K. Frasheri: Ismail Kadare, i subvencionuari i diktaturës

[Brari]

llap.. polpotizmi juaj do qe kosova te ket nje popullsi shqiptare prej 20 vetesh..
demaqi si president..
qosja si kryetar akdemije e minister i brendshem..
jakupi si kryeminister..
thaqlim vesel halitjaha si generalla ushtrie..
xhaviti si nderlidhes me atdheun meme te cilin atdhe ju e mendoni si 120 metra katrore te madh..pra sa eshte zyra e kryetarit te ps-se ne tirane..
e kusuri populli.. i perbere nga disa llapsa e ca luma e nja ca epokzezinj.. e kaq.. cdo shqiptar tjeter eshte i tepert per projektin tuaj te enverania-s.. modelit te atdheut tuaj..



jo bre se jemi 6 milion ne..

[vagabondo_nyc]

Ky shkrim eshte marr nga nje blog i nje gazete. Ndoshta ja vle ta lexojne te tjeret.


Pse te sulmojne Kadare?
Sepse bota aktuale shqiptare aktuale eshte nje orgazem rurale.
Kjo menyre jetese, alias e jona, mund te quhet si “perandoria e madhe e kotesive apo kozmosi i kronikes”. Keto perkufizime jane vetem shija shpotuese dhe e tharte e asaj drame te madhe qe eshte konsumuar dhe vazhdon te konsumohet me jetet tona. Ne te perditshmen tone nuk ka Einshtein, Nietzsche, Gandi, Piero Angela apo Jacques-Yves Cousteau.. Nuk ka Moxart apo Vivaldi. Ne boten tone te dhimbshme ka vetem instikte, banalitete dhe volgaritete. Ne te perditshmen tone nuk mund te enderrosh. Sepse cfare shihet rreth e rrotull eshte nje shkretetire e madhe klori. Dhe masa cerebrale e shumices ka prejardhje gelqerore. Meri, inate apo xhelozi triumfuese. Miliona forma tragjikekomike tribaliteti. Paradokse. Ka nje muzike surrugato on use. Nje zhgarravine gjysem-kombetare perzier me nje te vjelle arabe, qe mund te ndeze vetem gelqeroret. Nuk ka arsim. Ka vetem nje tendence te vaket per te luftuar format me te egra te analfabetizmit dhe nje tendence te zjarrte per te blere dijen. Nuk ka prodhim. Ka forma te komplikuara zejtarie. Nuk ka intelektuale. Ka saldatore deputete ose agronome marksiste. Nuk ka nje koncept te vertete femeror. Ka nje turme te pafundme shkarpa-mbajtesesh qe flene ne haurin socialist te quajtur “Qyteti Studenti”. Nuk ka shkrimtare. Ka vetem Kadare qe pjesen me te madhe te jetes e kalojne pa e kuptuar duke shtjelluar Kanunin e dhive. Te mallkuar qe arti i tyre hyjnor duhet tu kendoje gureve ne Tora-Bora. E kuptojne vone, kur guret bejne cmos tu copetojne trupin dhe klori u helmon shpirtin. Por keta nuk jane shkrimtare. Jane antropologe te mrekullueshem. Edhe pse kane frike te veteshpallen te tille. Ketu nuk ka heronj. Ose me mire, ka anti-heroj. Kockat e Fishtes lundrojne lumenjve te ndotur nderkohe qe masturbimi mendor ne varrin e Hoxhes eshte feste zyrtare. Nuk ka analiste. Ka femije traktoristesh me gjysher te panjohur nga fshatra te panjohur qe veteshpallen te tille. Nuk ka Zot. Ka dhjetera sekte qe i kendojne Zotave te tyre te panjohur. Nuk ka prone. Ka ish pronare pa toke dhe morracake te pasur. Nuk ka rend. Ka mijera police te shtrember. Nuk ka yje apo udhetime ndergalaktike. Ka vetem nje “dite te veres” dita e madhe e ndotjes nga vegjelia pagane. Nuk ka Krishtlindje. Ka vetem nje bllokim trafiku dhe shume police me date 25 dhjetor te rruga e Durresit. Nuk ka animal lovers. Ka qindra vrases kafshesh te licensuar. Ose te palicensuar. Ashtu sic nuk ka nje kopesht te vertete zoologjik. Perkundrazi ka disa biruca te pista ku krijesa te pafat shtyjne ditet e numeruara perballe vizitoreve te shtrember nga Marsi qe pickojne, tallin dhe peshtyjne kafshet e gjora.. Nuk ka urbanizim. Ka nje pyll pa forme me kerpurdha helmuese betoni. Te shtrembera dhe pa leje. Nuk ka varreza. Te vdekurit rrine bashke me te gjallet. Ne nje lagje pa koke. Pa kembe dhe pa duar. E quajne Kombinat. Rrethi i 5-te i Dantes. Nuk ka me plazhe. Ka nje grope septike gjigande ku perpeliten, llacgaviten, shkumohen, infektohen dhe percellohen kusherinjte tane te pare nga Kosova. Ksamili ashtu si edhe Porto Palermo eshte kthyer ne nje krijese betoni, pa forme, pa koke, pa mendime, pa lule, pa krahe, pa kembe, e piset, e ndotur, te banuar nga fosile te gjalla.. nga mijera bacile.. nejse.. thone per ta qe jane njerez. Nuk ka pyje te vertete. Ka pirgje me dru per te ndezur mijera sobat pa leje te te ardhurve te paligjshem. Nuk ka parqe. Ka plehra te te gjitha llojeve. Nuk ka lule. Nuk i duhen kurrkujt ne kete vend. Edhe po te kishte, askush nuk do te ndalonte 1 minute ne heshtje per ti kundruar. Sepse do ta merrnin per te marre. Nuk ka meritokraci. Ka shoqni, nepotizem dhe klanizem. Nuk ka mencuri. Ka dhjetera dialekte te cuditshme dhe deklarata lufte nga cdo ane. Nuk ka prostitucion. Ka forma te nje kurverie primitive te ngjyer me pak vazeline te skaduar moraliteti. Cuditerisht hera-heres shume e kushtueshme. Nuk ka trimeri. Deklaratat e luftes ne politike i ngjajne shiut te gureve kur zihen dy fshatra. Nuk ka individualitet. Ka turme. Ka “ca” histori. Te ndotur me dhimbjen e genjeshtres. Nuk ka skulptura. Natyrisht, ka vetem forma egocentrizmi primitive. Noli ka nje bust qesharak, te lyer me varak te lire. Qesharak eshte polici prane tij, qesharake jane edhe “bujtesit” ne ngrehinen e tij, parlamentin. Politikanet tane. Cepaniste, Kuqiste, Tragjatiste, Lufiste, Hormovite, Dodiste, Pezake e Dushkiste.. Gallatiste, Muhuriste, Raboshtake e Ishmake..
Nene Terezes iu vu busti aty ku te vetmit vizitore jane fantazmat dhe te patreturit nga dheu. Diges se Liqenit artificial i vihet emri i Lasgush Pogradecit. Nderkohe qe projektuesi i saj, kundron i cuditur nga erresira e varrit. No surprise. Shetitoren prane Liqenit te Ohrit do ta quajne Vojo Kushi. Ashtu sic nuk eshte cudi qe se shpejti te kemi nje universitet me emrin Ndre Legisi. Rruget kane emra te cuditshem. Ata thane qe jane deshmore, por po te lexosh historine e ketij vendi Myslym Shyri del nje gango fshati. Vrases i rendomte. Bulevardi ishte nje ide e Abedin Nepravishtes.. Prefekt i koherave te arta.. Natyrisht nuk ka as statuje per te as memorie.. perkundrazi deri para pak vitesh statuja e nje delinkuenti dhe lokali i tij qendronin perpara presidences..
Nejse.
Vlerat..
Patriotizem? Jo. Ka thjesht orgazma kombetare ne raste ndeshjesh futbolli. Sa pak formalitet.. Jemi si nje bacil i stermadh me metastaza informaliteti.
Kjo eshte mbreteria jone lakuriqe. Mbreteria e madhe me zhele qe krijon ky fukarallek mendor oqeanik. Kjo eshte lakuriqesia jone e vertete, ai fizik i shtrember qe krijoi frika ndaj qyteterimit.

I dashur Kadare. Te kane zene dhembet e ndryshkura te kesaj shoqerie shterpe. Vepren ta copetoi. Tashme po perpiqet te te shqyeje dhe mishrat. Kuptohet. Per kete popull vlere ke vetem i vdekur. Ne fund te fundit.. Faji eshte i yti.. Vete e perkedhele…

[ATMAN]

Prof. Dr. KRISTO FRASHËRI (Anëtar i Akademisë së Shkencave të Shqipërisë)


Historiani replikon me shkrimtarin e njohur. “Paganizmi shqiptar nuk mohohet as nga Papët”.

