Arti dhe Besimi

[forum126]

fatmir S. BAÇI



Arti dhe besimi te Zoti

esse




Ky kushtim është në kohën e tashme, pasi që e tashmja jo vetëm nuk mund të jetë ndryshe përveç se “këtu” dhe “tani”, e si e tillë, ajo nuk lejon hapësirë ku do të mund të depërtojë gënjeshtra, por edhe pse përkundrazi, e tashmja krijon hapësirë të pamatë për të vërtetën, qysh nga kujtesa më e hershme e njeriut - Krijimi, e deri në fundin e kohës Ditën e Gjykimit, Ditën kur njeriut do t’i qartësohet gjithçka në themel të kuptimit. Çdo hap i hedhur ose jo, ka ngjyrimin e rrjedhës me të cilën njeriu bën të kaluarën e vet dhe prek shushurimën e së ardhmes, për të qenë dikur një mozaik i plotësuar e pa vënde bosh, ku ç’do gur i thjeshtë do pushojë në cakun për gurin e thjeshtë dhe ç’do gur i çmuar do shndrisë përtej cakut për gurin e çmuar.
Paqa, mëshira dhe bekimi i Zotit qofshin mbi të gjithë ata që me trupin e tyre, me kohën e tyre dhe me pasurinë e tyre, pranojnë me zemër, dëshmojnë me fjalë dhe përpiqen me vepër për të vërtetën.

Autori


“ Secili njeri është peng i veprës së vet.” KUR'AN 74 : 38

[forum126]

SKAJET E NJE RRETHI

SKAJET E NJE RRETHI

“Nuk ndodh asnjë fatkeqësi në tokë e as në trupin tuaj,e që të mos jetë në shënime para se të ngjajë ajo,e kjo për Allahun është e lehtë. Ashtu që të mos dëshpëroheni tepër për atë që u ka kaluar, e as mos gëzohi tepër për atë
që Ai u ka dhënë, pse Allahu nuk e do asnjë arrogant që u lavdërohet të tjerëve.” Kurani 57 : 22,23

Kur njeriu ndodhet në një rrethanë të vështirë, si edhe kur gjendet para një befasie të këndshme, të ëndërruar më parë, në të dyja situatat provon habi dhe frikë bashkë. Nga njëra anë, pesha e shembjes së një shprese, së cilës i ka dhënë shumë nga vetja, rëndon edhe me vetëgjyqësinë, që gjithsesi e prish ritmin e zakonshëm, nga ana tjetër, kur papandehur i jepet i ashtuquajturi sukses i dëshiruar, njeriu krahas asaj se ndodhet i tretur në egon e tij, njëkohësisht shushatet nga pesha e entuziazmit, dhe për një kohë të gjatë privohet nga ëndrra e vet, sepse realisht ai e ka prekur atë.
Në të dy rastet ndodh bllokimi, mungesa e idesë për nesër, ndërsa lufta për jetë aktive e humb kuptimin. Ndjenja e padrejtësisë për humbjen, dhe ajo e pameritimit për arritjen, e mbyllin njeriun në të njëjtën guaskë pa perspektivë, që duket sikur e mbron nga të dyja furitë, që në fakt bën vetëm mbylljen e dyerve nga ana e individit, e në vend të trokitjes së pritur pushon në harresë dyshuese.
Ndërsa njëri kërkon t’i shpëtojë gjykimit të përgjegjësisë për atë çka ai nuk e meritoi, tjetri shtrëngohet t’i shmanget dyshimit për rrethanat që mundësuan arritjen e tij. Kur njëri vetgjykohet dhe nuk pranon assesi ta gjykojnë, tjetri dyshon për veten por nuk pranon të dyshojnë të tjerët për të. I pari justifikohet në kërkim të një vakumi për vazhdimësi në një provë tjetër të rindërtuar sipas një strukture të re, i dyti mbrohet duke u përpjekur të gjejë koordinatat në kohë dhe hapësirë të asaj që tashmë e ka të pranuar si sukses. Njeriu i gjendur në të dyja këto pozicione është pasiv për shkak të një lufte të brendshme me të djeshmen e vet, ndëkohë që padashur i ka kthyer shpinën plotësisht ditës që vjen.
Të dy duan kohë për të kapërcyer asfiksinë, dhe secili nga këta sillet si paralitik, që i është e nevojshme përkrahja. E ndërsa njëri thith gjithshka pa kriter për të kompensuar humbjen në dobi të vazhdimit, duke u përpjekur të përligjë atë që kaloi (humbjen) me kriterin "rastësi", tjetri shpenzon po pa kriter, gjithçka që i dha suksesi, për të siguruar vazhdimin, dhe për të shmangur nga ajo që arriti pikërisht kriterin "rastësi".
Te të dy ka ndodhur realisht “ÇUDIA”, më e paparashikueshmja, më e panatyrshmja, që në një farë mënyre i bën ata në bisedë me veten ta pranojnë vërtet si rastësi, fat, apo kapriçio të kohës, pasi ajo që njeriu zotëron, është e natyrshme, dhe për atë që e ka s'e shikon të nevojshme fryrjen e saj. Pikërisht kjo fryrje e fenomeneve i bën ata të jenë të zbrazur nga ideja për nesër, ndërsa për të shmangur debatin për pasigurinë që kanë trumbetojnë me zhurmë të kundërtën.
Të ndodhur të dy përballë zhgjëndrës (pavarësisht nga diferencat e të njëjtit fenomen) humbasin brenda vetes argumentin, në shkëmbim të pasigurisë, e cila bën të kthehen në shovinistë të pathemeltë. Si të tillë ata vetëm kërkojnë, pasi realisht nuk u mjafton ajo që kanë, ose më mirë të themi, se në fakt, ata nuk dinë çfarë kanë, e rrjedhimisht as çfarë kërkojnë. Mungesa e qëllimit final në qënësinë e tyre si pjesë e universit, i bën ata deri të papërgjegjshëm në lidhje me çdo të tashme por dhe të pakënaqur me çfarëdo të nesërme. Të qënit "NJERI" në të tilla rrethana banalizohet eksluzivisht vetëm në lojë interesash, përballë të cilave ata papritur u gjendën të hutuar kundrejt emergjencës e cila i kërkon ngutjen, ndërsa pavarësisht nga skajshmëria e problemeve në të dyja rastet, sendërtimi i njeriut për ta si qëllim final, nuk ka kurrfarë kuptimi, gjë që bëhet shkak për dëmtim serioz të pjesës cilësore të tyre në favor të sasisë gabimisht të subjektivizuar.
Zhgënjimi është ai që udhëheq te të dy në lojën e pranuar, të cilën gabimisht e vendosën si domosdo imediate në dëm të kriterit të vërtetë që ka jeta, në kuptimin më të gjerë të kësaj fjale. Si e tillë, jeta kthehet në lojë ku janë montuar egot, që befas u gjendën edhe me qëllimet përkatëse, dhe për të cilat ata mashtrojnë veten e të tjerët. Këtu fle rreziku. Të dy ata sugjerojnë, njëri “si nuk duhet” e tjetri “si duhet” (që në thelb janë e njëjta gjë), pasi njërin e gënjeu zhgjëndërra dhe tjetrin ëndërra. Një përpjekje e tillë bën që secili nga ata të hapë një “brazdë tabu”, e cila paçka se në dukje reflekton vërtetësi, ka mjaft vend edhe për të pavërtetën (në shumicën e rasteve e vërteta këtu është fare e vogël), fakt ky, që edhe po të duam, nuk e injorojmë dot. Diçka e tillë i largohet pranimit sikur thjeshtë për atë, se zinxhiri që rezulton proces llogjik në përpjekjen e tyre, edhe pse na paraqitet unik në personalen e shpallur, është i ndryshëm në individë të ndryshëm, pa na dhënë mundësinë as përafërsisht të mund të ndërtojmë një rreshtim mesatar të mundshëm për të qënë edhe përgjithësues.
Dhe vërtet, nëse suksesi vjen gati papritur, dështimi shemb një plan të verifikuar gjer në imtësi dhe të ndërtuar me shumë kujdes. Me pak fjalë pra, ndoshta një detaj i vetëm do të mund të bënte përmbysjen sa të kërkuar te njëri, aq të padëshiruar te tjetri, duke ruajtur te të dy gjendjen e alarmit, e cila me dashjen apo pa dashjen e tyre i rrëmben pjesën më të mirë të vëmendjes për atë që do pasojë. Kjo është edhe arsyeja që për një kohë të gjatë asnjëri nga të dy nuk do të mund të hyjë shpejt në lojë të ndershme, pasi kanë pranuar rregulla krejtësisht të kundërta me ndershmërinë. Dhe për një kohë të gjatë nuk do të ketë ndryshime në lojën e pranuar përderisa të mos fillojnë vetcensurimin, i cili do mundësojë përzgjedhjen dhe sistemimin e vlerave për t'u freskuar dhe përtërirë energjitë. Derisa diçka e tillë nuk ka ndodhur, njëri është i verbuar nga suksesi që arriti, dhe mjaftohet me atë që i thonë të tjerët, qoftë edhe përtej së vërtetës që ai beson, ndërkohë që dhe njërin vesh e ka të shurdhër. Ndërsa tjetri, i shurdhuar ka mbetur pa argument prej zhurmës së humbjes, ndërsa rrëmon plagën nga ku ndoshta vetëm ai, sheh dhe komenton një imazh diku përtej horizontit, pa ditur as pse, pasi vëmendja nuk është më për të e askush s’e dëgjon. Që të dy jetojnë një rrealitet të ikur dhe të paqartë në zbraztinë që i ka pushtuar dhe shpresojnë në diçka tjetër, që nuk i ngjan në asgjë asaj që kanë, e për pasojë bien viktima të vetmashtrimit duke u mjaftuar vetëm me forma krahasuese.
A ka zgjidhje për ta ? A ka zgjidhje për euforinë dhe stresin? Mendoj se ka. Nuk ka rrugë të hekurta për njeriun. Bile nuk ka rrugë të ndërtuara prej njeriut për njeriun. Secili nga ne hap një rrugë të tijën, që është vetëm e tija e që nuk i ngjan një tjetre. Bota e gjitha është rrugë, e ne të gjithë shtegtarë që me hapin tonë nëpër të, krahas asaj se përpiqemi për të hapur një shteg të ri, mundësisht të dobishëm, njëkohësisht nëpërmjet kësaj rruge të mund të sendërtojmë identitetin që mbajmë si dëshmi e njerzores me të cilën jemi obliguar. Gjithshka te njeriu dhe përrreth tij është çudi, por asgjë njerëzore nuk mund t'i kalojë këta kufij dhe nuk përbën çudi. Njeriu i merr dhe i jep natyrës nga ato që po aty i mori, thjesht për të përmbushur nevojat e tij, (askurrë të përmbushura) e që kurrë nuk i mjafton ajo që është arritur.
Ç’i mungon njeriut? Ç’e bën atë të vuajë suksesin e tij, ashtu sikurse dhe dështimin e tij? Pesha që njeriu nuk e përball dot është ÇUDIA. Duke montuar te vetja atë që s’i takoi (ÇUDINE), ai zhgënjehet edhe kur e ka arritur qëllimin, që përcaktoi po vetë. Mendja njerëzore ka një kufi, natyrën. Si e tillë, ajo, mendja njerëzore, në çdo gjë kryen detyrën dhe kurrë nuk mund ta kapërcejë natyrën. Nuk ka këtu kurfarrë çudie. Të jetosh, nuk do të thotë se dole përtej natyrës.
Ndërsa kur qëllimi i fundmë i njeriut është "NJERIU" në kuptimin më fisnik të kësaj fjale, do thotë kjo, që nga krijimi i babait të gjithë njerëzimit dhe deri te Parajsa që duhet fituar, si arritje finale. Atëherë nuk ka më as eufori dhe as dhimbje për humbjen pasi gjithmonë ka hapësirë për më tej. Jemi të vegjël dhe të përkohshëm për çudinë. Ne kemi kufijtë tanë njerëzorë, në të cilat çudinë as që mund ta mendojmë. Qëllimi që i vëmë vetes, është rruga që çelim vetë, ndërsa arritjet në këtë botë janë gjithmonë stacioni i parafundit.
Të kryesh një detyrë do të thotë se ke kryer njërën nga detyrat, sikundër dhe të mos kryesh një detyrë, do të thotë se nuk ke kryer njërën nga detyrat.
Veçse e gjithë kjo është vetëm pjesa e kufizuar e njeriut dhe për pasojë, si e tillë na bëhet e dukshme dhe e afërt për të na detyruar ta quajmë edhe të rëndësishme, ndërkohë që pa e kuptuar jemi në grackën e një iluzioni optik. Në vështrim më të gjerë e gjitha pëson një përmbysje të denjë për rishikim vlerash, kështu që, në se ke kryer nje detyrë do të thotë se qindra të tjera i ke lënë në udhëkryq dhe nëse nuk ke kryer një detyrë, do të thotë se mjaft të tjera syresh nuk i ke neglizhuar. Me fjalë të tjera secila nga situatat e lartpërmendura u kompensua me ekuivalentin e vet të barazvlefshëm, i cili në rastin konkret, pavarësisht nga ekstremet e shpallura, ruajnë çdonjera nga një ekstrem tjetër të fshehur por aktiv. Avancimi i mëtejshëm në sqarimin e detajeve rrjedhimtare na çon në të njejtat raporte deri në grimcat mikroskopike, apo anasjelltas, tek universi.
Kundërshtitë e pjesëve të dukshme (e theksoj: pjesëve të dukshme ) nuk janë realitete të një kontradikte të rastësishme siç do ti pëlqente disave ("Kontradiktat sjellin zhvillim" - Zoti na ruajt prej tyre), por janë kundërshti të natyrshme dhe domosdo e së njejtës harmoni, kurrsesi e rastësishme dhe e vetmja e destinuar për të sjellë zhvillim. E ata që bëhen pengesë për të kundërshtuar ekzistencën e kësaj harmonie (pjesë e së cilës është edhe qenia jonë në të), nuk janë faktorët e domosdoshëm objektivë por shtytës të errët dhe nervozë të egove të sëmura. Suksesi, apo qoftë edhe dështimi nuk janë përmasa me të cilat lindim dhe as cilsi për të vërtetën, ato janë thjeshtë vetëm pasojë e një edukimi të gabuar dhe vlejnë si mjet hipokrit paraqitjeje po për një shoqëri të gabuar.
Sukses apo dështim jeta gjithsesi do vazhdojë. As më mirë, as më keq. Ky ndoshta është çmimi dyfish i artë i suksesit dhe dështimit. Janë aq pranë këto dy fenomene dhe në funksion të njëri-tjetrit, saç janë dhe domosdo për të kundërtën e vet, që do të thotë prapë për njëri-tjetrin.
Jetojmë në një botë të lakuar dhe çdo këmbëngulje për të vazhduar në një drejtim, na çon në pikën e nisjes në të gjitha rastet (përveç Magelanit, i cili nuk arriti dot) duke i shtuar kësaj arritje edhe evidencën tonë, që me cinizëm na përjashton çdo lloj përpjekje për të definuar një empirizëm të mundshëm, të kontrollueshëm nga ne. Unë u nisa nga këtu, dikush tjetër mund të niset nga diku tjetër.
Qëllimet dhe jo mjetet përcaktojnë ndryshimin ndërmejt rrugëtimeve.
Askush (përveç udhëzimit me të cilin na begaton I Gjithëfuqishmi) s'mund të na thotë se nga duhet filluar. Vetëm kaq.

[forum126]

BALTA

" Njeriun për në varreza e përcjellin ( ndahet me):
Familja, Pasuria dhe Vepra.
Familja dhe Pasuria me kalimin e kohës i kthehen, ndërsa Vepra mbetet." Hadith

