Mbytja e Përmetit - Qako Mantho

[Fiori]

Materiali i kësaj teme është dërguar në adresë të Forumit Shqiptar nga "papastath".

Mbytja e Përmetit
30/10/1933

Bërë prej: Qako Mantho

Botuar në Korçë: Shtyp-Kartoleria PEPPO-MARKO 1934


Këtë librë të vogël me Emrin "Mbytja e Përmetit" ja u dedikonj
Kryetarit Komisionit mbledhjes Ndihmave
Z. Nënprefekt Tefik Orgockës
së bashku me anëtarët e tij,
të cilët në këtë rast nuk kursyen
energjin e tyre.
Dhe Dok. të kësaj bashki Z. Musa Ohri
që me energjin e tij ngriti më këmbë
mbrenda javës të gjith të dëmtuarit
rëndë të përojt

Parëthënie

Për hidhërimin që ndjeva prej katastrofës përmbysjes Përmetit që u shkaktua më datën 30 Tetor 1933, u mejtova t'ju parashtronj këndonjësve të mi të dashur të afërt e të largët këtë libër vjershe të vogël, e cila u tregon gjat e gjërë ngjarjen tue u përfunduar me 28 viktimë dhe shkatërimin e 20 e ca shtëpive pa themel.

Çdo libër sjell nënëshkrimin e autorit - Ri-shtypja ndalohet.
Shpjegim: Ky libër është dhuruar për forumin nga fëmijët e autorit. Por është për tu përmendur fakti se në vitin 1933 të drejtat e autorit në Shqipëri egzistonin.

Mbytja e Përmetit

Më 30 të Tetorit
Dit e zezë ish e hënë
Në mëngjes posa u gdhi
Gjith natyra seç u nxi.

Zurie po frnte errë
tunte shtëpi edhe pemë
Të shohim se ç'to të nxjerë
Po shiu zuri të bjerë.

Shiu zuri i shtruar
Po pastaj m'i tërbuar
Me breshër tuke bashkuar
Dhe natyra u bë sterë
Ah o Zot ç'to të na nxjerë.

Ora 9 por sa ra
Zunë shira më të mbëdha
Më ç'do cep e më ç'do kënd
u bë lumë më ç'do vënt.

Në dyqanë tek po rinim
As njeri me sy nuk shinim
Në për dyer kishim dalë
Dhe me zemër dyke qarë.

Por pikat që na pikonin
Dhe mallin na e rëzonin
Se gjë tjatër nuk pamë
Në përua seç ngjanë.

Një zë i naltë u digjua
Që thëriste ku më je
Nëpër shi e nëpër vijë
Nuk shihte iç përdhe.

E Janaqit ish ajo
Që aljmëroj gjithë pazarë
Dhe erdhi si e tërbuar
Për shtëpitë që i ranë.

Përoj zuri të vinjë
Me tallaze oshëtimë
E shtëpi zuri të shtierë
Njerëzinë t'i rëmbenjë.

Shtëpinë e Kriqes më parë
Hodhi gurët me valë
E gjysëm e saj rëzoj
Fëmija mezi shpëtoj.

Dhe gjysmë e saj mbeti
ësht shpëtimi i këtij qyteti
Se ajo që qe ndalojti
Ujë nga Shën Kolli s'shkojti

Po Sotir Bostanxhiu
Ku ishte ky derëziu
Që shtëpinë ia rëzoj
Çupen ja mori e shkoj.

Çupën e këtij e mori vija
Tatëpjetë nga shtëpija

Dhe atje dolli mëhalla
Të habitur nga hatara
E zune dhe e hoqën zvara
Duke larguar nga vala.

Naum Mjeshtrit iu rëzua shtëpia
Atje brenda qe fëmija
Dëm i math gjeti fakirë
Me shtëpi e me fëmijë.

Dua të them për Pilo Malë
Nga shtëpija ku ka dalë
Dhe tani në Milka ri
Mbeti shkretë pa shtëpi.

Shtëpi e tija nukë ra
Po nga shirat u ça
Dhe inxhineri s'e la
Brenda mos bano i tha.

