Ismet Toto

[Albo]

Shtypi dhe opinioni publik

Ismet TOTO,

Të dy gazetat e kryeqytetit e kanë ndarë punën aq mirë, saqë shumë rrallë u takon të bien në kundërshtim njëra me tjetrën. Por si duket, era e polemikës, që po fryn këto kohët e fundit në Shqipëri, kaloi edhe nga redaksia e rrugës së Dibrës. Kur themi polemikë, nuk jemi të sigurtë në mund të quhet kështu, ajo shfaqje mendimesh të kundërta po mbi atë çështje, që u bë tani shpejt në shtyllat e Vatrës dhe të Besës.
Këtu duket sikur u përgënjeshtrua preteza e atyre, që thonë, se ndër ne, polemika merr me diomos formën e sharjeve personale. Ah, me sa takt, me sa hollësi dhe sa tërthorazi Besa i thotë Vatrës që s’ka të drejtë! Të vjen të pyesësh veten: nga doli tërë kjo delikatesë, që kur u rafinuan kag redaktorët e Besës apo s’kishin se si bënin ndeyshe?.. Kërcen prifti nga belaja...
Po, të vimë në thelbin e bisedimit. Polemika e mbytur, aq e mbytur, sa mbase shumica e këndonjësve nuk e vunë re fare, midis Besës dhe Vatrës, rrodhi nga polemika e vërtetë, pa stërhollime, pa dredhira, pa gante kadifeje, ku u përpoqën përfaqësonjësit e dy tendencave ekstreme të rregjimit hiderian. Dy ministrat e kancelarit Hider, Von Papeni me Goebbelsin, duke u përleshur me fjalë nga tribuna e dy sallave të ndryshme, na dhanë të kuptojmë se
Gjermania naziste nuk ishte parajsi i lumtërisë, që na trumbetonin profitet e nacional-socializimit. Von Papeni, ky përfaqësonjës tipik i junkerëve prusianë që tradhtoi partinë e tij për t’u bërë ministër i Hitlerit, u alarmua nga gjendja kritike ku e shpuri Gjermaninë një mot e gjysmë qeverimi nacional-socialist. Politika e Hitlerit, e cila i duket atij, sikur brenda po e shpie Gjermaninë drejt falimentit financiar dhe jashtë drejt izolimit diplomatik, nuk mund të mos alarmojë pronarët dhe kapitalistët e mëdhenj, që përfaqëson Von Papeni. Prandaj ky, në një fjalë që bëri bujë, deshi të kujtonte disa të vërteta të hidhura. Me pakë fjale tha, se kështu nuk mund të vazhdojë, se demagogjitë e disa revolucionarëve të rinj e të flaktë (Goebbels?) janë të rrezikshme, se ngrirja e lirisë së shtypit është e dëmshme, pse le gabime të pademaskuara, se një qeveri me të vërtetë e fortë, s’ka frikë nga kritikat, se sistemi i një partie nuk mund të vazhdojë edhe pasi revolucioni triumfoi, se një popull, që i mohonet liria e fjalës, nuk mund të quhet anëtar i bindur i rregjimit, se një unanimitet i siguruar vetëm me anën e forcës brutale, nuk mund të ketë jetë të gjatë.
Von Papeni mbaroi me këto fjalë: “Luftën kundër kritikonjësve unë s’e kuptonj si disa të tjerë. Unë kujtoj se vetëm një shpjegim i sinqertë me kombin, do t’i ngjallë këtij besimin në veten e tij dhe do t’i japë gëzimin e punës që bën. Populli do të pranojë çdo sakrificë, kur ta dijë se për ç’qëllim e bën, kur çdo kritikë të mos luftohet, kur patriotët që shqetësohen për fatin e Atdheut, të mos quhen tradhtorë.”
Këtij fjalimi, që dënon rregjimin e Nazive, bashkë me doktrinën dhe metodat e tyre, i u përgjegj ministri i propagandës Goebbels, me një ton, që arrin vende-vende, kulmin e violencës. Jeniçeri oratorik i Hitlerit, nuk gjeti fjalë mjaft të forta për të stigmatizuar reaksionarët që prehen nëpër kulltuqet e klubeve, aventurierët pa skrupull, që u qepen pas lëvizjes nacional-socialiste për të shkëputur nonjë kockë. Këta zotërinj (këndo: Von Papen) pashpirt e pa entuziazëm, që guxojnë të kritikojnë regjimin nazi, duhet ta dinë se shpirtmadhëria e Goebbelsit me shokë ka kufi dhe po e tepëruan zullumin, vala nacional-socialiste do të kalojnë përmbi trupat e tyre. Von Papeni do të jetë penduar për guximin që pati se, pas lajmeve të fundit, puna nuk u kufizua me kërcënimet e Goebbelsit. Qeveria hitleriane po i provon pjesëtarit të vet me anën e policisë, se nuk kish të drejtë...
* * *
Vatra, duke komentuar këtë polemikë, që nuk dihej se do të mbaronte kështu, sikur shfaqi dëshirën, që nonjë ministër nga tanët, të delte të na mbante një fjalë si të Von Papenit. Kurse Besës grindja në llogorin e nacional-socialistëve i inspiron disa konsiderata mbi shtypin e opinionin publik, konsiderata që mund të shqyrtohen me interes edhe në shtyllat e një gazete kulturale si kjo jona. “Për sa u përket gabimeve të qeverisë në administratën e brendshme të shtetit, shtypi nuk është ndrojtur kurrë - thotë Besa, - këtu ta përmbushë detyrën e tij dhe të kritikojë çfarëdo vepre, që nuk pajtohet plotësisht me interesat e larta të kombit dhe të shtetit.” Sikundër e di gjithkush.
Besa është parimisht optimiste. Optimizma i shtyn njerëzit t’i shohin punët, ashtu si do t’u pëlqente të ishin. Kështu e sheh edhe Besa rolin e saj në zbulimin e gabimeve të administratës. Por fjalën e kemi gjetkë. “Shtypi, citojmë prapë Besën duke e quajtur veten si një armë të fortë në dorën e fuqisë ekzekutive, në shumë raste nuk e gjen të pajtuar me interesin e shtetit, që të ngutet në shfaqjen e opinionit publik mbi disa çështje me rëndësi, sidomos kur i përkasin politikës së jashtme të shtetit.” Me dy fjalë Besa mbron sistemin e diplomacisë së fshehtë.
Rezultatet e kësaj diplomacie, që pregatiti me aq mjeshtëri luftën e përgjithshme, janë në shesh. Përdorja e atyre metodave fatale edhe në ditët tona, nga shtetet e mëdhenj, aleancat e lidhura prapa perdes, qoftë edhe me etiketa të reja, thellojnë edhe më tepër shqetësimin tragjik, ku ka arrirë bota sot. Fundi, edhe sikur të pranohet në parim, diplomacia e fshehtë, ka kufitë e veta. Deri sa puna kufizohet në demarshe e nota diplomatike, në tratativa që mund të kenë përfundime pozitive apo negative, opinioni publik mund të mbahet në errësirë. Por ditën që ngjasin disa fakte konkrete, ditën që bëhen do gjeste, që i sheh kushdo, atëherë mospërfillja e opinionit publik, mbajtja e tij në injorancë të ngjarjeve, nuk mund të justifikohet as me një mënyrë. Publiku i papregatitur me kohë, impresionohet aq më tepër nga këto ngjarje të papritura, që nuk di sesi t’i shpjegojë.
Në mendjen e njerëzisë së alarmuar dhe pa një drejtim, lajmet më fantastike dhe më disfatiste gjejnë shesh të lirë. Në të tilla raste kritike qeveritë kanë interes të ndjejnë se e kanë popullin pas. Dhe që të mund populli të ndjekë qeverinë, duhet të dijë se ç’ngjet. Përkundrazi, heshtja e qeverisë tregon se ajo nuk ka besimin e popullit, tregon se ndërmjet popullit dhe qeverisë nuk mbretëron një harmoni e plotë. Prandaj në të tilla raste shtypi, që shërben si organ i fuqisë ekzekutive, nuk mund ta quanjë kurrsesi veten përfaqësonjës të opinionit publik, shtyp!