E fshehur diku përtej zërit të trashë të babait, e spjeguar dhe gjithsesi e paqartë në pantomimën e ngadaltë të gjyshit, e mbajtur pezull në sytë e shqetësuar të nënës, e përkëdhelur në vështrimin e butë të gjyshes, e lehtë në vrapin e shkujdesur të fëmijëve, e pamatë për sytë tanë në të dy shtegtimet e kohës, e paqartë në të sotmen e shkurtër, e mundimshme për ta merituar.
E afërt dhe e largët, e duruar dhe e rreptë, e zjarrtë dhe e akullt, bujare dhe cinike, e qeshur dhe e vrazhdë, e heshtur dhe e zhurmshme, eterike dhe e mirëqënë, e bindur dhe provokuese, e dashur dhe e egër, e veshur dhe lakuriqe, skeptri i rëndë i sundimit dhe dora e shtrirë për lëmoshë.
Hej, dhe sa të tjera akoma! Harresat tona na bëjnë kryelartë dhe meskinë, deri edhe shpallin ndalesa për pasionet e të tjerëve, ndërkohë që i lemë krahë të lirë dëshirave tona. E kur stuhia që vjen na i rrëzon te këmbët, dhe në qofshim të ngutur me hapin, po vetë do t'i shkelim dhe pa i ndjerë do t'i quajmë të humbura duke i lënë atje nga ku i morëm, në BALTE.
Balta...!
Ndoshta më e lashta ndër fjalët që i bashkanjgjitet njeriut, dhe shqetësimi më i lashtë që njeriu bart, që kurrë s’ia tregoi kuptimet e as ia shterri ato. Vetëm se baltë, jo më shumë se kaq, e as më pak. Baltë. Makthi e ankthi pa ftesën për të hyrë, pa çelësin për të dalë. Diku ndërmjet trillit të vërtetë, dhe të vërtetës përplot me trille. Starti dhe finishi. Krenaria dhe pranga. Ideali dhe prekja. Fillimi pafundësisht i papërcaktuar në kohë dhe fundi papërcaktueshmërisht në vazhdim. Diku aty, i madhërishmi dhe i përvuajturi NJERI në lëvizje.
A ka në fakt ndarje dhe a duhet ta kërkojmë atë? Jo. Ndarja është dhe nuk ka arsye ta kërkojmë. Lexoj për çdo ditë fare pranë një materniteti lajmërime vdekjesh, orare varrimesh, përkujtimore,etj. Kurkund nuk lexova lajmërim lindje përveç ndonjë urimi në ndonjë qosh gazete që në fakt i drejtohet prindërve (e theksoj prindërve). Nga ana tjetër për një foshnjë që gjalloi vetëm një ose dy muaj vendoset lajmërimi i vdekjes. Lindja e fëmijës së vdekur kalohet pa ceremoni dhe populli në mënyrë kuptimplote ka përcaktuar dhimbshëm “dështim”, duke e përjashtuar nga të dy evenimentet “lindja” dhe “vdekja”.
Të gjitha rrinë bukur bashkë dhe pa gabime. Nuk e di në do të gjendej në rruzull ndonjë që do të dëshëronte të ndryshonte diçka në këtë strukturë hyjnore. Mendoj se jo. Pasi kjo nuk është e mundur pa ndërhyrjen e një gjykatësi viziv të jashtëm, një babush le të themi të paktën nja 3000 (tremijë) e ca vjeç, që njerëzimi nuk e pati, nuk e ka, dhe është utopi ta mendosh edhe për të ardhmen. Të gjithë jemi në lojë, grimca të lojës së madhe, pa gabime, me vetëm mundësinë e gabimit, ekzaktësisht deri Ditën e Gjykimit.
Qarja e parë vetëm në dukje e paqëllimshme e foshnjës së porsalindur, është në fakt dhurata e parë që ajo i bën botës në fillim intime, pastaj me kalimin e viteve rrethi zgjerohet në proporcion me njohjen. Jeta është dhuratë që me dhurata matet. Edhe kur jeta bëhet dorëlëshuar, kur marrim diçka prej saj, këtë e bëjmë thjesht që në fund të fundit përsëri t’ja kthejmë dikujt dikur. Në qarjen e parë të foshnjës kërkush nuk guxon të evidentojë urinë dhe frikën. Qarja pra është e qëllimshme dhe jo tokësore, përtej mundësive tona për t'ia ditur kuptimin, sipas asaj, mençurisë sonë grindavece.
Pa shkuar larg, jemi të detyruar të pranojmë vetëm pasojën që përçon kjo e qarë te nëna, pa qenë në mundësitë tona prekja e shkakut që në kujtesën tonë është pa emra dhe pa terma, fare larg nga koncpetet e që na çfaqet e bardhë, e bukur si harresa ku nuk guxojmë të kemi të kaluar.
Shtatzania dhe dhimbjet e lindjes u kurorëzuan me diçka të mishtë 3-4 kilogram që qan. Ja vlejti. Fëmija qan. Sapo dëgjon të qarën, nëna i harron dhimbjet, buzëqesh, mbushet me shpresë, i dhuron të tjerëve sfidën e saj, e sigurt që për të nuk ka më humbje kohe. Të gjitha këto mendoj se nuk janë pak. Pra mjafton një minutë e qarë, a ndoshta dhe më pak, dhe njeriu ka dhuruar diçka. Pastaj edhe mund të vdesë. Balta mund t’i kthehet baltës pasi të jenë këmbyer dhuratat.
Njeriu tërë jetën dhuron, edhe në çmendurinë, edhe me ligësinë, edhe me mirësinë, edhe me talentin e vet, me gjithçka të tijën vetëm dhuron. Dhe vetëm pas këtyre dhuratave që bëhen rastësisht dhe pa kuptuar, por jo dhe nga shtytës të rastësishëm dhe jo pa kuptim, njeriu mund të vdesë, dhe pas vdekjes t'i thuhet jeta.
Sa është gjallë njeriu prek, konstaton aq sa i është dhuruar dhe kjo i duket sa llogjike aq dhe e natyrshme, asgjë e veçantë. Në asnjë hap të tijin ai nuk e heton dhuratën që ka me vete e cila i është më se e mjaftë, pa gabime si dhe domosdo për ekuilibrin. Përkundrazi, njeriu është pafundësisht i pakënaqur në kërkim të diçkaje të re që gjithmonë i mungon dhe që e bën të vuajë dëshirat e tij si dhe pengesat vetëm në dukje të tilla.
Ndodh që pa e vënë re, i okupuar në këtë lodër babëzie, të kalojë nëpër një seri arritjesh të njëpasnjëshme, të paparashikuara, që dikur në planet e tij fillestare përbënin pikësynimin, dhe prapë të mos pikasë dhuratën. Krahas asaj, se në rrëmbim e sipër neglizhoi një bilanc paralel në rrugëtimin e vet, befasisht përballet me kufirin e një norme të ngopur dhe ndjen se energjitë e mbetura, nuk janë të mjafta për të rikuperuar të kaluarën e ngutur në dëm të thelbit të jetës, dhe që tamam tani i mungojnë raportet për të përballuar diçka të tillë. Padashur i është afruar kufijve të ndaluar dhe sapo këtë e kupton shushatet, trembet paralizon çdo tentativë aktive, pajtohet me të gjithë pa rënë dakord me asnjërin, por dhe pa ndjerë të nevojshme t’i kundërshtojë. Kur këtyre kufijve u është afruar pa e kuptuar as vetë ai, dhe kur nuk i është dashur të prishë ekuilibret njerëzore, si brenda vetes, ashtu dhe në lidhje me të tjerët dhe kur arritjet e tij janë kufiri i së mirës, sikur vetëm për një çast të këtë ndodhur ky afrim, vjen ajo që populli çuditërisht e ka prekur dhe që pa fjalë nuk ka asgjë tokësore përveç përkufizimit “të mirët Zoti i do për vete". Pra sa më pranë kufijve hyjnorë, aq më e shkurtër jeta tokësore.
Ndërmjet njerëzve në mënyrë të prerë është përcaktuar ajo që s’i takon njerëzve, madhështia absolute. Njeriu i ndërton dëshirat e tij ndërmjet dy jodëshirave, “lindjes” dhe “vdekjes”. E para vjen pasojë për dëshirën dhe kënaqësinë e të tjerëve, dhe e pranojmë si një dhuratë të dyfishtë (Hyjnore dhe tokësore) që vetëm në dukje është pa dëshirën tonë (pasi në fakt e dëshiruam). Kufiri tjetër, vdekja, është një kufi hyjnor që e presim me ankth të kalojë dhe pa çka se është i detyruar, përbën krim ta dëshirojmë. Lindja pra është “jo dëshirë” që duhet dhe e dëshirojmë, ndërsa vdekja është “jo dëshirë” e ndaluar ta dëshirojmë. Midis këtyre dy mistereve njeriu shpenzon gjithçka që ka, duke i kundërvënë të zakonshmen e tij për ta mbyllur pastaj po me mister. Në fund të fundit kaq i është dhënë. Të lindë si bir i një nëne e të vdesë si bir i një toke. Kjo është e mjaftueshme për të thënë se jetoi. Ndërsa dhimbja që shkakton vdekja e tij te të tjerët, është gjithmonë ajo që ai i dhuroi të tjerëve, nga ato që po këtu i mori.
Lindja e vendos njeriun përballë interesash gjithnjë në rritje, të çastit në dukje, por që në fakt, përbëjnë një investim për të ardhmen e deri përtej kufirit të tij të fundit në këtë botë. Njeriu nën të njëjtin term “NENE” prek dy caqet e tij mrekullisht të materializuara. Nëna që e lind, lind në fakt shqetësimin e saj të vërtetë, e vetmja përkujdesje, pa hipokrizi e interes që njeriu provon në jetë e që kurrë nuk është e mundur të kompensohet. Nëse do të provonim të zhdëmtonim nënën në shenjë falenderimi, për atë se na solli në jetë, do të na shkaktonte neveri për veten edhe te vetja, pa le te të tjerët. E vetmja gjë e mundur në këtë rast është mirësjellja. Dhe kjo nënave u mjafton.
Ajo tjetra, Nëna që e pret, është kufiri tjetër po aq hyjnor sa i pari sikundër dhe po aq i prekshëm. Vetëm një hap larg, i mjaftë ky për të ngritur mijra labirinthe dhe po aq kthjelltësi sa për të na mësuar hapin që pason.
Balta! Toka! Mëmëdheu! Nënë në prehërin e së cilës pushojnë të gjitha nënat dhe me të cilën jo vetëm njeriu u bë, por është dhe kujtesa për sa njeriu bën në të. Kjo Nënë e madhe është shqetësimi ynë, dhimbja jonë që na shoqëron gjer në grahmën e fundit të kësaj jete. Pa fjalë ajo na bën, na detyron që në gjithçka të ndërtojmë emrin tonë vetëm e vetëm në varësi të saj, duke e vështruar dhe duke e dashur përtej përmasës së kuptimit të lidhjes sonë me të. Këtu na është dhënë të tregohemi, e për sa vepruam dhe do përgjigjemi në kufirin e fundit të kohës me përjetësinë, po për ato që vepruam këtu. Dhe vetëm kur ajo bindet se vërtet e merituam atë emër, koha e humb kuptimin për të patur përjetësinë përtej kuptimeve dhe dëshirave që bartëm.
Çdo njëri nga ne është një copë prej dheje, një pjesë e baltës “Nënë” që lëviz. Ne vetë e bëjmë vendin tonë në të, dhe pa dyshim na vendosin atje ku na takon, herët ose vonë. Ndaj vdekja edhe në vështrimin tokësor është e shenjtë dhe jo vetëm dhimbje. Një pjesë e baltës së dheut mëmë, i kthehet baltës së Mëmë, në një lidhje të re, me përmasa krejt të tjera, në pritje të afatit për zgjim, ndarja me të cilën është kufiri i fundit për në përjetësi. Sado modeste dhurata, meriton të kujtohet. Balta i bashkohet baltës dhe ndahet me baltën, qoftë për mirë dhurata apo për keq, kujtimi që zgjon gjithsesi i shërben mëmëdheut për të mirë, qoftë në vështrimin fizik, qoftë në mënyrën si reflektojmë kur i përmendim veprat atij që ka shkuar.
Balta! Fillimi i durimshëm që na mëson me durimin dhe pret, e që gjithsesi, do të jetë e fundit në fundin e pritshëm, për të cilin është e obliguar të ruajë gjithshka pa humbur dhe harruar asgjë nga ato që i sollëm me vete, si dhe ato që lamë në kujtesën e atyre që na përcollën. Të gjitha këto tamam për Ditën e Ringjalljes, Ditë kur dhe do të gjykohemi, për të marë secili nga mëshira e Zotit në harmoni me të drejtën, të cilën e kemi premtim e që nuk mundëm, nuk ditëm ose nuk merituam ta kishim në tokë.
Në të përditshmen e kuptimit tokësor, në fragmentin e kujtesës që bartim, balta është e varreve. Thotë Zoti në Kur’an: "Ne ju ndamë në fise dhe popuj, ashtu që të dallohi mes vedi". Ndërsa në kuptimin universal hyjnor në masën e besimit që na është dhuruar, varret janë të baltës deri në një ditë të premtuar.

[forum126]

POETIKA E PËRPARIMIT TË PASHMANGSHËM

" Jo, nuk është ashtu! Por ju jeni që
doni të ngutshmen. Dhe e lini pas
shpine atë, të ardhmen"

Kuran 75; 20,21

Në kujtesën egocentrike të njerëzimit, shumica e lëvizjeve që mundësuan marëdhëniet nuk gëzojnë privilegjin e dokumentit dhe si të tilla, iu nënshtruan imitimit që duke u harmonizuar me të përditshmen u kthyen në zakone, të cilat mbrohen nga uniformat e armatave të “paqes” (uniforma të njëjta me ato të luftës), të cilat mirë apo keq, ngadalë apo shpejt, kanë përparuar në “dobi” apo në dëm të njeriut dhe të jetës në përgjithësi.
Ndryshe nga ai "Gomari i Buridanit" prej të cilit njerëzimi krenohet se nxorri mësimin e duhur, dhe me përkushtimin e një veshgjati krejt tjetër, tashmë i është turrur të dy "mullarëve", majtas dhe djathtas (pa dilemat dhe komplekset poetike të gomarit të famshëm), me qëllimin e vetëm fisnik të mos ngordhë i uritur. Dhe me ç’duket, lumturisht i ngopur në llogore apo jashtë saj, dimër qoftë apo verë, zjarr apo akull, njëlloj pëllet dhe pëllasin për të, me atë lirikën e njohur dhe dlirësinë e mullarëve pranë, fare pranë. Hej, vetëm shikoni çfarë ndriçimi kanë mullarët e verdhë, a është e mundur të rezistosh, a mund të mos marrësh pjesë në këtë përjetim gastronomik?! Diçka e tillë, pa pikën e dyshimit, mund jetë e barabartë me çmendurinë për të gjithë gjindjen përreth. Le pastaj, po të provoni edhe të rrini larg mullarëve, e sigurtë që përveç se do mbeteni i vetëm fare, fillikat në gjithë këtë haje madhështore, por fisnikët në fjalë me siguri do ju qesëndisin me ç’tu vijë atyre për mbarë dhe me të drejtë, madje për të qenë i saktë, meritoni shumë më keq sesa kaq.
Që fisnikërimi i njeriut ka lidhje me stomakun e tij (meqë uria i referohet një gomari aspak fisnik), kjo tashmë është provuar dhe pranuar botërisht, e nuk ka më pikë dyshimi për këtë. Nëse më lejoni, çfarë…? Me zë pak më të lartë, ju lutem. Aa, domethënë…, po! Epo, sigurisht, natyrisht…! Nuk ka si të jetë ndryshe, edhe ju i bashkoheni mendimit tim. Jeni të shtrënguar ta pranoni të gjithë, se me barkun plot, i nginjur ohoho, derisa yndyra e gudulis në fyt, njeriu s’ka sesi të mos jetë i lumtur, dhe pikë. Ajo, gromësima që zakonisht përmbyll atë kalvar përpjekjesh heroike, hej, për atë nuk ka fjalë dhe mos e dini aq të thjeshtë, në asnjë gjuhë të botës nuk mund të shkruhet, një xhevahir më vete. Gromësima në fakt, është shkëlqimi më i shpeshtë që i bashkanjgjitet të gjitha sukseseve të njeriut, pavarsisht nga meridianet dhe paralelet e vizuara në glob. Përpara një sofre të shtruar dëng me të pjekura, të ziera, të tymosura, të lyrosura, në një fushë beteje si kjo nuk ka flamur që nuk bie e as gjeneral që reziston, pavarsisht në cilin cep të botës ka lindur gjenerali.
Nisur nga statistikat për sasitë e sillës që konsumohen për frymë nëpër grazhdet e racave të ndryshme, disa na rezultojnë më të përparuara, të ngopur e të tejngopur gromësijnë më shpesh, dhe si rrjedhojë, duhet të jenë më të lumtur se të tjerët (!!!), gjë për të cilën veç në qofshim tuafë për t'i kundërtshtuar. E në fund të fundit as nuk ia vlen t’i kundërvihesh, dikush gjithmonë do të jetë diku pashmangshëm përpara në përparimin e ndriçuar mirë, e disa të tjerë jo. Punë e ngatërruar kjo e mullarëve, si në ditët tona po ashtu edhe në lashtësinë e largët, e as nuk besoj se do t’i gjendet ana fillit në të ardhmen. Kështu ka qenë qëmoti e kështu do të mbetet, me sa duket edhe për disa kohë, nuk e dimë se sa. Disa janë atje, që siç thonë vetë, shumë përpara për të shkuar edhe më larg, disa të tjerë janë tamam atje ku duan vetë ata të jenë, as më shumë e as më pak. E nëse diku (të përparuarit përpara në përparim) nuk do të ishin këta që janë, as ne (që jemi këtu ku deshëm të jemi) s'do të ishim këta që jemi sot. Zotit falë, as ne na duhet mençuria e tyre, dhe aq më pak ata, e duan këtë budallallëkun tonë.
Sidoqoftë, personazhi që kam zgjedhur dhe për të cilin do ju flas në këto rradhë, është edhe këtu edhe atje, pra, edhe është i sërës më të lartë të fisnikëve ku gromësimat nuk kanë të mbaruar, edhe na shfaqet në shtresën më të ulët të zhelanëve që nisur nga stomaku, nuk kanë as shenjën më të vogël të fisnikërisë. Tashmë ky personazh është zakon, nuk dihet saktë sa i lashtë, siç nuk dihet nëse ai imiton njerëzit (ndoshta më e mundshmja) apo ne njerëzit imitojnë atë (e mundëshme edhe kjo), kuptohet jo vetëm për forcë zakoni. Në të vërtetë as unë vetë nuk di si t’i afrohem apo largohem këtij çorapi të thurur keq, habi për t’u habitur se si njeriu me gjithë intelektin që ka në përdorim, nuk mundi të gjejë diçka më të mirë në shëmtinë e vet, e as më të mençur në të frikshmen që bart, se sa ngjashmëria me veten e vet.
Dordolecët ...
Po, po, dordolecët, ata të përvuajturit në fillim apo në mes të arës, natyrisht që për mua dhe ty miku im, dordolecët assesi nuk janë të frikshëm se nuk gromësijnë, pra nuk janë “njerëz”. Ata janë vërtet për të trembur, por ama atë pjesë së botës së gjallë që kërkon të marrë diçka nga pjesa e njeriut (…!!!), apo prej së cilës njeriu ruan atë që ia grabiti kësaj bote të gjallë, në emër të epokës së kultivimit, të cilën këto gjallesa as e kanë kuptuar akoma, e as të mirat nuk ia dinë (…!?).
Sigurisht njeriu për ato gjallesa është i frikshëm, deri në tmerr, edhe ashtu vetëm dordolec i mbushur me kashtë, që vetëm i ngjan të vërtetit aty-këtu në ndonjë grimcë civilizim të grisur.
Mjafton një kapele copë, një palë doreza ku mungojnë tri-katër gishtërinj, një kitarë e prishur pa tela që kurrë më s’do të bëjë atë për të cilën u bë, një kostum i leckosur, dhe sidomos pa harruar në asnjë rast improvizimin e fytyrës së njeriut, e zogjtë të topitur, nuk do të guxojnë të kujtojnë urinë, do ta durojnë atë. Dhe jo vetëm zogjtë. Me pak fjalë njeriu di të trembë, dhe e ka trembur atë pjesë të botës të cilën po ai vetë e ka quajtur “TË EGËR”. Paradoks, apo jo?!
Bota ka gjithnjë e më shumë zogj e kafshë, që shtegtojnë, për t’i shpëtuar dorës dhe takimit me njeriun e pamëshirshëm, që ha pyje të tërë, pi këneta gjer në pikën e fundit, dhe gjithsesi, mbetet i uritur dhe as etjen e shuan. Ajo pjesë e kësaj bote “të egër” që provon të rezistojë me fanatizëm, o zhduket e tëra pa nam e nishan, ose vihet nën mbrojtjen e dhunshme të këtij babaxhani (jo të egër), që i mori gjithshka që kishin, dhe denatyruar tashmë do të mbijetojnë për mëshirë dhe në mëshirë të kultivimit, si ekzemplarë të fundit të paraardhësve, të cilëve vetëm i ngjajnë diku, në diçka, apo ndoshta edhe më pak.
Pra, dordolecët nuk janë thjeshtë dordolecë. Jo. Ata janë krejt tjetër. Dhe për ironinë e të gjithë ironive, këto qënie të denatyruara që vetëm i ngjajnë njeriut, për të gjitha gjallesat në ikje, janë kujtimi më i hidhur për dhimbjen e së kaluarës, dhe pa dyshim edhe shembëllimi më i vërtetë i së ligës që vjen, kërkon, merr nga kjo botë, jashtë çdo kriteri, pa kursyer as veten. Si të tillë, dordolecët për këtë botë të ashtuquajtur “E EGËR”, janë kufinj të patjetërsueshëm të marshimit të çmendur dhe llogjik, të bishës së pamposhtur me emrin anonim “Njeri”. Dhe jo vetëm kaq.
Nëse do vështrojmë pak më me vëmëndje, përsa më sipër, do kuptojmë se dordolecët janë monumentet më të vërtetë që u ngritën gjer më sot, dhe që ndoshta do ngrihen edhe në të ardhmen për njeriun. Dhe para çdo monumenti si ky që thashë, në se do të ndalesh, tashmë edhe pa i kushtuar shumë vëmendje, do të shikosh se secili nga këto krijesa “të përkryera” e "të pathyeshme”, ka një parcelë të tijën, të cilën e ka mbjellë po vetë, me kulturën që është vetëm e tija, dhe e ruan atë me përkushtimin e një dordoleci të devotshëm prej kashte. Çdo njeriu i takon një monument si ky, dhe nga ana tjetër, po t’i heqësh kashtën dhe hunjtë që e mbajnë, nuk dihet se ku do ta përplasë era atë pak qytetari të leckosur që i mbetet. Në simbolikën e përfaqsimit të vetë njeriut, secili nga këta dordolecë është për të trembur pjesën prej njeriu te dordolecët e tjerë. Pra tashmë si një paralajmërim i rreptë për ata që shtiren se diç kanë kuptuar, dhe më mirë akoma, që këmbëngulin se nxitojnë drejt përparimit, tashmë jo vetëm të sigurtë por dhe të pashmangshëm.
Dordolecët e vërtetë të njerëzimit janë të mishtë, të dhjamtë (Demos, me ndryshimin e theksit do të thotë dhjamë pra demokraci, ndryshe, pushtet i dhjamit), të rrethuar këta me rrobaqepës që qepin ndershmërinë sipas modës së fundit, me doreza gjithmonë të reja që ruajnë pastërtinë e duarve, me kapele apo frizurë e cila di të fshehë (o Zot mos çmendojnë), me një kitarë me të gjitha telat që bie e ndjell përgjumje (mjerë ata që s’i ze gjumi, apo të paktën që s’shtiren si të tillë), dhe buzëqeshja, patjetër buzëqeshja në fytyrën e kultivuar të dordolecit.
Pompë, zhurmë, bujë dhe kashtë. Shumë kashtë përreth. Dashuria ka kohë që i takon “botës së egër” dhe fshihet në ato pak treva ku urbanizimi akoma nuk ka arritur të kafshojë
Kuptohet vetiu që s'mund të vazhdoj më tej. E di mirë që miku im zhelan, ai i arës, nuk do të mbajë mëri edhe nëse rrëmoj akoma, pasi prej natyre është i përkorë, di të merret vesh me të ngjashmit e vet dhe prej shekujsh sillet butë me njerëzit. Por nga ana tjetër ai plaku i majmë, vesves dhe zevzek i "Coca Cola-s"- karrocën e të cilit e tërheqin drerët, nuk do të ma falë vazhdimin, dhe po qe se nuk e ndërpres këtu dhe tani, mund të më ndërsejë zagarët që mban përreth, që përveç se janë të dhjamtë si ai, shumica janë keqas të tërbuar, më të denjët e zgjedhur të pjellës së vet në tërbim.
Sidoqoftë, do të vijë një ditë (ku dihet?!), dhe dordolecët zhelanë prej kashte nuk do të na jenë më të nevojshëm dhe ndoshta kjo do të quhet fitore, e cila gjithsesi nuk do të jetë, as vetëm dhe as aq e thjeshtë.