I ziu Lipe Miçoli
Le çupën që i a mori
Po i mbushi shtëpinë
Me gurë dhe llumbëtirë.

Foti, Lazit, Thodhorë e gjorë
Që dolli pa shami n'dorë
Atje brenda dhe tri gra
Nuse çupa të mbëdha

Kalicën dhe Erazminë
Velo më mbylle shtëpinë
Ku e le Vangjelë e gjorë
Që po vjen me shkop në dorë.

Dy tre vjet në erësirë
Në shtëpi plot me ysmet
Tani hoqe lemerinë
Pa pandehurë ç'të gjet.

Ku ishtej Spiro Berberi
Plak tetë dhjet e ca vjet
Bashkë me të shoqen e tija
I mori përoj i shkret.

Po Janule derëzinë
Këtij i mbylle shtëpinë
Le shtëpitë që i shkuan
Po të kish shpëtuar gruan.

Nuk di të ngushëllonç
Kur t'u veç e kur t'u shkonç
Qysh tu thuash vetë të ronç
Keto punë s'janë shaka
Me lemerira të mëdha

Tej përtej përoj po shtrihet
Edhe dëmet vazhdojnë
Mure ledhe edhe baça
Të gjitha po i rëzojnë.

Tani themi për Vangjelë
Vangjel Rushën atë plak
Në kohë të pleqërisë
Të dalë nëpër sokak.

Më të përtejmë Paska Leshica
Dhe atija i ra pika
Le malli që i shkoj
Po as njeri nuk i shpëtoj.

Ne Janinë dhe në Athinë
E shkove kohën simvjet
Deri sa e shërove
Dhe solle në Përmet.

Po tani këto lemerira
Janë plagë sa të ronç
Grua, nuse dhe fëmija
Ja ahlla më març o Zot.

A po s'qan pë çiliminjtë
Që me'ta kishte zbavitë
Me atë të vogël djalë
Q'e mbanje nëpër dyqanë.

Dhjetë dit kishte pa bukë
Edhe kokës dyke rënë
Qaje nënë atë djalë
Qaje se e qajnë të tërë

Nasho të kërkon shoqnia
Edhe rjeshti militar
Ku janë fjalët e tua
Tani u mbuluan në var.

Nga do vinje edhe shkonje
Gjithënjë qeshnje dhe këndonje
Mërzi në trup më s'ndjenje
Pa lodhur gjithnjë dëfrenje.

S'të qënka sosur kusuri
Nga djali dhe nga burri
Edhe çupa per martesë
Na edhe kjo të të vdesë

Nga kjo pritnje pleqëri
Të mernje dhëndrin në shtëpiz
Qaj e Nakes 2 e 3
Qaje Nashon Nipn' e zi.

Tej përtej se ç'u vërvita
Ne Kost Papa Nastasi arita
Shtëpinë fëmijën zunë
Dhe Ngjelin brenda në ujë

Agllainë dhe Meropin
Gonene edhe Panajotin
Aman o Zot se shomë dot
Gra çupa fëmijë plot.

Ergatët me vrap i vumë
tre katër orë në punë
Ngjelin mezi shpëtuam
Të gjallë nga shkëmbenjt e xnuar

Kur ron shumë për çudi
Vdes kështu me lemeri
Nënte dhjet vjet një grua
Për Katinën më thua.

Për çudi Hasim Kalasa
Atë ditë qe në shtëpi
Ishte fati atyre
që shpëtuan pas tij.

Shtëpija u mbush me rëmë
Edhe ujët po lundron
Hasim kryetar i Bashkisë
Hipi në çati të shtëpisë.

Pa pastaj edhe të tjerë
Pandeliu me fëmijë
Edhe Zoti i shikoi
Uji q'atëhere pushoj.

Shtëpitë e tjera ranë
Vetëm ajo qëndroj
Shyqyr i lutem Zotit
Për këta që na shpëtoj.

Njeriu nuk ruhet
Nga ajo që është thonë
Ç'taksirat ishte për mushke
Të vintej djali azërtë

Qantej Coli me Stathaqin
Peçi bir ku je o djalë
Rrap më rrap më je munduar
Nëpër ujëra më ke shkuar.