Botuar më 1936

[Albo]

Sinqeriteti për bazë

Ismet TOTO,

Nëqoftëse ne shqiptarët do të frymëzohemi nga sinqeriteti në sjelljet dhe veprat tona, të jemi të sigurtë se puna jonë e shenjtë për rindërtimin e Atdheut tonë të dashur, do të vejë mbarë. Do të vejë mbarë sepse i tillë është vullneti i pathyeshëm i Atij që drejton fatin tonë. Por, kjo nuk do të thotë se ne qytetarët dhe subjektet e bindur duhet të jemi makina të ftohta që përmbarojmë një punë të caktuar, shumë herë vetëm për të siguruar "bukën" dhe aty të ndalemi. Jo, kurrë! Është një "krim moral" që i bëjmë vetes dhe kolektivitetit, të cilit na i detyrohemi shumë. U detyrohemi shumë, për shëmbëll, dëshmorëve tanë, që për një Shqipëri të lirë nuk sakrifikuan vetëm kolltukë e rroga, por dhanë dhe atë me të shtrenjtën pasuri: jetën e tyre. Me gjak të tyre u mbrujt dhe u gatua Shqipëria, që na e gëzojmë sot.
Çështja e të kuptuarit dhe çështja e të ndierit janë dy gjëra fare të veçanta. Një njeri mund të arsyetojë mirë dhe të kuptojë nga arsyeja, por kjo nuk domethanë se ndien. Njerëzit me ndjenja nuk mund të jenë, veçse në një përqindje të vogël midis nesh. Kjo është fatkeqësi.
Me njerëz skeptikë, të paralizuar nga shpirti, njerëz që u ka humbur entuziazmi dhe energjia, s'do të arrijmë asgjëkundi. Duhet punë e djersë për të rindërtuar Shqipërinë. Duhet entuziazëm dhe guxim të mbështetura në sinqeritet, në një shpirt të kulluar. Fallsitetet, reklamat, hipokrizitë e oportunizmat, si në shekullin e tetëmbëdhjetë, mund të kenë një duresë deri-diku, por s'mundin kurrë të rrojnë në faqe të këtij dheu. Janë të dënuara të zhduken duke pështytur ndytas një ditë. Kështu ka ngjarë në të gjithë botën, e pra vendi ynë s'mund të jetë një përjashtim.
Klasa e vjetruar, që akoma vazhdon të dominojë sot në mentalitetin e ndryshkur, sikundër përshkruante dhe në gazetën "Vullneti" një miku ynë në Shkodër (S.S), është skeptike për çdo gjë, për çdo inisiativë të re. Skepticizëm nuk do me thënë dyshim intelektual, por dyshim moral, pabesim, mungesë sinqeriteti dhe më në fund e më shkurtas, një paralizim shpirtëror.
Këta duhet të hiqen nga mesi ynë. Duhet të pastrohet makina e shtetit nga këta parazitë, që diskretitojnë idenë e shtetit në popull, dhe përkundrazi. Duhet filluar pastrimi që nga funksionarët e lartë.
Sinqeriteti, që është kondita kryesore për t'i shërbyer me dobi kombit, u mungon dhe asgjë në botë s'mund të jetë e mirë, e frytshme, e drejtë, po s'qe e mbështetur në sinqeritet. Me oportunizëm, me hipokrizi nuk bëhet shtet. Duhet të jemi ballëhapët dhe të lëftojmë për triumfin e së drejtës e të së mirës. Vetëm kështu do të bëjmë detyrën tonë ndaj Atdheut dhe mbretit tonë ideal.
Por kur hedhim një sy rreth e rrotull, nuk shohim veçse aty-këtu ndonjë njeri që u përgjigjet konditave që lyp fryma e re që mbështjell Shqipërinë e rilindur dhe të konsoliduar prej produktit më të zgjedhur të rracës sonë. Nuk shohim mjaft se atje ku duhen njerëz me ndjenjën e lartë të abnegacionit, sakrificës e të guximit për mbarëvajtjen tonë kombëtare. Ne duam njerëz që të mos tremben të marrin përsipër përgjegjësi, kur e kërkon e mira e Atdheut. Njerëz dinamikë, njerëz të ndjenjës e të veprimit.
Fantazmat skeptike të sotme do të zhduken nesër sigurisht. E imponojnë ligjet imperative të natyrës. E imponon e mira e kombit, që është i vetmi kujdes i të Madhit tonë. Ne duam njerëz të sinqertë që të bëjnë vepra të bazuara në sinqeritet. Vetëm këto vepra i lipsen Shqipërisë së sotme.