[forum126]

LETËR MIKUT TIM NË PERËNDIM TË LINDJES

" Zot i lindjes dhe Perëndimit,
nuk ka zot tjetër vetëm Ai,
pra Atë merre për mbështetje! "

Kuran 73; 9

I dashur miku im!
Nuk dua të të bezdis pafundësisht me fjalët “shëndet” e të tjera urime që e pasojnë, për të cilat edhe në letrat e mëparshme besoj e keni kuptuar se prej natyre jam zemërmadh dhe mjaft bujar. Fakti që as unë dhe as ju i dashur mik në përgjithësi nuk gënjejmë, na bie që këtë të fundit ta bëjmë rrallë, dhe kurrsesi kot së koti. E mira e do që një letërkëmbim miqsh, pa fjalë, duhet të jetë i sinqertë dhe sidomos i drejtë në të gjitha vështrimet, pa marrë në sy pengesat ndërmjet që na mundësojnë ndryshimet. Por meqë kjo toka jonë ka formën e sferës dhe gjithçka përreth është mrekullisht e lakuar (gjë për të cilën as ti e as unë nuk kemi kurfarë lloj merite a aq më pak faj), pikërisht kjo bën që, duam apo s'duam ne miku im, të ndihemi ose të përcaktuar gabim, ose të gabuar në përcaktim, paçka se diçka e tillë mund të jetë pengesë për një dyzinë a më shumë kënaqësi antike apo muzeale, e sipas rastit ndoshta edhe gjeografike.
Gënjeshtra këtej nga ne ka qenë dhe vazhdon të jetë akoma fare spontane, përzier aty-këtu me legjenda (e vërteta, këto të fundit mjaft të lashta), dhe më e keqja, kokëfortësisht ngulmon të mbetet arkaike, që do të thotë se edhe sot gënjeshtra vazhdon të quhet ves ose mëkat. Ndërsa ju miku im, tashmë jeni atje ku jeni, ndoshta as vetë e dini saktësisht se ku, por që gjithsesi keni bërë përparime të dukshme në sendërtimin e gënjeshtrës, i keni dhënë asaj shkëlqimin që meriton, e keni ngritur në majat më të larta, zbukuruar me ngjyrat më të ndezura.
Le ta themi hapur, ndryshe nga ne, ju e keni këmbyer më shumë sukses kartezianizmin (sistemin me parime të qarta dhe evidente) me kurtizianizmin, të cilin jo vetëm e quani konvertim të arrirë gjuhësisht, dhe të cilin jo vetëm e praktikoni pa mëdyshje, por edhe këmbëngulni të kandisni këdo që ju afrohet (sikur vetëm për t’iu përshëndetur), dhe argumetoni këmbim i mësipërm ka parime po aq të qarta dhe evidente, mjaft që të përdoren me korrektësi e pa gabime kontraceptivët. Me fjalë të tjera, keni shkuar aq larg, sa vështirë se do mund t'ju arrijmë ndonjëherë, qoftë edhe me ndihmën tuaj bujare dhe dashamire, dhe sado të hollë qofshin kontraceptivët në fjalë.
Të mos qenit entuziast nga ana jonë për diçka të tillë është një mentalitet i gabuar (nëse mendoj dhe unë ashtu si ju), që buron nga legjendat që për ne s'janë legjenda, pasi herëpashere na sjellin në kujtesë një shkatërrime të madha, shembje të frikshme, si ajo e quajtur "Kulla e Babelit" dhe përmbytje të hatashme si në kohën e Noes. Ja që kështu besojmë dhe vështirë të bindemi për ndryshime në favor të diçkaje tjetër, pa marrë prasysh larushinë e ngjyrave që vezullojnë në sygjerimet tuaja të përsëritura.
Sidoqoftë, në letrat që më keni nisur, e që unë pata mirësinë t’i lexoj me shumë kujdes, pashë që ju gjithsesi jeni përpjekur me mish e me shpirt të thoni të vërtetën gudulisëse që ju ka kapluar, sikundër edhe unë po ashtu u përpoqa me aq sa m'u ndodhën, që ato rradhë t’i besoj përmes kullimit nëpër napën e bardhë të nënës time. Duke patur parasysh atë që ju keni ngritur, dhe që duket sheshit se do shkoni dhe më tej, këtej nga ne do keni mbështetje për të ndjekur rrugën tuaj me aq sa mundemi, pa harruar edhe kontigjentin e përhershem në kësi rastesh; veçoj (sipas meje merre me rezervë) më të zjarrtit ndër naivët që përgjithësisht i hanë kumbullat e tharta, dhe sidomos batakçinjtë (këta të fundit jua këshilloj si më të përshtatshmit), pasi këta kanë stomak për gjithçka. Pjesa tjetër miku im, (përsëri sipas meje - merre me lëng) është disi më fanatike, dhe kuptohet, mjaft krenare edhe për rrënojat e lashta që dikur kanë qënë ndërtime madhështore (sipas tyre, mund të thuash ti), si dhe i besojnë për të vërteta legjendat që trashëguam. Vështirë, madje shumë e vështirë se do të mund të gjeni ujdi me ta për këmbime si këto, përfshi edhe rastet kur pranojnë pafajsisht të shpenzojnë para me emra të çuditshëm. Kjo sërë ku bëj pjesë edhe unë, i takon atyre "idiotëve" (dhe jemi shumica) që mendojnë madje këmbëngulin se e vërteta është vetëm "Një" dhe as topi nuk e luan.
Në shumicën e gjërave që këtej nga ne kemi rënë dakord prej shekujsh, përkon tamam me të kundërtën e atyre për të cilat keni rënë dakord ju atje. Ju jeni mirë, shihet, por dhe ne nuk qahemi. Shkurt, të dyja parajsat miku im, e imja atje ku shpresoj se Zoti i gjithësisë do më mëshirojë në përjetësi, dhe kjo e jotja këtu të cilën këmbëngul se po e ndërton, botën e kanë bërë më të pasur me lajthitje, dhe njerëzimi pas kësaj do të ketë një alternativë më shumë, dhe mundësinë për të zgjedhur ( po qe se...), duke shmangur rrugën e gjatë të shtatë qiejve (!!!).
Ju patjetër më keni falur për kureshtjen e tepruar në letrat e mëparshme dhe për ato, pyetjet e mia ndoshta jo dhe aq të goditura. Falë zemërgjerësisë që ju karakterizon, m’i jeni përgjigjur pikë për pikë, duke ma zbehur një herë e përgjithmonë dëshirën për të pyetur dikë, qoftë edhe për shëndetin apo si fjeti natën e kaluar. Jam i sigurtë miku im, se nëse Perëndia ma merr mendjen për një çast, dhe me kurajon e idiotit bëj më të pafalshmen, një pyetje çfarëdo, sikur diçka për “mosmirënjohjen e maceve” (ju lutem mos m’u përgjigjni), do të jem i detyruar të lexoj nja dhjetë faqe të mira me shkrim të imët, ku do më flisni gjërë e gjatë, gjer në detaje për “pubertetin e hardhucave”. Kjo e di që patjetër do të më duhet një ditë, ndryshe ju nuk do më shkruanit me aq hollësi, ndoshta tamam atëherë kur dhe ne të kemi arritur në shkallën e zhvillimit tuaj, dhe kuptohet, nëse ju do të keni mirësinë të na prisni aty ku jeni. Nëse nuk ndodh kështu, atëherë ne që mësuam gjithshka për hardhucat, do të na duhet t’i futemi një studimi të hollësishëm për një stad më të lartë, që mundet do të jetë “orgazma e krokodilëve”.
Në njërën nga letrat, miku im, më shkruanit diçka që më ka mbetur në kujtesë dhe nuk kam përse të mos ua kujtoj fjalë për fjalë: “ Atje ku dielli lind më herët, nata vjen më shpejt”. E vërtetë kjo, e kulluar, qelibar. Por a nuk është kjo një shkak më shumë për t’iu kthyer seriozisht problemit “mosmirënjohja e maceve”, të cilën filozofët e “lindjes së vonshme të diellit” me dashje apo pa dashje e lanë në harresë, duke na fshehur kështu, ndoshta shkakun e sa e sa luftërave që korrën jetë e mbollën vdekje, shkak që akoma dhe sot mik i dashur na bën ty dhe mua, të përsosim deri në shkatërrim zanatin e ushtarit.
Fjala “nesër” miku im në të tilla rrethana më shumë se sa “shpresë”, është fitore dhe me ç’duket do të jetë “fitore”, por ama në dobi të makinave e në dëmin tim dhe tëndin, dhe kjo, vetëm dhe vetëm për një shkak, që çdo ditë e më shumë po bëhet më i vogël, pra thjesht për atë pse duam të jemi njerëz.
Duke synuar nje mirkuptim më të rrafshët në këtë sferë ku shtrëngohemi të shkëmbejmë që nga përrallat për fëmijë e deri te lodrat e përgjakura të të rriturve, mendoj vetëm thjeshtë për të qenë edhe ti i përfshirë me vullnet të mirë në këtë letër, jo më si pritës i saj, të sugjeroj si më poshtë:
1. Zgjohu në mëngjes dhe prit lindjen e diellit. Kur dielli të jetë përgjysëm në horizont, mos vështro hijen e gjatë, por përpiqu të kuptosh që gjysma që ti sheh është lindja për ty dhe gjysma që nuk sheh është perëndim për dikë tjetër. Pra në të njëjtën pikë, kemi një lindje dhe një perëndim.
2. Po ashtu, dil e vëzhgo kur dielli të jetë zhytur në horizont, ajo pjesa që ti sheh është perëndim për ty dhe ajo pjesa e fshehur është lindje për dikë tjetër. Pra sërish, një lindje dhe një perëndim në të njëjtën pikë.
3. Ndërkohë gjej me vend të të kujtoj se kjo Toka jonë në mënyrë të vazhdueshme është begatuar me një lindje në kohë dhe një tjetër lindje në hapësirë. Gjithashtu edhe me një perëndim në kohë dhe një perëndim në hapësirë.
Duam apo s’duam ne janë dy lindje dhe dy perëndime. Nuk mund të ndryshojmë asgjë. Kur’ani i shenjtë na njofton se i Gjithfuqishmi është “Zot i dy lindjeve dhe dy perëndimeve”. Zoti na ka premtuar edhe lindjen e diellit nga perëndimi, por atë ditë nuk ka më perëndim nga lindja dhe as kohë për të ndryshuar, e as pendesa nuk do jetë e mjaftueshme pasi vendimi për lirinë do të jetë pa vlerë. Ajo Ditë do të jetë Dita e Fundit. Dyshimet dhe besimi i secilit do të jenë përballë premtimit për vazhdimsinë, mundësitë tona për ndryshim në atë çast struken në guackën pamundësisë për të qenë dikush tjetër apo diçka tjetër.
T’i lemë lodrat tona miku im, t'i lemë krenaritë për to. Gënjeshtra që më sygjeron, se një ditë do ta ndërtojmë parajsën në tokë, është më shumë se banale për t’i dhuruar besimin tim, ndërkohë që besimi im më mëson të fisnikëroj qëllimet e veprave sado të vogla që të mund të kuptoj të mëdhatë. Parajsa sikundër dhe Ferri nuk janë të kësaj bote, diku jo dhe aq larg na presin, përtej Ditës së Gjykimit. Në Kuran thuhet: "Atë ditë njeriu do të njihet me atë që çoi para dhe atë që la prapa"
Jemi këtu për t’u provuar në mirësi dhe jo të bëjmë prova me të. Gjërat janë të thjeshta, më të thjeshta se lindja e diellit dhe ardhja e natës. Pas njëqint vjetësh rruzulli do të ketë të tjerë njerëz, prej të cilëve do të gjykohemi, do të na qeshin, do na shajnë apo do na harrojnë sipas asaj që do të lemë pas. Një tjetër gjyq ky para Gjykimit të Madh për dëshmitë që i lamë brezave.
Përjetësia nuk është e jona përveç kur premtimi të përmbushet për të qenë ne në të. Deri në Ditën e Gjykimit ajo i takon njerëzimit përmes dashurisë për të vërtetën, dhe sidomos besimit në atë, se Zoti për padrejtësitë që sajuam mes nesh këtu në tokë, do të na shpërblejë me drejtësinë e Tij të pamatë dhe të pagabueshme.
Me hirin e Zotit
Konsiderata ime për ju

Miku nga Lindja e Perëndimit

[forum126]

NJE LIBER I THJESHTE


“E kur atyre u thuhet: “Mos prishni rendin në tokë!”
Ata thonë: “Ne jemi vetëm përmirësues (paqtues)!”
Veni re, ata në të vërtetë janë shkatërruesit,
por nuk e kuptojnë”
Kur’an 2:11, 12.


Shpesh na ndodh që të lexojmë një libër të thjeshtë, të lehtë, dhe detajet e padukshme që na dhuroi t’i ruajmë përgjithmonë. Nëse paraprakisht patëm dijeni se autori është nobelist, apo autor i shquar, në çast rebelohemi falë natyrës së nxituar të egos dhe habitemi, se si me një libër si ai është laureuar apo ka pushtuar opinionet. Mirëpo detajet vazhdojnë të na mbeten në kujtesë dhe vetëm e përforcojnë diçka të tillë. E kur të dhënat për famën e tij i mësojmë më vonë, pas leximit të librit, detajet e mbetura janë më pak kryeneçe në pranim. Thjeshtësia dhe lehtësia e një vepre letrare, veç asaj se mbajmë mbi vete dhe ndërthurjen e një sistemi alarmi jetësor e tejet të ndjeshëm ndaj ngacmimit të së keqes dhe reflektiv drejt së mirës, janë dhe dëshmi e një kultivimi mjat të gjatë për deri tek ajo vepër. Për të vërtetuar diçka të tillë është mjaft e thjeshtë; me detajet që posedoni nga një libër që ruani në kujtesë, provoni ta ritregoni, apo më keq akoma, provoni ta rishkruani. E pamundur! Do të bini domosdo në banalitetin e një diletanti të pafajshëm. Shkurt, një libër i thjeshtë, dhuroi ato detaje me të cilat u bë i mundur zgjimi i një pjese të pasqaruar te vetja, apo më larg akoma të pangacmuar kurrë më parë. Duke i kushtuar më shumë vëmendje këtij libri të “thjeshtë”, vërejmë se detajet që zotëron ti prej atij libri, nuk janë ato që erdhën tek unë, e kështu me rradhë, pafundësisht. Kësisoj bindemi, se autorit për t’i shpëtuar përcaktimit të cilitdo prej nesh, i është dashur të penetrojë në disa nivele hapsinore dhe kohore dhe në secilin shkallëzim, të rrënojë tabutë e pranuara për të rrëmbyer prej tyre pjesën e natyrshme të secilit. Për deri këtu, konstatojmë se libri është përplot me risi dhe novacione, të cilat ai libër i thjeshtë i ka dhe dikush tjetër më parë nuk i ka vënë re, nuk i ka guxuar, ose më saktë akoma, nuk i ka ndjerë të nevojshme ato. Mirëpo më tej vërejmë se rrënimi i tabuve, ose nxjerrja në pah e fallsitetit të sistemeve dhe tabuve, për ato sisteme të pranuara deri më atëherë, nuk bëhet kuturu, as thjeshtë në funksion të rrënimit të tyre dhe as për llogari personale të autorit, pasi diçka e tillë nuk do të qe gjë tjetër në favor të një motivi të papërcaktueshëm. Në pjesën ku autori na paraqitet novator, ai vërtet është i tillë por ama në raport me tabutë e sistemit aktual të trashëguar dhe pranuar (qoftë edhe prej shekujsh), i cili funksionon pavarësisht nga difektet. Duke qenë se novatorizmi i veprës, përsa më sipër na rezulton jo thjeshtë nihilizëm pa kriter, por paraqitje e një të vërtete përballë një manipulimi (sado i kaonizuar qoftë ai) dhe me që kjo e vërtetë qëndron në varësi të një sistemi tjetër fondamentalist të ndryshëm nga ai ekzistuesi apo i harruari, do të thotë se novatorizmi i veprës na del të jetë konservatorizëm në favor të disa vlerave apo të një sistemi vlerash të neglizhuara më parë me dashje pasi që dikujt vazhdimisht nuk i ka interesuar e vërteta e natyrshme njerëzore. Duke tentuar ndriçimin e këtij fenomeni, sikur vetëm pjesërisht, do të prek pikat më nevralgjike të tij (sipas meje) për të shtjelluar pranimn e një libri, të cilin pak më sipër e quajtën “të thjeshtë”. Pavarësisht nga mjetet artistike me të cilat sherbehet autori, terreni ku operon vepra mbetet i pandryshuar nga paraardhësit e saj dhe besoj edhe veprat pasardhëse nuk do mund ta ndryshojnë atë. Konkretisht, fushë veprimi i një vepre është ai i vjetri dhe ngaherë aktuali, drama e individit në raport me shoqërinë dhe ligjet e pranuara dhe ligjet për tek njerëzorja (Librat e Shenjtë), nga ana tjetër. Pikërisht diferenca ndërmjet sintetikes së ligjeve të shetit dhe të natyrshmes së ligjeve hyjnore të zbritura për njeriun, është arsyeja e vetme e mospajtimit të individit me shoqërinë në përgjithësi, pa i dhënë rëndësi pozicionit që ky individ ze në atë shoqëri, pra sidoqoftë ai është në kurthin e saj edhe kur është në mbrojtje të kësaj shoqërie. Instrumentat e shtetit laik kanë vetëm një destinacion, rrënimin e individit në përgjithësi, në të gjitha nivelet, që nga buzëqeshja e liderit deri tek dora e shtrirë e lypësit. Çuditërist edhe pse pasoja e diçkaje të tillë është katastrofike për njerëzimin, ligjet për ruajtjen e kësaj strukture djallëzore vazhdojnë të shumohen pafundësisht herë në formën e aperitivit për epshet, dhe herë-herë si stimulantë nxitës po për epshet në fjalë, me pasoja të hatashme në të dy rastet (denatyrimin) dhe me qëllimin e vetëm për të izoluar individin dhe masat nga kontakti me fjalën e shenjtë, pasi kështu secili do të mund të qartësohej për vlerat që bart dhe liritë që disponon, duke u ndërgjegjësuar për qëllimin e jetës me të natyrshmen e vet njerëzore sipas të drejtës së zbritur hyjnore, që nuk e lejon individin në ngasjen e hiperbolave artificie duke përjashtuar çfarëdo nderimi të panevojshëm ndërmjet njerëzve, siç bën të pavlefshëm adhurimin edhe të vetvetes. Është në natyrën e klikave të operojnë me fjalën “popull”, që nga numërimi i votave (farsë që i referohet sasisë, jo cilësisë së vle-rave) për ta quajtur rrjedhimin e mësipërm në mënyrë spekulative “demokraci” (përsëri “popull”) dhe për ta mbyllur me pjellën e kësaj të fundit me “Shtet laik”, ku “laik” (jo klerik) përsëri i referohet fjalës “popull”. Është vërtet e dhimbshme dhe cinike që popujt rënkojnë nën peshën e emrit të vet, nën fjalën “popull”. Kjo klikë ka përfshirë rruzullin në të gjitha organizmat admi-nistrativë dhe ekonomikë, pjesën më ta madhe të kulturës dhe tërësisht spektrin e propagandës së shtrembër-ruar fetare. Si një hije e keqe helmuese “Llozha Masone” (balloja e përgjakur e maskave) kontrollon satelitët dhe mediat, bursat financiare dhe qeveritë në të gjitha pikat e globit.
I ndodhur në konditat e mësipërme, individit (konkretisht shkrimtarit dhe heroit) i duhet domosdo një rrugë e gjatë dhe përplot me rreziqe për deri tek e vërteta, e gërshetuar kjo në vepër me gjuhë të stërholluar artistike deri edhe në idiotësi të personazhit, Servantesi, Gogoli, Dostojevski, heroi të jetë spkulant i damkosur dhe i paskrupullt, Makiaveli, Dideroi, Gogoli, Lermontovi. Shpesh na është paraqitur naiv e deri naiv i djallëzuar Shekspiri, Molieri, Gogoli, Dikensi. Rrallë autorët paraqiten të drejtpërdrejtë me masiv gjigand filozofiko-artistik, Dante, Shekspiri, Gëte, Stendali, Tolstoi, Dostojevski etj. Duhet theksuar këtu se të gjithë autorët e mësipërm janë marrë enkas nga një periudhë historike kur autorëve, ishte thjeshtë kundër monopolit të kontrollit të mësimeve të shenjta prej një grupi të caktuar njerëzish, pra kundër institucioneve dhe klerikëve, dhe si shembull për këtë monopol, është autori i parë i përkthimit të Biblës në spanjisht, i cili u dogj në turrën e druve bashkë me veprën, ndërkohë që nga ai përkthim ka mbetur vetëm një faqe. Në fund të shek. XIX dhe nga i gjithë njëqindvjeçari ynë, letërsia bëhet hermetike e mbushur me alegori dhe metaforë, pasi që shteti merr formën e plotë dhe të hapur laike. Protagonistët e veprave të kësaj periudhe mbajnë njëherësh të gjithë atributet e mësipërme të vendosura në ambient metaforik dhe shpesh hermetik, për të vetmen arsye se ndihen të dhunuar dhe të braktisur nga të gjitha drejtimet e këtij shteti laik, tashmë një sistem tejet i ngatërruar botëror. Të gjithë autorët bëhen kundërshtarë të hapur të shtetit dhe të institucioneve klerike të nënshtruara ndaj shtetit. Ajo që në fillim të shkrimit e quajtën “Një libër të thjeshtë” nuk është gjë tjetër veçse sinteza e thjeshtësisë së jetës që buron nga e drejta natyrore e njeriut, zbritur përmes Librave të Shenjtë në kundërshtim me sajesën të komplikuar të njeriut për shoqërinë e vet, që gjithmonë një grup interesohet që kjo shoqëri të jetë sa më larg Zotit dhe sa më pranë djallit, për arsyen e thjeshtë, se ato grupe apo klika udhëhiqen nga mësime djallëzore.