PAGANIZMI DHE KRISHTËRIMI

Nga çështjet e shumta të ngritura në debatin rreth “identitetit kombëtar shqiptar”, pikëpamja që unë shtrova mbi krishtërimin të shartuar me paganizmin, apo mbi krishtërimin shqiptar “sui generis”, të cilin shqiptarët e përvetësuan gjatë Mesjetës së hershme, I. Kadaresë dhe ndonjë tjetri iu duk absurditet. Madje, I. Kadareja me tendencën që ka për të politizuar çdo pikëpamje që bie ndesh me të, shkon edhe më larg. Në lidhje me këtë çështje ai shkruan se: “paganizmi ka qenë përdorur në komunizëm për të treguar se populli largpamës shqiptar, gjithmonë paskësh qenë kundër Evropës perëndimore madje aq shumë kundër, saqë edhe krishtërimi i Romës qysh në atë kohë e bezdiste, ngaqë ndonëse i krishterë, ky popull ndihej pagan. Dhe pas kësaj vinte renditja e kultit që ai kishte për bjeshkën, diellin, vetëtimën, bubullimën etj, të cilat i paska nderuar më fort se kishën”. Më tej ai vazhdon:” Paganomania e rishfaqur sot, i ka ndezur kaq shumë të dijshmit tanë, saqë koleksionin e kulteve pagane e japin si vlerë identifikuese tepër sipërane, që ju bën nder, sipas tyre, shqiptarëve. Se ç’është ky nder, vështirë të kuptohet. Veç në qoftë se, sipas tyre, shqiptarët do ta prisnin si lajm të mirë faktin që, në hierarkinë e qokave primitive, do të vinin fill pas fiseve afrikane”. (Shqip, 7 Shtator, 2006, fq. 5).
Sipas kësaj teze, Enver Hoxha përpiqej që krishtërimit të kulturës evropiane t’i kundërvinte botëkuptimet pagane. Ky është një zbulim i ri, të cilin s’e kam kapur dot gjatë gjithë harkut kohor 45 vjeçar të regjimit komunist që e kam përjetuar në moshë madhore, nga fillimi deri në fund. Me sa di unë, regjimi komunist nuk luftonte vetëm krishtërimin, por edhe islamizmin. Pavarësisht nga tonet e luftës, Partia e Punës së Shqipërisë, me në krye Enver Hoxhën, luftonte çdo fe dhe çdo rit apo sekt të tyre. Si rrjedhim, ajo luftonte edhe paganizmin, sepse edhe paganizmi është një fe. Dihet fare mirë se regjimi komunist përpiqej t’i çrrënjoste te njerëzit bindjet fetare dhe të pengonte proceset rituale fetare duke i zëvendësuar jo me njëra-tjetrën, por me ideologjinë materialiste marksiste dhe praktikat rituale t’i zëvendësonte me format e edukimit në Parti. Në këtë front lufte nuk përjashtoi as paganizmin, ndonëse paganizmit i kishte kaluar prej shekujsh koha. Megjithatë dihet fare mirë se Enver Hoxha i përqendronte goditjet më tepër kundër krahut nga i vinte rreziku më i madh. Ky rrezik, për regjimin komunist, në Shqipëri, vinte nga kisha katolike, jo vetëm në vështrimin ideologjik, ngaqë prelatët e saj ishin më të përgatitur kulturalisht se funksionarët e riteve të tjera, por sepse në prapashpinë të saj qëndronin disa fuqi perëndimore që synonin më me vendosmëri përmbysjen e regjimit komunist.
Le të kthehemi te tema jonë.
Krishtërimi katolik në Shqipëri nuk duhet parë ashtu siç e kanë perceptuar kardinalët e Papës, as priftërinjtë e shkolluar në seminaret papnore, por siç e ka perceptuar masa e popullsisë së krishterë, ajo masë besnikësh të cilët e frekuentonin rregullisht kishën dhe të cilët i kryenin rregullisht sakramentet e saj. E njëjta gjë duhet thënë edhe për islamizmin sunit, i cili nuk duhet parë ashtu siç e kanë perceptuar halifët, as imamët e shkolluar në medresetë islamike, por siç e kanë perceptuar besnikët myslymanë, të cilët e frekuentonin rregullisht xhaminë dhe kryenin rregullisht shartet fetare. Për analogji, i njëjti kriter duhet ndjekur edhe për krishtërimin ortodoks, për bektashinjtë myslymanë dhe për çdo rit ose sekt tjetër fetar.
Për të hetuar se si faktorët e ndryshëm të botës katolike e kanë perceptuar fenë e krishterë, burimet historike janë të ndryshme. Perceptimin e fesë së krishterë nga nivelet e larta të ritit katolik, e pasqyrojnë besnikërisht aktet e koncileve kishtare dhe letrat enciklike të Papëve. Përkundrazi, dokumentacioni rreth mënyrës se si besnikët e thjeshtë katolikë e konceptonin në kohët e reja fenë e tyre, e hetojmë nëpërmjet relacioneve që vizitorët apostolikë i dërgonin Romës, pasi përfundonin udhëtimet e tyre misionare në famullitë katolike të Shqipërisë. Përveç burimeve të tjera, njoftime rreth kësaj teme mund t’i lexojë kushdo në dy vëllimet me relacione të vizitorëve katolikë të shek. XVII, të botuara, për fat të mirë, në origjinalin italisht dhe në përkthimin shqip, nga Injac Zamputi, gjatë viteve të regjimit komunist (I. Zamputi “Relacione mbi gjendjen e Shqipërisë Veriore dhe të Mesme në shekullin XVII”, vëll I, Tiranë 1963, Vëll. II, Tiranë 1965). Materiale mbi këtë temë kanë edhe revistat “Hylli i dritës” dhe “Leka”, që kuvendet françeskane dhe jezuite botonin në Shkodër para Luftës së Dytë Botërore.
Një material me një vlerë dokumentare po aq të rëndësishme ka edhe folklori i banorëve katolikë të Shqipërisë Veriore. Është një dokumentacion autentik, i regjistruar jo nga unë, por nga françeskanët dhe jezuitët shqiptarë, të cilët nuk qenë aspak të shqetësuar, madje, tregonin kujdes që të nënvizonin elementë paganë të integruar në botën mendore katolike të kësaj treve.
Vlerën e këtij materiali e nënvizon vetë At Gjergj Fishta, i cili shkruante që në rreshtin e parë të studimit të vet mbi Kanunin e Lekë Dukagjinit se “Folklori është pasqyra e kthjelltë e psihes së kombit”. Dhe më tej:” po deshte me shkrue historin e kombit, e cilla me hamende nuk shkruhet, por që edhe pa të kombi jetë nuk ka… folkores do t’i siellesh, po deshte me shtue pasunin, ku ke me ndesh me tipe ma të nalta, me karaktere ma të forta e me motive ma t’ardhuna e të përkueshme për zhvillimin e leteratyrës kombëtare”. Më tej, At Gjergj Fishta vazhdonte:”Mjerisht disa ndër ata bij të fisit shqiptar, që mbahen për intelektuala e udhëheqësa të fatit e të shartevet të kombit, por që shkolla, nëpër të cillën patën kenë përshkue, nuk mrrijti me ua qërue shpirtin krejt prej zdramit të do parimeve sterelizuese e shkatrrimtare, e as me ua hjekë atë lmashk pedantizmi e kulimllëku vagabond-moderne, që ata quejn “kulturë”…” (Kanuni i Lekë Dukagjinit, Shkodër 1933, fq. XXI).
Përvehtësimi i ideologjisë fetare nga njerëzit nuk i ngjet një kostumi që mund të vishet dhe të zhvishet brenda ditës dhe ca më tëpër po të vishet në moshë të kaluar. Ideologjia fetare është një besim, është një bindje dhe për më tepër një edukatë me rrënjë të thella në ndërgjegjen e njeriut, e cila transmetohet (së bashku me mitet, legjendat, konceptet morale dhe botëkuptimet pragmatike mbi jetën) fillimisht nga prindërit, ushqehet nga ambienti shoqëror dhe çimentohet (në rast se arrin të çimentohet) nga rituali fetar. Masa e besimit nuk është në të njëtën shkallë, siç e shohim çdo ditë, tek të gjithë njerëzit. Gjithkush nga ne ka mjaft shokë e miq, disa nga të cilët kanë bindje të thella fetare, disa të tjerë kanë bindje fetare, por mbajnë qëndrim të ftohtë ndaj ritualit fetar, ka pastaj edhe skeptikë, pa u zgjatur më tej me ateistët dhe sidomos me antifetarët. Në çdo fe, në çdo sekt fetar ka të tillë kategori besimtarësh dhe jobesimtarësh. Të tillë kategori ndeshen në mbarë botën. Ato ndeshen edhe në vendet tërësisht katolike, madje edhe në Romën e Papës. Por kjo nuk do të thotë se po të mos jesh fetar me bindje, nuk ke vlera njerëzore, siç mendojnë priftërinjtë dhe hoxhallarët e fshatrave. Madje, ka edhe priftërinj dhe hoxhallarë të cilët ndryshe e konceptojnë fenë brenda në faltore (në kishë a xhami) dhe ndryshe e manifestojnë jashtë saj. Në faltore ata predikojnë porositë e Ungjillit dhe Kuranit, kurse jashtë saj veprojnë sipas interesave të tyre të ngushta. Edhe vetë kisha katolike shqiptare as nuk ka qenë,as nuk është e shqetësuar nga prania e këtyre elementëve pagane në ndërgjegjen e besnikëve të saj të krishterë. Lëndina ku pasqyrohet më mirë se kudo kjo bashkëjetesë e botëkuptimeve kontradiktore të monoteizmit kristian (për analogji dhe të monoteizmit islam) me botëkuptimet pagane ilire dhe ndoshta parailire, është folklori. Në folklorin tonë ndeshen të dy këto botë – edhe Zoti (betimi – pasha Zotin), edhe Qielli (betimi – pasha Qiellin), edhe engjëlli (të mbroftë engjëlli) edhe zana (të mbroftë zana), edhe Shna Ndou (të ndihmoftë Shna Ndou) edhe Sh’Mëhilli (të ndihmoftë Shën Gjergji), etj.etj. As françeskanët dhe as jezuitët nuk e konsideronin blasfemi ndaj fesë së tyre të krishterë kur filluan të mblidhnin bestytnitë dhe mitologjitë pagane.