Botuar më 1930

[Albo]

Vobeksia e intelektualëve tanë

Ismet Toto,

Besoj se vetë natyra i ka prerë njerëzit të ndryshojnë nga njëri-tjetri. Përmbi këtë shtohen dhe efektet që prodhon mënyra e rritjes dhe e zhvillimit shpirtëror, moral dhe intelektual. Kjo varet eksklusivisht nga “rrethi” në të cilin njeriu rron. Sidoqoftë bota e shkencëtarëve është e ndarë dhe e shpërndarë mbi misterin e natyrës njerëzore. Ajo që njihet unanimisht si e vërtetë e pabisedueshme, është, që njerëzit janë çuditërisht të ndryshëm nga njëri-tjetri, mendojnë dhe ndiejnë çuditërisht ndryshe. As një graduatore, asnjë ligjë, sa do me zotësi qoftë e përgatitur, nuk mund të na japë një ide të ndryshimësisë shpirtërore të njerëzve, që përbëjnë një kolektivitet. Është një fenomen i pakontrollueshëm. Është një fenomen, për njohjen e të cilit, vetëm një intuision i zhvilluar mirë, mund të shërbejë në ndonjë farë mënyre.
Punë e vështirë, pra, por e domosdoshme. Na shqiptarët duhet t’ ngulim sytë me trimëri në problemet e vështira, që janë njëkohësisht çështje jetike për qenien tonë si komb më vete. Nëpërmjet të eksperiencës së popujve të vuar, duhet të shquajmë kthjelltësisht plagët kryesore të shoqërisë sonë; të zbulojme shkaqet dhe t’i luftojmë me energji dhe vazhdim, ashtu siç kanë bërë gjithë popujt guximtarë që rrojnë e mbretërojnë dhe sot e gjithë ditën.
Këto janë punët e mbara që pret kombi tash për tash nga ajo pjesë jona, që është koshiente për qenien dhe misionin e saj në jetë
* * *
Pikërisht ajo që shkëlqen se çaluari, ose më mirë, së bëri “hiç gjë” ndër ne, është ajo pjesë, që ka një përgatitje kulturore dhe që presupozohet se është konshiente.
Me fjalë të tjera dhe të shpërdoruara dendur. Klasa intelektuale e re. Thashë të shpërdoruara dëndur, sepse nuk mund të besohet që një klasë njerëzish të jetë intelektuale në kuptimin e ngushtë të fjalës dhe në një kohë e sipër të mos i ndihet eksistenca, veç si një barrë e rëndë financiare për shtetin dhe popullin. Është punë më e mençur t’i themi vetë me kohë këto gjëra, para se të na i thotë, me mënyrat e tij, populli ynë i zgjuar dhe i urtë. Flegmarizma, ataraksia spirituale dhe hedonisma në të cilën është e zhytur sot kjo klasa jonë intelektuale, përbën një nga plagët më të mëdha të shoqërisë sonë. Ata që mundohen ta justifikojnë këtë gjendje, mbrojnë veten. Tërë shpresa ka mbetur tek ajo pakicë, që përpiqet të dalë nga ky pellg degjeneronjës dhe mbytës.
Mungesa e simpatisë për njëri-tjetrin qëndron në krye. Klasa jonë intelektuale i shëmbëllen një grumbullimi ambasadorësh të kulturave që ndodhen në tërë faqen e planetit. Do të kemi shqiptarë, besoj, që të kenë studiuar edhe në Zhapon ose Brazil. Dhe siç ngjet me ambasadorët për punë titujsh, punë pozite dhe provenience, ashtu ngjet dhe me këta tanët për cilësitë e vendeve ku kanë studiuar dhe për lartësinë e kulturës së atij vendi. Një student, që kthehej nga Gjermania, aty pardje, pati guximin të thotë në mes të disa studenteve të kthyer nga Italia se, djemtë shqiptarë, që mësojnë në Itali, nuk e mësojnë aq mirë latinishten, sepse profesorët gjermanë të kësaj gjuhe, janë botërisht të njohur si latinistët më të mëdhenj të botës!..
Pa hyrë të bisedoj faktin që ndryshimësia e vendit ku është marrë kultura nuk duhet të shkaktonte paragjykime dhe apati për njëri-tjetrin, përnjëherësh do të pohoj se të paktën këtu në Tirane, ku gjenden disa qindra njerëz që kanë studiuar jashtë, realiteti është ai që thashë më sipër. Ata që kanë studiuar në Gjermani dhe Austri, rrinë të patrazuar mënjanë; të Francës dhe Italisë mbanë tjetër, të Anglisë dhe Amerikës herë bashkë e herë veç e kështu e tutje vazhdon, gjersa të arrijmë tek ai që ka studiuar në Brazil, i cili qenkësh i destinuar të rrijë në vetmi, por dhe ky një vetmim krenar dhe aristokratik!...
Të gjithë këta grupe përbëjnë një sasi ishujsh të akullt (icebergs) kulturor pa lidhje dhe pa ndonjë marrëveshje në mes tyre. Përkundrazi, haseti, mëria, tallja dhe përbuzja mbretërojnë shkëlqimtarisht. Antipatia nëpërkë s’le rast pa nxjerrë gjuhën e saj të vogël, por helmonjëse...
... Për këtë shkak nuk është e mundur të organizohet një luftim sistematik i analfabetizmës së njerëzisë sonë. Për këtë shkak nuk mund të bëhen botime të vlefshme; për këtë shkak nuk mund të bëhet, që zëri i qëruar i arsyes dhe i kulturës të predominojnë mbi të tjerat. Për ta thënë më shkurt, këtu qëndron pengimi më i madh për organizimin e jetës kulturore të vendit tonë, që është njëkohësisht kondita kryesore për gjallërinë e kombit dhe e vetmja detyrë që ka klasa jonë intelektuale e sotme.
Thashë në fillim se natyra i ka prerë njerëzit të ndryshëm. Duke e konfirmuar, shtoj se kultura e vërtetë nuk ka detyrë më të shenjtë se këtë. Ta bëjë njerinë modest, tolerant, të shoqërueshëm dhe një simpatizonjës të sinqertë të çdo shoku ose njeriu që ka qëllime të mbara dhe të shëndetshme. Kur nuk jemi të zotë të eliminojmë efektet e kundërshtimeve të vogla, që kemi në mes tonë, cilidoqoftë burimi i tyre, për të arritur një qëllim të lartë e të përbashkët, nuk bëjmë tjetër, veçse proklamojmë haptas vogëlsinë tonë shpirtërore dhe mendore, kotësinë e shpenzimit që u bë për edukatën dhe zhvillimin tonë mendor.
Populli me gjuhën e tij naive, por kuptimplotë ka të drejtë të thotë: Askush nuk e ha me haram bukën në vendin tonë se klasa intelektuale...
Jam i bindur se do të vazhdojë dhe për shumë kohë gjendja e sotme. E tillë është natyra e punëve. Greqia e vjetër u bashkua dhe ndjeu madhërinë e saj në luftrat Persiane. Në të tilla raste, i tille është mësimi që na jep historia e njerëzimit. Vetëm grushte të forta, të dhëna pa mëshirë, do të mund ta sjellin në vete, do ta tmerojnë nga realiteti i mëkateve të saj këtë të famshmen klasë intelektuale shqiptare.