[forum126]

PROZAIZMI, PROZATORI DHE PROZA E SHKURTËR


“Nun, betohem në pendën dhe në atë ç’ka shkruajnë!”
Kur’ani 68:1

Kur duhet të flasim për një veprimtari njerëzore, së pari, kemi pranuar ekzistencën e saj si e tillë në masën e emërtimit, pra si e të gjithëve, duke respektuar edhe minimumin prezent të kësaj veprimtarie te secili. Për sa më sipër çdo sygjerim do të na bënte dashakeqë ndaj njerës apo disa forcave të natyrshme të saj dhe çdo qendrim kritik do të qe nihilizëm ndaj një sistemi harmonik të pranishëm. Ndërsa kur kjo veprimtari njerëzore ka brenda vetes një grup të veçuar me ekskluzivitetin për një veprimtari të tillë, atëherë çdo sygjerim, qoftë edhe i gabuar, do të qe një mundësi më shumë, pra dashamirësi, dhe çdo qendrim kritik, qoftë edhe i padrejtë, do të qe një pranim më shumë. Aq më mirë fjala si veprimtaria më e spikatur e njeriut për të ardhur deri te fjala e shkruar e së fundi te letërsia si fjalë e zgjedhur, është gjithmonë në fokusin e gjykimit me tentativën e ratifikimit të një vlere tjetër sadopak mbi ekzistuesen, pavarësisht nga ngjashmëria ndërmjet tyre.
Që nga Gilgameshi i largët, e gjer të vepra e fundit që pret të dalë nga shtypi, ka një fije të padukshme që bën lidhjen magjike të vazhdimësisë. Kjo fije aspak e vërtetë, por që thotë të vërteta, ose tërësisht e vërtetë, por e ndërtuar e tëra me trille, është e tendosur nëpër kohë, kështu që ngacmimet e marra herë pas here në rrethana të ndryshme japin tinguj pafundësisht të ndryshëm dhe njëkohësisht, gjer në pafundësi të ngjashëm.
Harmonia është njëra nga arsyet që veprat e para të njerëzimit janë në vargje, dhe po harmonia e fjalës që ato kanë, është ndoshta njëri nga faktorët që ato rezistuan, pasi dimë se kemi një seri mungesash dhe ndërprerjesh në zinxhirin e letrave të të gjithë atyre që në pikun e vargut nuk u morën me vargun, e që gjithsesi janë në kujtesë pa vepër, Demosteni, Sokrati, Diogjeni etj. Një kohë e gjatë dhe më tepër se e gjatë u desh për lëvizjen në fjalën e shkruar. Nga jeta e ngadaltë dhe prozaike në bashkudhëtim me një art intensiv dhe ritmik (Greqia), me kalimin në një sistem me intensitet dhe ritëm më të lartë të jetuari (Roma) që u mjaftua me pranimin e një arti më të ngadaltë, ose thjeshtë vazhdimësi e zbehtë greke, pa art, por të mjaftë për ngutjen e legjioneve të Romës ushtarake.
Ajo që trashëgohet është gjithmonë kryeneçe, dhe si e tillë, duket sikur e ze gjithë hapësirën e mundshme, pa i lënë fushë veprimi noviteteve, që në fakt kanë lajmëruar ardhjen e tyre qysh në çastin kur veprat që pasojnë, tregojnë një rënie të vazhdueshme ndaj artit që parapriu e që do të thotë se në atë çast e në vazhdim po piqen kushtet për një domosdo të re. Vlerat e pranuara nga të gjithë, dhe sidomos ato që gjykatësi kohë i pasuroi, i spikati dhe më, u shoqëruan dhe nga një masë e tërë mediokrish dhe gjysmëletrarësh, që edhe pse e ngrysën jetën mbi letra nuk mundën të kenë gjë tjetër vetëm një përpjekje të dështuar, që mbeti në kohën e tyre, vetëm në saj të tifozllëkut që ata i bënë njëri-tjetrit.
Ky lloj të shkruari në të gjitha periudhat ndahet pothuaj prej të njëjtit interval nga letërsia e mirëfilltë, e pranuar si e tillë, pra gjithmonë dhe sidomos pas humbjes së protagonistëve të saj. “Vazhduesit” i gjejmë po ashtu, gjithmonë të devotshëm përpara çdo vepre që ata u detyruan ta njohin si vlerë e ta ndjekin si model, gjithsesi pa mundur t’i shmangen plagjiaturës. Duke u vetë-shpallur si partizanë të një modeli të njohur, ata jo vetëm që nuk sjellin asgjë të re, por glorifikojnë modelet (edhe ato ku autori i parë do të ndryshonte shumëçka) duke synuar me këtë lartësimin e emrit të tyre (jo të autorit) dhe në të njëtën kohë, sabotimin që në embrion të çdo tentative për risi. Duke iu përmbajtur parametrave të vendosur nga shkrim-tarë jo të gjallë, ata ndërtojnë shabllone të cilat ngjajnë me origjinalin si punë e mendjes dhe jo e shpirtit të shqetësuar, ndaj dhe humbasin elementin e domosdoshëm për t’u klasifikuar si krijimtari.
Fjala është e shenjtë kur e nxjerrim nga vetja me drithërimë e nerv bashkë, kur i falim gjithë kujdesin e dashurinë tonë, kur përkushtimi ndaj saj, edhe pse bart një shqetësim të vërtetë e të mirëqenë nuk na është i mundimshëm, por na bëhet i thjeshtë, dehës dhe çlodhës. E kur s’është e tillë fjala e humb shenjtërinë, bëhet spekulative, e pandershme, dhe në fund të fundit nuk na thotë asgjë thelbësore duke u larguar dukshëm nga intimja njerëzore. Bota e letrave është e mbushur me këtë lloj spekullimi, që nga ato të pafajshmit e udhëzuar a të vetëudhëzuar, e deri te shabllonistët kurajozë e të paskrupull, për të mos lënë në harresë këtu gazetat e konsumit të përditshëm, të mbushura me patetizmin e politikanëve. Të gjitha këto bëjnë fjalën e shpenzuar, që edhe pse është e përligjur nga konsumi i masave, e humbet aktualitetin brenda një kohe çuditërisht të shkurtër.
Arti në të gjitha periudhat ka qenë në minorancë kundrejt asaj pjese false të artit që na paraqitet si i tillë, pasi që në gamën e artit të vërtetë nuk ka vend për lëvizjet boshe të sipërfaqshme dhe as për farsat spektakolare aq shumë të kërkuara dhe aq shumë të kuptueshme për mediokrit. Në thelbin e tij arti nuk synon informacionin si informacion për sot, por tenton dhe ngulmon të gjejë substancën njerëzore tek njeriu, për t’i thënë atij se bota mund të ndryshojë për mirë, duke qenë secili vetvetja.
Proza e shkurtër si njera nga gjinitë e vonshme duke qënë mjaftë e rrallë (gjithashtu mjaft e shpeshtë tek shkruesit e cekët), gjithsesi ka një mision të pamatë në letërsi, i pandarë ky mision nga arti në përgjithësi. Lëvruesit e kësaj gjinie pavarësisht se na paraqiten të shumtë në numër, të shpërndarë në tematikë e të pakufizuar në mënyrën e të shprehurit, ata gjithsesi po aq shpejt sa feksin ashtu edhe shuhen duke lënë prozën e shkurtër disi të varfër, me jo dhe aq shumë protagonistë edhe në botë.
Të shumta janë rastet kur autorët e fillojnë me prozë të shkurtër dhe na paraqiten premtues, por sapo humbin durimin dhe hidhen në një gjini tjetër më të gjatë (novela ose romani) kuptojmë se pas kësaj nuk kanë mundur t'i kthehen më prozës së shkurtër. Edhe nëse dëshiruan apo tentuan diçka të tillë, rezulton e paarrirë, e përgjysmuar apo e tepruar. Arsyeja e moslëvrimit me sukses të kësaj gjinie është ndoshta vështirësia që ajo paraqet në të shkruar. Duke qenë se brenda pak rreshtave duhet të spikasin të gjithë elementët artistikë, pa na dhënë përshtypjen e nxitimit, shumica e prozatorëve prononcohen më lehtë për novelën ose romanin. Natyrshëm na lind pyetja “pse”? Shumica e shkrimtarëve (qofshin këta edhe të sprovuar) duke mos u nisur nga një shqetësim i brendshëm i veti, në lidhje me njerëzoren dhe kufizimet për të, ndodhen pothuaj gjithmonë të shpërndarë në fantazinë e tyre, në kërkim të shqetësimit (komoditet që një vepër e gjatë ta ofron) pa mundur të bëjnë kthesën e duhur brenda veprës së shkurtër, e që përsëri të mund të ruajnë freskinë e spontanes artistike brenda këtij kuadri.
Proza e shkurtër, paçka se është gur themeli i prozës së gjatë, është gjithsesi më e afërt me poezinë se sa edhe me më të afërtën e saj në prozë, novelën, dhe kjo i tremb prozatorët. Duke qënë se proza në të gjitha zhanret e saj është më e kuptueshme dhe në një farë mënyrë më e komunikueshme, ajo thith më shumë letrarë, që provojnë të merren me të, por që sidoqoftë ka shumë më tepër të dështuar, e që kështu mbeten në kufijtë e provës, edhe pas disa veprave të botuara.
Aq më tepër në prozën e shkurtër si edhe në poezi, këta lloj shkruesish janë të frikshëm në precedentë dhe të hatashëm në mënyrën se si kërkojnë të provohen, pasi në themel të shtytjes së tyre për diçka të tillë është përgjithësisht lehtësia me të cilën e transmeton artin kjo gjini e shkurtër, e lëvruar nga ata që zunë jo një vend bosh por hapën një vend të ri në letra. Pavarësisht se kauza në art nuk do të thotë një grafik llogjik dhe as vazhdimësi hallkash të domosdoshme, ato me këmbëngulje vazhdojnë dështimin e tyre të shkruar duke i integruar veprat e tyre herë në të ashtuquajturën letërsia rozë, herë në të gjithë format e meskinitetit pas të cilave vjen harresa.
A është i rëndësishëm dështimi i tyre në letërsi dhe për letërsinë? Pa tjetër po. Madje, për mendimin tim, shërbimi që i bëjnë ata letërsisë (autorët dhe dështimet e tyre) është aq i madh sa edhe ajo që i sjell asaj një vepër letrare e vërtetë. Dhe ja se si; përkushtimi i kësaj mase shkrimtarësh mbush vakumin midis dy autorëve (atij që shkoi dhe atij që pason) e sidomos te të rinjtë, për shkak të nivelit jo të lartë, e bën më të lehtë, më të arritshme në dukje rrugën e artit, prandaj dhe mban të gjallë dëshirën për artin, gjer në spikatjen e vërtetë të talentit që vijon. E gjithë kjo kurrsesi nuk është pak, por ama brenda vetes kjo e ashtuquajtura letërsi mbetet një letërsi konsumi pa të ardhme, e sidomos e pamundur, e pazonja të fitojë identitetin e saj, të cilin nuk pati forcë ta sendërtojë që në fillim.
A janë shkaqet për të ndodhur e gjithë kjo? Unë nuk do të mjaftohesha kurrsesi më fjalën shkak, sa kohë që ajo ngjan me domosdoshmërinë. Jo për fajin e tyre ata janë pasues të një letërsie të vërtetë, të cilën duke mos mundur ta kapërcejnë, janë të detyruar ta spikatin, gjer në lindjen e një shqetësimi më të madh te brezi që vjen, të cilit ajo letërsi në një farë mënyre i bëhet pengesë, që duhet të kapërcehet dhe do kapërcehet në fakt me kontributin real të një individualiteti të ri.
Proza e shkurtër në dukje ka paraqitjen e një “perversiteti të poezisë” në formën e një fragmenti të ngjeshur epik dhe lirik me një apo disa detaje dhe një numër të pafund “pabesish” artistike te vogla, të ngritura ndërmjet rradhëve me mjeshtëri prej autorit. Nëse do të pranonim versionin “perversitet i poezisë”, kjo do të ishte vetëm ajo çarje fizike nga ku rrodhi për një shtrirje më të gjerë, më të butë si nevojë e domosdoshme për të shmangur një disiplinë të trashëguar si edhe për të vendosur një përmasë të re raportesh në lidhjet e artit me jetën. Si e tillë proza e shkurtër atë që humbet në ritëm e fiton në harmoni, dhe atë që humbet në efektin e përqëndruar e merr në shtrirjen e saj të pamatë.
Ndërkohë që në poezi brenda gjinisë, perverse mund të quhet dhe është e tillë, poezia e angazhuar kudoqoftë dhe e kornizuar me nomenklaturë, pa dallim, e një suite të tërë të patalentuarish, në vargjet e të cilëve lexohet qartë megallomania e harresës ose e thënë ndryshe, vdekja e një mençurie të panevojshme dhe të padenjë. Sikundër, edhe proza e shkurtër po brenda gjinisë ka perversitetin e saj, dhe përveç rasteve kur është e angazhuar është edhe perverse, ngre edhe një kurth tjetër, shpesh jo dhe aq të trajtuar, apo të trajtuar as fare, por që sidoqoftë e bën shkrimtarin, edhe atë të talentuarin të rrëshqasë në perversitet. Kjo plagë e madhe në letra, përgjithësisht është skllavëria ndaj fabulës së gjetur, apo të menduar gjatë. Ky virus i përhershëm në letërsi bën që jo vetëm rradhë të tëra brezash të gjenden të rrëzuar pa shpresë shpëtimi, por edhe brenda veprave të shkrimtarëve të sprovuar bën që të rrëzohen vepra të veçanta apo pjesa më e madhe e veprës së tyre.
Bota është përplot me fabula dhe ngjarje me të gjitha ekstremitetet e mundshme gati të pabesueshme, të trajtuara ose jo në shtypin e përditshëm, ngjarje të cilat për një shkrimtar të vërtetë përbëjnë konsum-shpërdorimin periodik, dhe aspak shqetësimin e themeltë të tij. Dhe ja përse, në qendër të vëmendjes së shkrimtarit është njeriu me të vërtetat e tij absolute të pandryshueshme në gjithë historinë e njerëzimit, të vërteta që njeriut i kërekojnë të këmbëngulë në to për të qenë njeri, pavarësisht nga metodat dhe presionet që ushtrojnë mbi të sistemet dhe klikat. Vëmendja e shkrimtarit nuk mund të jetë pré e marrëveshjeve aktuale sado të arrira qofshin ato, për pasojë paçka se dhe ai është gjithmonë brenda kësaj lëvizjeje të detyruar, veç të tjerash bart shqetësimin për të sipërfaqshmen me të cilën kanë rënë dakord njerëzit, të cilën ai e denoncon me trajtimin në vepër dhe vetvetiu ndodhet diku para dhe i flet një kohe që vjen, një tjetër kuptimi më të përafërt me të tijin.
Objekti i tij real (vepra) dhe heronjtë e tij janë të ndryshëm nga njerëzit që e rrethojnë të ashtu-quajturit të formuar, me të cilët, në një farë mënyre ai nuk kuptohet dhe me të cilët, assesi nuk është dakord, përndryshe s'do qe e nevojshme për të as të hulumtonte nëpër të fshehtat e shpirtit të njeriut, as do t'i duhej për t'u zbuluar me këto të fshehta nëpërmjet veprës . Përkundrazi, objekt i tij (apo më mirë akoma subjekti) janë njerëzit në formim e sipër (ndoshta në një farë mase fëmijët), me të cilët shpreson të ketë konsensusin e njeriut, pikëtakimin e mirëkuptimit, qoftë edhe i pjesshëm ky mirëkuptim, do të jetë fillimi i një zbulese të vërtetë, që me kohë do të synojë të tërën.
Në luftën kundër së keqes shkrimtari nuk shërbehet dhe nuk thërret ligjin dhe as sygjeron dorën e hekurt ndaj të keqes, për të nuk ka çast për sheshimin e problemeve, por vijushmëri dhe bindje të pamatë në ligjet e shenjta njerëzore, siç nuk sygjeron ligjet e shtetit. Si i tillë shkrimtari nuk beson në ndërprerjen arbitrare të së keqes dhe për gjithshka thërret arsyen, në themelin e së cilës vendos rregullin hyjnor-njerëzor, jo atë të kafshës intelektuale e cila përsos idetë, por të njeriut - njeri, birin e Adamit, që harron, gabon dhe për këtë i është e nevojshme kujtesa, pavarësisht se ky proçes i lëvizjes drejt së mirës është tejet i ngadaltë.
Çdo rend shoqëror bën dallimin, spikatjen e njerëzve të specializuar (jo të njeriut NJERI) në një fushë apo në një tjetër, dhe për pasojë ka masa të tëra shkruesish koherentë, skllevër të fabulës, që vetëm sillen si shkrimtarë, të cilët duke qenë shumica, si dhe për shkakun e kufizimeve që kanë, bëjnë edhe kompromisin hierarkik me shtetin, kompromis aspak funksional për indisvidualitetin e artistit, madje të dëmshëm për artistët dhe shkrimtarët e vërtetë edhe për të ardhmen. Në veprat ku fara magjike e së ardhmes dhe shqetësimi i përjetshëm “nesër” është njerëzor, nuk mund të gjendet as angazhimi dhe as skllavëria ndaj fabulës, si e tillë; ajo shmang koherencën servile sikundër kapërcen të vërtetat prozaike, për të ndërtuar të vërteta më të mëdha e sidomos më jetëgjata. Vetëm kështu një vepër letrare ndodhet e rezervuar, pa humbur asgjë në vetvete, dhe pa frikën e rrethanave, se nuk e di për çfarë do të jetë e harruar.
Përkundrazi ajo do të marrë e do të japë nga vlerat e saj pafundësisht, pasi në të magjia e fjalës ka lidhje me të vërtetat thelbësore të njeriut dhe për këtë, mirëkuptimin e gjithhershëm si privilegj i të qënit art. Dhe dihet që arti është një analog i vërtetë i historisë. Nëse historia flet përafërsisht saktë për të kaluarën, arti flet përafërsisht saktë për të ardhmen, ndërsa e tashmja, gjithmonë e ka fatkeqësinë e të qënit aty, objekt real, kur njeriu në thelbin e tij është dhe kërkon ta pranojnë si subjekt.
Lindja është gjithmonë një fillim i ri, një shpresë për një shkrimtar, dhe vdekja një mundësi e lënë në mes, për t’u vazhduar nga dikush me emër tjetër, të panjohur, e në një kohë të pacaktuar dhe ndoshta në një pikë tjetër të globit.
E vetmja, jeta, kërkon ta meritosh me sa më pak mëkate dhe me përpjekjen njerëzore për t’u dalluar në të e mira. Kjo është arsyeja që shkrimtarin e vërtetë e bën të shkruajë dhe të besojë se një ditë njeriu do ta meritojë vetveten. Bashkëkohësit, artistit, i marrin gjithshka, deri dhe të pabesueshmen (pa e ditur ata), ndërsa koha artit të tij vetëm i jep vlera.
Sidoqoftë, problemi nuk mund të quhet i ezauruar (ndoshta i sapofilluar) pse udhëzimi në jetë ka privilegjin të quhet "art”, ndërsa udhëzimi në art, mund të quhet vetëm dhunë.