Një nga etnografët më të shquar të periudhës midis dy luftrave botërore, At Bernardin Palaj, pyeste:”A ka me të vërtetë një mitologji ndër malet tona?” Ai vetë përgjigjej:”po, ka, si të kohëve më të lashta, ashtu edhe të paganizmit iliro-thrak”. Pastaj vazhdonte:”Një njeri që jeton me popullin e maleve dhe e studion këtë argument, sheh se të tëra dukuritë e natyrës, kanë për themel një mitologji të rrallë, të ruajtura me zell si themel i një besimi të patrandshëm”.
“Orët e zanat nëpër fiset e Shqipnis gjithnji sot u flasin njerëzve: rrotullojnë gurë për me shënuem vdekjen atje në ndonjë shpat të malit kundruell me fis, ku secila vllazni ka vendin e vet të caktuem. Këto këndojnë, vallzojnë, shitojnë (qëllojnë, gjuejnë, godisin), e kallxojnë lindjen e fatin e fëmis para se me lé.” (Bota shqiptare, Botim i Ministrisë Arsimit, Tiranë, 1943, fq.27).
Sikurse shihet, praninë e mitologjisë pagane ilire dhe parailire te shqiptarët e krishterë të shek. XX, nuk e ka shpikur Enver Hoxha gjatë regjimit komunist, sikurse shkruan kuturu I. Kadare, por e kanë konstatuar në terren vetë misionarët françeskanë shqiptarë, njohës të mirë të ambientit katolik shqiptar. Tani po shohim, për habinë tonë, se në vend të kurjes romane dhe të prelatëve perëndimorë – të shqetësohet për praninë e këtyre mbeturinave pagane, në botën shpirtërore të banorëve katolikë shqiptarë, një shkrimtar laik me origjinë bektashiane, si I. Kadareja, i cili të krijon përshtypjen se po tregohet (ndoshta më tepër për llogari se sa për bindje) më katolik se Papa.
Më tej, At Bernardin Palaj, flet për numrin e madh të bestytnive që qarkullonin në malësitë tona dhe për kujdesin e madh që tregonin malësorët për ruajtjen e tyre. Sipas tij, mitologjitë e shqiptarëve ishin aq të shumta, sa ai nuk dinte se për cilën prej tyre të shkruante më parë. Sa për shembull ai përmendte vetëm dy – “Natën e Buzmit” dhe “Ditën e Verës”, dy festa thellësisht pagane, të cilat kremtoheshin prej tyre, pothuajse njësoj si Krishtlindjet dhe Pashkët.
Të flasim të paktën për “Ditën e Verës”. Para se të riprodhojmë njoftimet që na jep At Bernardin Palaj mbi mënyrën sesi malësorët e veriut e kremtonin këtë festë pagane, duhet të themi se “Dita e Verës” ishte dita e fillimit të vitit sipas kalendarit shumë të lashtë të shqiptarëve, pra një ditë që kremtohej shumë shekuj para se të lindte krishtërimi. Ajo kremtohej më 1 Mars të kalendarit Julian, ditën e parë të vitit të ri (sipas kalendarit Gregorian, 14 Mars). Ajo ishte një festë mbarëshqiptare, që kremtohej si në Veri dhe në Jug, por me nuanca të ndryshme, simbas krahinave. Si dëshmi po sjellim këtu dy përshkrime të kuptimit dhe kremtimit të Ditës së Verës, njëra për krahinat jugore, tjetra për malësitë veroire. Janë përshkrime të botuara në kohën kur në Shqipëri nuk kishte parti politike, madje në kohën kur as institucionet klerikale nuk futnin hundët në kremtime të ashtuquajtura pagane. Përshkrimin e parë e kemi nga eruditi i madh Faik Konica, i cili gati 100 vjet më parë, në kohën e sundimit osman, shkruante me atë stilin e vet elegant:
“Çështë Dita e Verës? Ësht dita në të cilën stërgjyshërit tanë, kur s’kish lindur edhe krishtërimi, kremtonin bashkë me romakët dhe me grekët e vejtër, perënditë e lulevet, të shelgjevet. Kur shkrin dimri, kur qaset vera buzëqeshur, e hollë dhe e gjatë si në pikturë të Botiçelit, zemra e njeriut shkakrkohet nga një barrë, shijon një qetësi, një lumtëri të ëmbël. Në këtë gëzim, stërgjyshërit tanë ndienin një detyrë t’u falën perëndivet që siellin këto mirësira. Dhe ashtu leu festa hiroshe që e quejnë Dita e Verës. Në pak ditë në Shqipëri, besnikët e fundmë të paganizmit, besnikë pa dashur dhe pa ditur, do të rrethojnë me verore degët e thanavet, të dëllinjavet, të dafinavet, të gjitha shelgjevet të nderuara. Do të këputin degë të gjelbra dhe do t’i vënë përmbi kryet e shtëpivet. Të mos i lëmë të humbasin këto festa të vjetra të racës sonë. Nuk i bëjnë dëm njeriut. Sjellin një gëzim të kulluar në shtëpi. Në një vend ku jeta e të vegjëlvet është aq e trishtuar, djelmuria dhe vajzat kanë një rasë të rrallë për të dëfryer. Për të mëdhenjtë, Dita e Verës ka një shije poetike të hollë e të rrallë”. (Faik Konica, “Vepra”, Tiranë, “Shtëp. bot. Naim Frashëri” 1993, fq. 111).
Është e domosdoshme të kujtojmë se, jo vetëm në kohën kur Faik Konica shkruante këto radhë, por edhe në dhjetëvjeçarët e mëvonshëm, festa pagane e “Ditës së Verës” kremtohej në Shqipërinë e Jugut, jo vetëm nga shqiptarët e krishterë të ritit ortodoks, por edhe nga shqiptarët myslimanë të të dy sekteve, të cilët e ruanin si trashëgim që nga shekujt kur ata ishin të krishterë, të cilët nga ana e tyre e ruanin si trashëgim që nga koha kur ishin paganë.
Përshkrimin e dytë, i cili flet për kremtimin e “Ditës së Verës” nga malësorët katolikë të veriut, e kemi nga At Bernardin Palaj. Ai shkruante dy dekada pas Faik Konicës:”Shtëpi më shtëpi në ditët e veravet, pjestarët e familjes bashkoheshin rreth zjarmit për me lidhë shtrigat, mgjillçat, llugjat, rrollçat e të gjitha shtasët dëmtuese; gjarpnin mos t’i nxajë, lepurin mos t’u hajë laknat e bathën, e shpendin emën për emën e krymbat e tokës mos t’u bajnë dam ndër ara. Tri ditë përpara veravet duhet me mshefë shoshat, sitat, furkat e me çartë krojet, në mënurë qi mos me i pam këto sende asnji rob i shtëpis, pse për ndryshej nuk lidhet gja. Këto ditët e veravet bijnë gjithmonë ndër ditet e para të Marsit. Mbas darke, të gjithë pjestarët e shtëpis bashkohen rreth zjarmit. I zoti i shtëpis merr një pe të zi leshi, e lidhë për vargue nji nye e thotë këto fjalë: Lidhe Zot e nata e mojt e dita e verave! Unë pak e Zoti shum! Po lidhim shtrigat. Kështu përsërite kët veprim për secilin shpirt damtues, sëmundje, krymba e kandra qi don me lidhë” (Bota shqiptare”, botim i Ministrisë së Arsimit, Tiranë, 1943, fq. 59).
Për t’u bindur se I. Kadareja sado që përpiqet ta mbrojë krishtërimin perëndimor të Shqipërisë nga ndikimet e elementëve paganë, ne do të sjellim këtu disa dëshmi të tjera, të shkëputura nga punimet e shkëncëtarëve françeskanë katolikë shqipëtarë, që provojnë bashkëjetesën e elementëve paganë në trupin e krishtërimit, qoftë perëndimor, qoftë lindor në Shqipëri. Pra, do të përpiqemi të tregojmë se ka një krishtërim “shqiptar”, i cili në fund të fundit është një krishtërim “sui generis” që nuk ndeshet në viset e tjera të krishtera.
At Shtjefën Gjeçovi, edhe ky një françeskan dhe një etnolog i shquar, pranon se në kohën e vet, shqiptarët, ndonëse nuk e adhuronin më si dikur diellin e hënën, si dy hyjni që i jepnin dritë njerëzimit, njëri ditën e tjetri natën, megjithatë ekzistonin ende gjurmë apo “teprica” siç i quan ai, të kultit të dikurshëm, që ata kishin për këta dy hyjni, sipas tyre, vëlla e motër. Si mbeturinë të këtij kulti, ai vinte në dukje faktin se shqiptarët, shpeshherë kthenin fytytrën nga Dielli dhe bënin kryqin – një rast tipik i shartimit të kultit pagan me kultin e krishterë.
Si bestytni me origjinë pagane, At Shtjefën Gjeçovi shihte edhe besimin tepër të vonuar të shqiptarëve mbi Kuçedrën dhe Dragoin, të cilët, kur ata kacafyteshin me njëri-tjetrin, shkaktonin, sipas tyre, bubullima dhe vetëtima në qiell, stuhi e shtrëngata në tokë. Si një mbeturinë tjetër të paganizmit te shqiptarët e krishterë, At Shtjefën Gjeçovi, shihte edhe faktin se në kuvendet e tyre, malësorët katolikë, për t’u bindur se thonin të vërtetën, kërkonin që betimi i tyre të bëhej jo mbi “Ungjill”, siç është kusht për të krishterët, por mbi një “gur”, të cilin ata e konsideronin të shenjtë. (“Bota Shqiptare”, fq. 42, 45, 63.).