Botuar në vitin 1932

[Albo]

Filozofia që na duhet sot

Ismet TOTO,

"Am Anfang Watr die Tat"
(Në krye qe veprimi)

GOETHE

Spencer-i thoshte se filosofia është shkenca e shkencave. Dhe meqënëse qëllimi i shkencës është lumturia, edhe lumturia s'mund të ketë tjetër qëllim, veçse lumturinë dhe sigurimin e saj. Ç'do të thotë lumtëri? Cilat janë elementet e saj? Ja disa: Punë, shëndet, mirërrojtje vetjake dhe e përgjithshme, liri veprimi, mendimi, ndërgjegjeje etj. Njohja që na udhëheq për në fitimin e këtyre të mirave dhe shkenca që me siguri dhe pandërprerje na ndrit udhët e një përmirësimi të tërësisë kombëtare - ja, me pak fjalë, tërë shkenca dhe tërë filozofia që na duhet sot. Çapi i parë, për sigurimin e një jete të lumtur, është dashuria e jetës. Po, që ta duam jetën, s'arrin vetëm ta nderojmë, po edhe ta çmojmë. Duhet ta mbajmë lart. Jeta është kaq e shenjtë, saqë për të ruajtur shenjtërinë e saj, sakrifikon akoma dhe veten në altarin e saj. Jeta, që lihet të bjerë, të çnderohet, të tradhtohet, është jetë errësire, jetë skllavërie, jetë shtaze, jetë verbërie. Jeta që nuk është gati të sakrifikohet tek duhet dhe kur duhet; nuk është jetë; është jetë rrezile, e poshtër, e ndyrë, e përgërtë!
Shokë miq! Mbajeni lart jetën! Shumë lart! Vetëm ahere do ta ndaloni rënien e saj dhe do të ndjeni turp, hidhërim, tmerr për çdo gjë që përpiqet ta çnderojë. Që të mbahet lart jeta, duhet të ndalohet rrëzimi i saj. Kant, Comte, Bergson, Freud etj,... oh! Këto filozofira s'janë filozofia që duhet në çastet tragjike. Mendimi i thellë, kompleks, i futur në rrënjët, në shkaqet e jetës, më të paduruar, më të errët. Drita e madhe e ditës së re. Drita që shkëlqen në errësirën e piksur, të trashë, të paçarë të shekujve. Drita që zbulon agimin e një epoke tjetër të panjohur, të ndershme, të lumtur. Lëvizje! Në qoftë se do të ulim kokën vetëm mbi faqet e pasosura të teorive, lumi që na mori! Mbi ne, mbi ëndrrat tona, mbi lumturinë tonë, do të shkojne vite, epoka, shekuj sa të ndezim një kandile të varfër në kalivet e mizerjes sonë mendore! Me pak mendim, me pak truajtje, më tepër lëvizje, më tepër kurajo! Udha e jonë s'duhet të shkojë nga fushat. S'kemi kohë për një udhë të tillë. Për të arritur qëllimin tonë, nuk do të shkojmë nga udhërat dhe monopatet e fushavet e të malevet, po do të fluturojmë nga bregu në breg, si zogj me krahë hapur.
* * *
"Ne krye qe veprimi!" Vepra! Fakti! Lëvizja! Puno për lumturinë e njeriut dhe për shpëtimin e shoqërisë, pa u çlodhur, pa u tallandisur as një çast. Një e rreme zotëron rreth e rrotull. Mos shiko as prapa, as djathtas, as mengjazi; shiko drejt përpara. Puno me ballë lart, me sytë përpara dhe kënaqësinë tënde, ëndrrën tënde, gjeje në kornizën e një pune të tillë. Në çdo punë ka, pak a shumë, një krijim. Krijimi është kënaqësia më e madhe. Eshtë vjersha e jetës. Artisti, poeti, s'kane nevojë për duartrokitje, s'kanë nevojë për shpërblime. U arrit vepra. Kur kjo filozofi do të zaptojë shpirtrat tanë, janë të tepërta të gjitha ato porosira që quhen morale, të gjithë titujt.
"Elemëntet e lumturisë së jetës gjenden brenda në jetë" thoshte Guyua-i, menduesi frëng më i madh e me i freshkët i shekullit të shkuar. Dhe u bërtiste të rinjve:
"Mos u mundoni kot të mbushni kokat me njohje, që s'do t'ju duhen. Në kokat tuaja mos të hyjë asnjë njohje që nuk bën ndonjë shërbim, që nuk bie nonjë dobi në jetë e në lumturi. Gjërat e kota të mos e zënë vendin e gjërave të dobishme".
* * *
Jeta është e shenjtë, po shenjtëria dhe pastërtia e jetës janë më të shenjta. Mendo lirisht. Mos prit gjë as nga qielli, as nga dheu, as nga shteti, as nga shoqëria. Qëndro në këmbët e tua dhe mbështetu vetëm mbi vetëhe tënde. Mos ec as djathtazi, as mëngjazi. Ti je qendra. Ti je e ardhmja. Mos le të të çfrutojë njeri dhe tjetri. Këta i ndan vetëm mëria dhe zihen vetëm me jorganin, i cili u gris dhe u bë për të frëngëlluar. Mbaji të lira e të pastra duart e tua për këtë punë!
Kërko dritë dhe shpërndaj dritë. Rri i pastër dhe mos u tremb! Do të bëhesh i fortë dhe do të japësh fuqi. Po të qëndrosh në vend, je një burim energjie të pasur. Po të shkasësh herë djathtazi, e herë mëngjazi, bie viktimë e mirësisë tënde. Të marrin me të mirë, kur u hyn në punë. Çfrutojnë ndjenjat e tua fisnike që të realizojnë qëllimet e tyre të errta dhe pasionet e
tyre të ndyta. Dhe njëri dhe tjetri! Hiq udhën tënde dhe lëri mënjanë. Ti shiko punën tënde. Le që fryma krijonjëse e përpjekjes tënde të shpërndahet në të gjitha drejtimet, që të mundë një ditë të fryjë era jote në Atdheun e ëndëruar. Mos le të ta vjedhin të tjerët pasurinë tënde morale. Shpërndaje vetë ti. Do të shohësh, se si do të përhapet shpejt -shpejt, edhe sa më shpejt që të përhapet, kaq më shumë do të shtohet pasuria morale e shpirtit tënd të nxehtë e të ndritur. Dëgjo se ç'thotë Carlyle-i: Po të gjesh përpara një të rreme që të mundon, hidhju përsipër dhe përmbyse. Të rremat dalin përpara që të përmbysen".
Karakter! Karakter! Duke dëgjuar këtë fjalë, tani mos sill ndër mend kuptimet aristoteliane ose teofrastiane ose labyeriane. Dhe që të shpjegohemi mirë-mirë, mos bjer ndër mend as edhe përcaktimet më filozofike, më të rënda e më të thella të mësuesit gjenial të Koenigsberg-ut. Sot për sot mendo e fol vetëm për karaktere morale. Kjo arrin. Kjo njohje e karakterit moral arrin boll-boll që të zotërojë ideja se njeriu ndjen nevojën të gjejë përsëri pikat e mbështetjes së tij vetëm në veten e tij, kjo ide e autonomisë njerëzore zotëron gjithnjë. Dhe atje ku zotëron, ka bërë triumfe e mrekullira. Atje ku janë zhvilluar dhe imponuar karakteret morale, interesi shoqëror dhe ideali shoqëror kanë dhënë luftën e fundit dhe kanë fituar. Ndjenja e sakrificës, guximit, autonomisë, lirisë së mendimit dhe përgjegjësisë, u forcuan, burokratia u dobësua, frika e abuzimit të lirisë u paksua, gjurmimet dhe provat u shtuan, u shumuan të gjitha mundësitë e zhvillimit të fuqive natyrale njerëzore dhe të virtyteve shoqërore. Jeta fitoi burrime të reja dhe njeriu i së ardhmes hyri në udhën e lindjes së tij...
Ta them edhe një herë, o shok: çdo gjë që të bësh, ta bësh vetë. Çdo gjë që të kërkosh, ta gjesh vetë brenda në veten tënde. Mos humbit, mos u shpërndaj. Bashko të gjitha fuqitë e tua, dëndëro rradhët e tua, nderju dorën shokëve të tu, qëndro nën flamurin e brezit tënd. Kij mendjen të mos e pësosh si e ke pësuar dikur!

