Si u vranë 4300 shqiptarë më 1945
Mbi 3000 veta u masakruan në një magazinë në periferi të Tivarit
Më 1 prill u mbushën 60 vjet (1945-2005) nga Tragjedia e Tivarit, në të cilën u likuiduan në mënyrën më mizore rreth 4200 shqiptarë, kryesisht nga Kosova, të cilët ishin të mobilizuar si rekrutë në aradhet partizane për të ndjekur armikun përfundimisht nga territori i ish-Jugosllavisë.
Por, edhe pas 60 vjetëve, kjo tragjedi ende nuk është ndriçuar nga studiuesit e ndryshëm nga vetë fakti se gjatë periudhës së sistemit komunist marrja me një ngjarje të tillë ishte e papreferueshme dhe me pasoja për autorët. Edhe pse në popull dihej për këtë tragjedi dhe pëshpëritej për numrin e të vrarëve, saktësisht pakkush dinte të dhëna të sakta, sepse arkivat për shqiptarët ishin nën embargo apo edhe dokumentet përgjegjëse ka mundësi të jenë zhdukur nga ata që e kanë kryer këtë masakër.
Nisja nga Prizreni për në Tivar
Për të bërë plotësimin e Armatës IV të Jugosllavisë, për në frontin veri-perëndimor të bregdetit të Adriatikut, në mars dhe prill të vitit 1945, u deportuan 22017 luftëtarë shqiptarë nga Kosova. Ata janë deportuar në formacione ushtarake, të quajtur eskalone. Gjatë muajve mars-prill 1945, nga Prizreni për në Tivar u deportuan gjithsej gjashtë eskalone të tilla. Kështu, në mars janë deportuar tre eskalone: i pari me 3.700 luftëtarë, që u nis nga Prizreni më 24 mars 1945 dhe arriti në Tivar më 29 mars 1945; i dyti me 4 700 luftëtarë, u nis nga Prizreni më 26 mars 1945 dhe arriti në Tivar më 31 mars 1945 dhe eskaloni i tretë me 2 700 luftëtarë shqiptarë, u nis nga Prizreni më 27 mars 1945 dhe arriti në Tivar më 1 prill 1945.
Ndërsa gjatë muajit prill janë deportuar edhe tre eskalone të tjera: eskaloni i parë me 1506 luftëtarë niset nga Prizreni më 19 prill 1945, eskaloni i dytë me 2 601 luftëtarë niset nga Prizreni më 20 prill 1945 dhe eskaloni i tretë me 1216 luftëtarë niset nga Prizreni më 24 prill 1945. Kurse në ditët e para të prillit nga Prizreni niset një eskalon i veçantë me 5 323 luftëtarë shqiptarë nga Maqedonia.
Pse po largoheshin luftëtarët nga Kosova
Duke marrë parasysh se operacionet luftarake kundër nazistëve gjermanë në Luftën e Dytë Botërore kishin marrë fund nga mbarimi i vitit 1944, me të drejtë bëhet pyetja përse i deportuan luftëtarët shqiptarë nga Kosova. Përgjigja është e qartë: sepse planifikohej një hakmarrje ndaj shqiptarëve të Kosovës për humbjen që kishin pësuar formacionet ushtarake të partizanëve jugosllavë në luftën ndaj luftëtarëve të Shaban Polluzhës. Ndërsa nga ana tjetër, si qëllim ishte largimi nga Kosova i atyre luftëtarëve, të cilët mund të bëjnë rezistencë për vendosjen e pushtetit ushtarak serb, gjegjësisht ripushtimin serb të Kosovës në sajë të vendimeve të mëvonshme.
Luftëtarët u ngjanin robërve
Edhe pse të gjithë të tubuarit nga anë të ndryshme të Kosovës kishin premtime se do të deportoheshin me statusin e luftëtarëve për të ndjekur armikun në vijën e frontit në veri-perëndim të Adriatikut (Istër-Slloveni), nga momenti i parë në Prizren u vërejt se do të jetë tërësisht ndryshe. Nëse deri aty ata ishin të armatosur dhe të përcjellë me oficerë shqiptarë, me t’u nisur nga Prizreni, përcjelljen e morën oficeret serbo-malazezë, ndërsa po ashtu u detyruan për të dorëzuar armët me pretekst se “rruga është e gjatë dhe do të lodheni pa nevojë”. Pra, ata u nisën nga Prizreni të paarmatosur, të paushqyer, të lodhur, të paveshur dhe në kushte higjienike të papërshtatshme. Ishte ky eskaloni i dytë i nisur nga Prizreni më 26 mars, pjesëtarët e të cilit do të përjetojnë gjenocid të paparë në qytetin e Tivarit të Ri.
