Krenaria e ekonomise kosovare Musa Limani

[Deti i Madh]

Rezultate dhe sfidat e procesit të privatizimit në Kosovë
Shkruan Prof. dr. Musa Limani, drejtor i Institutit Ekonomik të Kosovës



Prof. Dr. Musa Limani
Në kuadër të fazës së tranzicionit, procesi i privatizimit paraqet hallkën kryesore, pa të cilën nuk mund të kenë sukses reformat ekonomike dhe shoqërore. Problem në vete në këtë drejtim, gjithsesi paraqet zgjidhja e modelit të privatizimit, nga i cili varet edhe efikasiteti edhe suksesi i këtij procesi.

Procesi i privatizimit në Kosovë filloi me vonesë të madhe, diku rreth 4 vjetësh, dhe pa infrastrukturë adekuate juridike. Që të dy këto elemente ndikuan që procesi i privatizimit të përballet me probleme të shumta pronësore dhe të humb hapin në kohë. Bartësi i vetëm i procesit të privatizimit në Kosovë është Agjensioni Kosovar i Mirëbesimit (AKM), i cili u themelua me Rregulloren 2000/12 nga Përfaqësuesi Special i Sekretarit të Përgjithshëm (PSSP) të Kombeve të Bashkuara. AKM-ja është i vetmi organ i pavarur dhe menaxhon me të gjitha ndërmarrjet në pronësi shoqërore dhe publike mbi të cilat ka edhe të drejtën ekskluzive të pronësisë.

Ai ka të gjitha ingerencat për shpalljen e tenderëve dhe menaxhimin e mjeteve financiare me rastin e shitjes së ndërmarrjeve në pronësi shoqërore dhe publike apo falimentimin e tyre. Për veprimtarinë e vetë AKM-ja i përgjigjet vetëm PSSP.

Fillimi konkret i procesit të privatizimit filloi me aprovimin e dokumenteve: “Politikat operuese të AKM-së dhe të Rregullores për transformimin e së drejtës së përdorimit të pronës të palëvizshme shoqërore, që të dyja të nxjerra në vitin 2003.

AKM-ja si bartëse e vetme në procesin e privatizimit, ka bërë përpjekje të mëdha në zbatimin konkret të këtij procesi në ekonominë e Kosovës, ndonëse dinamika e procesit të privatizimit ka shkuar shumë ngadalë dhe e përcjell me shumë probleme natyrash të ndryshme.

Që nga fillimi e deri më tani janë shpallur gjithsej 8 runde nga të cilat 6 janë kryer. Numri i ndërmarrjeve të shituar është 78, prej tyre janë formuar 121 ndërmarrje e re. Të gjitha ndërmarrjet janë shitur për me shume se 74 milion, që do të thotë më pak se ato janë shitur për më pak se 1 milion euro për ndërmarrje


Intensiteti i procesit të privatizimit është shtuar dhe ka sjellë një optimizëm më të madh në këtë drejtim pas ardhjes së shefit të ri të Shtyllës IV, që njëherit është edhe kryetar i AKM-së z. Joakim Rycker, si dhe me ndryshimet që janë bërë në Rregulloren 2002/12 me Rregulloren e re nr. 2005/18.

Me rastin e marrjes së detyrës z. Rycker ka deklaruar se deri në fund të vitit 2005 do të privatizojë 90,0% të vlerës së ndërmarrjeve shoqërore. Mirëpo, edhe për rreth kësaj dëshire, dinamika e procesit të privatizimit nuk po ecë si duhet. Nëse edhe më tutje shkohet me këtë dinamik, atëherë procesi i privatizimit në Kosovë do të zgjasë një kohë të gjatë. Andaj, nëse nuk ndryshohet diç në procesin e privatizimit (forma dhe modeli) dhe nuk merren masa të tjera, që ky proces të ecë me dinamikë më të shpejtë dhe të jetë më efikas, ai praktikisht është dhe do të jetë pengesa kryesore e zhvillimit ekonomik dhe e funksionimi të ekonomisë së tregut në Kosovë, që bie ndesh me intencat e procesit të privatizimit.

Bazuar në rezultatet e deritanishme, mund të thuhet se janë arritur rezultatet të konsiderueshme në procesin e privatizimit, por ato nuk janë të kënaqshme dhe nuk mund ta definojmë si proces të suksesshëm.

Procesi i privatizimit u përballë dhe po ballafaqohet me probleme dhe sfida të shumta. Të gjitha këto po shprehen në mos efikasitetin e procesit të privatizimit dhe në mosinteresimin e investitorëve të huaj, të diasporës shqiptare dhe të investitorëve vendorë për blerjen e ndërmarrjeve shoqërore. Problemet më të theksuar në procesin e privatizimit ishin:

- ndërprerja e shpeshtë dhe neglizhenca në procesin e privatizimit nga AKM-ja. Në rundin e tretë (2003) në mënyrë të njëanshme nga shefi i shtyllës së katër të UNMIKut, Nikalous Lamsdorff për 9 muaj rresht u ndërpre procesi i privatizimit, që pati një efekt kontraproduktiv, sidomos për investitorët e huaj, të cilët edhe ashtu hezitonin që të investojnë kapitalin e tyre në Kosovë. Kjo ndërprerje sipas të gjitha gjasave ishte rezultat i presionit të Beogradit në procesin e privatizimit, duke potencuar se një pjesë e konsiderueshme e ndërmarrjeve shoqërore janë pronë e Serbisë.

UNMIK-u që me kohë është dashur t’ia ndërpresë Beogradit (Serbisë) çdo përzierje në procesin e privatizimin në Kosovë, sepse Serbia nuk ka kurrfarë të drejte pronësore në ndërmarrjet shoqërore, pos ndonjë reparti, edhe pse vetëm Kombinati i “Trepçës” ka pasur për shumë herë më tepër repartet të tilla në Serbi dhe Mal të Zi, se sa tërë ekonomia e Serbisë në Kosovë.