Botuar më 1934

[Albo]

Agonia e ideologjis së vjetër

Ismet TOTO,

Lufta e hapur e dy mendësive kundërshtare në vendin tonë, duke mbaruar procesin latent të kundërshtimit historik të tij, më 21 tetor 1935, përfundoi, në fazën e parë, me fitimin e Ideologjisë së re, e cila përfaqësohet prej elementave që formojnë "Elitën e djalërisë intelektuale" të Atdheut tonë. Ky triumf historik i frymëzuar prej shpirtit të pastër të intelektualve të vërtetë dhe i përgatitur nga fuqitë morale dhe materiale të popullit, gjeti përkrahjen e merituar të pushtetit dhe me këtë mënyrë, në historinë e evolucionit ideologjik dhe politik të popullit tonë caktoi pikënisjen e zhvillimit normal të parimeve moderne në organizmën shtetrore dhe pikëmbarimin e sundimit të mentalitetit oriental, i cili ka pasur në dorë gjithë fatin e Atdheut duke e qeverisur si mbas parimeve të kohrave para Tanximatit! Pra, dushi i akullt, që qëlloi pa pritur e pa kujtuar avangardistët e ideologjisë së vjetër më 21 tetor, i plevitosi të tërë antarët e saj, të cilët në këto dhjetë vjetët e fundit nuk kanë pranuar asnjë dhimbje në trupin e tyre të ushqyer mirë me mjerimet dhe me djersën e popullit. Tani ky trup i plevirosur është në agoninë e minutave më kritike të jetës politike!
Por, si duket, trupi i sëmurë përpiqet gjithnjë që të mos i dorzojë djallit shpirtin e zi! Kërkon të marrë fuqi për të sulmuar edhe një herë trupin e njomë të djalërisë intelektuale, e cila sapo nisi të marrë frymë të lirë në atdheun e vet.
Gjendemi, pra, në fazën, e fundit të përpjekjes së rreptë, e cila kësaj here nisi të zhvillohet në ariergardën e fushës së luftimit, duke pasur si pusi të sigurt kulltuqet dhe bankot parlamentare. Po bëhet një luftë deçisive, në të cilën dhelprat e vjetra janë duke zbatuar të tërë marifetet e tyre të zakonshme: provokacionin, insinuacionin dhe sabotazhin!
Domosdo me ndryshimin e fizionomisë politike të djalërisë intelektuale, e cila zuri vendin e merituar në organizmën e shtetit të vet, ndryshoi edhe taktika dhe strategjia e luftimit të adversarit, i cili tani ashtë duke manevruar në çdo mënyrë që të na qëllojë nga prapa, bile të na qëllojë me armët tona, të cilët janë: "gabimet" e rritjes, e zhvillimit dhe e entusiazmit tonë. Dua të them, na luftojnë duke i paraqitur si gjëra të këqija e të rrezikshme rritjen dhe entusiasmin tonë.
21 tetori, si ç'e lypte konseguenca e llogjikës, provokoi një reaksion të fortë nër përfaqësuesit e ndryshëm të ideologjisë së vjetër duke i bashkuar rretherrotull Qendrës.
Kështu shpjegohet bashkimi i disa tipave të ndryshëm, i disa ekstremave, bile, reakcionare, të cilët, në këto ditët e fundit, formuan Frontin e tyre të përbashkët dhe, si ç'thanë ata, të shënjtë, duke mos e cilësuar me asnjë mbiemër politik.
Si ç'duket, ideologjisë së vjetër, në kohrat e sotme, s'para ia ka qejfi të dëgjojë epitete politike si "liberale", "demokrate", sidomos shumë zët e ka "lirinë e shtypit", sepse këto fjalë, të mprehta si maja thikash, u ngulën në zemër zotërinjve konservatorë duke u prishur rehatin e shtruar dhe gjumin e ëmbël, dhe duke u kujtuar edhe mbase, kohrat të këqia...!
Agonia e konservatorëve është e tmerrshme: ata në delirium shofin rrëzimin e tyre bashkë me të gjitha konsekuencat, që sjell me vete ky rrëzim! Adio me kolltuqe dhe boll para! Prandaj hidhen dhe çirren për të evituar katastrofën e paevitueshme! Por tepër vonë, historia s'vete më prapa!
Kundrejt kësaj agonie të rrezikshme, sjellja e djalërisë intelektuale duhet caktuar brenda kufive të interesave të saj historike: agonisë së egër plot ethe e delirium, djalëria duhet t'i përgjigjet duke formuar frontin kompakt të përbashkët, duke caktuar taktikën sistematike të luftës dhe duke i thënë ndonjë shoku që friksohet. "Non ti curar di lor, ma guarda e passa".

Botuar më 1936

[Albo]

Për një "politikë popullsie"

