimendët për t’u zgjidhë (metoda e projekteve): ngrefja e një ndërtese, fabrikimi i njij gjaje, nji rindërtim historik, pse edhe kjo ka do të mira; medje bashkimi i këtyne dy metodave asht për t’u porositë; po për klasat e Fillorevet duhet të parapëlqehet metoda e qendravet t’interesës.
Edhe orarët e shkollavet duhet t’i përshtaten psikologjisë së fëmivet. Me orarët e damë në copa shkon dam koha e shkrihet kot fuqija e nxanëvet. Kur caktohen orarët në perioda kohësh pak a shumë ma të mëdha, tue u-marrë para sysh interesa dhe lodhja e nsanxësvet, aëtherë mund të studiohet ma fellë nji objekt e fitimi i dalun soje qëndron ma gjatë në mend. Këtu auktori përmend disa shkolla të Gjermanisë, si atë të Hof-Oberkich-it, të Odenëald-it (të cilat u mbyllën me ardhjen e nacional-socializmit), ku punohej me nji orar të ndryshëm, si mbas të qekunavet ma nalt; përmendet edhe shkolla e zonjës Boschetti-Alberti në Agno të Svicerës, për të cilën kemi folë në Didaktikët (F.156).
Mbas këtyneve, në kaptinën XI auktori flet mbi metodat e thotë se duhet të shtiem në punë metodat e shkollës aktive: mos me marrë para sysh interesën e zgripto, kërshërinë momentale të fëmijëvet, sikurse thotë pedagogjija e Herbartit, e formullueme prej Zillerit; por të vështorjmë interesat e vërteta të fëmijvet; këtu qëndron qëllimi dhe pika e nisjes së shkollës aktive.
Shkolla aktive, thotë auktori, ka 38 vjet që ka lemë. Le të më lejohet, thotë të përmend se më 1900 kam drejtue klasën e parë tue e nisë punën vetëm e vetëm nga interesat e fëmijvet. Ka ndodhë kjo punë në nji nga shkollat e reja përjashta të Dr. Lietz-it në Gjermani. Më kishin ngarkue atëherë me mësimin e nxanësvet frangofonë të moshës 8 deri 14. Ishjem nji mësues i ri e nuk besojshem se kishjem për të ba punë të madhe. Porse, mbas nandë mujesh, thotë A.F. kuptova se nxanësit e mij shumë gjana i dijshin ma mirë se të tjerë mbas dy vjetsh studimi në nji shkollë me sistemë të vjetër.
Dy provat e tjera, që u banë mbasandaj, më 1907 e më 1908, prej Montessori-t, e prej Decroly-t, u përhapën me të madhe në tanë botën. Të dyja këto nisën po prej atij parimi i prej interesës së vërtetë të fëmisë, por kanë ba gati e kanë përdorë nji teknikë e nji material. Metoda e Montessorit asht përhapë ma fort në Hollandë e n’Ingjilterë; ndoshta këtu ka të bajt puna e racës dhe e temperamentit, thotë A. Ferriere-i. Sido qoftë, duhet të njofim se zulma e pavdekshme që lidhet me emnin e Montessorit i detyrohet punës që ajo diti me bashkue nji material ndijash shumë të logjiktë e të premë hollë me lirinë që të zgjedhi vetë fëmija: nji lidhje e nji bashkim gjenial i dy parimeve që duhet të zotnojnë: stërvitje teknike dhe liri e zgjedhjes.
E kanë qërtue metodën e Montessorit, thotë a., se materiali i saj kushton tepër dhe asht fort larg prej jetës. Mund të jetë. Por këtyneve duhet me iu shtue edhe nji e tretë: materiali i Montessorit për fëmij 7 e 8 vjetsh asht shumë “shkolluer”, i shtyn fëmijt në verbalizëm; dyshoj që të jetë pun’ e dobishme të nxanët e gramatikës në kët moshë. Përkundrazi, sa për njehsimin, metodat janë të mira.
Mbasandej auktori flet shkurtazi mbi metodën e Decroly-t, mbi ato amerikane, si të Winnetkës, të Dalton-it e të metodës së projekteve (f.83).