Veç kësaj, me punën magjistrale që kreu në fushën e së drejtës zakonore shqiptare, At Shtjefën Gjeçovi (Kanuni i Lekë Dukagjinit), solli si dëshmi një mori normash kanunore që zbatoheshin në famullitë katolike shqiptare, të cilat binin në kundërshtim me normat ungjillore të fesë së krishterë. Madje në jo pak raste priftërinjtë e këtyre famullive i pranonin, për të mos thënë i bekonin edhe brenda kupolës së kishës. Kështu për shembull, kisha katolike shqiptare pranoi bashkëjetesën brenda famullive të tyre të gjakmarrjes në stilin e ciklit të vazhdueshëm, ndonëse në vetvete gjakmarrja binte në kundërshtim me porosinë e përsëritur të Krishtit për të falur kundërshtarin.
Po kthehemi edhe një herë tek At Bernardin Palaj. Sipas tij, edhe kremtimi i ditës së “Shën Gjergjit”, është me siguri me origjinë pagane, meqënëse kisha e të dy riteve nuk njeh ndonjë shenjtor të martirizuar më 23 Prill me emrin Gjergj. Gjithashtu “Kulti i të vdekurve”, sidomos gjama rrënqethëse shqiptare, ashtu siç praktikohej në malësorët e Veriut, nuk ka lidhje fare me ritualin e krishterë, pra është gjithashtu me origjinë të lashtë, madje për disa, me origjinë indoevropiane. Nderimi për “bollën” (gjarprin e shtëpisë), që ndeshet ende, si në shqiptarët e Veriut, ashtu edhe të Shqipërisë së Mesme, është gjithashtu me origjinë pagane. Me origjinë pagane janë edhe Orët dhe Zanat, të cilat, malësorët e kohëve të fundit (ndoshta edhe të ditëve tona), besonin se qenë qenie të mbinatyrshme, hije të padukshem, që jetonin të vetmuara në pyje, në brigje të lumenjve dhe të përrrenjve, rreth urave ose në shkëmbinjtë e maleve (Bota shqiptare, ff. 29, 30, 60).
Është interesante të vihet në dukje se për malësorët katolikë të Veriut, qenë këto qenie pagane dhe jo Perëndia apo Krishti, apo shenjtorët e krishterë që përcaktonin fatbardhësinë ose fatkeqësinë e njeriut, që secila prej tyre kishte në patronazh.
Sipas etnologes angleze Margaret Hasluck, kulti i Tomorrit ka një origjinë tepër të lashtë. Ka lidhje me adhurimin e moçëm të shqiptarëve për kreshtat e larta të maleve. “Atje – shkruante ajo – me qindra shqipëtarë të Jugut ngjiten për vit në Gusht në majë, për me u falë edhe për me therrë atje nga një dash (therrja e dashit është një mbeturinë e kurbanit të hershëm të ilirëve paganë – K. F.). Disa kur kanë qenë të sëmurë i kanë premtuar shenjtorit se do të shkonin atje për “ziaret”, nëqoftëse ai i shëronte; disa të tjerë shkonin për shëndetin e vet e të familjes, të kafshëve edhe për prodhim të gratshëm të tokës së vet”. ( fq. 84).
Ku e ka burimin shqetësimi i I. Kadaresë ndaj të ashtuquajturës “paganomani”? Ç’është kjo kthesë e tij interesante që ai pësoi në periudhën e tranzicionit nga paganomania që kishte shfaqur dikur, në “katolikomaninë” të cilën ndoshta nuk e kishte njohur më parë? Historia e kësaj kthese është shumë interesante.
Personalisht nuk më prish fare punë kjo kthesë. Le të shfaqet katolik kur të dojë e sa herë të dojë, por jam i sigurtë se ai nuk mund të bëhet kurrë katolik 24 karatësh. Dhe ja përse.
I. Kadareja ka lindur në Gjirokastër nga një familje bektashinjsh. Por, bektashizmi i familjes së tij ku ai u rrit derisa mbaroi shkollën e mesme ishte një sekt i pocaqisur. Madje, këtë bektashizëm, shkolla e mesme në Gjirokastër dhe fakulteti i Letërsisë në Tiranë, me presionin marksist që ushtronte Organizata e Rinisë e P.P.SH-së e kishte pocaqisur më thellë. Pastaj, nga Tirana shkoi në Moskë, në Institutin Gorki. Atje, në Institutin Gorki, ai u ushqye me letërsinë ruso-sovjetike, me Historinë e Bashkimit Sovjetik dhe natyrisht me marksizëm-leninizmin dogmatik. Gjatë dhjetëvjeçarëve që pas Moskës jetoi në Shqipëri, ai u ndodh nën mengenenë e marksizëm-leninizmit të Partisë së Punës së Shqipërisë – një marksizëm-leninizëm burokratik, që pati aftësinë të turbullonte botën e brendshme të njeriut të ri, pa qenë në gjendje të përcillte tek ai botëkuptimin që Partia e Punës dëshironte. Kjo përplasje botëkuptimesh shumëngjyrëshe (bektashizmi shqiptar i pocaqisur, marksizmi sovjetik dogmatik, marksizmi shqiptar burokratik) shkaktoi, ashtu si në një pjesë të mirë të gjeneratave të reja që atë e përjetuan që në moshë të njomë, edhe në botën shpirtërore të të përkëdhelurit I. Kadare, një zbrazëti ideali të qëndrueshëm. Përplasjes i shpëtoi pa u dëmtuar vetëm kapitali i tij i çmuar – talenti letrar. Të tjerat, së bashku me identitetin e tij moral dhe kulturor të hallakatur, u tronditën. Në një vend të librit të tij autobiografik “Ftesë në studio”, të botuar më 1990, ai nuk e ka fshehur zilinë që kishte për Faik Konicën, i cili, sipas tij, kishte pasur fatin e lumtur ta kalonte rininë e vet në Francë, pra të shkëputej herët nga ambienti oriental i Shqipërisë së sunduar nga Turqia dhe të ushqehej me kulturën frënge. Këtë aspiratë ai e realizoi më 1991. por tashmë ishte vonë. Ndryshe nga Faik Konica, i cili kur u vendos në Francë ishte 14 vjeç – dhe për më tepër nuk u kthye më në atdhe, ai përsëri nuk u çlirua dot nga disa huqe të shqiptarësisë – përkundrazi, I. Kadareja kur u vendos në Francë më 1991 ishte 55 vjeç, pra në moshë përfundimisht të formuar si karakter dhe si kulturë. Në atë moshë, kultura perëndimore frënge nuk asimilohet, por merret si një kozmetikë e cila vetëm nga pamja e jashtme i jep shkëlqim fytyrës, kurse në brendësi mbetet po ai që ka qenë. Si rrjedhim, I. Kadareja mbeti edhe në Paris, ai që ishte më parë. Për këtë arsye, pas vitit 1991, I. Kadareja, ashtu si dhe mjaft nga intelektualët të cilët regjimi komunist i gjeti në moshë të njomë, edhe ai u ndodh në kërkim të një identiteti të ri moral dhe kulturor, proces që ende duket se nuk ka përfunduar.
Megjithatë, edhe pse me identitet të tronditur, kush më shumë e kush më pak prej tyre, nuk mundën të çlirohen tërësisht nga pesha e presionit të diktaturës. Edhe te I. Kadareja, cikloni komunist nuk kaloi pa lënë gjurmë në identitetin e tij kulturor. Një nga gjurmët e këtij cikloni është padyshim edhe metoda e Enver Hoxhës, i cili në vend që të debatonte me pikëpamjet e kundërshtarëve të vet, kujtonte se e fitonte davanë duke lëshuar kundër tyre epitetet e zakonshme fyese, si trockist ose revizionist, kuptimin e vërtetë të të cilave nuk e mësuam asnjëherë. Ndikim tjetër i kësaj praktike duket edhe te gjoja paralajmërimi që më bën mua “për të mos e rënduar ndërgjegjen”, mbasi sipas tij, jam bashkuar me prirjen që kishte Enver Hoxha për t’ia kundërvënë paganizmin katoliçizmit – pa na treguar se ku dhe kur diktatori e ka shfaqur këtë prirje paganiste. Nuk ka dyshim se këtyre metodave shterpe u ka kaluar koha, madje ato kthehen në bumerang. Publiku ynë, jo vetëm sot që jetojmë në periudhën e demokracisë, por edhe dje kur mezi merrte frymë në periudhën e diktaturës, kërkonte dhe kërkon argumenta dhe jo epitete fyese.
Një tjetër huq i trashëguar nga regjimi komunist është edhe praktika që përdorte E. Hoxha për të ndryshuar përmbajtjen e referateve dhe të fjalimeve të tij sa herë që Partia e Punës e ndryshonte orientimin e politikës së jashtme të saj. Kam përshtypjen se përpjekjet e kohëve të fundit të I. Kadaresë, për të rishikuar prodhimet e tij letrare, me qëllim që të fshijë gjurmët e të ashtuquajturit realizëm socialist, me shpresën se do t’u përshtatet shijeve të sotme postkomuniste, do ta dëmtojnë atë si shkrimtar. Por kjo është punë e tij. Mua më intereson respektimi i faktologjisë historike, të cilën I. Kadareja nuk e respekton. Kjo është një arsye më tepër për ta këshilluar shkrimtarin tonë të shquar të mos i shtrijë duart në lëndina që nuk i njeh, por të përqendrohet në letërsinë artistike ku ka dhënë prova se prodhon perla