Ismet TOTO,

Demografia, ose "politika e popullatës", si e quajnë tashti së fundi, është një shkencë më vete dhe, si e tillë, ka ligjet dhe mënyrat e saj. Për të studiuar një shoqëri njerëzore "demografikisht" lypsen njohur një tok elementesh dhe gjendje që shtrihen në "kohë". Shumica e këtyre, zakonisht përkthehet në shifra. Në Shqipëri mungojnë statistikat dhe studimet për kohën e kaluar prej të cilave do të rezultonte se çfarë është e "përhershme në ndryshuarshmërinë". E keqja shtohet kur mendojmë se dhe ato pak kartëra që pretendojnë të na japin pasqyrën e realitetit të sotëm, nuk janë të kënaqshme dhe aq më pak, të besuarshme. Regjistrimi i popullsisë që u bë së fundi, ishte një tentativë për të caktuar numurin e banorëve; asgjë më tepër. Në këtë mënyrë, pra, e vetmja gjë që dihet me siguri në rastin tonë, është që popullsia brenda kufive të mbretërisë vërtitet rreth milionit. Njëqind e një pyetjet e tjera që kërkojnë një studim, pak a shumë serioz, mbeten pa përgjigje. Me qenë, pra, se elementet bazale për një studim shkencor mungojnë, është nevojë ta themi që në krye, se qëllimi i këtij artikulli është të tërheqë vëmendjen e klasës studjonjëse shqiptare mbi këtë problem, i cili, pa tjetër, është nga të radhës parë për Kombin.
Vija të trasha
Gjendja jonë e sotme paraqitet origjinale nga shumë pikëpamje. Jemi një popull, pothuaj, parahistorik dhe jemi një shtet i porsalindur. A mund të pretendojmë në një "kulluetesi rraciale"? Me fjalë të tjera e thënë shqip, a jemi të një gjaku? A jemi të një barku? Biologjikisht nuk gjendet asnjë vërtetim. Ngjarjet historike dhe sidomos realiteti i sotëm, dëshmojnë të kundërtën. Nëqoftë se Myzeqeja paraqet një heterogjenitet të madh nga pikpamja e rracës, edhe të famshmet malësi, nuk japin asnjë garanci për thjeshtësinë e tyre. Ku më shumë e ku më pak, vihet re se rraca jonë është kryqëzuar me të tjera, në mos fare e zëvendsuar. Si do që të jetë e vërteta, nuk është nevojë të qëndrojmë shumë mbi këtë pikë. Puna e rracës është një "sentiment" dhe jo nje "realitet". Pikërisht kështu është dhe puna e gjuhës. Perandoria Austro-Hungare nuk u përmbys, sepse kish shumë rraca dhe shumë gjuhë brenda. Zvicra e sotme qëndron dhe lulëzon pikërisht sepse populli i saj flet tri gjuhë dhe u përket tri rracave të ndryshme. Tani ka shumë kohë që janë kthyer përsëprapthi shumë koncepsione. Nasionalizma nuk mbështetet me vetëm mbi "Rracë" dhe "Gjuhë". Nga pikpamja biologjike, popullin tonë do ta ndajmë në trish: Veriu, Juga, dhe Mesi, që përmbledh krahinat Berat, Elbasan, Tiranë dhe Durrës. Përgjithësisht populli ynë është shumë riprodhonjës. Burrat janë të fuqishëm si meshkuj dhe gratë janë pjellore të mira. Fakti që s'jemi shumuar dhe që s'po duken shenja të mira edhe sot e gjithë ditën, se do të shumohemi, i detyrohet ekskluzivisht pamundësisë dhe pazotësisë për rritjen e atyre që lindin, një pjesë e madhe e të cilëve, evidentërisht, vdes në moshë të njomë. Mbasandaj vjen çështja e sëmundjeve dhe më në fund varfëria ekonomike. Ka mjaft arësye të besohet se popullsia e Jugës qëndron në shkallë të dytë nga pikpamja e riprodhimësisë. Në krye qëndron ajo e Veriut, e cila, pa pikë dyshimi, paraqitet edhe më e sakta nga pikpamja fizike. Në është se popullsia e Jugës është shumuar më tepër, kjo i detyrohet avantazheve që ka mbi atë të Veriut nga pikpamja e rritjes së fëmijëve dhe sidokudo nga një superioritet kultural, ekonomik dhe shoqëror. Popullsia e Mesit të Shqipërisë, mund të quhet një përzierje, në të cilën gjenden shumë karakteristika të Veriut dhe të Jugës si nga pikëpamja e rracës, ashtu dhe nga pikëpamja psikologjike. Po të hedhim një vështrim të kujdesshëm mbi karakteristikat shpirtërore të popullit tonë, do të konstatojmë se ndarja e vrazhgët biologjike, që i bëmë arbitrarisht, koincidon plotsisht mirë me disa ndryshime shpirtrore. Ndërsa Malësori i veriut, është krejt verior, i qetë, i mbyllur, konservator i qëndrueshëm dhe i fortë si në punë, ashtu dhe në mendim; burri i Jugës është inteligjent, intuitiv, liberal, impulsiv dhe jo fort i qëndrushëm. Ay i mesit të Shqipërisë ka mundësi të bëjë një sintezë, një fuzion të goditur mirë nga këto influenca të kundërta. Po nuk mjaftojnë këto ndarje, ka edhe një tjetër më me rëndësi. Branko Merxhani e ka qëlluar mirë këtë të fundit me një artikull të tij "Mbi tre Njësitë Biologjike, që kanë krijuar fetë". Katoliku s'është martuar me myslimankën, ortodoksi me katoliken etj. Pikërisht ashtu siç nuk është martuar Veriorja me Jugorin etj. Gjithë këto ndasi, gjithë këto "frëthe psikologjike" e kanë ndarë botën tonë të vogël në thërrime të veçanta. Nën këto kushte, doemos s'ka se si të shtohet populli ynë; as që është e arsyeshme të presim një homogjenitet rracial dhe një njësi shpirtrore. Mos ushtrimi i "kryqëzimit të lirë" ka qenë fatale për ne. Mbi këtë nuk besojmë të ketë kundërshtim asnjë nga ata që e ndjejnë veten, më parë nga çdo gjë shqiptar.
