Diskutime mbi Çmimin Nobel në letërsi (që prej 2002)

[laguna blu]

Cmimi Nobel për vitin 2010 i shkoi shkrimtarit peruan Mario Vargas Llosa...

Disa nga veprat e tij më të rëndësishme janë:

Rreshteri Lituma në Ande
Rrëfimtari ambulant
Mes Sartrit e Camy-s
E vërteta e gënjeshtrave
Takimi në Londër
Israel-Palestinë. Paqe o luftë e shenjtë.
Bisedë në «Catedral»
Lufta e fundit të botës
Aventurat e vajzës së keqe
Shtëpia e blertë
Shënimet e don Rigobertos
Letërsia dhe politika
Parajsa është tjetërkundi
Kush e vrau Palomino Moleron?
Liria e egër. Ditar nga Iraku
Historia e Mayta-s
Qyteti dhe qentë

[Bel ami]

Ky shkrimtar e meritonte plotesisht cmimin.Kam lexuar romanin "Kush e vrau Palomino Moleron" dhe me ka pelqyer jashte mase.

[laguna blu]

Unë jam duke lexuar Historia e Mayta-s. Është më i angazhuar politikisht por Kadare më duket më komplet dhe më inventiv si shkrimtar. Po e them, vështruar, vetëm nga këndi letrar...

Do kishte qenë kulmi sikur ditën kur Parlamenti Evropian vendosi të bënte liberalizim vizash me Shqipërinë të zhdoganohej edhe Kadare me një çmim kaq prestigjioz...

[laguna blu]

Mos ia jepni Nobelin, ai është djathtist!
Majtistët suedezë janë të fyer për shkak se Mario Vargas Llosa e fitoi çmimin Nobel për letërsi, sepse ai nuk është ‘një prej nesh’.

Nga Johan Norberg
‘Jam pak e zemëruar’, ka thënë kritikja letrare suedeze Ulrika Milles gjatë transmetimit të njoftimit të çmimit Nobel për letërsi për vitin 2010 në televizionin suedez. U janë dashur vetëm disa sekonda elitës kulturore të vendit për të kuptuar se është bërë një gabim në procesin e votimit në Akademinë Suedeze: e shihni, Mario Vargas Llosa, fituesi, nuk është më socialist. ‘E kam humbur besimin në të kur ai u bë neo-liberal’, është ankuar Milles. Shumë të tjerë kanë përsëritur të njëjtat fjalë.

Njerëz që kurrë nuk e kanë ngritur zërin rreth çështjeve që kanë të bëjnë me prirjet politike të fituesve të tjerë të çmimit Nobel – si Wisława Szymborska, e cila ka shkruar lavdërime poetike për Leninin dhe Stalinin; Günter Grass, i cili e ka lavdëruar diktaturën e Kubës; Harold Pinter, i cili e ka mbështetur Slobodan Miloshevicin; Jose Saramago, i cili i ka larguar anti-Stalinistët nga gazeta revolucionare që e ka botuar – kanë menduar se Akademia Suedeze përfundimisht e ka kaluar vijën. Bindjet politike të Mario Vargas Llosa-s me sa duket do të duhej ta diskualifikonin atë nga ndonjë vlerësim me çmimin. Ai para së gjithash është liberal klasik në traditën e John Locke dhe Adam Smith.
Gazetarët dhe shkrimtarët e së majtës suedeze kanë shpjeguar se Vargas Llosa është bërë ‘tradhtar’ gjatë viteve të tetëdhjeta, kur doli kundër socializmit dhe madje kandidoi për president të Perusë me platformë liberale. Ata kanë sugjeruar se ndoshta ka qenë mënyra e tij e jetës e privilegjuar si shkrimtar i suksesshëm që ka minuar simpatinë dhe solidaritetin e tij me të varfrit dhe të shtypurit.