[forum126]

IMAGJINAR I POEZISË


“A t’u tregoj unë se kujt i vijnë djajtë?”
“Ata i vijnë çdo gënjeshtari, mëkatari”
“Dhe hedhin dëgjimin, shumica e tyre gënjejnë”
“E përsa u përket poetëve, ata i ndjekin të humburit”
“A nuk sheh se ata hidhen në çdo anë?”
“Dhe ata janë që flasin atë çka nuk punojnë”
“Me përjashtim të atyre që besuan,
që bënë vepra të mira,
që e përmendën shumë Allahun dhe që u mbrojtën pasi që atyre iu bë e padrejtë.
E ata që bëjne zullum, do ta kuptojnë
se ç’përfundimi i shkojnë”

Kur’ani 26: 221- 227

Nuk dua që këto rradhë të marrin fytyrën e një aksiome (i lyp ndjesë atyre që janë të bindur për të kundërtën), pasi ndoshta ky mendim i shkruar sot, do të jetë krejt i ndryshëm me atë çka do të mendoj nesër.
Në parantezë, personalisht nuk mendoj se një ditë, në të ardhmen, problemi laraman “poezi” do të jetë i sqaruar, sikur edhe pjesërisht. Në përpjekje për të qenë sa më afër të vërtetës, më duhet gjithashtu një përpjekje disa fish më e madhe për të qenë edhe dashamir, gjë që është mëse e sigurtë, se nuk do të arrij as njerën dhe as tjetrën.
Vargu si fillesa dhe mbaresa e poezisë dhe i vetmi objekt për t’u studiuar, mbetet i ndërprerë e sekujt i jep mundësinë t’i shtojë diçka nga vetja. Dhe si i tillë rri në kujtesë. Pra vargu pranon këdo në intimitetin e tij, qoftë ky edhe në skutën më prozaike të jetës. Ai nuk pohon, por zgjon atë pjesë njerëzore të mbytur në rutinë, gjer në momentin kur u përpoqëm ta kuptojmë. Kur vargu pohon, pohon pa cënuar kërkënd në sedër, dhe po kështu në harmoni vendoset vetvetiu në atë vend, ku mund të ndriçojë një gjerdan të tërë gurësh të çmuar, duke qënë dhe njëkohësisht duke mos qënë vetë pjesë e këtij gjerdani.
Ç’është pra ky rregullim fjalësh, që objektivisht shpesh nuk thotë asgjë, ndërsa subjektivisht, dëften shumëçka? A mundemi ne të themi diçka të formuluar saktë rreth tij dhe për të, kur ai vetë na paraqitet i paplotë, ose e thënë më mirë na vjen më i plotë, se ç’na ndodhen neve shpjegime? Cila na qenka kjo tekë, le ta quajmë kështu, që na mëson t’i rradhisim fjalët ashtu, që na zbeh shqetësimin për nesër, për të zgjuar një shqetësim më të madh, e sidomos më të largët? Ç’ka në të njerëzore, kur në jetë hasim mijëra njerëz, që dhe të marrë së bashku, na zgjojnë shumë më pak nga çna zgjon ky rreshtim fjalësh, që ne e quajtëm varg? Nëse është i mundur vargu, përse nuk mësohet për të qënë profesion? Ç’e bën atë, që edhe pse shpesh i përzënë, të ndjehet edhe më i rritur? Cila substancë e bën atë që edhe pa qënë i mençur, t’i rrëshqasë kohës diku ndoshta në pakohë, dhe prapë të mbetet ndër njerëz, dihet të përkohshëm? Cili është pra boshti imagjinar (qoftë edhe vetëm i tillë) i poezisë, që na bën të rreshtojmë kaq pyetje, ku më mundshmja, do të mbeten pa përgjigjen e vet, në mos po, do të marrin pamjen e një përpjekjeje për përgjigje.
Le t’i marrim pyetjet me rradhë, duke u rrekur t’i sqarojmë sadopak.

- Ç’është ky rregullim fjalësh, që objektivisht shpesh nuk thotë asgjë, ndërsa subjektivisht, dëften shumëçka?

- Nëse kjo pyetje do t’i bëhej një poeti, ose do mbetej pa përgjigje, ose do të merrte një përgjigje të gjatë, e njëkohësisht të bërë lëmsh, e pse jo, më të ngatërruar se Nyja Gordiane. Më të guximshmit, për të qullosur diçka rreth kësaj çështjeje, janë kritikët, e sidomos ata që nuk kanë provuar kurrë të paraqiten diku, qoftë edhe me një varg. Poetët zakonisht bien dakord me argumentet e kritikëve, pasi ata lenë pothuaj të pacënuar anën subjektive të veprës, e sa për anën objektive, së cilës ata i referohen, poeti me të është ndarë përfundimisht. Për poetin, pjesa e shkruar nuk është më e tija ndërsa e konsideron vetëm aktin e parë, vazhdimin e të cilit e pret të vijë nga vështrime të tjera dhe sidomos të avancuar në kohë. Pra ajo pjesë që kritikët e marrin në analizë, nuk ka të bëjë me shqetësimin real të poetit para se të shkruhej poezia, por me gjurmët që ai shqetësim la në një letër të bardhë, që rastësisht iu ndodh me vete. Është ky shqetësim, që vibron parreshtur diku mes vargjeve, i palexueshëm, e megjithatë i kthjellët, i ngrohtë e drithërues. Është ky shqetësim i poetit që e shpëton atë nga plagjiati i mundshëm, sikundër kësisoj e ka të garantuar mospërsëritjen e tij, qoftë edhe brenda vetes.
Asgjë pra, e shkruar sot, nuk ngjet në shqetësim (subjektivisht) me atë që do të shkruhet nesër. Si e tillë ruan kompetencën e një fenomeni, pa u rrezikuar nga belbëzimet e një njeriu, e një grupi njerëzish, apo qoftë ky edhe gjykimi i një brezi të tërë. Një shqetësim i vërtetë poetik pra, në mënyrën e rreshtimit të fjalëve ka pak ose aspak për t’u gjykuar, pasi me të nuk mund të sillesh ftohtë, ashtu thjeshtë në mënyrë analitike, përkundrazi. Në diagramën e pashkruar të këtij shqetësimi ka amplituda të larta, që edhe pse nuk janë të njëjta në luhatje, janë përafërsisht të barabarta në skaje, për të gjithë njerëzit, sot apo më vonë. Me pak fjalë, ajo që na paraqitet e shkruar në poezi, (Zot na ruaj, sikur kështu të quanim të gjitha provat), është vetëm sipërfaqja e një shqetësimi, zhyjtja në të cilin, më shpesh pret një kohë tjetër, për t’i thënë thellësinë ose pafundësinë e thellësisë.

- A mundemi ne të themi diçka të formuluar saktë rreth vargut dhe për të, kur ai vetë na paraqitet i paplotë, ose e thënë më mirë, na vjen më i plotë se ç’na ndodhen neve shpjegime?

- Ç’mund të themi për vargun? Vetëm kjo pyetje do të mjaftonte për një sërë ligjëratash e kumtesash, ndoshta të panevojshme. Gjuhëtarët do të paraqisnin njëmijë spjegime teknike dhe gjetje fjalësh të goditura në një varg, që në fakt poetit as që i kanë vajtur nëpër mend. Kritikët nga ana e tyre do të zbulonin metafora, figuracione dhe ide të fshehura në të, sa çdo krijues, jo vetëm do të çuditej, por me të drejtë do t’i mirëpriste zbulesat dhe do të falenderonte sinqerisht këtë lloj pasurimi të beftë.
Ç’ka ndodhur në fakt? Edhe gjuhëtarët edhe kritikët kanë të drejtën e tyre të rrëmojnë në një vepër letrare, sipas mënyrës së tyre, dhe vërtet ata thonë gjithshka përveç asaj që vepra e ruan me xhelozi për një kohë tjetër, e që ndoshta rri e fshehur diku në një qoshe, edhe në padijen e autorit. Intimiteti ndërmjet poezisë dhe poetit, gjithmonë qëndron në një të fshehtë të parafundit, që çdo zbulesë vetëm sa e sposton atë në të mos qenit më e fshehtë. Shtjellimi që bëjnë kritikët apo gjuhëtarët, pothuaj mbetet gjithmonë te një cak analitik, që sado i hollë, përsëri lë diçka për fëmijët e tyre e me rradhë.
Me autorin kjo nuk ndodh, tek ai nuk është ky cak. Dhe ja pse: Nëse do pyetet poeti, se për sa kohë e ka shkruar një poezi, ai do të përgjigjej 15 minuta, 1 orë, apo ndoshta një vit. Të tria këto përgjigje mbajnë mbi vete një mori pikëçuditsesh. Asnjëra prej tyre nuk do të na duket normale dhe as e sinqertë ndoshta siç mund të mos jetë as e vërtetë. E sinqertë dhe e vërtetë ndërmjet poetit dhe poezisë është vetëm e fshehta e pashpjeguar, dhe që gjithmonë mban një tjetër të fshehtë rezervë, po aq të rëndësishme sa parare-ndësja. Vetëm, kjo e bën dashuri intimitetin e poetit me poezinë, me vargun, ndërsa poezisë i mbetet misteri i pazbulesës, pavarësisht nga komentet dhe koha.
Pjesa e pathënë ose e ndërprerë në varg, mbetet më e rëndësishmja, pa përfillur nëse e thëna tingëllon bukur apo jo. Marëdhëniet e lexuesit me këtë pjesë të pathënë, e bëjnë poezinë më të ndjerë, më të thellë, dhe respektivisht me kohë, prej saj burojnë përrenj mençurish të vogla, që kur bashkohen, bëjnë lumin e madh, që poeti e ëndërroi, por që më e shumta nuk i takon as të lajë sytë në të, për të gjallë të tij. Kjo është drama e natyrshme e të qënit poet.

- Cila na qenka kjo tekë, (le ta quajmë kështu), e cila na mëson t’i rradhisim fjalët ashtu, që na zbeh shqetësimin për nesër, për të zgjuar një shqetësim më të madh, e sidomos më të largët?

Gjërat e mëdha dhe gjërat e vogla. Të parat të rëndësishme, të dytat të parëndësishme. Gjithë ndryshimi midis njerëzve qëndron në emërtimin e këtyre gjërave. Në rrethanat e secilit disa gjëra bëhen parësore dhe të rëndësishme duke mbajtur peshën madhore për jetën, ndërkohë që dikujt të njejtat gjëra i janë krejtësisht dytësore dhe të parëndësishme. Dhe askush nuk është i gabuar në përcaktimin e tyre, sipas mënyrës së tij. Në lidhje më këto, për sa më sipër, sekush vendos qëllimin e tij në jetë, jo aq afër sa mund të godasë çdo herë në shenjë, sikundër dhe jo aq larg, sa të mos mund të godasë, të paktën një herë të vetme.
Natyrisht më të dalluarit në të vendosurit larg të këtij qëllimi (kjo jo me dashjen e tyre) janë poetët. Për ta fjala nesër nuk ka të bëjë me mëngjesin e ditës që vjen, por me shqetësimin e tij me vargun që vjen, me poezinë që e pason. Një varg sado viziv e faktik qoftë, në tërësinë e tij është subjektiv dhe absolutisht i pakompensueshëm në çdo kohë të ardhme, dhe nga çdo brez që vjen, sikundër dhe qe i thjeshtë në të shkruar për poetin nëse e vlerësojmë si çlirim prej shqetësimit që shkoi.
Shqetësimi për “nesër” i poetit e kapërcen lehtësisht jetën kohore të një njeriu dhe bredh në drejtim të kuptimit të vet, diku nëpër të ardhme, thellë në shekuj. Sa është kjo e qëllimshme? Aspak. Përkundrazi, poeti i mashtruar nga ndjeshmëria e tij, duke iu referuar dhe besuar gjithmonë se paraqitja e tij në vepër është vetëm kujtesë e ligjeve të shenjta të harruara nga njerëzit, ka bindjen e patundur se gjithshka lëviz po aq shpejt sa ç’lëvizin konceptet në vargjet e tij. Poeti i rreshton fjalët ( për të fare të qarta) me shpresën dhe bindjen njëherësh, se shpejt do ta kuptojnë, dhe jo larg ai do të dëgjojë duartrokitjet për to, dhe jo vetëm kaq.
Është tekë e natyrës, ose më mirë dhuratë hyjnore, që poeti të jetë absolutisht i përjashtuar nga koha e tij, (pa e ditur as ai vetë) në dobi të një kohe që vjen. Pothuaj gjithmonë, ndodh që të tjerë janë ata të cilët paraqiten dhe pranohen si poetët e kauzës së brezit, e që spikasin e zhurmojnë në të gjallët e tij. Ai nuk pati as shtytës e as mundësitë për të qenë si spikatur, e sidosmos nuk mund të qe i kuptuar. Kuptimi tërësor i veprës së poetit do të thoshte vepër e vdekur, ndërkohë që vdekja e poetit shënon fillimin e kuptimit të veprës. Kjo është arsyeja që deri atëherë i padëgjuar bëhet befas i dëgjuar kur ka tepruar vetëm vepra, diku larg të fshehur kjo e fundit, rikthehet në një kohë që vjen vetëm me emrin e autorit dhe një mal thashethemnajë rreth tij. Shkurt, shqetësimi i poetit për “nesër”, nuk janë njerëzit, por njeriu, dhe në kohën e tij, pa dashjen e tij humbet masat, të cilat i fiton dikush tjetër, i përafërt me to. Kërkesa e poetit, “NJERIU”, tenton te masa zgjimin e “individit njeri”, që është një proces, dihet i ngadaltë, dhe kështu poeti detyrimisht mbetet i shtyrë në kohë dhe gjithmonë me një kuptim më shumë.

- Ç’ka në varg njerëzore, kur në jetë hasim mijëra njerëz, që edhe të marë së bashku, na zgjojnë shumë më pak nga ç’na zgjon ky rreshtim fjalësh, që ne e quajtëm varg?

Asgjë, përveç evidentimit, nuk është njerëzore. Asnjë poet nuk mund të hedhë në letër diçka të porositur, pasi që poezia nuk mund të jetë skllave e rrethanave, përkundrazi, poezia i skllavëron rrethanat. Dhe nëse poeti provon një barazi të tillë ndaj poezisë, patjetër del se pasi ta ketë provuar, gjatë rileximit të saj, të konstatojë një përpjekje të dështuar që le një shije të hidhur, që rezulton e stërmunduar dhe pa frymëmarrje, shkurt e pajetë.
Po të pyeten poetët për vendin, kohën dhe kushtet ideale që bëjnë të mundur të shkruhet një poezi, përgjigjet do të jenë aq të larme e më në fund nuk do të përputhen kurkund as në poezitë e ndryshme të një poeti, e jo më pastaj të disa poetëve bashkë. Pra rrethana dhe kondita të përcaktuara njerëzore për poezinë nuk ka, dhe nuk mund të krijohen të tilla prej nesh edhe sikur të duam, pasi vetë poezia nuk është e njeriut, por për njeriun, që do të thotë e ardhur.
Si e tillë, poezia është hyjnore dhe kështu pranohet edhe nga vetë poeti. Dashuria që ruan ai për të, nuk i ngjan asnjë dashurie tjetër njerëzore. Për poetin më nuk janë të rëndësishme rrethanat e pranuara nga bashkëkohësit për jetën. Për të është jetike vetëm përpjekja, të cilën as ai vetë nuk e spjegon dot, përse e ka pranuar si më objektiven, më të qenësishmen kur askush nga ata që e rrethojnë nuk e pranon si të tillë. Thirrjet e shpirtit, që ai përpiqet t’i ndalojë në kujtesë, gjer dhe në fëshfëritjen më të parëndësishme të tij, e bëjnë atë të ndjehet rehat, edhe pse të pesë shqisat i ka në gjendje alaarmi të përhershëm, në pritje të pazakontë të kësaj thirrjeje gjer në frymën e fundit. Pa ardhjen periodike të këtij sinjali, ai nuk ndjehet i qetë, pavarësisht nga kushtet e qetësisë sociale që mund t’i krijojmë.
Pa provoni t’i propozoni një poeti ndryshimin apo heqjen kategorike të një vargu, një titulli, apo çfarëdo ndryshimi e tij tjetër kategorik, dhe do të merrni mospranimin në heshtje, mbyllje në vetvete, e pse jo, do të detyroheni të gëlltisni ndoshta një vështrim mëshirëplotë prej tij për ju. Pra hyjnorja është evidente në gjithçka të kësaj marrëdhënieje po të përjashtojmë këtu evidencën, atë pjesë që shqisat e përcjellin deri te letra e bardhë. Dhe pastaj prapë e marë nga kjo letër, në formën klasike të leximit, i kthehet sërish origjinës së saj hyjnore, tashmë në lidhje me lexuesin. Mijëra njerëz mësojnë përmendësh të njëjtat vargje, dhe gjatë recitimit, nuk ndjejnë të njëjtën gjë, kthehen me po ato vargje në kujtime të ndryshme, në situata krejt të pangjashme. Domethënë se as për lexuesin poezia nuk është aspak njerëzore,veçse ai krejt gabimisht ato cilësi hyjnore të poezisë, ia vesh autorit.

Nëse është i mundur vargu, përse nuk mësohet për të qenë prefesion?

- Vargu nuk është i mundur, nuk ka se si. Ai nuk vjen kurrë në kohë të gabuar, as në vend të gabuar. Vargu përveç asaj se gjithmonë vjen i saktë, gjithashtu vjen dhe plotësisht i pjekur për misionin që mbart mbi vete. Asnjë poezi (këtu s’e kam fjalën për vargëzimet), nuk gjendet e prerë, për ta ndryshuar në të ardhmen, siç nuk mundet asnjë ndërmarrje e mendjes njerëzore në cilëndo periudhë kohe të jetë aq e plotë sa t’i rezistojë vetvetes dhe kohës ashtu si i reziston poezia të dy përmasave të sipërpërme-ndura. Kuptohet se diçka e tillë duhet pranuar me rezervë pasi që një përmasë të tillë përkohësie e gëzon vetëm fjala e shenjtë. Nëse një njeri në moshën 70-të vjeçare e quajnë plak, ndërsa 1000 vite histori për një popull i quajnë pak, ndërmjet këtyre dy përmasave njerëzore, jemi të detyruar të fitojmë gjykimin tonë njerëzor në lidhje me pakohësinë e poezisë në veçanti dhe për pakohësinë në përgjithësi. Pra poezia është e pakohë nëse i referohemi për këtë kuptimit të mangët njerëzor. Duke qenë se e pranuam si të pakohë, poezia asnjëherë nuk është jashtë saj. Në momentin që u shkrua, veç të tjerash, kishte mbi vete ngarkesën gjenetike të disa brezave pararendës, arsyeja (?!), e thjeshtë, për të siguruar kështu ardhmërinë, e në këtë mënyrë të mund të mbetet e pagjykuar nga luhatjet e kohës. Pikërisht për këtë univers kuptimesh dhe shqetësimesh të bartura, vargu as nuk është i mundur dhe as mund të mësohet si mjeshtëri, as nga babai te biri, as nga gjyshi te nipi. Sepse arti kërkon individualitet dhe si i tillë nuk duron asfare liri të cënuar.
Të mësuarit si proces janë kufijtë që na i vendosin tamam për lirinë që disponojmë, dhe pas përfundimit të këtij procesi, si pakuptuar gjendemi shoqërisht të udhëzuar nëpër rrugë të urbanizuara, të detyrueshme dhe pa alternativa. Për poetin, e sidomos për poezinë, kjo është e pamundur. Prandaj dhe babai nuk ja jep dot mjeshtërinë të birit, pasi liria nuk jepet. Tjetër janë mbiemrat, që sesi na ngatërrohen nëpër letrat e kohës dhe na përplasen në fytyrë me emra të tjerë, pinjollë "oxhaqesh" të shuara kaherë. Trashëgimia në poezi nuk ka të bëjë me disiplinimin e saj, por me çlirimin e saj nga çdo disiplinë, qoftë kjo më e përsosura qytetari e mundshme. Sa për gjakun apo genin familjar, në lidhje me trashëgiminë poetike të mundshme, propabiliteti ndjek rregullin e kutisë së shahut, ose atë të një numri çfarëdo me zero pa fund pas, kundrejt njëshit.