[ATMAN]

artur..

cthon arkivat.. e miu i erion braces..

..

brari

futja vrapit se je ala ke ura me gura(ke ura tabakeve)

per ty njerzit vazhdojne te jene te kuq dhe blu

[ATMAN]

Nga Migjen Kelmendi



Nji lajm i mirë na erdhi javën që shkoi – Nobelin për Letërsi e fitoi shkrimtari turk Orhan Pamuk. Personalisht e kisha dëshirue nji çmim të këtillë për veprën dhe sidomos gjestin prej qytetari dhe intelektuali të Pamukut – angazhimin për nji të vërtetë, për Të Vërtetën Armene n’Turqi, edhe me kusht flijimi dhe dëbimi nga vendlindja. Gjesti i Pamukut ma kujtonte aktin historik të nji shkrimtari tjetër, Zolas. Këto janë figurat dhe këta janë emnat, bashkë me shumë emna tjerë nga historia e letërsisë botnore, që i kanë dhanë kuptim artit të tyne, por edhe kohës në të cilën kanë jetue.

Parabola e Pamukut, e Nobelit të tij me Nobelin e ankthizuem të Kadaresë asht e pashmangshme.

Pamuk fitoi çmimin jo kur akademitë turke u bashkuen për me i adresue nji letër rekomandimi Komitetit të Nobelit, njashtu si ja banë akademia e Shqipnisë dhe Kosovës, kur institucione tjera çonin letra rekomandimi në këtë Komitet tue i përgjërue për Kadarenë, por rrafsh e kundërta: kur akademitë, institucionet, qeveria dhe populli që e gjeunte me vo e me gurë, kërkuen burgimin dhe eksternimin e shkrimtarit Orhan Pamuk.

Atëhere kur nji shkrimtar vendosi me qenë qytetar. Me qenë i drejtë. Me e ba nji flijim për nji të vërtetë që nji qeveri e nji shtet e mbanin si sekret. Me e sfidue pushtetin dhe shtetin. Me e sfidue forcën. Me e sfidue numrin. Numrin prej 70 milionë turqish që këte të vërtetrë të tmerrshme nuk ka dëshirë me e pranue. Njisoj si Serbia krimet dhe përpjekjet gjenocidale në Kosovë.

Po them, jo kur nji popull e laureoi dhe e adornoi si nji Enver e nji Mao shkrimtarin, por rrafsh kur po ky popull e anatemoi dhe e dëboi shkrimtarin, pasoi Çmimi.

Nëse kjo asht mënyra e cila e sjellka Çmimin Nobel, dhe shpresat e krejt njerëzve të qytetnuem janë se kjo duhet me qenë mënyra e laureimit, atëhere Kadare kurrë s’ka me e meritue.

Krejt çka Pamuk ka – nuk ka Kadare. Pos talentit.

Kadare kurrë s’ka qenë e as ka me qenë – Qytetar. Intelektual. As ka me e kuptue dallimin, për fat të keq të tij. Ka me e çue jetën i hutuem me këtë distinkcion.

Derisa Pamuk nuk pritte shteti e akademitë me i ba lobi, por ndjeki dellin e vet prej njeriu e qytetari, dhe foli dhe pranoi krimet e bame ndaj armenëve n’Turqi, krime që kategorizohen si gjenocid, Kadare ishte pjesë e nji nomenklature dhe reprezenti kryesor i nji klike që kishte krye eksperimente historike mbi krejt nji popull e nji shtet, si Shqipnia komuniste.

Kadare kurrë nuk e gjeti guximin me ba gjeste disidente si Kundera, Solzhenjicin, Kish…Ai ishte tuc. Tuc që kurrë s’e ka ndjek të vërtetën dhe të drejtën, por vetëm me nji hundë të mpreftë prej nji njeriu të vocërr ka kqyr kush asht kah e mban skeptrin. Kush e ka tash pushtetin e shtetin.

Derisa Pamuk ka sfidue shtetin e pushtetin, Kadare zakonisht gjatë jetës së tij ka divinizue e laureue pushtetin e shtetin. Dhe, kjo dashni ishte e ndërsjelltë, njaq sa njerëzit e zakonshëm edhe sot e kësaj dite, sidomos në Kosovë, e kanë të zorshme me e kuptue ku asht dallimi mes Enverit dhe Kadaresë. Për ta këto janë anët e nji të vetmi divinitet.

Kosova asht shembulli ma i mirë për me e kuptue tanë falcitetin prej disidenti e prezentimi publik të rremë të Kadaresë. Sa here vjen n’Kosovë, keshe si shkrimtar, Kosova e pret dhe e divinizon si Enver. (E dijnë ata se kush asht ky. S’ka dert se çka flet nëpër botë.)