Në gazetën më të madhe të Suedisë, Aftonbladet, tre shkrimtarë kanë shfaqur mllefin ndaj tij që në ditën e parë të shpalljes së çmimit Nobel. Njëri prej tyre ka shkruar se çmimi ka qenë fitore për të djathtën suedeze; tjetri e ka akuzuar jo vetëm për të qenit ‘neo-liberal’ por gjithashtu edhe për ‘macho’ (çfarë Vargas Llosa nuk e ka ditur është ajo që kohëve të fundit është e pranueshme vetëm për shkrimtaret femra të shkruajnë për seks; kur burrat e bëjnë këtë, me sa duket, është shovinizëm dhe e pakëndshme).
Martin Ezpeleta nga Aftonbladet ka pohuar se çmimi ka qenë fitore për racistët, sepse Vargas Llosa njëherë kishte shkruar një ese duke e atakuar ideologjinë e multikulturalizmit. Fakti se në të njëjtën ese bëhej thirrje për një politikë më të hapur të imigrimit nuk i bënte përshtypje aspak Ezpeleta-s – derisa të tjerët e vërejtën mashtrimin e tij dhe ai shpejt e harroi akuzën për ‘racizëm’ nga artikulli i tij dhe pretendonte se nuk ka qenë kurrë aty.

I kishte mbetur gazetës majtiste Flamman t’u thotë simpatizantëve të saj të tërhiqen. Natyrisht, Vargas Llosa është liberal, por ai është edhe shkrimtar i mrekullueshëm dhe një ‘përzgjedhje e shkëlqyer’ për çmimin Nobel. Epo, ai është. Edhe nëse e urreni tregun e lirë dhe gjerat tjera që Vargas Llosa i mbështetë, është e vështirë ta mohoni se ai është një prej rrëfimtarëve më të mëdhenj të kohëve tona.

Vargas Llosa ka shkruar disa histori të thjeshta, madje edhe të budallavta, por romanet si “The Feast of the Goat” dhe “The War of the End of the World” janë një lloj i historive ambicioze që nuk janë thënë më, në një kohë kur shumë shkrimtarë nuk e kanë durimin të ndajnë asgjë tjetër përpos baret e tyre të preferuara dhe dashuritë e tyre tragjike. Në rastin më të mirë të tij, Vargas Llosa është përgjigjja letrare e botës ndaj shkencëtarëve të teorisë së fijeve: ai ka të bëjë me më shumë dimensione se ne të tjerët mund të përjetojmë me ndjenjat tona.

Sikurse Victor Hugo, ai e përshkruan një epokë të tërë apo një tragjedi të vendit në disa kapituj, por sikurse shkrimtarët më të mirë të trilerit, ai gjithashtu na mban në dyshim me subjekte dramatike. Dhe ai gjithashtu menaxhon me një numër të madh të personazheve, sikurse shkrimtarët e mëdhenj rusë – personazhe marrëdhëniet, bisedat dhe zhvillimet e brendshme të të cilëve krijojnë skenën e vërtetë për historinë.
Vargas Llosa kërcen para dhe prapa ndërmjet këtyre dimensioneve, e ndërron narracionin dhe kohën, për të treguar historinë e njëjtë nga këndvështrime të ndryshme, për ta bërë më të plotë dhe më komplekse. Teknikisht është komplekse, por lehtësisht e arritshme dhe e lexueshme, madje e vështirë për ta lëshuar nga dora. Ai mund t’i bëjë subjektet e parëndësishme të duken serioz dhe të rëndësishëm dhe mund të shkruajë për mjerimin dhe tragjedinë në një mënyrë ironike dhe me humor.

Por para se të entuziazmoheni dhe të përfundoni se Vargas Llosa e meriton çmimin: a mos harrova të ju tregoj se ai nuk është socialist? Epo, ai ka qenë. Ai ka qenë një komunist i bindur, i cili e ka mbështetur revolucionin e Kubës. Ai u largua jo për shkak se nuk ishte më në gjendje t’i ngushëllonte të varfrit dhe të shtypurit, por për shkak se ai ende ishte i tillë në kohën kur të tjerët filluan të identifikohen më shumë me revolucionarët sesa me njerëzit në emër të të cilëve ata e bënë revolucionin. Ai e pa se Castro i persekutonte homoseksualët dhe i burgoste disidentët. Derisa socialistët tjerë heshtën dhe menduan se ëndrra justifikon mjetet, Vargas Llosa filloi t’i shtronte vetes pyetje të vështira rreth asaj se pse idealet e tij kur u realizuan dukeshin më shumë si kampe të burgosurish sesa utopi socialiste.