- Ç’e bën vargun, që edhe pse shpesh i përzënë, të ndjehet edhe më i rritur?

Fill pas përzgjedhjes së fjalëve (gjithsesi të pamjaftueshme) për spjegimin e një përshkëndijimi shpirtëror e vetmja pengesë që na paraqitet për poezinë, është sërish dhe e vetmja pengesa shpirtërore. Një shqetësim më i madh se i saji, një shtrirje më eterike, një skutë më mirë e ndriçuar, pra një poezi tjetër e aksh autori tjetër, rrezikon ta lerë në harresë përgjithmonë atë. Pengesa fizike për poezinë nuk mund të ketë, e si rrjedhojë, nuk është e mundur asesi të jetë e përzënë.
Thuhet për poetin se i bën kalatë në erë. Kjo është e vërtetë dhe ka arsyen e saj. Poeti jo vetëm që i bën kalatë në erë, por për mendimin tim, edhe më mirë akoma i bën ato edhe prej ere. Vetëm kështu ato nuk janë të rrezikuara të shemben prej askujt. Në stuhi kalatë poetike shkrihen me stuhinë në çdo element të sajin, në ço drithërimë marin dhe japin kuptim në stuhi e kur ajo shuhet, shfaqen të paqta në frymëmarrjen e lehtësuar të ajrit të kthjellët.
Duke qënë intime me secilin, poezia lëmon sekrete të vockla dhe të mëdha, i përkëdhel ato, i rrit, u fal atyre aromën e duhur, i mpreh ashtu, që bëhen më të holla, e kur janë të fjetura i zgjon. Pra poezia është liria që secilit i jepet, pa i vendosur atij kufinj hapsinorë e as kohorë dhe pa i kërkuar asgjë si shkëmbim. Edhe politikanët operojnë me fjalën “liri”, por me përpjekjen për ta konkretizuar atë, ngrenë mure dhune dhe krijojnë imazhin e gënjeshtërt të një lirie të pavërtetë kolektive, siç janë edhe kritikët një specie e veçantë politikani të poezisë dhe të artit në përgjithësi.
Liria në vetvete është aq personale, dhe njëkohësisht aq e ndjeshme, sa që pa frikë mund të themi se dhe kur provojmë ta materializojmë (qoftë edhe si fjalë) humb kuptimin e të ndjerit të saj. Pra ajo nuk ka të bëjë me masat, por me mënyrën se si e pranon atë secili prej nesh, si individ, duke tentuar përtej asaj që kemi brenda vetes. Një mision të tillë delikat nuk e përmbush asnjë rrethanë kohore, apo cilido përcaktim fizik sasior, pasi të gjitha këto janë jo vetëm të rrezikuara nga zhvlerësimi i vetvetes, (në pamundësinë e të qënit statikë), por edhe për faktin se këto nocione tentojnë masën e ngopjes, që nuk është as afër cilësi njerëzore.
Duke qënë eterike në të gjithë qënien e saj, poezia e shmang të qenurit “këtu”, “atje”, “kaq”, “aq” e të tjera si këto duke u zhvendosur pafundësisht drejt një premtimi dhe njëkohësisht duke mbajtur lidhje të plota me të tashmen, zgjon një të kaluar të fjetur. E vendosur në një përmasë të tillë ku gërshetohen tri dimensionet "kohë", bën të pamundur ekzistencën e një rrethane burokratike për pengimin e vargut, dhe një të tillë as nuk ka për të patur. Edhe nëse u pengua, u pëshpërit, pra u depozitua për një kohë tjetër, e pse jo për një tekë të vetë poezisë. Nëse njihen vepra të humbura (dhe ato janë të tilla), kjo ndodh thjeshtë pse nuk duhej të ishin, apo ndoshta i bënë një nder autorit për t’i ruajtur ato vepra që e meritonin një gjë të tillë, sikundër dhe atyre që pasuan dhe po ashtu shkruan, humbën dhe mbetën; ashtu si dhe do të shkruhet, do humbet e do mbeten. Humbja e një vepre i ngjan harrimit të një vepre tjetër dhe aspak përzënies apo pengimit të saj, pasi përzënia dhe pengimi janë të përkohëshme dhe në rrethana të caktuara, jo të favorshme për veprën. Ndërsa humbja dhe harrimi i tyre janë një lloj procesi i natyrshëm i kritikës letrare që pa fjalë ka të bëjë me origjinën hyjnore të veprës ose jo.

- Cila substancë e bën vargun që edhe pa qenë i mençur, t’i rrëshqasë kohës diku ndoshta në pakohë, dhe prap të mbetet ndër njerëz, dihet të përkohshëm?

Një pyetje si kjo nuk duhej bërë. Të paktën duhet të isha aq i mëshirshëm, sa të mos ia bëja vetes. Të dish diçka dhe të dish ta thuash, ndahet ndonjëherë nga një hapësirë aq e madhe, saqë njeriu në të mund të shpenzojë të gjitha energjitë, dhe të mos i mjaftojë jeta për ta mbushur atë. Meqë përgjithsisht nuk jam aq këmbëngulës (Zotit falë), për të mbushur një hapsirë si kjo, do shërbehem me ujin e lumit që rrjedh jo larg shtëpisë sime, pasi edhe është me bollëk.
Pothuaj të gjitha vendet që zgjodhi njeriu për të banuar janë buzë lumenjve. Uji i lumit rrjedh, ikën, derdhet në det dhe njëkohësisht nuk largohet kurrë prej këtyre qëndrave të banuara. Lumi ndërsa rrjedh, diku gërryen një gur, shemb një breg, e kthen në rërë, në krahun matanë i ikën shtratit duke lënë një arë, pra një mundësi tjetër jete. Nga uji i tij njerëzit pijnë, ujisin të mbjellat, shërbehen me peshkun e të tjera që dihen. Hera-herës, në stinë shirash, më të rrallë, ai fryhet dhe del nga shtrati. Bën dëme, por dhe u tregon njerëzve kufinjtë se ku duhet t’i ndërtojnë banesat e tyre për të qënë larg çdo rreziku. Pastaj bie prapë në shtratin e vjetër, duke lënë fushave gjithshka që i duhet tokës për të qënë e begatë në mbjelljet e ardhshme. Me pak fjalë një lumë vjen vërtet drejt nesh pafundësisht dhe po pafundësisht ikën e derdhet në det, por shushurima e rrjedhës së tij mbetet pafundësisht midis njerëzve, me të tri dimensionet e kohës prezente të gjithhershme dhe kurrë të cënuara, gjë që duket bart arsyen e mjaftë që njerëzit t’i vijnë pranë. Kjo shushurimë është shushurima e jetës. E ngjashme me këtë shushurimë është substanca e vargut, substanca e poezisë. Një shushurimë jete e kthjellët, e ngadaltë, e butë, e paqtë, e stuhishme ndonjëherë, por gjithsesi e përjetshme. Edhe poezia rrjedh pafundësisht dhe po pafundësisht vjen, ikën e mbetet mes njerzve në tri dimensione kohësh njëherësh, si lumi.
Fjala njerëzore më e sigurta në tërësinë e saj, është fjala “NDOSHTA”. Në mbyllje të këtij shkrimi (shpresoj të mos e kem tepruar) nuk shoh arsye që kjo fjalë dyzimtare të mos mbetet aty ku është, madje pranë fjalës ca më mirë e përforcuar.
"Kushdo mund të bëhet poet, - na mëson Platoni, - nëse preket nga dashuria, edhe pse nuk ka patur asnjëherë punë me muzat".
Kujtdo i lindin probleme dhe këto probleme mund t’i hedhë në vargje, por pa prezencën e “muzave” (dhuratës nga Zoti). Kjo i ngjan varkave prej letre që në fëmijëri i lëshonim në ujë shumë seriozisht duek shpresuar sukses në udhëtim. Lajthime si këto për të miturit nuk i shikoj të rekomandueshme dhe ca më tepër mendoj se ata që i yshtin, kanë pjesën e tyre, por që gjithsesi pjesën më të madhe të këtij lajthimi e mbajnë lajthitësit.
Në të shumtën e rasteve si ky, poezia është makth, nga i cili protagonistët mund të shpëtojnë fare thjeshtë me ndihmën e një recete efikase të sprovuar dhe sidomos tejet funksionale për vetë ata dhe për të tjerët që i rrethojnë:Koha për të braktisur poezinë është gjithnjë e përshtatshme dhe sidomos e dobishme.

[forum126]

KOHA

“Lexo, me emrin e Zotit tënd, i cili krojoi (çdo gjë).
Krijoi njeriun prej gjaku të ngjizur (në mitrën e nënës)”.
Lexo! Se Zoti yt është më bujari!
Ai që e mësoi(njeriun) të shkruajë me pendë.
I mësoi njeriut atë që nuk e dinte”.
Kur’an 96:1-5


Në të gjitha periudhat historike artisti pati vendin e tij të posaçëm, që ndonëse jo më i spikaturi (shpeshherë edhe i fyer), prapseprapë ai bëri që shqetësimet, dhimbjet, gëzimet e po deshët edhe lajthitjet e tij, e rrethuan kohën në të cilën jetoi nga të gjitha anët, për t’i dhënë pastaj këtij rrethimi emrin e vet, duke i lënë kohës vetëm një shteg kalimi, ëndrrën e tij. Shpesh çuditemi, se si artisti, kapacitet i kohës kur jetoi, nuk është as i mirpritur e aq më pak i harmonishëm me bashkohën e tij?
Edhe pse e di që është e pamundur të përfshihet ose të paktën nuk është e lehtë të kontrollohet e gjithë moria e arsyeve të mësipërme, gjithsesi do të përpiqem që atë pjesëz që unë shoh ta shpalos të tërën, me qëllimin e mirë për të qënë edhe vetë diçka më i qartësuar. Pyetja e mësipërme na lejon të ndjekim një rradhitje, reale ose jo, të kësaj dukurie, që po ta vështrojmë kthjellët, për mendimin tim deri diku do mund të kemi një pamje më të qartë.



- A është artisti individ, dhe po qe se, cila rrethanë bëhet tejbartëse për diçka të tillë?

Nëse me individ do të kuptonim vetëm anëtarin e zakonshëm të shoqërisë, atëherë artisti nuk është apo më mirë jo vetëm kaq i tillë. Dakord, ai ka peshën e tij trupore, gjatësinë, pamjen dhe konturet, shenjat e gishtërinjve, normalisht dhe punën e tij të përcaktuar në cilindo rend shoqëror. Të gjitha këto dëshmojnë për ekzistencën e tij dhe aspak për personalitetin që ai bart me të cilin provon të shpaloset dhe pa të cilin as ai vetë s'do të kuptonte të qenit identitet. Tek artisti pra, ka edhe një botë tjetër të padukshme, që paçka se ngjan me të padukshmet e të tjerëve, tek ai ajo është aq e rëndësishme sa e bën të pavlerë çdo hallkë shoqërore veç e veç, dhe të gjitha këto të marra së bashku, përballë secilës hallkë njerëzore të cënuar, le pastaj kundrejt së tërës njerëzore të cënuar. Mundësia e artistit për të qenë individ në kuptimin e mësipërm është e papërfillshme,pasi artisti në thelbin e tij nuk qëndron përpara faktit, po përpara qëllimit, gjë e cila nuk përputhet me sistemet shoqërore, ku aktualisht ka marrëveshje të plotë me të gjithë pikat e referimit të përcaktuara që më parë, gjë e cila bën anën funksionale të jetës në shoqëri në dëm të pjesës jetësore të individit.
E vërteta është se gjithmonë ka ekzistuar një “liri” e shkruar (një e tillë është edhe sot), por që artisti e lexon si ndalesë, e pse jo, si një kufi i mundshëm për ëndërrën që ka, drejt së cilës ka orientuar qëllimin e tij, i pakonvertueshëm me konfortin që mund t’i siguronte një mpleksje fatlume rrethanash. Me pak fjalë artisti është individ për të tjerët, në kuptimin e ngushtë të kësaj fjale, ndërsa në lidhje me veten, ai i rrëshqet këtij përcaktimi sapo ndien se ndodhet “i zënë në kurthin e përtej shqisave”.
Të qënit individ tek ai është një marëveshje e heshtur midis tij dhe veprës, e cila sidoqoftë është një marëdhënie subjektive dhe si e tillë tenton motivet e larta. Përpara kësaj marëveshje të gjitha nyjet shoqërore bëhen të parëndësishme, ashtu sikundër edhe të gjitha arritjet e një shoqërie (civilizimi) bëhen të vogla përpara ëndrrës së tij, qofshin ato edhe më e mira pjellë e mendjes njerëzore. Duke tentuar aspiratën njerëzore, apo e thënë ndryshe thelbin e të gjithë neve (njeriun, ëndërrimtarin e pandreqshëm dhe askurrë të kënaqur), artistit gjithmonë i mungon diçka apo shumëçka, sikundër edhe çdo sistemi shoqëror i mungon diçka apo shumëçka.
Thënë shkurt,rrethanat që e bëjnë artistin të ndjehet individ, janë vetëm në kokën e tij, në ëndrrën e tij, në veprën e pafilluar, por kurrsesi në veprën e përfunduar, pasi me të është ndarë. Qartësia me të cilën zhytet në ëndërr e çon gati në profeci, por e bën krejt të paqartë me të rëndomtën e përditshme. Dantja bie fjala, paratha bashkimin e Italisë gjashtë shekuj më parë se kjo të ndodhte me të vërtetë, por gjithsesi ai nuk diti t’i gjente zgjidhje problemit të tij dashuror, Beatriçes.

Koha në të cilën jeton artisti, kërkon prej tij të pamundurën, apo ai shtrihet në kohë sa që bëhet i pamundur për bashkëkohësit?

Kjo pyetje na nxjerr përpara një tjetër. Cilët janë bashkëkohësit e artistit dhe a përbëjnë ata diçka të rëndësishme për kohën në të cilën jeton artisti? E vërteta e do që bashkëkohësit e artistit të jenë një lloj opinioni , të tillë që mbledhin dhe shpërndajnë anekdota për të, që prononcohen dhe e gjykojnë, por që kurrë nuk dinë të thonë më shumë se kaq. Duhet të kemi parasysh se të gjitha këto përbëjnë vetëm anën e jashtme të artistit, me të cilën ai është pak ose aspak i kujdesshëm dhe po aq pak dhe aspak i interesuar. Thelbi i tij, bota e brendshme, ajo që mban fijet e padukshme mbetet e pacënuar dhe duke qenë më e rëndësishmja pjesë, bën që artisti gjithsesi të mos i ndiejë ato luhatje të sipërfaqshme shoqërore, të cilat kësisoj mbeten të parëndësishme për të, duke mos qenë të afta për të depërtuar në thelbin e problemeve njerësore.
Duke qënë i rrethuar me copëza jete nga më të larmet artisti zhbiron me heshtje në secilën prej tyre dhe prek thelbin njerëzor të ngjashëm te të gjithë ngjyrimet. Ai në secilin nga këta fragmente vetvetiu shikon, përjeton dhe evidenton të tërën uiniversale duke spikatur pjesmarrjen në harmoninë e universit të secilit element, domosdonë e çdo elementi për ekzistencën e kësaj harmonie, përkundrazi rëndom njeriu, të tërën universale e ndan në fragmente, duke u përpjekur që secilin fragment ta specializojë si sferë të tijën ku ai përpiqet dhe preferon të “mbretërojë”. Meqënëse artistin nuk e josh një marëdhënie e tillë, për të anormale dhe sidomos anormale, për këtë ai alternon një marëdhënie të dyfishtë, njerën të sipërfaqshme në raport me të sipërfaqshmen emergjente të atyre që e rrethojnë dhe tjetrën thelbësore me thelbësoren e njeriut të cilën e pasqyron në veprën e tij, e që shpesh spikat në periudha që pasojnë periodikisht dhe pambarimisht.
I vendosur përfundimisht në parametrat që pas hulumtimesh, meditimesh dhe përjetimesh të pandërprera e bindin që njerëzorja te njeriu është pikërisht ajo, bota e padukshme që ai beson, artisti vetvetiu ndodhet i larguar nga problemet e bashkohësve të vet, herë diku prapa larg, te diçka e harruar, ndoshta në kërkim të konsensusit të heshtur, dhe po qe se, për ta përcjellë atë diku përpara në papërcaktim, ku beson dhe shpreson se do të takohet me këtë konsesus të humbur, qoftë edhe i qartë se atë privilegj do ta ketë vetëm vepra, përpjekja do të jetë po ajo.
Duke qenë se tenton thelbin njerëzor te secili prej nesh, ai vetvetiu bëhet një bashkëbisedues i mprehtë e deri cinik me të gjithë, dhe duke qënë sidomos cilësor në këtë bashkëbisedim, artisti bëhet i pakëndshëm duke rrëzuar një sërë pengesash që neve na pëlqen t’i kemi, sikur thjeshtë për të shmangur një rutinë hapash të përditshme. Të thjeshtuarit e jetës, siç dhe është ajo, bën që të shëmben një dyzinë a më shumë madhështish false që mëkojnë egon e çdo njeriu, por që sidoqoftë përbëjnë edhe shkakun kyç që artisti të jetë diçka e largët e deri utopi për bashkëkohësit, sikundër edhe po aq i afërt sa utopia.
Artisti duke thënë gjithçka në mënyrë të natyrshme, thjeshtësisht, bojkoton manipulimet duke i bërë të pavlera kështu sa e sa struktura dhe grupime që jo vetëm mbijetojnë me këto manipulime, por janë në një farë mënyre superstruktura e sistemeve shoqërore laike. Meqënëse jep më tepër se ç’i kërkohet, artisti vetvetiu bëhet një lloj Prometeu të cilin me të drejtë e kanë mbërthyer në shkëmbin e tij dhe që gjithsesi përkujdesja për të është dhuna, mundimi dhe tentativa për ta thyer. Kur shkëmbi që e mban mbërthyer bie mbi të, Eskilët e gostisin me heroizëm, për të qënë edhe vetë të përzënë në kohën e tyre, e për t’u thënë kohë më vonë me gojën e urtësisë njerëzore “megjithatë rrotullohet”.

Cili është thelbi i shqetësimit të artistit dhe ku e kërkon zgjidhjen për të?

Me qënë se artisti ka ditur të thjeshtojë natyrshëm tepritë që rrethojnë jetën duke bërë të pavlerë edhe të ashtuquajturat arritje, vetvetiu përpara tij paraqitet e xhveshur plaga njerëzore, e qartë e paniveluar, që flak tej çdo mbulesë të sipërfaqshme për të spikatur në thelb vetveten si plagë për t'i caktuar të gjitha simptomat dhe pasojat që ajo bart. Fill pas këtij, le ta quajmë diagnostikimi, tek artisti nis gërryerja, e cila vibron në çdo qelizë të tijën, mbërthen në alarm të gjithë qënien, të gjithë universin e tij, gjë që bën ta shikojë botën vetëm në funksion të kësaj plage, në kërkim të një shërimi të mundshëm, qoftë ky edhe më utopiku për rrethanat e kohës ai është i bindur për sendërtimin qoftë deri edhe drejt papërcaktimit. Sapo artistit i krijohet brenda vetes rrethana (kuptohet ideale) e shërimit të kësaj plage, që nga ai çast ai fillon bashkëjetësën me heronjtë e tij, pa përfillur se cilat janë marëdhëniet aktuale shoqërore që rregullojnë jetesën.
Mbi artistin rëndon pandërprerë një ndjenjë faji për gjithçka që iu çfaq deri në momentin që hodhi në art, dhe nëpërmjet artit e denoncoi atë. Pas kësaj nuk është më punë e tij. Zgjidhjet që ai jep nëpërmjet heronjve të tij apo krejt veprës janë universale dhe i kapërcejnë kufinjtë kohorë dhe hapësinorë në të cilat endet artisti-njeri, ndryshe vepra e tij do të ishte një robinë, një kornizë e ngushtë e përkohshme duke e humbur privilegjin e të qenit art.
Artisti shërbehet me një botë të tijën, e cila pikërisht për shkak të universialitetit, të tjerëve u ngjan ideale, kur në fakt ajo vetëm sa ka materializuar atë pjesë të njeriut që në rrethana të veçanta kuptojmë se është më e rëndësishmja pjesë. Po të thuhet se në çdo shtatë vjet njeriu i ndërron të gjitha qelizat, të cilat vdesin dhe rigjenerohen, një proces i natyrshëm ky, pak njerëz do t’i kushtonin rëndësi. Por po t’i thuhet secilit nga ne se gjatë jetës ti ndërron normalisht dhjetë qënie fizike të tuat, për pa ndryshuar asgjë në thelb, kjo me siguri do ta detyronte këdo për të qënë diku në një konsensus me artistin "Ç'është mbi tokë, është tokë", i cili beson në atë që mbetet e pandryshuar (bota e padukshme) dhe që ai përpiqet ta artikulojë.
Sa është i rëndësishëm shqetësimi i artistit dhe cilat zgjidhje e pasojnë. Shqetësimi i artistit pa dashjen e tij është parathënia e asaj që pason, e cila shpjegohet butë, por ama bart ndryshimin që vjen. Pa këtë shqetësim ndryshimi nuk do të kishte as emër e as kuptim. A është vallë rastësi Shekspiri, Bekoni dhe revolucioni anglez? Po Volteri, Rusoi, Didero dhe revolucioni frëng?
Gjithmonë për shqetësimin e artistit presin disa zgjidhje madhore, por që gjithmonë do t’i hasim diku në të ardhmen. Me pak fjalë artisti në lidhje me shqetësimin e tij më pak se kushdo tjetër i takon vetvetes, pasi që zgjidhja për këtë shqetësim në thelb, nuk i takon të tashmes e asfare së kaluarës dhe aq më tepër thellohet hendeku, kur për bashkëkohësit ky shqetësim dhe këto zgjidhje janë as më shumë e as më pak por një utopi.