Kadare asht nji erzac për Enverin. Kadare përjetohet si Enver i Letrave. Andaj ajo pritje, n’akademi, n’qeveri, n’rrugë, n’hotel. Vdiq Enveri, rrnoftë Enveri. Kosova me adhurimin e vet e demaskon në të vërtetë Kadarenë, ia çierrë maskën prej europiani, prej disidenti, prej njeriu të mirë, prej shkrimtari të mirë, tue e cullakue e tue e kallxue n’tanë të vërtetën e tij – erzac për Enverin. Pjesë e nji manipulimi monumental me nji vend e me nji popull. Manipulant.

Dhe, në vend se krejt ky adhurim me i pengue, përkundrazi, atij i pëlqen roli prej Enveri. Edhe dorën ta jep posi Enveri, posi Mao. Kadare me eksitimin e tij me rolin e Enverit na thotë se qenka mirë me qenë diktator. Njerëzit po të dojkan, po t’adhurojkan. Paskan qejf me u fotografue me ty. Po u tutkan prej teje. E tue u tutë, edhe po t’respektojkan.



Kadare i pranuem ne pritje te Enver Hoxha

Pamukut njerëzit nuk iu tutën. Deshtën me i ba linç. Deshtën me e mbytë. Nuk i dhanë randësi letërsisë së tij, nuk e vlerësuen në momentet kur e gjuejshin me gurë. Harruen se çfarë talenti ka Pamuk, se sa shumë e ka popullarizue letërsinë turke me veprat e tij, sa shumë e kanë lexue e dashtë, harruen gjithçka. Kenë tue e mbytë. Pamuku asht pasqyra e Kadaresë, ku shihet kjartë si loti e vërteta e Kadaresë – erzac për Enverin.


Shqiptarët nuk e gjuejnë Kadarenë me gurë, as dojnë me i ba linç. Ata i tuten Kadaresë, njisoj si Enverit. Ende e kanë të zorshme me e kuptue: ku asht dallimi mes Enverit e Kadaresë.

[D&G Feminine]

Shqiptarët nuk e gjuejnë Kadarenë me gurë, as dojnë me i ba linç. Ata i tuten Kadaresë, njisoj si Enverit. Ende e kanë të zorshme me e kuptue: ku asht dallimi mes Enverit e Kadaresë.

Ku e kane inatin me Kadarene keta njerez nuk e kuptoj. Nga njera ane me vjen mire qe jane keto debate sepse kemi rastin ta lexojme Kadarene jashte krijimtarise letrare. Po sinqerisht nuk e kuptoj pse e sulmojne, s'ma mer mendja te jete thjesht zili duhet te jete dicka tjeter

[ATMAN]

Ku e kane inatin me Kadarene keta njerez nuk e kuptoj. Nga njera ane me vjen mire qe jane keto debate sepse kemi rastin ta lexojme Kadarene jashte krijimtarise letrare. Po sinqerisht nuk e kuptoj pse e sulmojne, s'ma mer mendja te jete thjesht zili duhet te jete dicka tjeter

Pamuk ka sfidue shtetin e pushtetin, Kadare zakonisht gjatë jetës së tij ka divinizue e laureue pushtetin e shtetin.
Dhe, kjo dashni ishte e ndërsjelltë, njaq sa njerëzit e zakonshëm edhe sot e kësaj dite, sidomos në Kosovë, e kanë të zorshme me e kuptue ku asht dallimi mes Enverit dhe Kadaresë.
Për ta këto janë anët e nji të vetmi divinitet

[D&G Feminine]

Pamuk ka sfidue shtetin e pushtetin, Kadare zakonisht gjatë jetës së tij ka divinizue e laureue pushtetin e shtetin.
Dhe, kjo dashni ishte e ndërsjelltë, njaq sa njerëzit e zakonshëm edhe sot e kësaj dite, sidomos në Kosovë, e kanë të zorshme me e kuptue ku asht dallimi mes Enverit dhe Kadaresë.
Për ta këto janë anët e nji të vetmi divinitet

pa lidhje fare

Enverin e kane "divinizue" ne Kosove (ne te kaluaren) sepse ishte kryetari i shtetit shqiptar, perfaqesonte "lirine e shtetit ame", ndersa ata ishin nen Serbine.

Kurse me Kadarene, krenohemi te gjitha palet sepse eshte nga te paktet shqiptare bashkekohore qe njihet ne bote dhe jo vetem aq, po qe vlersohet si shkrimtar. Ne ate bote qe nuk e ka idene per kapacitetin tone intelektual.

[Llapi]

Kadare: Fajtorë, dhe unë dhe Qosja, pranoj dy gabimet e mia: Pjesën e bisedës me Ramiz Alinë për prirjne e shqiptarëve drejt krishëtirmi dhe me Ibrahim Rugovën - “TV Kohavizion“



Kadare: Fajtorë, dhe unë dhe Qosja, pranoj dy gabimet e mia: Pjesën e bisedës me Ramiz Alinë për prirjne e shqiptarëve drejt krishëtirmi dhe me Ibrahim Rugovën

Intervistoi: Adriatik Kelmendi “TV Kohavizion“

Ismail Kadare thellon shpjegimet e tij të kohëve të fundit rreth disa prej keqkuptimeve të mëdha që i janë adresuar atij për personazhe, në kohë dhe teza të ndryshme. Duke treguar anën e tij njerëzore, teksa nuk nguron ti bëjë një rishikim edhe më të thellë debatit me akademikun kosovar Rexhep Qosja. Gjithashtu, shkrimtari i madh, siç do të keni mundësi ta lexoni nesër, në pjesën e dytë të kësaj interviste, ka pranuar se ka gabuar për atë pjesë të një bisede me Ramiz Alinë, kur në Shqipëri ishte ende në fuqi regjimi komunist, se feja myslimane me kalimin e viteve do të zbehej (së pari në Shqipëri e më pas në Kosovë) derisa t‘ia linte vendin fesë së krishterë. "Ka qenë mendimi im krejtësisht i gabuar, parashikim krejtësisht i gabuar, që nuk doli". Ndërsa një tjetër gabim që ai ia ka njohur publikisht vetes, ka qenë një anë e marrëdhënies së tij me ish-Presidentin e Kosovës Ibrahim Rugova. "Eshtë meritë e tij që (ajo) s‘u kthye në marri",- thotë shkrimtari i madh, i cili zbulon për herë të parë sot, se nëse do të kishte pranuar ofertën për të qenë Presidenti i Shqipërisë, do të kishte hequr dorë nga letërsia.



“TV Kohavizion“ - Debati juaj me Rexhep Qosen, ka qenë temë edhe gjatë qëndrimit tuaj në Kosovë. Në fakt ka pasur në thelb atë që shpesh është quajtur "mosdurim i ndërsjellë" i ju të dyve. Nuk ishte shkas vetëm debati për identitetin e shqiptarëve. Kishte filluar me prononcime të aty-këtushme edhe më parë. Edhe në intervista që kam pasur edhe unë vetë me ju të dy më herët, ku ju keni shprehur doza nervozizmi për njëri-tjetrin. Kur ka filluar kjo?

Ismail Kadare: Ju bëtë një simetri. Unë natyrisht do të them se s‘është e vërtetë, sepse çdo njeri e kujton anën e vet... që është më i favorizuar në këtë gjë. Mendoj objektivisht nuk kam pasur sinqerisht kundër tij kurrë asgjë. Ndërsa disa herë prej tij ka pasur ndaj meje diçka që unë s‘e kam kuptuar mirë dhe sinqerisht kam qenë i pavëmendshëm, dhe do ta vërtetoj që kam qenë i pavëmendshëm. Ka pasur një kohë që shumë vite përpara ai ka pasur një polemikë me shumë shkrimtarë të rinj në Kosovë dhe ndërkohë nuk e di pse jam gjendur dhe unë pa dashur në këtë farë polemike dhe kam qenë objekt sulmesh. Tashti kam harruar, se ka kaluar shumë kohë. Por një periudhë ftohje, më kujtohet kur kam ardhur në Kosovë, për herë të parë në ‘72-shin, kam përshtypjen se kam takuar shumicën e shkrimtarëve të Kosovës. Me atë kishin marrëdhënie shumë të ftohta për shkak të tij, mendoj unë. Unë nuk e kam marrë në qafë në atë kohë, absolutisht. Pastaj ka qenë një periudhë ftohtësie nuk e di pse, ka qenë një periudhë sjellje normale, nuk e di pse.


“TV Kohavizion“ - Pse e quani sjellje normale? Jeni takuar, keni kontaktuar në ndonjë mënyrë gjatë viteve, jeni lexuar ndërmjet vete?