Gjatë rrugës atyre u ndalohej dalja nga kolona, qoftë për të pirë ujë apo kryer nevoja fiziologjike. Kush kishte guxim të vepronte ndryshe e pësonte me jetë, sepse pushkatohej në vend. Nga një sjellje e tillë e oficerëve përcjellës, të cilët vrisnin kur kishin dëshirë e flisnin fyerjet më vulgare ndaj shqiptarëve, tash të gjithë e kishin të qartë se nuk ishin më luftëtarë, por u ngjanin robërve të luftës. Dhe nga një situatë e tillë dramatike, gjatë rrugës deri në Shkodër, numri i të vrarëve kishte arritur në rreth 800 luftëtarë, që u hodhën në lumin Drin, Bunë etj.
Magazinat e duhanit, ferri i shqiptarëve
Ata më pas i detyruan të ecin në kolonë dhe i vendosën në objektin e Monopolit të Duhanit, në afërsi të portit. Ishte kjo një ndërtesë trekatëshe, ku i detyruan të hyjnë brenda, ndërsa të tjerët u vendosën në oborr, të gjithë grumbull e jo në kolonë sepse kështu mundësia për t’i shfarosur ishte më e madhe. Dhe nuk vonoi shumë, kur mbi të gjithë shqiptarët, si brenda në ndërtesë ashtu edhe në oborr, është shtënë me të gjitha mjetet luftarake rreth dy orë. Në oborr dhe shesh ku ishin rreth 3000 veta nuk mbeti njeri i gjallë, sepse u bë kasaphanë e vërtetë dhe kudo u bë lumë gjaku. Patën fat të shpëtojnë vetëm ata që ishin në katin e sipërm të ndërtesës dhe disa nga eskaloni i parë, të cilët për momentin ishin në Tivarin e Vjetër. Por tragjedia u ndërpre duke iu falënderuar një automobili, i cili brenda kishte disa vëzhgues amerikanë, të cilët me gjasë kishin dëgjuar të shtënat e armëve dhe kishin ardhur për të parë vendin e ngjarjes. Por, kriminelët u dolën përpara dhe i bindën që të largoheshin dhe të vazhdojnë rrugën për Ulqin. Pra, nga frika se do të zbulohet krimi, ata u detyruan ta ndërpresin plojën. Ishte kjo një rastësi që shpëtuan disa luftëtarë kosovarë, të cilët do të jenë dëshmitarë të kësaj masakre, edhe pse forcat jugosllave donin t’i vrisnin të gjithë, për të mos pasur dëshmitarë.
Mungojnë varret e të masakruarve
Më pas u mobilizuan të gjithë qytetarët si pleq, gra, të rinj, punëtorë e ushtarë për të pastruar oborrin, për të humbur gjurmët e kësaj vepre mizore. Me kamionë kanë ngarkuar të vrarët dhe të plagosurit për t’i deportuar në varreza të ndryshme kolektive. Madje në këtë transport kanë angazhuar edhe ata shqiptarë të cilët kanë mbetur gjallë. Ende nuk dihet se ku janë bartur kufomat dhe ku janë varrosur ato. Bëhet fjalë për disa vende si në Tivarin e Vjetër, Tugjemil, Zalef dhe në një shpellë në malin e Vollujicës, pranë detit. Por, nuk ka dilemë se pjesën më të madhe të tyre e kanë hedhur në det. Bëhet pyetja se sa janë vrarë në këtë masakër dhe sa kanë mbetur gjallë, pasi nuk ka të dhëna arkivore. I vetmi burim është Azem Hajdini-Xani, i cili thotë se të gjallë kanë mbetur 810 individë. Duke ditur se nga Kosova janë nisur 4700 luftëtarë, atëherë del se gjatë rrugës dhe në këtë masakër janë vrarë e zhdukur 3890 shqiptarë të eskalonit të dytë dhe 420 të eskalonit të parë, pra jetën e kanë humbur gjithsej 4310 individë.