Qan Xhoxhi me ulërimë
Vëlla Peçi ku je tinë
Fëmija të janë shtruar
Qan grua e zeza pa pushuar.

Kofe të qajnë fëmija
Çap i mblith të gjith tok
Grua çupe dhe fëmija
I mbyti kjo katastrof

Nuk di i ziu burë
Kur mbetet me çiliminj
Nuk di si t'i mbledhë
Duan t'ëmën pa durim.

Ujët sa po vjen po shtrihet
Dhe fabrikën dyke zënë
Penxhere dyer dyke shtytur
Edhe mjell dyke mbytur.

Dëmi math gjeti hata
Thes me mjell nuk la.

E hënë e zezë shkoi
dhe e marta tash u gdhi
Në për të gjithë sokakët
Thërite tellal i zi

Bura djem të gjithë ç'janë
Të venë xhandërmari.

Pa pushim të gjithë vanë
Se pazari mbylur ish
Me kazm e lopatë në duar
Muar përpjetë përuan.

Tani zunë të kërkojnë
Një nga një njerëz të nxjerin
Nusen e Manto Mjeshtrit më parë
Me dy foshnja në duar
Një ish çupë nje ish djalë
I mori për të shpëtuar.

Pa pastaj edhe e vjera
Më poshtë edhe të tjera
Atje ish Kalic e mjerë
Velja po mbahesh në dorë.

Këto duall të shkonin
Dhe me vrapin nxitonin
Po shtëpitë zune u çanë
Dhe që n'atë kohë ranë.

Këtë ditë janë gjetur
Pesëmbëdhjetë të mbytur
Dhe në Shën Kollë i shpunë
Nga të psallurit zunë.

Dhe lutja me të mbaruar
Koha pastaj kish kaluar
Në Shën Marië për të shpënë
Më mirë nesër t'i lenë.

Nga retë e zeza s'she njeri
E mërkura porsa u gdhi
Djelli rëzët i rëzoj
Kambana zuri gjëmoj.

Muhamedanë të Krishterë
Të gjithë se ç'u mblodhëm
Pa pushim të gjithë vamë
Sillokrevatët i hoqëm

Shën Marisë i u drejtuam
Me viktimat dyke qarë
Dhe në shesh posa i shpumë
Pamë varet me radhë.

S'mbet njeri q'atje të ishte
Të mos bënesh për të qarë
Kur sheh priftët që këndonin
Këta njerëz me radhë.

Lipe Miçoli me Ulinë
Qanin çupë Erazmine
Po Gorja me Paskalë
Cinë të qanin më parë.

Të gjithe nga sëkëlldia
Zunë po shkonin me radhë
S'duronin dot në Shën Maria
Se u vintej për të qarë.

Komisjoni u formua
Prej deputetit të Përmetit
Dhe i zellshim u tregua
Se s'humtej kohën pa punë.

Kryetar i komisionit
Nën/Prefekt Tefk Orgocka
Dhe të tjerë anëtarë
Nënpunësë qytetarë
Për shëmbëll reth komandanti
Toger Kole Radovani
Ka punuar pa reshtur
Dhe njerëzinë i ka mbledhur.
Dhe më ç'do shtëpi i vë
Nxjer njerës edhe gjë
Shohim lajme të vërteta
Në letra dhe në gazeta
Në Përmet seç ngjau
Ngjau vallë nga Allahu.
Ndihmat zunë e po vinë
Nga gjith anët e Shqipërisë
Të mjeruarit ndihmojnë
Për vëllazërit kur dëgjojnë
Të gjithë vëllazën sa jani
Lekën mos e kursei
Se kjo këtu që ngjau
Ishte shkruar nga Allau.