Botuar më 1937

[Kapriçozja ELB]

Aleksandër Xhuvani ka lindur nė vitin 1880 dhe studimet e larta filologjike i kreu nė Universitetin e Athinės. Dha mėsim nė shkollėn e parė tė mesme kombėtare, nė Normalen e Elbasanit (dhjetor 1909). Historia dhe pėrparimi i kėsaj shkolle dhe ndihmesa e rėndėsishme qė i dha ajo ngritjes dhe zhvillimit tė arsimit tonė janė tė lidhura ngushtė me veprimtarinė qė shtjelloi ai pėr periudha tė gjata kohe si mėsues dhe si drejtor i saj. Deri nė Kongresin e Lushnjes, mė 1920, Normalja e Elbasanit u mbyll dhe u hap 5 herė, si pasojė e represionit tė pushtuesve xhonturq. Krahas Xhuvanit, drejtorė tė tjerė tė kėsaj shkolle kanė qenė Luigj Gurakuqi e Sali Ceka, ndėrsa pedagogėt e parė ishin Sotir Peci, Kostaq Cipo, Simon Shuteriqi, Kahreman Ylli, Qamil Guranjaku, etj. Por veçanėrisht Xhuvani kreu njė punė tė madhe e shumė tė vlefshme pėr krijimin e pasurimin e letėrsisė mėsimore, pajisi shkollėn me njė sėrė tekstesh, tė gjuhės, tė letėrsisė, tė shkrimeve pedagogjike etj. Ai luftoi pėr njė shkollė kombėtare e laike, pėr pėrmirėsimin e vijueshėm dhe ngritjen e mėtejshme tė saj.

Pas çlirimit, Aleksandri dha njė ndihmesė tė rėndėsishme pėr zhvillimin e arsimit (1946-1951), pėr organizimin e drejtimin e jetės shkencore si drejtues i seksionit tė Gjuhės e tė Letėrsisė tė Institutit tė Studimeve tė quajtur mė vonė Instituti i Shkencave (janar 1947- shtator 1953) si dhe anėtar i presidumit tė tij (1947-1957).

Krahas arsimit, fushė themelore e veprimtarisė sė tij, qe gjuhėsia. Shtjelloi njė veprimtari sistematike, tė shumanshme, tė gjerė e tė frytshme si lėvrues e studiues i gjuhės shqipe. Puna e tij shkencore u karakterizua nga njė vėshtrim i qartė e objektiv i çėshtjeve, nga njė njohje e gjerė e gjuhės shqipe, e strukturės gramatikore dhe leksikore tė saj, nga lufta kėmbėngulėse pėr njė gjuhė shqipe sa mė tė pastėr, tė pasur e tė paqortueshme, pėr tė ngritur gjithnjė e mė lart pėrpunimin e gjuhės letrare. Nė vitin 1905 Xhuvani shkruante nė njė artikull tė revistės “ALBANIA” tė KONICES se gjuha e vetme letrare duhet t’i ketė bazat nė dialektin e toskėrishtes. Atėherė ishte koha kur gjuha shqipe ishte nė rrezik, dhe grekėt e serbėt nxitonin qė tė hapnin shkolla tė huaja nė tokat shqiptare. Qėllimi i kėsaj ideje tė Xhuvanit sipas tij ishte “shpėtimi i kombit”, pra tė njehsohej gjuha letrare. Ndoshta arsyeja qė ka ndikuar qė Xhuvani tė mbėshtetej te toskėrishtja, sipas njė studiuesi ėshtė se jugu i Shqipėrisė ishte disi mė i zhvilluar dhe njerėzit mė tė etur pėr tė lexuar, ndryshe nga veriu. Edhe mė pas, Xhuvani luftoi e punoi pėr njehsimin e gjuhės letrare tė folur e tė shkruar, pėr njė gjuhė letrare tė pėrbashkėt pėr gjithė popullin shqiptar. Drejtoi hartimin e udhėzuesve tė njėpasnjėshėm drejtshkrimorė (1949, 1951, 1954, 1956) qė zgjeruan gjithnjė e mė shumė rrethin e çėshtjeve qė çelėn rrugėn pėr njehsimin e plotė tė drejtshkrimeve tė gjuhės shqipe mė vonė.