Nën këtë regji shfarosëse ka pasur raste që individë të ndryshëm të shpëtojnë dhe të ikin në drejtime të ndryshme, por edhe ata nëse janë zbuluar janë likuiduar, sepse të gjithë shqiptarët nga pushteti ushtarak janë cilësuar si armiq. Ka raste të veçanta që kosovarët janë strehuar e mbajtur nga familje shqiptare, duke u shpëtuar jetën, si në Tivar, Anë të Malit dhe Krajë, raste për të cilat ekzistojnë dëshmi autentike. Tragjedia e heshtur për vite të tëra. Me të përfunduar lufta dhe kthimi i luftëtarëve kosovarë në shtëpitë e tyre, kjo ngjarje mori dhenë, por ishte me pasoja nëse kërkohej e vërteta. Madje ata që e përjetuan ishin të kërcënuar nëse debatojnë mbi këtë ngjarje e jo më të kërkojnë që ajo të ndriçohet në tërësi. Dhe si për ironi të fatit, pas kësaj masakre, ajo u hesht nga ata të cilët është dashur të flasin dhe ta informojnë opinionin për këtë gjenocid të bërë nga partizanët jugosllavë, duke kërkuar përgjegjësi nga ana e tyre. Por, ndodhi që për këtë masakër të mos flasin kuadrot shqiptarë, qoftë nga Kosova apo nga Shqipëria, por për të parën herë të deklarohet A. Rankoviqi në Kongresin Themelues të PKS, më 8-12 maj 1945, i cili në mes tjerash ka thënë se “udhëheqësit e eskalonit e nxitën revoltën midis shqiptarëve”, duke planifikuar të vrisnin “40 shqiptarë për një luftëtar të vrarë”, duke vazhduar se “udhëheqësit tanë hapën zjarr dhe vranë 300 shqiptarë”. Një e dhënë e tillë, edhe pse e minimizuar shumëfish, dëshmon se një masakër e tillë ka ekzistuar dhe është realizuar nga forcat partizane jugosllave të Brigadës X Malazeze.
Por, edhe pse një nismë të tillë në rrugë institucionale për të prezantuar dhe hulumtuar të vërtetën është bërë nga Azem Hajdini, si pjesëmarrës i kësaj masakre, nga viti 1966 e më pas çdo gjë mbeti vetëm nismë, sepse pushtetit jugosllav të kohës nuk i ka interesuar e vërteta për këtë tragjedi, sepse ishin vetë serbo-malazezët skenaristë dhe regjisorë të kësaj masakre, më e madhja pas Luftës së Dytë Botërore në Evropën Juglindore.
Zbardhja e genocidit antishqiptar
Botimet që mblodhën dëshmitë autentike
Vetëm pas vendosjes së pluralizmit nga viti 1990, opinioni i gjerë filloi të njihej me detajet e kësaj masakre duke iu falënderuar dëshmitarëve autentikë, të cilët kishin shpëtuar nga kjo kasaphanë e bërë nga pjesëtarët e aradheve partizane jugosllave, gjoja “nacional-çlirimtare”. Dhe janë këta individë që e përjetuan personalisht këtë masakër, të cilët kanë treguar kujtimet e tyre për këtë kalvar të shqiptarëve nga mobilizimi i tyre në Kosovë dhe rrugëtimi në relacionin Prizren - Kukës - Shkodër - Tivar. Ndër ta bën pjesë edhe Azem Hajdini-Xani, i cili opinionit i ka dhuruar librin “Tragjedia e Tivarit”, botuar në Shtutgart - Gjermani në vitin 1990, e që më pas është ribotuar në Prishtinë në vitin 1998. Po ashtu, ky autor ka botuar edhe një botim tjetër me titull “Masakra e Tivarit”-Memoare, Prishtinë 1998, duke prezantuar dëshmi autentike të personave të cilët kanë mbetur gjallë. Edhe pse ndërkohë janë botuar edhe disa studime nga autorë të tjerë për këtë masakër, botimi i këtyre materialeve nga autori që e ka përjetuar drejtpërdrejt këtë masakër, për momentin shërben si lëndë bazë dhe e domosdoshme për të trajtuar këtë tragjedi.
Përgjigju Duke Cituar
Postuar më parë nga Kinezja
Krijoni Kontakt