Ismail Kadare: Jemi takuar, por është punë e harruar kjo gjë. Fakti që unë e kam harruar këtë gjë tregon që unë kur kam qenë në Francë kam bërë çmos të botohen dy libra të tij. Çështja shqiptare, bile është botuar te botuesi im francez po ja... dhe romani i tij, të cilin e kam shoqëruar me një parathënie shumë të gjatë. Ju do të thoni "në parathënie flitet kryesisht për Kosovën dhe më pak për romanin". Po, është e vërtetë. Shtesa kryesore- ka qenë e lançuar kultura e Kosovës me çdo kusht.


“TV Kohavizion“ - Do të ndodhte botimi pa kujdesin tuaj, insistimin tuaj, do të thosha, pa ndihmesën tuaj?

Ismail Kadare: Mund të ndodhte, por kishte gjasë më tepër të mos ndodhte. Unë bëra një parathënie shumë të madhe mbi 20 faqe, që ishte rekomandim-parathënie dhe sugjerim për ta botuar. Mund edhe të ndodhte edhe pa këtë.


“TV Kohavizion“ - Ju i keni hapur portat në gjuhën frënge Rexhep Qosjes?

Ismail Kadare: Për librin "Histori e Çështjes Shqiptare" absolutisht e kam çuar te botuesi im dhe i kam thënë: "të lutem botoje se ndihmohet populli, të cilit unë i përkas dhe ti ke vite që po më boton". E shoqëruar nga parathënia ime, ka luajtur një rol. Kjo tregon e solla shembullin, jo për të qenë, sepse të mirën e kam bërë. Nuk pres ndonjë mirënjohje. Por, sidoqoftë, kjo tregon se unë nuk kam pasur ndonjë zemërim me të, d.m.th. ajo është harruar. Më vonë ai ishte acaruar përsëri në ngjarjet e ‘97-s, ka bërë ca letra që kanë qenë të marra. D.m.th me një ngazëllim të madh për atë që ka ndodhur në Shqipëri.


“TV Kohavizion“ - Keni fjalën për ciklin e shkrimeve "Revolucioni i vonuar demokratik"?

Ismail Kadare: Pikërisht, më janë dukur letra të marra. S‘i jam përgjigjur fare dhe s‘i kam dhënë asnjë rëndësi, të them të drejtën. Kam qenë shumë i dëshpëruar në atë kohë. Për mua djegia e Shqipërisë në ‘97-n ka qenë një tragjedi kombëtare, një turp yni si komb. Ne u turpëruam përpara ndërgjegjes sonë para gjithë Evropës dhe para të gjithë botës. Të gëzohesh që është djegur Shqipëria, ta quash revolucion të vonuar demokratik është vërtet të mos jesh mirë nga mendja. Ka kaluar dhe kjo, pastaj kanë ardhur vonë diskutimet e vonshme. Nuk i kam bërë me një sulm, kam kritikuar tezën e tij që nuk jemi plotësisht evropianë.


“TV Kohavizion“ - Megjithatë libri juaj, sprova juaj, që është botuar edhe si libër, ka qenë në njëfarë mënyre e lidhur me shkrimin që kishte bërë Rexhep Qosja më parë?

Ismail Kadare: Shiko, unë atë sprovë do ta shkruaja sikur Rexhep Qosja të mos ekzistonte në këtë botë. Nuk është ai që më ka kushtëzuar me këtë gjë. Ka qëlluar, sapo është marrë me këtë problem e kam kundërshtuar, siç bëhet në një polemikë. Kaq. Shumë e thjeshtë. Pastaj ai ka degraduar gjithçka. I ka bërë dy libra kundër meje, për disa paragrafë që kam unë, për disa faqe. Kjo është historia. Një mllef i jashtëzakonshëm, i çuditshëm. Në kohën kur kemi të tjera punë për të bërë, e harroi çdo gjë, e harroi problemin e pavarësisë së Kosovës, e harroi Serbinë, e harroi atë, këtë, dhe dola unë armiku kryesor i Kosovës, i popullit shqiptar, i letërsisë, i mendimit, i filozofisë, i të gjithave. Është një absurditet, unë nuk e kuptoj si mund të kesh kaq pasion ndaj kolegut tënd. Mund të kesh zemërim, mund të sulesh një herë ose dy, por të mos lodhesh për këtë gjë. Nuk ka histori të komplikuar, është shumë e thjeshtë.


“TV Kohavizion“ - Polemika me Qosjen mund të vlerësohet edhe si njëra ndër polemikat që zgjoi interesimin më të madh në të gjitha anët ku jetojnë shqiptarët dhe kishte edhe vazhdim, pasi që u shkrua shumë nga shumë të tjerë, pas saj. Madje kishte edhe të tillë që vlerësuan se nëse kemi këso ndeshje, sidomos tash kur po bëhen përpjekje për afrim sa më të madh të Kosovës dhe Shqipërisë, kjo mund të ndikojë edhe në mënyrë negative, pasi që dy nga ata që u quajtën kolosë, ju dhe Qosja, ndesheni në këtë mënyrë dhe, ç‘është më e rëndë, nganjëherë edhe nuk zgjidhni fjalë për t‘i vënë epitete negative njëri-tjetrit. Mund të sjellë gjë pozitive kjo?

Ismail Kadare: Unë jam kundër epiteteve: kolosë, korife, baba i kombit, bacë... Këto për mua janë gjepura. Ne duhet të mësohemi pa këto. Nuk është nder i një vendi të qytetëruar të përdorë koncepte të këtilla. Këto janë koncepte klanore, kur zihen në shtëpi dhe bien në gjak, ku baca i njërës dhe baca i tjetrës bëjnë bisedime merren vesh, etj.


“TV Kohavizion“ - Po ky ishte reflektimi që u dha kryesisht nga shtypi, që reflektoi mbi polemikën.

Ismail Kadare: Po pa të keq është mendja jonë e prapambetur që koncepton këtu. Unë do ta refuzoja një fjalor të tillë në raport me kolegun tim. Ne jemi kolegë në letërsi, askush s‘ka të drejtën të uzurpojë me titullin e bajraktarit, të kolosit, etj.


“TV Kohavizion“ - Megjithatë, titujt në një anë. Ju jeni të dy personalitete me ndikim në kulturën shqiptare.

Ismail Kadare: Kultura shqiptare ka disa personalitete, nuk jemi vetëm ne të dy. Unë nuk e pranoj këtë gjë. Nuk i pranoj këto struktura dyshe ose treshe. Unë i refuzoj.


“TV Kohavizion“ - Ose mos ju doni të thoni: vlejnë për mua, por nuk futet edhe Rexhep Qosja këtu?

Ismail Kadare: Unë i refuzoj parimisht këto. Këto janë karakteristika të mentaliteteve të prapambetura. Dhe prandaj po thoni ju që është e vërtetë që kjo nga një pikëpamje është një polemikë jo e mirë. Është koha për një tjetër gjë. Në këto raste nuk duhet të bëjmë një simetri patjetër të shikosh kush merret me çfarë merret, dhe në qoftë se kjo punë zë një pjesë të vogël të saj që unë shkruaj dhe te tjetri zë 90% të asaj që po bën, sigurisht që edhe faji ndahet ndryshe. Ta zëmë që po, jemi të dy fajtorë që u futëm në polemikë. Unë nuk e përjashtoj dhe nuk më vjen keq të them po të kem bërë një gabim që vajta u futa kot në një polemik të tillë. Por është shumë e lehtë të shikosh proporcionet, përmasat. Në politikë është një term që quhet Kadare e proporcionuar. Kur tjetri e kapërcen 20 herë që aty ai është i humbur, dhe ne duhet të kemi guximin t‘i themi zotëri të ka thënë kaq i ke thënë 20 të tilla. Është në të drejtën botërore kur përgjigjja është e proporcionuar, dhe aty gjykohet lehtësisht. Në rast të tillë siç e thatë ju që kemi probleme të tilla vërtet polemika mund të jetë fatkeqe.


“TV Kohavizion“ - Nëse do të mund të shikonit prapa, do të dëshironit të mos e kishit bërë fare?

Ismail Kadare: Po, mund të mos ishte.


“TV Kohavizion“ - Ju e keni thënë edhe më herët- feja u imponua si çështja kryesore brenda këtij debati, brenda identitetit shqiptar. Përse?