Shirat kane zene qe me 18 Tetor diten e Shen Llukanit dhe pa reshtur po bien, por me 30 te atij muaji diten e Hene po sa u ngdhi zune e po frynin errea te medha duke tundur shtepi e peme, pas tyre zuri nje shi i shtruar dhe kur erdhi ora 9 ne mengjes shiu zuri te shtohet dyke u bashkuar me bresher te holle e te shumte. Ujrat zune e po shtoheshin sa gjithe populli nuk mund te delte nga shiu i shumte dhe nga vijat qe tani te themi me mire perrenj. Ne ate kohe Peroj i Bardhe nga ujrat e shirazve zuri te vinte pa mase dyke sjelle rrepe te medhenj e gurre te shumte, dhe nga ngushtica e vendit qe e kishin mbledhur shtepiakesit dyke bere shtepira me cimento e qerec si dhe baca e avllira u shtrengua te pelcase ne rruget e tjera te Varoshit dhe e tere ana e Perjojt tej e pertej zuri te shkateroje me menyra me te keqe brenda 5 minutave, kurse tregu e te shumte nga shtepiakesit nuk dinin sec kisthe ngjare. Ne ate kohe erdhi shoqja e Janaq Koste Papanastasit dhe lajmeroj te shoqin e saj si dhe tere tregun per ardhjen e Perjot Bardhe dhe nje Zonjushe lajmeroj Autoritetet e Nen-Prefektures qe u mbyne. N'ate kohe Z. Nen Prefekt Tafik Orgocka dhe Reth Komandanti i Gjindarmerise Toger Kol Radovani dhe gjithe zyrtaret e tjere dualle dhe vrapuan ne buzen e Perjot ashtu dhe gjithe populli e tregetaret lane dyqanet e tyre hapur dhe shkuan perpjete varoshit qe te shinin sec ngjau. Por Rruget e qytetit ishin mbushur me njeres qe kerkonin femijen e shkolles femnore e mashkullore se shiu tash kishte mbetur dhe ne mbetjen e shiut Peroj zuri te mbese se reket e tija jane te shkurtera. Tani Z Nen-Prefekt dhe Togeri i Gjindarmesis si dhe gjithe personel i Gjindarmerise dhe i tere populi zune te nxjerin te mbyturit dhe te shpetojne te plagosurit. Ne ate kohe populli u nda dhe gjindarmeria ne te gjitha shtepite qe kishin nevoje per te nxjere njeres qe s'qene te mbytur fare si dhe mobilla shtepie te atyre shtepive qe qene buze Perojt dhe gjysme te prishura. Ne ate kohe kemi nxjere t'emen e Fore papajt, t'emen e Kuli Kasapit, dy cupat e Janul Kacimbros, te shoqen e SUlo Kovacit, si dhe t'emen e te shoqen e Pilo Pogacit jo te mbytura. Por shumica e popullit ishin tue u munduar qe te nxirnin NGjeli Papanastasin i cili ndenji me shume se 5-6 ore ne uje brenda dhe te tjere tue nxjere mobilla shtepie nga shtepite gjysme te prishura, si ne shtepine e Mantho Kovacishtit, Ollge Kuli Kasapit, Cac Puravellit etj. Brenda kesaj dite u gjetne te mbytur Erazm Lipe, Kalica Avram Kovacishti, te cilat u nxuar dhe u shpune direkt ne Kishn e Shen Kollit, ku ne ate kishe u bene lujtet e shpetimit per tere naten nga ana e Zevendes Mitropolise Protosingiell Agathangiellit, Ikonom At Sotirit dhe At Aleksit.

Perpara se te flasim per nxjerjen e personave te themi me mire rjedhjen e demeve qe solli Perj Permetit.
Ky Perua me emrin Peroj i Bardhe ose Peroj i Mullinjve perbehet prej rrekeve te malit Dhembel dhe i tere permblidhet mbi Permet dmth permbi mulline e pare dhe qe atje filloi te beje deme dyke u rezuar dy tre qint fidane Repesh te mbedhenj te mullinjve e te Teqese e me poshte prishjen e shtepise Kriqes ku banonin dy familje Cac Puraveli dhe Sotir Bostanxhiu e te cilve u bene deme ne mall (placka). Prane atyre shtepive Peroj gjeti pengime te mbedha nga gjsyma e shtepive qe qe e re dhe hodhi gure e Repe te mbedhenj mbi depon e ujit dhe ashtu ndaloi ujet te mos shkonte nga shen Kolli se per ndryshe do te qene rrezuar dhe mbushur me ujra dhe remra shume stepi te tjera. Gjith ashtu zuri te demtoje shume shtepi dhe dyke cdukur me gjith themel pa u njojtur vendi i shtepive si Naum Mjeshtrit, Thodhor Minollajt, Las Panotit ish me qira Mantho Kovacishti, Vangjel Vinjaut me qira, nga Foti stefani, Januk Kacimbros, Spiro Frashrit, Vangjel Kushes, Pilo Pagarit, Paskal Leshnica me qira nga Asimaqi, si dhe shtepit ku banonin dy familje e Make Kapuranit dhe Kofia, Vellazeris K. Papaostasi, dhe Paskal Frashrit e Thanas Bostanxhiut.