Aleksandėr Xhuvani gjatė gjithė jetės bėri luftė kėmbėngulėse pėr pastėrtinė e gjuhės shqipe, pėr pasurimin e saj nė bazė tė veçorive e tė ligjeve qė e karakterizojnė. Ky ka qenė filli qė ka pėrshkruar tejembanė gjithė veprimtarinė e tij prej lėvruesi tė gjuhės shqipe. Mė 1956 botoi posaçėrisht librin “Pėr pastėrtinė e gjuhės shqipe”. Vetė ai kreu njė punė me vlerė pėr pasurimin e gjuhės sonė letrare, sidomos pėr pėrpunimin e terminologjisė tė mjaft degėve tė dijes sidomos tė gramatikės, tė letėrsisė dhe tė shkencave pedagogjike. Ndihmoi shumė nė veprimtarinė, qė nisi tė shtjellohet nė vendin tonė pas çlirimit nė fushėn e terminologjisė, drejtoi punėt e para qė u bėnė pėr terminologjinė shkollore. Shtjelloi dhe njė veprimtari kėrkimore tė gjerė e tė frytshme nė fusha tė ndryshme tė gjuhės shqipe. Qe ndėr studiuesit e parė tė fjalėformimit, tė morfologjisė e tė sintaksės. Hartoi punime e studime pėr kategori e çėshtje tė ndryshme tė gramatikės. Mund tė pėrmenden punimet pėr pjesoren e paskajoren, monografia “parafjalėt”. Hartoi, nė bashkėpunim me Eqrem Çabejn dy trajtesat “Parashtesat” (1956) dhe “Prapashtesat e gjuhės shqipe (1962), tė cilėt karakterizohen nga vėshtrimi i gjerė, sinkronik e diakronik, nga pasuria e madhe e tė dhėnave, e vėzhgimeve dhe e mendimeve qė pasqyrojnė njohuritė e thella tė Xhuvanit pėr leksikun e gjuhės shqipe e sidomos leksikun popullorë.

Qe njohėsi mė i mirė i visarit leksikor tė gjuhės shqipe. Mblodhi me durim e pasion nga gjuha e popullit shumė fjalė e shprehje, tė cilat u pėrpunuan pas vdekjes sė tij nė formė tė njė fjalori. Bėri njė botim tė dytė tė sistemuar shkencėrisht tė “Fjalorit tė gjuhės shqipe” tė K. Kristoforidhit (1961) dhe i dha kėtij fjalori njė jetė tė re. Xhuvani dha njė ndihmesė tė vlefshme edhe pėr “Fjalorin e gjuhės shqipe” (1954). Njė ndihmesė tė mirė i ka dhėnė leksikologjisė shqipe dhe teorisė e praktikės sė leksikografisė sonė me shkrime e punime tė ndryshme me artikuj e recensione, ndėr tė cilat mund tė pėrmenden “Kritikė mbi fjalorė tė shqipes” (1934) “Çėshtja e fjalorit tė gjuhės shqipe” (1957). Nė njė sėrė shkrimesh dha mendime me vlerė pėr çėshtje tė gramatikės historike e tė leksikologjisė historike tė shqipes. Njė ndihmesė tė vyer u solli ai studimeve pėr letėrsinė tonė, e sidomos pėr letėrsinė e vjetėr dhe arbėreshe me tekstet, antologjitė, artikujt e recensionet qė botoi.

Aleksandėr Xhuvani punoi tėrė jetėn me dashuri e kėmbėngulje pėr mėkėmbjen e pėrparimin e arsimit kombėtar, pėr lėvrimin e gjuhės shqipe, pėr kulturėn shqiptare. Ai vazhdoi tė mbetet njė figurė e rėndėsishme edhe mė pas duke u zgjedhur anėtar i Asamblesė Kushtetuese (dhjetor 1945), mė tej deputet i Kuvendit Popullor nė njė sėrė legjislaturash, dhe deri nė fund tė jetės ai ishte nėnkryetar i presidiumit tė Kuvendit Popullor. Ai u nda nga jeta nė vitin 1961 dhe 19 vite mė pas, pra mė 1980, u botua vėllimi i parė i “Veprave” tė Aleksandėr Xhuvanit me 6 vėllime, nėn kujdesin e Akademisė sė Shkencave. Ky libėr ėshtė njė nga literaturat mė tė vlefshme pėr kėdo qė merret me studimin e gjuhės shqipe.


Marre nga Enciklopedia e Lire : http://sq.wikipedia.org/wiki/Aleksander_Xhuvani