A ka një pikë takimi midis kuptimit të artistit dhe kuptimit të atyre që e rrethojnë, dhe kush e bën përpjekjen e parë për këtë takim?

Për vet faktin që sa më sipër i kemi pranuar dykuptimet ekzistuese, të cilat në thelb janë jo vetëm të ndryshëm, por në pamje të parë nuk premtojnë asnjë lloj piktakimi që këto kuptime të jenë mirkuptim. Fara e një fruti nuk ngjan në asnjë kuptim me frutin, përveçse njera bart premtimin për të ardhmen, ndërsa tjetra paralajmëron fundin e një cikli, qoftë ky i begatë ose jo. Asaj që bart një farëz e vogël, rëndom nuk i kushtohet vëmendje edhe se në të fle ideja, ndërkohë që fruti është pasojë e kësaj ideje. Ajo që frutin e bën të kërkuar është babëzia jonë e ajo që farën e bën të kërkuar është përkujdesja jonë për premtimin që ajo bart. Fara ruan rilindjen e një tërësie të ngjashme me fillesën pararendëse, ndërsa fruti ruan provën e ndarjes së kufirit edhe për ne ose kalbëzimin e vet. Njëri kuptim thëreret masën (fruti), tjetri individin (fara). Njëri kuptim (fruti) i nënshtrohet përdorimit masiv pa konditën e kriterit vetiak duke plotësuar pjesërisht edhe konditat e kërkuara prej tij, tjetri kuptim (fara) është ekstremisht egoist dhe kërkon rigorozitet në kriteret e veta, përndryshe asgjë nga premtimi, ai s'mund të jetë i pjesshëm.
Pikërisht edhe artisti është një egoist i pashoq, veçse jo në formën klasike të egoizmit, por në një mënyrë gati ta pashpjegueshme. Egoizmi i tij kërkon me çdo kusht t’i dhurojë të tjerëve pjesën më të mirë, shpesh edhe në shkëmbim të vetësakrifikimit. Ky lloj egoizmi i veçantë është normalisht i pakuptueshëm për bashkëkohësit e artistit.
Loja e interesave midis artistit dhe atyre që e rrethojnë ka dy pamje diametralisht të kundërta. Nga njëra anë ka pamjen e një altruizmi të pakuptimtë dhe të panevojshëm (ky është gjykimi i masës për atë që bën artisti), ndërsa në anën tjetër (gjykimi i artistit) ka pamjen e një banaliteti dhe prostitucioni që ka mbërthyer shoqërinë, ku njeriu është ai që sulmohet në çdo cilësi të tijën. Për njërën palë (masën) objekti është mishërimi i subjektit, ndërsa në anën tjetër (artisti) subjekti bëhet objekt dhe është themeli i përsosjes së njeriut. Kahjet e dëshirave pra janë krejt të kundërta, ndërsa dëshirat, rrugët për realizimin e tyre, pafundësisht në largim, pasi që rëndom njerëzit tentojnë rehatinë me piksynim ngopjen ose tejngopjen, ndërsa artisti tenton harmoninë, duke hulumtuar vetveten dhe botën që e rrethon.
Bashkëjetesa e artistit me heronjtë e tij, me ngjyrat e tij, me tingujt e tij është një bashkëjetesë reale e pjekur plotësisht në pandërgjegjen e tij që shfaqet si e ndërgjegjshme në vepër. Është kjo vepër e fshehur diku bibliotekave, galerive apo partiturave e heshtur dhe e duruar, që pret çastin e volitshëm për të bërë lidhjen ndërmjet artistit dhe masave, të cilave në shumicën e rasteve do t’u duhet një udhëtim i gjatë dhe më tepër se i gjatë deri tek ajo.
Pra në rastin më të mirë artisti është i pranuar në kohën e tij, me kushtin e një hipokrizie nga ana e tij, që moskuptimin e bashkëkohësve ta pranojë si cilësi të tyren dhe jothelbësoren, të sipërfaqshmen që ata sendërtojnë nga vepra e tij ta pranojë si të mirëqënë (sikur vetëm në dukje). Artisti shpesh e pranon këtë konsensus sepse e di që vepra e tij është më kryeneçe se të gjithë ata që synojnë të jenë përfundimtarë (kupto të pagabueshëm në gjykimin e saj). Ndërsa pranimi real, a thënë ndryshe pikëtakimi (e theksoj pikëtakimi), ndërmjet veprës së artistit dhe kuptimit të masave ndodh kur një sistem shoqëror natyrshëm ka kryer ciklin e tij dhe vetvetiu është në prag të dekompozimit, e masat ndihen të mashtruara e të etura për njerëzoren. Përshpejtimin e sensibilizimit të masave e bën ajo inteligjencë e re me interesa në rritje, e cila në lojën politike të pokerit veprën e artistit e mban si “As ” të fshehur në mëngë për ta përdorur sa herë i nevojitet ajo.
Cila është marëdhënia e rrjedhës së mësipërme? Vepra artistike duke tentuar thelbin e jetës (që është i fshehur përtej kufirit të mundësive njerëzore) i flet secilit dhe në çaste dëshpërimi dhe zhgënjimi masat hedhin tej mendjemadhësinë e tyre për dijen apo më mirë për padijen që i karakterizon dhe bëjnë pranimin e veprës, e cila duke u vendosur aty ku i takon, kërkon dhe gjen te secili vetveten e gjithsesi lë diçka apo shumëçka edhe për brezat që pasojnë. Me ose pa dashjen e artistit vepra është një rrugë kalimi nga e sipërfaqshmja e masave për te fjala hyjnore dhe librat e shenjtë, ku thelbi i jetës është i qashtër, i kulluar dhe pa interesin e këmbimit ashtu siç është i pakompromentueshëm në çdo rrethanë.
Me fjalë të tjera, pikëtakimi midis kuptimit të artistit dhe kuptimit të masave është vetëm një orientim për nga hyjnorja, për dhe nga është i drejtuar vetë njerëzimi, ndërsa përpjekjen për këtë pikëtakim e bëjnë masat që ndodhen në nevoja për të. Kjo është arsyeja që artisti është i përzënë në kohën e tij, pasi sistemet shoqërore në botë përgjithësisht janë laike, ku individi është votë, elektorat, hallkë funksionale, kundërshtar, por asnjëherë ajo që kërkojnë Librat e Shenjtë dhe artisti: "INDIVIDIN NJERI " me botën dhe personalitetin e tij.

Nëse ka një hapësirë boshe ndërmjet artistit dhe kohërave, cila është kahja e tij?

Vetë fjala “kohë” duke shënuar një nocion të papërcaktuar nga mundësitë njerëzore nuk e pranon shumësin e saj. Dhe duke qënë se ndryshimet i bëmë ne të rëndësishme, e meqë këto ndryshime i pranuam gabimisht me fillesë në ngjarjet e ashtuquajtura të mëdha, për pasojë u bënë edhe ndarje jo të natyrshme të kohës. Njerëzimi (të paktën deri më tani) nuk ka kurajon të pranojë rrjedhën e natyrshme të gjithçkaje sipas një rreguli të paracaktuar hyjnor, përkundrazi aktivisht dhe në mënyrë këmbëngulëse rrëmon në kujtesë, çvarros heronj e shkruan histori. Kur këta heronj vetëm sa kanë ndjekur dëshirat dhe ambiciet e veta, shpesh të përgjakura, dhe as që i ka vajtur nëpër mend të shkruajnë historinë. Thjesht për këtë shkak, njeriu është edhe më i kufizuar në hapësirë, në kohë e në shqisa, pasi një pjesë të kufizimit na e imponojnë tabutë e kujtesës tonë historike e përpunuar dhe e shtrembëruar kjo për interesa të caktuara. Sikur t’i shtonim këtyre edhe mendjen egoiste me të cilën shërbehemi ku shpallim gjykime që sado të holla qofshin dhe sado që hollohen prapëseprapë do të mbeten të pjesëshme, të përafërta dhe të pazonjat për të na ndriçuar atë pjesë që na bën të pafuqishëm dhe ku ndjehemi të pambrojtur. Atëherë vetvetiu kuptojmë se jemi krijesa që shqisat na janë dhënë për të qartësuar përmasën e dhuratës që disponojmë dhe për të shpallur besimin tonë ndaj krijuesit, në mos po, referimi në shqisa dhe avancimi në to na çon pashmangshmërisht te kafsha dhe ca më keq se kafsha nga pikpamja morale. Në Librat e Shenjtë, dija është e vërtetë kur ka ndaluar në zemër. Juda, fjala vjen, ishte më i shkolluari i apostujve dhe zotëronte tri gjuhë të huaja, por me mendje, jo me zemër.
Kësisoj shqisat na shërbejnë vetëm për të na thënë pikërisht kufinjtë tanë fizikë të cilët duhet t'i njohim dhe tu afrohemi me dijen e lartëpërmendur për të kuptuar dhe shtrirë më tej lirinë tonë, përndryshe jemi të zënë në çarkun e këtyre kufinjve. Tamam për këtë kemi një të kaluar krejtësisht enigmatike (sipas shqisave), një të sotme tërësisht të pasigurtë (sërish sipas shqisave) dhe një të ardhme përplot me befasi me shembuj tragjikë revolucionesh dhe ideologjish. Ç’qenka pra e rëndësishme te njeriu? A mos vallë harresa? Po qe se shumësi i kohës, pra “kohëra” është i drejtë na duhet të pranojmë ndërprerjet e njerëzimit që sidoqoftë nuk qenë të tilla.
Kufiri i botës së përtejme në mitologji ishte lumi i harresës "Akeronti" për në HAD, ndërsa HADI tokësor është patjetër koha, e cila në rrjedhën e saj na fsheh, na bën të harrojmë mijëra arsye të neglizhencave tona, apo vetëm njërën prej tyre, atë më kryesoren, të qenit vetja, që do të ishte ndoshta edhe shpjegimi i “pse-ve” që na rrethojnë. A është mundësia që njeriu ta kalojë këtë prerje që përbën pamundësinë e vet, pamundësinë e të gjithë neve në fund të fundit? Entuziastët gjithsesi zënë atë pjesë që paçka se duket më e afërta me të vërtetën, është e paplotë dhe herë pas here ka pësuar rrëzime të pariparueshme edhe në të përherëshmen, në dukje të pandryshueshme (Ajshtajni rrëzon Njutonin).
Nuk ka kthim, nuk ka përsëritje, nuk ka identike, ose ndryshe nuk ka korrigjim, nuk ka eksperiencë e për pasojë nuk ka përsosmëri. Nëse këto janë kështu dhe qëndrojnë mirë, atëherë nuk na është e nevojshme asnjë ngutje e stisur dhe në thelb duhet të jetë e paefektshme, pasi sipas të gjitha gjasave thelbin nuk e dimë, dhe ajo që dimë “mirësia”, është fare e vogël shpesh e përgjumur me babëzinë e egoizmit tonë roje sypafjetur mbi kokë.
Ndërsa me artistin ndodh ajo, që me e afërt për t’u spjeguar i themi rëndom “shtegtimi”, por që padyshim është shumë më tepër seç mund të thotë zakonisht kjo fjalë. Për artistin jo “kohërat” por “koha” është një rrjedhë e pandalshme, e pandërprerë, dhe aty ku ajo i fshihet, për të fillon shqetësimi, hamendja, përjetimi, e bukura, idealja, e frikshmja, paralajmërimi, premtimi, harresa e pamerituar, e vërteta që duket e humbëm, fillimi dhe qëllimi i këtij fillimi etj.
Të gjitha këto, e që nuk janë pak, të rrahura ndershmërisht në biseda me veten e me të tjerët, të hedhura në letër, krijojnë tek artisti një imazh të plotë për kohën të bazuar në ndjeshmërinë e tij, nga ku ai është fare lehtë i orientuar për të thënë atë pjesë që të tjerëve u ndërpritet. Veçimi që e vërteta i bën artistit qoftë edhe në imagjinatën e tij bën që të krijohet një hapësirë boshe ndërmjet atij dhe atyre që shikojnë vetëm një pjesë të kësaj së vërtete, ndoshta më të parëndësishmen.
Mosbesimi i kësaj mase ndaj asaj që shikon artisti e çon këtë të fundit domosdoshmërisht te vepra me të cilën kërkon të përgjigjet. Vini re! Nëse artisti denoncon të drejtën e cënuar të masës së popullit, masa i përgjigjet me mosbesim konstatimeve që ai paraqet, kjo pasi që e drejta e shkelur i takon pjesës së fshehur të kohës, më sajtë anës subjektive të njeriut ndërsa masa është tejet konkrete dhe konservatore, si rrjedhim jo entuziaste për pranimin e ideve. Një varg i Iliadës thotë: “Lufta do të zhvillohet në ajër (qiell)”. Kurrkush nuk e pa këtë përveç Homerit dhe askush nuk duhet ta ketë besuar. Mosbesimi i tyre u bë shkak (ndoshta) që të shkruhet Iliada. Mirëpo me që edhe veprat në pjesën më të mirë i mëshojnë subjektit (shkak për të cilin edhe u bënë), masat duke qenë të gjymtuara në individuslitetet nuk arrijnë t’i tresin e për pasojë i kontaktojnë deri aty ku për ta është e qartë duke pranuar vetëm atë pjesë që i përgjigjet emergjencës së tyre. Artisti duke dashur të thotë diçka sa më të plotë dhe sa më të qartë, pa dëshirën e tij veprën e zhvendos në kohë për t’u zbuluar në breza pak nga pak, por kurrsesi e tëra. “ Fyellin hyjnor ” që përmend Platoni, e dëgjon pas dymijë vjetësh Moxarti dhe duke qenë se shkruan vetëm një pjesë të tij e quan “Fyelli magjik ”, i cili dhe për kush e di se deri kur do t’i japë kënaqësi njerëzimit pa dhënë asnjë shpjegim për veten. Kahja e lëvizjes së artistit në vepër është pikërisht ajo pjesë e rrjedhës së kohës që për të tjerët është ose fare pak e ndriçuar ose e errët. Dhe vërtet, sa më shumë t’i afrohemi një vepre artistike, aq më shumë shohim pafundësinë e të fshehtave që ajo ruan.

A është artisti kundërpeshë e kohës apo dëshmi e harmonisë së mundshme të saj?

Artisti i vetmashtruar duke dashur të korrigjojë të kaluarën, e cila nuk është e mundur të ndryshohet, pa dashur as vetë, s'e di se si, humb lidhjet me të tashmen dhe pa e kuptuar me veprën e tij vendoset diku në të ardhmen. Në shpellat më të vjetra ku gjenden shenjat që njeriu ka jetuar pothuaj pa përjashtim gjenden edhe vizatime kafshësh, objekti i gjuetisë së atyre njerëzve. Ka shumë mundësi që ato vizatime të jenë gabimi i një dite të pasuksesshme në gjueti. Pse tamam kështu? Supersticioni i mbarësisë në gjueti me vizatimin e një kafshe para nisjes, patjetër i referohet një mungese, një humbjeje dikur, duket për të korrigjuar një gabim të kaluar dhe sidomos shpreh dëshirën e zjarrtë drejt qëllimit.
Këtu vlen të ndalojmë. "Dëshirën drejt qëllimit" dhe aspak qëllimin. Kjo pasi në vizatime shihen kafshë të gjalla dhe në lëvizje, në ndjekje, apo më e avancuara është momenti i goditjes së gjuetarit, dhe në asnjërën nga këto vizatime të lashta nuk gjejmë të pasqyruar ceremoninë e ngrënies. Pra arti që na mbeti dhe na sjell mesazhe prej këtyre njerëzve të lashtë nuk është aspak qëllimi, por dëshira e tyre drejt qëllimit. Edhe pas ngritjesh e shembjesh të sa e sa civilizimeve, motoja e artit ka mbetur e pandryshuar deri në ditët tona, pra ajo, po ajo, "dëshira drejt qëllimit".
Mirëpo artisti e paguan tmerrësisht shtrenjtë artin e tij dhe këtë sepse jo gjithmonë sjell fat në gjueti, qoftë kjo në shpellat e vjetra apo në hollet e hoteleve me pesë yje. Më qartë e shpjeguar, artisti duke dashur të korrigjojë një të kaluar me veprën e tij, bën spikatjen dhe remontin e të gjitha gabimeve, dhe duke tentuar idealen pa dashur cënon hallkat shoqërore që janë jo më dëshira drejt qëllimit (thelbi njerëzor ndoshta) por qëllimi i vrarë dhe i zënë me ceremoninë e ngrënies.
Nëse për artistin akti gjer te qëllimi përbën dhe meriton therori, për gjuetarët dhe prijësit ky akt fillon pas sjelljes së kafshës në shpellë, kur flaket tej çdo lloj supersticioni, e në daçi, edhe zgjuarsie. Ndërsa artistit i duhet sërish të hetojë gabime dhe t’i shpallë, ndërkohë që prijësit janë të ngopur dhe nuk mund t’i shikojnë ato. Mirëpo e vërteta nuk di të zgjedhë, ndërsa artisti e shikon dhe këmbëngul për të. Dhe jo vetëm kaq, por e vërteta është moto e tij, por duke qenë e vetme meriton të martirizohet për hir të larmisë që bart gënjeshtra.
Mirëpo gjahu i ditës që vjen do veprën e tij, frymëzim për gjahtarët, pa marrë parasysh në është dhjamur apo jo veshi i prijësit. Pra u duhet gjahtarëve shqetësimi i artistit dhe në mos e kuptofshin as ata atëherë vepra i mbetet disa të tjerëve që nevoja do t’i lypë të vërtetën e thjeshtë të cilën e bart kjo vepër.
Nuk besoj se ndonjë artist do të mbetet i fyer që mora një shembull aq të largët, po aq njerëzor, pasi po ashtu në artin e tyre gjejmë thelbin e shqetësimit njerëzor të pandryshuar. Spontaneiteti i artistit me dëshirën e tij drejt qëllimit pa toleruar asnjë grimcë të vërtetën, janë në çdo kohë kundërpesha e vulgut njerëzor. Qoftë artisti edhe i vetëm, ai e ruan ballancën kundrejt të gjithëve. Pa këtë ballancim nuk do të kishte harmoni, me prishjen e të cilit ndodh dekompozimi. Në botë njihen sa e sa kultura, gjuhë dhe popuj të asimiluar, pikërisht nga prishja e kësaj ballance.
Në Romën e lashtë shteti mbron, popujt nën sundimin e saj, kufijtë dhe ARTET. Harrimi i një vepre arti nuk do të thotë vetëm harrim për kulturën, por harrim, madje mohimi i një frymëzimi. Pra një frymëzim më pak për një ditë a më shumë gjahu, një jombarësi në të dhe një mbrëmje më shumë e uritur.
Të mos harrojmë, Aleksandri i Maqedonisë kur pushtoi Tebën, urdhëroi të rrafshohej i gjithë qyteti, duke përjashtuar vetëm njërën nga shtëpitë, atë të Pindarit, dhe të gjithë qytetarët i shiti për skllevër, përveç pasardhësve të familjes së Pindarit.