Si dhe shume shtepi te tjera qe u mbushne me remra e gure. Pershembull Llukan Hotoves, Misto papajt, Ollge Kasapit, Pilo Malit, Lipe Micolit, vendin e Fore papajt, Vnagjel samarxhiut, Perikli Frashrit, Nako Maxharit, Aleksander Shulles, Naum Tavanxhiut, Pandeli Bostanxhiut, Mal Sheqerxhiut dhe Fabriken e Miellit, si dhe shume bostane e kopshra.

Ne mbremjen e kesaj dite u formua nje komisjon nen kryesin e nenprefektit Z. Tefik Orgockes, Komandanti i Gjindarmerise Toger Z. Kol Radovani, Zevendes Mitropolit Protosingjel Agathangjelit etjereve dhe keta pa humbur kohe muar te demtuarit dhe u siguruan ne per shtepira e u jepnin ushqim mas personave te cdo familje, dhe si kujdestar te pernarjes te ushqimeve ish Androki Angjelidhi dhe Loni Kristidhi. Me te nesermen dmth te marten ne mengjes degjoheshe Telal ne gjithe rugget e tregut e te Varoshit i vene prej personelit te Gjindarmerise i cili thosh qe burra e djem te vene ne Gjindarmeri per te mare kasma e lpata neper duar per te nxjere personat e mbytur. Populli pa reshtur vajti dhe punetoret ishin te shumte dhe gjindarmeria i ndahu ne te gjitha shtepite qe ishin mbytur dhe zune te nxjerin ne shtepin e Nano meshtrit t'emen e tij, te shoqen dhe dy femije te zptuar prej memes tyre per shpetim. Spiro Frasherin te vjerin e Janul Kaimbros, te shoqen dhe te rene e Paskal Leshices, te shoqen e Ngjeli Papanastasit, Cupen e vogel te Janaqit si dhe t'emen e tyre Katine, si dhe shume mobbla shtepie nga gjithe shtepite e mbytura. Keta persona sa u nxuar i shpune ne kishen e Shen Kollit bashke me te dy te tjeret. Dhe ne oren 3 mbas dreke rane kembanat dhe tere qteti e populli vajten ne kishe ashtu dhe gjithe autoritetet ku u bene lutjet e prehjes se shpirtrave prej Protosingjel Agathangjelit dhe prej dy Prifterve te tjere. Ne mbarim mbajti fjal i perndercmi Protosingjel ku i cfaqi popullit hidherimin e math. Ne mbarim te fjales deshne te mernin viktimat per te varrosur por koha kishte kaluar dhe shiu binte, atehere Z. Nenprefekt i foli popullit qe varimi te behet diten e Merkure.

Te merkure por sa u gdhi sualle Peci Zguralecin me cupen e Janul Kacimbros qe i kishte spene lumi ne Dragot afer Tepelenes te cilet u shpune ne Shen e Premte. Ne kete dite pa populli i Permetit diel dhe qiellin e kthejllte, ku prej shume ditesh me pare nuk shikoheshin gje pervec shi e re te zeza. Ne ora 8 kambanat e qytetit zune e gjymonin, dhe i tere populli vrapoi ne te dy kishet dhe muare viktimat duke qare, te cilet u shkuan per here te fundit neper zallin e perjt per ne Shen Meri. Atje pame varet me radhe dhe priftet qe kendonin viktimat duke vene nje nga nje deri ne Nr 15.