Kjo është kur shkrimtari filloi të mendojë se centralizimi qeverisë ndaj pushtetit dhe pasurisë çoi në autoritarizëm dhe se barrierat tregtare, rregullat dhe mungesa e të drejtës së pronës mbronte të fuqishmit dhe ua bënte të pamundur të varfërve për të filluar ndonjë biznes dhe për të krijuar një jetë të mirë. Ai u bë liberal klasik, gjithmonë duke luftuar kundër të korruptuarve dhe autoritarëve, pa marrë parasysh se si e maskonin veten – qoftë si junta ushtarake, tregtarë djathtistë apo diktatorë majtistë – dhe ai filloi të luftojë për rregull dhe ligj dhe për të drejtat pronësore për të varfrit dhe të shtypurit.

Përpjekjet për të portretizuar Vargas Llosa-n si mbështetës të autoritarizmit, të djathtës konservative në Amerikën Latine janë thjesht të sikletshme. I vetmi fakt në artikullin e gazetës Aftonbladet ka qenë se ai e ka mbështetur Sebastian Pinera-n në zgjedhjet e fundit presidenciale në Kili – gjë që nuk ka kurrfarë domethënie në çfarëdo mënyre pasi që Pinera është politikan i moderuar demokrat, i cili e ka sulmuar traditën autoritare të së djathtës në Kili dhe ka votuar kundër Pinochet-it në një referendum në vitin 1988.

Përpjekja e Vargas Llosa-s për t’i mbajtur të gjithë udhëheqësit në standarde të njëjta është ajo që pohohet se ai e ka tradhtuar të majtën aq befasisht. Shumica e intelektualëve e kanë kundërshtuar diktaturën e djathtë në Peru dhe në Kili dhe shumë intelektualë e kanë kundërshtuar diktaturën majtiste në Kubë dhe në Nikaragua, por pak, sikurse Vargas Llosa, i kanë kundërshtuar të dyja.

Nëse ky është një sulm ndaj së majtës, është vetëm për shkak se e majta i ka vënë shpresat e veta në gjeneratat pasuese të njerëzve si Castro dhe Chavez. Çdokush që insiston se të njëjtat rregulla demokratike duhet të aplikohen ndaj heronjve të tyre bëhet tradhtar, frikash, djathtist. Ai është skllav në koçitë e tyre, duke pëshpëritur se e tërë lavdia është duke fluturuar dhe se ata janë të vdekshëm. Dhe ky nuk është një rol i përhapur për t’u luajtur.

Sikurse ka shkruar njëherë Vargas Llosa: “Për arsye të ndryshme, gjithkush që e mbron lirinë e shprehjes, zgjedhjet e lira dhe pluralizmin politik në Amerikën Latine është i njohur si djathtist në mesin e intelektualëve.”

Përpjekjet për të politizuar një çmim për letërsi dhe kërkesat që shkrimtarët duhet të jenë majtistë , nuk janë shumë tërheqëse. Por ndoshta kritikët, në fund të fundit, kanë një qëllim. Ndoshta ne nuk mund t’i ndajmë romanet e Vargas Llosa-s nga bindjet e tij politike, letërsinë e tij prej besimit të tij në liri. Në një ese mbi të shkruarit ai ka shpjeguar se ‘e tërë letërsia e mirë është radikale dhe parashtron pyetje radikale rreth botës në të cilën jetojmë’, dhe se letërsia është ‘ushqimi i shpirtit rebel, dekret i jokonformistëve’.