Megjithkëto të këqija, megjithe këto gardhe e pengime, nuk duhet mohuar se populli ynë nuk është futur akoma në fazën e dekadencës absolute. Është, na duket, në një gjendje "stasionare" dhe ruan mirë burërrinë që e karakterizon. Sikur të mos rëndonin mbi ne kaq shumë varfëria ekonomike, sëmundjet e ndryshme dhe një lloj mode, që po përhapet për të mos u martuar (!), demografikisht ne do të ndodheshim duke ikur në të "përpjetë" .
Politika e popullsisë
Për shumë kohë ka mbretëruar në këto punët e demografisë, e ashtuquajtura politikë e "laissez faire" -it. Siç e thotë dhe vetë fjala kjo nuk është një politikë. Kësaj i thonë indiferencë. "Lëri punët të ikin natyrshëm, se ashtu është më mirë". Kjo teori u predikua nga shkolla liberale kozmopolite u përqafua me gëzim nga shumë qeveri, që s'kishin qejf të kenë mbi krye problemet e rënda të demografisë. Sepse këto çështje nuk interesojnë popullin e sotëm dhe çdo qeveri kërkon, më parë nga të gjitha, që shikohet me sy të mirë nga ata që i japin vetëm dhe të hollat! Vetëm ata kombe, që kanë qeveritarë të mëdhenj, njerëz që i tremben gjyqit të historisë, vetëm ata shohin dhe mendojnë se ku do të ndodhen mbas 50 vjetësh. Askush më tepër se ne shqiptarët nuk ka nevojë të mendohet dhe të përkujdeset për këto punë. Për shtimin e popullsisë sonë na duhet ndjekur një politikë popullsie dinamike në shkallën më të lartë. Nga çdo kënd që të shikojmë gjendjen tonë, dhe sidomos nga pikpamja ekonomiko-politike. Përnjëherësh kemi përshtypjen se e keqia qëndron në themel: jemi pak si numur dhe nuk po ecim në udhën e një zhvillimi intensiv dhe harmonik, që ka si përfundim formimin e një populli kompakt nga të gjitha aspektet. Por, sidomos çështja e numurit, është me të vërtet tmerronjëse. Ç'mund të bëjmë? Mund të bëhen shumë gjëra. Duke rrahur mendimet ose më mirë duke filluar praktikisht nga puna, do të gjenden mënyra dhe mjete për të realizuar shumë. Përfitojmë nga ky rast dhe konkretizojmë disa mendime:
l.Taksimi i beqarëve.- Në disa nga shtetet e kontinentit europian është duke u zbatuar një ligjë që takson njëzetvjeçarët e pamartuar. Një gjë të tillë mund ta bëjmë dhe ne që kemi nevojë të shtohemi, fjala vjen, më tepër se Italia. Çdo beqar taksohet si mbas gjendjes së tij ekonomike. Katundari i varfër me 20 fr., në vit, i pasuri me 400. Italia nxjerr plot 110 milion liretta në vit nga zbatimi i këtij ligji. Tërë kjo shumë përdoret për rritjen e jetimëve. Prapë me anë të këtij ligji caktohen çmime dhe dhurata për prindërit, që rrisin një numur të madh fëmijësh. Ka një tok mënyra për propagandë dhe inkurajim në punën e shtimit të popullsisë. Duhet vënë tërë fuqia për çrrënjosjen e disa paragjykimeve, që folëm më sipër. Duhet bërë e gjithë propaganda, që është e mundur, që të martohen veriorët me jugorët, muslimanët me të krishterët etj. Duhet të jemi krejt intransigjent kundër disa fetarëve, që trazohen në këto punë, të cilat kanë të bëjnë me interesat vitale të kombit. Ne durojmë vetëm një frëth: shqiptarizmën. Ata që kërkojnë të na vënë tjetër, marrën shqelmë. 2.Ku jemi dakord se na mungojnë fonde?.. -Në shkallen e dytë vjen përnjëherësh çështja e shërbimit të shëndetësisë, e cila ngjer sot përbën një sëmundje në vetvete. Sëmundjet e ndryshme po korrin triumfalisht pa gjetur asnje gur në udhë. Korrin të rritur nga mosha, korrin foshnja në një masë tmerrësisht të madhe. Duket se të gjithë jemi dakord, që na mungojnë fondet për të bërë vepra të mëdha në lëmin e organizimit të shërbimit të shëndetësisë! Dhe harrojmë se e gjithë zotësia dhe i gjithë marifeti qëndron tek të realizuarit shumë pa pasur miliona në dispozicion! Në Shqipëri, kemi nevojë për njerëz, që të bëjnë punë pa pretenduar të bëjnë not në mes të fondeve; njerëz me gjoks të fortë, njerëz, që të kenë bindjen se do t'ia dalin në krye qëllimeve, edhe kur të mos t'i kenë të kompletuara; si ç'duhet, mjetet dhe veglat. "Atje ku ka një vullnet, ka dhe një posibilitet" thotë englezi. 3.Instalime me mend.- Në shkallën e tretë vjen çështja e kosovarëve dhe e çamëve. Në është e vërtetë, se për disa arësye politike na duhet të mos inkurajojmë zbrazjen e Kosovës dhe të Çamërisë, të paktën, ata që janë të shtrënguar të vijnë në Shqipëri duhet t'i instalojmë mirë dhe në vende të arsyeshme. Për shembull, çamerit, me sa të jetë e mundur në Veri dhe kosovarët në Jug. Autoritetet e vendit duhet të interesohen, që këta të lidhin miqësira me anën e martesave. Kësaj çështjeje i duhet dhënë një rëndësi e veçantë për shumë arsye, që s'duhen përmendur këtu. Shkurt, është besimi ynë se qeveria jonë ka në dorë shumë. Mund të bëjë që brenda pak vjetëve, të rrojnë 2 milionë shqiptarë të shëndoshë në vendin tonë. Dhe sapo të kemi marrë një herë të përpjetën, ikim vetë pastaj. Me pak shpenzime të kota për gjëra e vepra të pakuptimta dhe më tepër qejf për punë serioze dhe substanciale si këto. Kjo është receta magjike për ata, që duan të pavdekësojnë emërat e tyre.

Botuar më 1930

[werwolf]

te lutem mund te jesh me i sakte ne burimin, dua te them gazeta apo publikimi ne te cilin keto shkrime jane paraqitur.