Tash nuk mund te deftenj me shkrim e me goje po vetem dine ata qe e pane me sy kete funeral, mbasi populli i Permetit deri me sot nuk ishte pare ndonji hidherim te ketile. Mbas mbarimit te varimit populli dhe gjindarmeria filluan prape te nxjerin personat e tjere te mbytur qe kishin mbetur pa u zbuluar, dhe kshu dita dites po zbulonin persona te bmytur si te bijen e Ngjelit me djalin e saj, Katerina Frasherin, te shoqen e Vangjel Rushes, te shoqen e Janul Kacibros, te shoqen e Vasil Vinjahut, Nasho Rushen, te shoqen e Kofes dhe pas dy javesh sualle nga Dragoti te mbytur sherbetoren e Janul Kacibros e pas muajit gjetne djalin e Gore paskalit. Tash kane mbetur pa u gjetur tri cupa.

Ne kete rast pervec Popullit te Permetit i cili e ndjeu kete hidherim per se afermi por nuk harohet dhe hidherimi qe ndjeu cdo shqiptar si brenda e jashte Atdheut, te cilen gje e defryen letrat e telegramet e shumta te tyre dhe ndihmat qe po japin per te mjeruarit e Permetit.

Vjersha që meret pas zërit lapçe
mbi mbytjen e Përmetit

Ora 10 pa njëzet
...Me det o Përmet me det
Shiu vu e përj det
...Me det o Përmet me det
Dolli ujë mbi Përmet
...Me det o Përmet me det
Çu mbytnë njëzet e tet
...Me det o Përmet me det
Gjashtë seç patnë kësmet
...Me det o Përmet me det
Duallë prapë në selamet
...Me det o Përmet me det
Dhe këta që kanë mbet
...Me det o Përmet me det
Në për miq dhe hanevet
...Me det o Përmet me det
Kalojnë dimrin e shkretë
...Me det o Përmet me det
Jah haman o Zot çi gjet
...Me det o Përmet me det
Jepu tani pak garjet
...Me det o Përmet me det

[ajzberg]

FIORI
Me origjine jam nga Permeti, tamam tamam nga fshati me emer te cuditshem Badelonje.Elexova me dhimbje materialin per mbytjen e Permetit ne 1933,,domosdo me erdhi keq per viktimat por dhe per te gjith ate popull fukara.GJate leximit me bene pershtypje solidariteti i popullit dhe gadishmeria e te gjitheve per ti ardhur ne ndihme te demtuarve.
Nje gje tjeter te bie ne sy paraqitja me vertetesi e katastrofes nepermjet poezise dhe prozes.Ndersa ajo qe me pelqeu me shume eshte shqipja e paster e perdorur
ne te gjith materialin , imagjinoni qe eshte shkruajtur me 1933.Per mua ky material eshte shembull per gazetaret e tanishem analfabet

[flory80]

Une desha te permend se kjo nuk ka qene hera e vetme qe Perroi i Bardhe ka permbytur Permetin. Historite e pleqve tregojne per histori te llahtarshme qe e kane zanafillen qysh ne lashtesi. Permeti eshte rrafshuar kush e di se sa here nga ky Perrua. Per tu permendur eshte puna vullnetare e aksionisteve te krahines ne kohen e regjimit te Enver Hoxhes, duke ndertuar prita me gure dhe duke e vene Perroin e Bardhe nen kontroll. Permeti ka perjetuar shume fatkeqesi natyrore duke qene se eshte nje qytet qe çahet permes nga Vjosa e eger dhe eshte ne kembet e hijerendit Dhembel. Ku përrenjte derdhen fuqishem ne Vjose. Pa i permendur fatkeqesite dhe masakrat e shkaktuara nga lufterat duke filluar me Turqit qe e kane djegur disa here, pastaj me andartet Greke ose "luftetaret e shenjte te Vorio-Epirit" dhe deri tek Nazistet qe e dogjen 3 here me radhe Permetin
Por Permeti rilindi perseri pas çdo fatkeqesie bashk me trendafilat e tij te famshem qe rimbine nga hiri dhe shkrumbi i shtepive Permetare
I uroj jete te gjate strofulles se Shqiptarizmes