Madje mund të thuhet se Akademia Suedeze pajtohet për dhënien e çmimit Vargas Llosa-s ‘për hartografinë e tij të strukturës së pushtetit dhe imazheve të tij të fuqishme të rezistencës, revoltës dhe mposhtjes së individit’. Ndryshimi ndërmjet atij dhe miqve të tij të vjetër të kthyer në kundërshtarë është se ai e merr seriozisht atë fuqi dhe rezistencë. Ato nuk janë vetëm fiksion.

Johan Norberg është gazetar dhe shkrimtar suedez dhe autor i librit “Financial Fiasco: How America’s Infatuation with Home Ownership and Easy Money Created the Economic Crisis”.
Përktheu: Alfred Beka
Express

[fegi]

Nga Express 11 Tetor 2011


Përse nobeli i Transtromer na i mbushi sytë me lot‘Kreativ’ në hapësirë të dytëPaniku moral rusPoeti suedez Tomas Transtromer fitoi çmimin Nobel për letërsi Fitues i Nobelit për Letërsi është...
Prokuroria shtetërore e Suedisë po i heton thashethemet, sipas të cilave emri i fituesit të sivjetmë të Çmimit Nobel për Letërsi kishte “rrjedhur” nëpër bastore pak para shpalljes zyrtare të tij. Një turp të tillë të paparë e demantojnë ashpër në Akademinë e Suedisë.

Në bastoren britanike Ladbrokers deri në ditën e enjte si favorit kryesor për marrjen e Çmimit Nobel për Letërsi figuronte emri i poetit 81-vjeçar me sirian me prejardhje nga Libani, Adonis, e pas tij radhitej poeti suedez, Tomas Transtromer.

Vetëm pak orë para shpalljes zyrtare të fituesit (të enjten) suedezi përnjëherë u shndërrua në favoritin kryesor, ndërkohë që basti i vendosur në emrin e tij brenda natës – fjalëpërfjalshëm – u bë garanci për një fitim të majmë nëpër bastore. Se këtu diçka nuk ishte në rregull nënvizuan edhe mediat, kështu që Departamentit për Luftë kundër Korrupsionit, brenda Prokurorisë së Suedisë, vendosi t’i hetojë këto dyshime.

"Duket se pak kohë para shpalljes së fituesit inflacioni disi rrodhi jashtë”, tha shefi i Departamentit, Alf Johannsson.

Dyshimet bëhen edhe më të mëdha nëse merret parasysh se për emrin e Tomas Transtromer shumëkush dëgjoi për herë të parë tek pas shpalljes së tij për fitues të Çmimit Nobel për Letërsi.

Shembujt e dyshimtë nga e kaluara

Shefi i Zyrës së Akademisë së Suedisë, Odd Zschiedrich, deklaroi se përveç 18 anëtarëve të Akademisë ishin vetëm pesë të punësuar të tjerë në Akademi që e dinin emrin e fituesit të sivjetmë të Nobelit për Letërsi para se ai të bëhej zyrtarisht publik. Madje nga Akademia vazhdojnë të këmbëngulin se kjo informatë nuk rrodhi prej tyre.

"Ne as që do ta verifikojmë fare këtë dyshim”, deklaroi në mënyrë demonstrative shefi i Jurisë, Peter Englund, për gazetën ditore suedeze ‘Expressen’.

Po, kjo nuk është hera e parë që zhvillimi i ngjarjeve nëpër bastore vetëm pak orë para shpalljes zyrtare të emrit fitues të Çmimit Nobel për Letërsi të nxitë reagime.

Ngjashëm ndodhi edhe në vitin 2008, me francezin Jean-Marie Gustave Clezi, edhe pse një hetim intern i asokohshëm nuk tregoi se pati ndonjë keqpërdorim. Vetëm një vit më vonë - në vitin 2009 - edhe emri i shkrimtares relativisht të panjohur gjermane, Herta Muller, arriti të futej në rrethin e ngushtë të favoritëve pak para finishit të garës.

[AnaH_M]

Kur edhe kendej manipulohet ska mbet asgje pa u manipulu. Edhe keto bastoret e londres cfar nuk bejn te mundshme te vesh bast ncncnc. Sesht interesant as cmimi nobel siduket ksaj kohe.