A ka një përshkrim të mundshëm për artistin dhe cili do të ishte ai?

Do përpiqem të jem i shkurtër pasi në këto rradhë nuk ka asgjë të re, po deshët edhe nga mënyra e të vështruarit. Të përshkruash një artist duhet domosdo t’u referohesh të gjithë artistëve, që për mungesë vendi e sidomos për pamundësinë e njohjes do të marrim në analizë vetëm disa, duke shmangur edhe bezdinë tuaj.
HOMERI - i verbër, buzë anonimatit, i fyer gjer në ditët tona, pikërisht me diskutimet rreth ekzistencës (?!)
ESKLILI - luftëtar i Termopileve, i përzënë nga Greqia në moshë të thyer, vdes i fyer prej popullit të vet në Siçili (?!)
SHEKSPIRI - një odise e tërë me teatrot e rugës, pastaj duket se do t’i paguhet haraçi me trupën mbretërore, por vdes i ri për t’u harruar për më shumë se 100 vjet (?!)
SERVANTESI - luftëtar i zënë rob, një dorë e prerë në luftë, dhe vdekja në skamje (?!)
BAJRONI - lord anarkist që braktisi vendin e titujt e tij dhe brodhi nëpër botë pas heroit të cilin ai vetë e solli në “jetë” (?!)
STENDALI - njeriu që gënjeu sa mundi për veten, i survejuar nga Burbonët si Bonapartist, sajoi mbi 2000 emra, duke lënë një roman të padeshifrueshëm (gjë që u bë vite më vonë) (?!)
BALZAKU - 20 - 30 kafe në ditë, mbi 80 romane komercialë pa vlerë, borxhe , fitime madhështore, investime idiote, humbje kolosale. I sëmurë buzë vdekjes martohet. Vdes në borxhe me një testament të frikshëm (?!)
PUSHKINI - shkëlqim dhe shuarje, një vdekje aventureske në pikun e jetës, në dukje e rastësishme (?!)
ÇEHOVI - një lodër çapkëne e letrave dhe një vdekje e parakohshme nga TBC (?!)
GOGOLI - shkel vetveten në një vepër dhe vetëvritet në çmendinë (?!)
TOLSTOI - braktis Moskën për Jasnaja Poljanën, pastaj këtë të fundit në moshë të thyer, shkaku - gruaja (?!)
DOSTOJEVSKI - internim, fyerje dhe sëmundje(?!)
ESENINI - vetvrasje (?!)
MAJAKOVSKI - vetvrasje (?!)
HEMINGUEJ - vetvrasje (?!)
CVAJG - vetvrasje (?!)
KAVABATA - vetvrasje... (?!)

Platoni në veprën e tij “Shteti” i përzë poetët, ndërsa fëmijëve, që sipas tij nuk duhet të kenë familje dhe as t’i njohin prindërit e tyre, rekomandon t’u këndohen këngë për luftërat dhe punët e shtetit të tij. Si për t’iu kundërvënë Platonit dhe shtetit të tij, Shileri do të shkruante:

Kush dhunën pranon si qyqar,
njeriun te vetja po aq e ka vrarë.

Me përshkrimin telegrafik të disa figurave të artit botëror, u përpoqa të them diçka për artistin dhe botën e tij. Sa i takon shtetit të sotëm, e për të cilin trembem se po rreket ta imitojë “shtetin” e Platonit, më tingëllojnë mëse të vërteta vargjet e Hajnes:

O mbret, pse ta dua të mirën,
prano një këshillë prej meje:
Nderoje Poetin e vdekur,
por Atë të gjallin kurseje.

Që nga koha e Hajnes rrethi është bërë më vicioz, më i ashpër dhe rezultati që trashgojmë është dhimbshëm rrënqethës; Makina shtetërore operon e pashqetësuar dhe e sigurtë në një shoqëri të kontrolluar pa individë dhe individualitet, nga njera anë, ndërsa në anën tjetër kujdeset me çdo kusht që individi të mbetet pa shoqëri dhe individualitet, krejtësisht i izoluar

[forum126]

Për të mos thënë gënjeshtra

" Nëse një e keqe të ka goditur
Kjo do të thotë se nuk mund t'i shpëtosh
Nëse një e keqe nuk të ka goditur
Kjo do të thotë se nuk ka mundur të godasë "
Hadith


Bota është e çuditshme dhe normale. E çuditshme sa të mos guxojmë ta quajmë normale, kuptohet për aq sa na bie ta mbajmë mbi shpatullat tona, dhe krejt normale për kurrizin e të tjerëve. Shkurt, as më shumë, e as më pak ngjan me historinë e plakës që kishte dy dhëndurë, njërin bostanxhi e tjetrin tullaxhi.
Niset dhe shkon plaka të shohë vajzën e parë. Atje dhëndëri, bostanxhiu, i thotë: "Nëse nesër nuk bie shi, do të vras veten." Dhe kishte të drejtë. E gjithë ara e mbjellë me bostan, e gjithë puna i prishej e shkonte dëm vetëm për një ditë shi. Vjehrra e trembur sa s'ka (dhe ajo kishte të drejtë, për pak gjë i mbetej vajza e ve me një tufë çiliminj) ngrihet pikë e vrer dhe shkon tek vajza e dytë. Ende pa e ngrohur vendin mirë, dhëndërri tjetër, tullaxhiu, i thotë plakës: " Nëse nesër bie shi, unë do të vras veten." Edhe tullaxhiu kishte të drejtë, pasi tullat e prera me mund dhe të thara për mrekulli në diell, që ishin gati vetëm për t'i pjekur, i shkonin dëm.
Hall këtej e hall andej. Plaka në jerm e hata nuk dinte si të lutej.
Mirëpo ç'ndodh në fakt? Ndodhi ajo më e paparashikuara, që ta themi ashtu siç është, shkriu gjakrat e ngrira. Të nesërmen bie shi dhe tullaxhiu përfundimisht nuk e vret veten. Dhe mirë bën që s'e vret, pasi balta aty është, tullat bëhen prapë. Sidoqoftë, meqë nuk arriti të vrasë veten, u shtrëngua të vrasë pak mendjen për dëmin që e gjeti. Mendohet mirë e mirë, dhe me mendjen top ngrihet, merr gruan e fëmijët dhe vrapin e ndal tek baxhanaku i tij, bostanxhiu.
Atje, ç'të shikosh, syri plot dhe bostani det. Ndërsa baxhanaku, buza vesh më vesh, si të gjithë bostanxhijtë pas shiut. Shkurt si s'ka më mirë.
Fëmijët si fëmijët shpejt u përzienë dhe shpallën miqësinë ashtu siç u ka hije përgjithësisht çiliminjve. I gëzohen njëri-tjetrit dhe sidomos bostanit. Pas çdo lodre, vijnë, përlyhen mirë e mirë me bostan, pastaj me ngut ikin prapë për në lodra të tjera. Por kthehen sërish tërë djersë e gaz, dihet po tek bostani. Kjo punë o mik vëllai nga mëngjesi deri në darkë. Vetëm gjumi i vinte në binarë. Dhe ç'gjumë që bënin! Të thoshe ti, janë engjëj.
E sa për gratë... Dihet botërisht se gratë e baxhanakëve janë motra. Ndërkohë që dihet edhe ajo tjetra, se motrat kur bashkohen bëhen si fëmijët, në mos ca më keq. Pa u mërzitur, si të gjitha gratë, filluan të tjerrin hollë e gjatë, shtëllunga të mëdha bisedash të bëra më parë ose jo, biseda të cilave zor se u dihej fillimi, e aq më mirë, fund dihet se nuk kanë. Duhet të shtojmë në këtë rast se këto biseda herë pas here ëmbëlsoheshin edhe më akoma me bostan të freskët e të ëmbël mjaltë.
Tre-katër herë në ditë motrat përmbysnin filxhanët e kafesë, dhe në llumin e tyre lexonin të fshehta të hatashme, që s'ishin tjetër veç përmbledhja e shkurtuar e bisedave të mëparshme. Fill pas kësaj pritej prap një kokërr bostan taze dhe si gjithmonë shoqërohej me: "Ky doli më i ëmbël se tjetri" ose "Ai tjetri qe më i ëmbël". Shkurt, të kënaqej shpirti për rregullin që ndiqnin, një radhë e përsosur që s'linte vend për mërzinë. Më parë, një bisedë e ëmbël nga fillimi në fund, pastaj paf, një bostan edhe më i ëmbël akoma, dhe pas tij një kafe për të mbledhur mendjen, aq sa duhej për të filluar bisedën që vijonte. Tërë ditën kjo punë, e kështu me rradhë. Të mos shkojmë më tej, të dyja motrat ndiheshin si në parajsë.
E sa për tullaxhiun... është e tepërt të themi se ç'bëjnë tullaxhinjtë në kohë të keqe. Që në pikë të mëngjesit i dorëzohej një shishe e madhe e mbushur plot (për mezet nuk ishte edhe aq qibar, me ç'të ndodhej) dhe pak nga pak, në darkë e dorëzonte të boshatisur. Mund të mendojmë ç'të duam, por njëra është e sigurtë, ajo që tullaxhinjtë përgjithësisht janë me vullnet të hekurt. Kthe nga një gllënjkë, pak meze, dhe lëvdo fatin e mirë që u martua me një grua që deshi Zoti dhe ka një motër e cila e bëri me baxhanak që siç shihet është dhe shpirt njeriu.
Ndërsa baxhanaku, bostanxhiu, të cilit i qe ndezur zjarri në ballë, mallkonte vjehrrin dhe vjehrrën dhe të gjithë soj e sorollopin e gruas, si dhe orën që vendosi për gabimin e pafalshëm që vajti e u martua me një grua që ka edhe motër. Mallkimet i bluante përbrenda pa i dhënë kujt të kuptojë, pasi për vetë sërën fisnike të bostanxhinjve, kjo nuk ishte e hijshme.

Vajti java kështu mik vëllai dhe më në fund, doli dielli e koha u çel. Tullaxhiu me gruan dhe fëmijët si u gatitën për rrugë, zbrazën një thes a më shumë shëndete, siç e do zakoni, dhe u nisën për në shtëpi. Udhën e mbarë e paçin dhe bukur fort që u mbyll kështu, se ashtu si nisi mund të kishte ndodhur gjëma. S'ka më mirë se kur gjërat mbarojnë mirë. Gjynah që s'ndodh gjithmonë kështu. Mirëpo të ngutesh asnjëherë nuk është mirë, thonë të vjetrit. Durim pra, pasi kjo histori nuk mbaron me kaq. Vazhdon që çke me të, pavarësisht se me mendje të gjithë do të donin të mbaronte tamam këtu. Megjithë dëshirën e mirë ne s'e mbarojmë dot këtu, pasi e vërteta është e vërtetë vëlla, dhe as burrat me një barrë mend e një grusht mustaqe nuk e fshehin dot, e jo më unë e ti që mezi na mban kurrizi hallet që kemi, e as një pupël më shumë.

Me të vajtur tullaxhiu në shtëpi, koha si ma do, të piqte dielli kurrizin. I përvishet punës sa për dy e ca më shumë, se hakun të mos ja hamë, ishte punëtor i bekuari. Tullat e tij tregoheshin me gisht në atë anë. Të gjithë tullaxhinjtë e tjerë përsa të kapte syri tej e tëhu, ishin aguridhe përpara tullaxhiut tonë. Që të mos e zgjasim, tullaxhiu si fillim hap një brazdë të thellë dhe ujin e përroit e sjell tek dheu ku do bëhej balta. Larg nuk qe, por s'mund të thuash as se qe afër. Mua dhe ty do na binin shpatullat e do na dilte kurrizi, punë e jo shaka. Pastaj merr dheun, ngjesh e përzje, ngjesh e përzje, gjer lidhet dhe bëhet baltë. Asgjë nuk bëhet ashtu tak-fak, me një të pulitur të syrit siç kujtojmë ne. Balta e lidhur dhe e punuar hidhet shpejt në kallëpe dhe lihet të thahet në diell. E gjithë kjo, jo një ditë e dy, po një javë të tërë nga mëngjesi në darkë. Bam te uji, bam te balta, bam kallëpet, punë tullaxhinjsh.
E ndërsa tullat thahen në diell, tullaxhiu mushkën për kapistre dhe në pyll për dru. Një fjalë goje për mua dhe ty, por hajde ta provosh. Nja dhjetë mushka të mira pa hile, të ngarkuara dëng me dru, pasi dihet mik vëllai, s'i kishte për t'i shitur, por për vete. Pastaj rreshton tullat e thara mirë e bukur, i lyen mirë e mirë me baltë që zjarri të mos i firoset, ngadalë e me rradhë të gjitha, zanati i tij s'ke ç'i thua. Më në fund rregullon drutë dhe u vë zjarrin. Drutë që preu, i zgjodhi në pik të pyllit, jo dokudo, por mbretin e drurit, dhe u bë një zjarr hata e batërdi, mund të piqje njëqint desh në të. Vu dru tullaxhiu,vu zjarri i përpinte, dhe "ohoho" mbaroi edhe kjo punë. U skuqën tullat mik vëllai, si faqet e virgjëreshave kur iu përmend burrin, madje edhe ca më shumë.
Atë natë e festoi sipas traditës, siç e kishte hak, me një shishe raki dhe gjelin më të madh të pjekur në prush. Ha e pi tullaxhiu në darkë, dhe loz e qesh me fëmijët, se s'i thonë shaka, punë e mbaruar. Gruaja, gëzonte dhe ajo, zahiretë i sillte varg në sofër dhe mirë i ndillte zemra. Këto ditë, burri sikur ishte hequr ca nga shëndeti dhe qe harruar pas punës. Darka dhe pasdarka shkoi ashtu si duhej, si s'ka më mirë për të gjithë.
Gruaja në mëngjes u ngrit pa zbardhur mirë akoma. Lan e fshin, shkund e pastron si të gjitha gratë, pas një darke të mirë. Herët u zgjuan edhe fëmijët. Me zhurmë e potere u ngritën. Fëmijë de, nuk bëjnë dot ndryshe. Duan t'ia dinë ata, se i ati dje, gjithë ditën është lodhur dhe mbrëmë e zuri gjumi vonë? Asfare. Jeshil nga mendja akoma. Gruaja u gatit nga një copë bukë në dorë dhe i përze në lodër. Aq donin dhe ata. Në ja pe shpinën, ja pe, në mos të kanë humbur. Çiliminj, por edhe ata kanë planet e tyre.
Fjeti tullaxhiu dhe nja dy orë të mira, si qengj fjeti, dhe i kishte hak, për punë e për shtëpi, për ditën e për natën s'kishte lënë asgjë mangët. Kur u çua, i hodhi nja dy grushta ujë fytyrës dhe u ul në oborr. Edhe mëngjesin e hëngri po aty, nën hijen e rrushit. Kishte mbaruar kafenë, po mendohej dhe s'po mendonte asgjë, kur ia behën fëmijët me tërsëllëmë: "Tezja, tezja".
Po vinte baxhanaku me gruan e fëmijët dhe mbi gomar nja dy thasë që ç'të thuash me bostan. Të vinte çudi si i kish mbajtur e mjera kafshë nëpër të gjithë atë rrugë edhe thasët plumb edhe shpirtin deri këtu. E ç' nuk mban i gjori gomar!
Si u shëndetën dhe sapo gratë mbaruan pëllcitjet në faqet e njëra tjetrës, dhe në faqet e bindura të fëmijëve që mendjen e kishin te bostani, u ulën të gjithë në oborr. Hë e hë, e meqë fëmijëve s'po ua varte kush, morën nga një bostan dhe më s'u panë. Edhe gratë, motra de, si të gjitha motrat, kanë sekretet e tyre, ndaj dhe ato sapo gjetën rastin u futën në shtëpi. Burrave u çuan një shishe raki, pak meze për t'u kripur sa të vinte dreka, dhe vetë filluan bisedën tamam aty ku e kishin lënë herën e fundit.
Motrat dhe në përgjithësi gratë nuk harrojnë kurrë. As thelën e mishit që u hëngri macja para njëzet vjetëve nuk e harrojnë. E shumta që harrojnë gratë është gjella në zjarr, çezma hapur dhe pasdarka e natës së kaluar. Sa për të tjerat e kanë mendjen në majë të gjuhës, e as të mendohen nuk iu duhet.
Baxhanakët jashtë tring e tring, dhe njëri për bostanin tjetri për tullat. Njëri për shiun e tjetri për diellin. Sapo mbaronin fillonin sërish nga e para. Se mos ka dhe aq i varfri njeri për të biseduar. Sill e përsill, të thoshe ti mbaruan fjalët, kur më në fund plasi. Bostanxhiu i thotë baxhanakut, tullaxhiut, se i duhen tulla për shtëpi.
Hajde ti mik vëllai, bashkë me mua në ta mban, të gjejmë një fjalë e ta themi. Të themi "po"!? Të dhimbset malli e gjëja, mos të duket kollaj. Të themi "jo" atëherë? Baxhanak o të kripsha mendjen, gratë motra, si mund të thuhet "jo". Po si të bëjmë, të hiqemi sikur s'e dëgjuam? Punë që s'bëhet. Nuk ka bostanxhi në botë që flet me zë të ulët. Le të jesh dhe afër zotrote, ai të ka në fund të arës. Po atëherë? Një "tring" me gotë dhe qaji tullat, sikur s'ishin.
Ashtu bëri dhe tullaxhiu, e as nuk e dha veten siç mund të mendojë dikush, se dihet që sëra e tullaxhinjve nuk bie aspak më poshtë nga ajo e bostanxhinjve, në mos ca më mirë. Mbahej tullaxhiu, mbahej, por xhani ia dinte.
Ndërsa fëmijët, eh fëmijët... Poshtë e lart me lodra u gëzoheshin bostanit dhe vërsnikëve të tyre. E ç'donin më tepër ata??
Motrat si të gjitha motrat, kur janë bashkë i dinë punët vaj. Kurrë nuk çmallen aq sa duhet, dhe kurrë nuk ndahen me biseda të mbaruara.
Baxhanaku, bostanxhiu, lëvdonte jo vetëm vjehrrën dhe vjehrrin që perëndia ua solli mbarë e bënë dy vajza, por dhe fatin e mirë të vetin që hyri dhëndërr në atë derë që nga motra e gruas u bë dhe me baxhanak, që s'kishe ç'thoshe, burrë për t'i hequr kapelen.
Kurse baxhanaku, tullaxhiu, mallkonte jo vetëm vjehrrin dhe vjehrrën që vajtën lindën dy vajza, por edhe shkesin e tersin e flamosur që ia zuri bishtin,dhe u bë dhëndër në një derë ku gruaja e tij kishte një motër, prej së cilës i ra për pjesë ky palo baxhanak.
Kjo është historia. As më shtrëngove ta shkruaj, as të shtrëngova të më ndjekësh, vetëm se e vërteta do thënë. Në se dikush tjetër këtë histori ta tregon më gjatë se kaq, ka shtuar në tym nga vetja, garant. E po ta treguan më shkurt se kaq, ose është humbameno ai që ta tha, e i firosin fjalët, ose të ka lënë sapunin për djathë dhe të fsheh diçka.
Nuk duhet të besosh lehtë mik vëllai, nuk duhet të besosh. Se ta themi mes nesh, bota është e çuditshme dhe normale. E se ndryshe nuk mund të jetë, e as ashtu si duam të jetë. Nuk i shpëtojmë dot. Edhe ti që mësove një histori më shumë, nuk i shpëton. Edhe ti o je bostanxhi, o tullaxhi. Dhe në qoftë kështu tani për tani je gjysëm i shpëtuar, pasi të paktën nuk je as vjehërr e as vjehrrë.
Nëse rastësisht mbajte krahun e bostanxhiut, bëre shumë mirë, jo vetëm pse bostanxhinjtë përgjithësisht janë burra të ndershëm, por se në fund të fundit edhe njerëzit e ndershëm duhet të kenë një shtëpi.
E nëse përkundrazi, mbajte krahun e tullaxhiut, edhe më mirë akoma, e ke bërë si burrat, pasi edhe unë ashtu mendoj, se ai duhet përkrahur, por të lutem shumë, bostan badiava nuk ka.

Çmimi i librit në kopertinën e pasme nuk është faji i autorit.

Ruhet autorsia