. Begatia e prodhuar në Kosovë është rezultat i inputeve të Kosovës, dhe e tërë ajo që është ndërtuar në Kosovës është mbështetur në këto burime investive:

-kredit nga Banka Botërore, për të cilat ka garantuar ish-Jugosllavia, të cilat Kosova i pranon për t’i kthyer me kusht që t’i pranohet e drejta në pjesëmarrje të sukcesionit të pasurisë së patundshme të RSF të Jugosllavisë,

-kreditë nga Fondi Federativ për kreditimin e republikave jo mjaft të zhvilluara dhe të krahinave, që kanë qenë me kushte të volitshme, ku Kosova kishte prioritet si vis më i pa zhvilluar dhe si kompensim që i merrej ekonomisë së kësaj treve nëpërmjet sistemit të çmimeve, dhe

-nga kreditë komerciale anuitetet e të cilave i kanë kthyer punëtorët e ndërmarrjeve shoqërore të Kosovës.

Problemet kryesore me të cilat deri më tash është ballafaquar procesi I privatizimit në Kosovë janë
- prolongimi i nënshkrimit të kontratave me blerësit e ndërrmarjeve të shitura, çmimi i ulët i shitjes, mostransparenca, korrupsioni, bllokimi i mjeteve financiare ,

- mospërmbushja e obligimeve ndaj punëtorëve të ndërmarrjeve të shitura prej 20% etj.

Në dinamikën e ngadalshme dhe mosefikasitetin e procesit të privatizimit ndikua shumë faktorë, por sfidat kryesore janë:

a) Rregullativa juridike. Procesit të privatizimit në Kosovë i mungoi infrastruktura juridike, e cila në vete ngërthen një varg ligjesh, që duhet përgatitur para se të fillojë ky proces. Në mungesë të ligjeve, procesi i privatizimit po has në probleme të mëdha rreth pronës dhe pronësisë.

b) Përcaktimi i periudhë kohore. Që të jetë efikas procesi i privatizimit, duhet të përcaktohet periudha kohore, pra, fillimi dhe mbarimi. Për të qenë efikas ai duhet të kryhet për periudhë të caktuar, sepse me kohë humb aktualiteti dhe funksionaliteti në proceset ekonomike.

c) Qasja ekonomike. Nga aspekti ekonomik, privatizimi paraqet reformë të tërë ekonomike, e jo vetëm transformimin e pronës. Procesi i privatizimit në Kosovë u shndërrua në qëllim të vetvetes, në kuptimin të behët sa për tu bërë dhe me çdo kusht prona shoqërore duhet të kalojë në pronë private, pa marrë parasysh efektet ekonomike. Opinioni vendor, ende nuk e ka të qartë se çka në të vërtetë sjell privatizimi.

ç) Çështja e pronës dhe pronësisë. Të gjithë blerësit e deritashëm të ndërmarrjeve shoqërore po ndeshen me problemin e pronës. Në këtë drejtim Kosova ka specifikat e veta, sepse në çështjen e pronësisë duhet të përfshihen kohërat që nga mbretëria SKS e deri në ditë e sotme.

Gjithashtu duhet theksuar se janë të pa pranueshme të gjitha transformimet pronësore në ekonominë e Kosovës që i ka bërë Serbia me ligjet e saja diskriminuese pas vitit 1989, për të cilat një qëndrim të tillë e ka deklaruar edhe UNMIK-u.

d) Forma dhe model i privatizimit. Privatizimi nuk ka alternativë. Ne përherë jemi pajtuar që privatizimi të kryhet sa më shpejt. Mospajtimet e ekspertëve kosovar në këtë drejtim kanë të bëjnë me formën dhe modelin e privatizimit. Modeli që po zbaatohet në Kosovë nuk dha rezultate në procesin e privatizimit, dhe ne mendojmë se duhet ndryshuar dhe zbatuar një model që do të sjellë rezultatet pozitive. Modeli Spin Off nuk është i pa ndryshueshëm dhe njëherë e përgjithmonë i dhënë.

dh) Formimi i fondeve dhe destinimi i mjeteve. Nga mjetet e siguruara me rastin e shitjes së ndërmarrjeve u formua vetëm një fond, me to disponon dhe menaxhon vetëm Bordi i AKM-së, pa e ditur dhe përcaktuar paraprakisht destinimin e tyre.

Lidhur me këtë duhet theksuar edhe një element të disfavorshëm, “ngrirjen” e mjeteve të këtij fondi, të cilat janë deponuara jashtë dhe nuk gjenden në sistemin bankar të Kosovës. Këto mjete do të mund të shërbenin si potencial i rëndësishëm në politikën stimulative kreditore, gjë që do ti kontribuonte dhe stimulonte zhvillimin ekonomik të Kosovës..

e) Mos pjesëmarrja e punëtorëve dhe institucioneve vendore. Duhet kuptuar se pa pjesëmarrjen e punëtorëve dhe të gjitha institucioneve vendore në mënyrë të barabart në këtë proces nuk mund të ketë privatizim të suksesshëm.

Duke përfunduar mund të konstatojmë se, ekonomia e Kosovës është në krizë të thellë, popullata para kataklizmës së përgjithshme, ndërsa ngecja në privatizim është njëra ndër sfidat kryesore të ngecjesë në zhvillimit ekonomik dhe rritjes së problemeve sociale.

[Deti i Madh]

Pershendetje forumca

Kush di me shume per kete ekonomiste te njohur do te ishte mire te shkruante ketu.

Flm. paraprakisht.