Ismail Kadare: Problemi në këto polemika është një mashtrim i madh i palejueshëm. Një nga gjërat më të shëmtuara është abuzimi me fenë, sepse polemikë e pandershme quhet ose siç kam thënë unë polemikë e pabesë, kur ngre një tezë që tjetri nuk e ka dhe thua frazë më frazë në këtë sprovë "Ismail Kadare ka një përçmim, një dënim të myslimanizmit shqiptar, është kundër myslimanizmit është pro katolicizmit". Pasi e thua një herë pas pesë paragrafësh të ngrihesh kundër myslimanizmit si Ismail Kadare, shpif një herë, thua një mashtrim që është krim. Pastaj e përsërit dhe i ke bindur mendjen vetes, prandaj këtu fillon edhe psikopatia, që kjo është e vërtetë sepse thua me atë këtu fillon e pamoralshmja, shpreson që publiku thotë që "me sa duket Kadare me të vërtetë e ka thënë këtë sepse ky kot nuk e thotë". Këtu është abuzimi që çdo vend i qytetëruar nuk e lejon kurrë. E ndalon me gjyq, që te ne për fat të keq nuk ekziston. E ndalon sepse kështu pritet shpifja. "Zotëri, ke gënjyer pa pikë turpi". Ku e ke gjetur këtë?! Dhe unë asnjëherë nuk kam thënë asnjë fjalë fyese për myslimanizmin shqiptar. Teza ime është që ne duhet të hyjmë në Evropë myslimanët, të krishterët bashkë. Asnjë pengesë nuk është myslimanizmi shqiptar për Evropën, asnjë ndryshim s‘ka myslimani shqiptar, jemi të gjithë shqiptarë myslimanë, katolik, ortodoksë dhe evropianë dhe ateistë bashkë.


“TV Kohavizion“ - Kjo thoni se është nxjerrë nga konteksti, ngase ju nuk keni qenë kundër myslimanizmit? Megjithatë, ju gjithherë jeni shprehur me një simpati për krishterimin. E keni parë krishterimit si diçka më të afërt me Evropën.

Ismail Kadare: Pse të mos e shoh krishterimin kështu? Çfarë ka të keqe? Vetë shprehja juaj; keni parë edhe krishterimin... sigurisht edhe ajo është feja jonë. Ne kemi tri fe dhe një komb. Përse është katolicizmi sidomos feja më e goditur gjatë diktaturës komuniste?! Duhet ta pranojmë, e goditur egërsisht. E goditur nga dy burime: sepse ishte fe, sepse ishte mishërim i Perëndimit, sipas mentalitetit komunist. Ndërsa për ortodoksizmin mund të kishte njëfarë zbutje, sepse ishte feja zyrtare e Rusisë, e gjithë vendeve komuniste. Katolicizmi quhej feja e Vatikanit, e SHBA-së, NATO-s, Evropës Perëndimore. Prandaj ajo ka qenë më e goditura. Edhe në koloni katolikët janë goditur më ashpër sesa të ishin shumicë. Megjithatë, katolicizmi ishte në teh të goditjes. Shkrimtarë katolikë të veriut, nuk kanë numër më të madh të martirëve sesa midis tyre. Janë goditur edhe myslimanët, në mesin e të pushkatuarve ka po aq. Po në rastin e shkrimtarëve klerikë, katolikët zënë vendin parë. Unë kështu e di dhe besoj se kështu është e vërtetë. Ne e kemi për detyrë morale ta themi këtë gjë, aq më tepër unë që vij nga një tjetër fe. Është normale e detyrueshme moralisht, ti që ke tjetër fe të mbrosh fenë tjetër. Në qoftë se ajo fe ka pësuar më shumë, sipas mendjes tënde, të jesh ti i pari të thuash, kjo ka shumë martirë.


"Po të bëhesha President, do hiqja dorë nga letërsia"


“TV Kohavizion“ - Kur i referoheni rastit të ministrit të Jashtëm të Shqipërisë, Besnik Mustafaj, Ju thoni se duhen ndarë politika dhe letërsia?

Ismail Kadare: Absolutisht. Nuk është seriozitet nëse ministrat e kanë mendjen te vjershat ose tregimet.


“TV Kohavizion“ - Kjo ishte edhe arsyeja përse ju nuk pranuat të kandidonit për President të Shqipërisë, pasi disa herë jeni propozuar? A do të thotë që e keni vënë letërsinë para politikës?

Ismail Kadare: Nuk është kjo arsyeja. Por në qoftë se do të më ndodhte kjo gjë, do të ishte turp që unë të thosha që "jam prapë shkrimtar dhe do të më lini gjysmën e ditëve të mbyllur në shtëpi se do të vazhdoj letërsinë". Kurrsesi. Është turp për atë që merr përsipër një barrë të rëndë dhe të kujtojë që ende jam artist, jam shkrimtar, etj. Jo absolutisht. Kjo është një hipotezë që unë s‘e kam menduar kurrë, s‘kam pasur mëdyshje të pranoja një post të lartë. Në qoftë se do ta pranoja, atëherë do të hiqja dorë nga letërsia, për respekt të postit ose të përgjegjësisë që të jep populli yt.


Ismail Kadare: Pranoj dy gabimet e mia: Pjesën e bisedës me Ramiz Alinë për prirjne e shqiptarëve drejt krishëtirmi dhe me Ibrahim Rugovën.
Kadare: Dy gabimet e mia
"Zbehja e myslimanizmit te shqiptarët dhe marrëdhënia me Rugovën"


Për veprën e shkrimtarit të madh shqiptar, Ismail Kadare, janë thënë e shkruar fjalë pafundësisht të mira, por, më shumë se në publik, nëpër ambiente të ndryshme shqiptare për të thuhet se është një njeri që nuk i pranon gabimet. Por, edhe kritikët e tij më të zellshëm kanë rastin të lexojnë sot një intervistë, ku Ismail Kadare pranon publikisht dhe me plot gojën dy nga ato që ai i cilëson si gabimet e tij. "Ka qenë mendimi im krejtësisht i gabuar, parashikim krejtësisht i gabuar, që nuk doli", thotë Kadare për një bisedë të tij me ish-presidentin komunist, Ramiz Alia, rreth tezës se pas lejimit të feve në Shqipëri, do të mund të forcohej feja katolike dhe do të zbehej me kalimin e kohës, besimi mysliman. "Ja pra, zotëri, e kam thënë gabim". Eshtë gabim pa asnjë hezitim", shprehet Kadare, i cili pak më pas pranon një tjetër gabim: Atë që lidhet me raportet mes tij dhe ish-presidentit të Kosovës, Ibrahim Rugova, të cilin shkrimtari i madh e ka pasur mik dhe koleg, por që edhe e ka kritikuar në ndonjë moment si politikan. Duke pranuar se, gjithsesi, kjo "përplasje" për meritë të Rugovës, nuk u kthye në "marri", saktëson Kadare.



“TV Kohavizion“ - Kjo ju ka nxitur të shkruani në librin "Nga një dhjetor në tjetrin": "Prirja e Shqipërisë do të ishte drejt fesë së krishterë, ngaqë ajo lidhej me kulturën, kujtimet e vjetra, dhe nostalgjinë e kohës para turke. Me kalimin e viteve, feja e vonë islamike, e ardhur bashkë me otomanët, do të zbehej (së pari në Shqipëri e më pas në Kosovë), derisa t‘ia linte vendin fesë së krishterë, ose më saktë kulturës së krishterë. Kështu që së paku nga një e keqe (ndalimi i fesë më 1967) do të vinte një e mirë. Kombi shqiptar do të bënte një korrigjim të madh historik, çka do të shpejtonte bashkimin e tij me kontinentin mëmë: Evropën"? Kjo pjesë është përdorur edhe nga Rexhep Qosja, në polemikë.

Ismail Kadare: Kjo është tjetër. Kjo është abuzimi, abuzim i pastër i pandershëm. Pse? E para, kjo është një bisedë, është një kujtim që unë vetë e kam nxjerrë. Nuk është një që ma ka kapur një dokument që Ismail Kadareja ka thënë këtë dhe këtë. Unë vetë e kam kujtuar një bisedë me Ramiz Alinë. Është abuzuese kur një ditë dikush vetë ka bërë një rrëfim për diçka, ti fillon dhe abuzon me të e para gjë është ta pyesësh njëherë. E dyta, unë jam shkrimtar në një vend që feja është ndaluar dhe unë shkoj te shefi i shtetit komunist, komunist i egër, armik i fesë, dhe i kërkoj hapjen e kishave dhe xhamive, i kërkoj lejimin e fesë. Kjo është kurajoze, sepse situata është absurde, feja është e ndaluar dhe bisedojmë për një gjë që nuk ekziston ende. Dhe unë kam deklaruar në intervistë. Ka qenë mendimi im krejtësisht i gabuar, parashikim krejtësisht i gabuar, që nuk doli.


“TV Kohavizion“ Ju e quani të gabuar sot?

Ismail Kadare: Pa diskutim. Nuk e kam përsëritur kurrë më, sepse kam thënë që ka qenë i gabuar, e ti çfarë bën, nuk shikon ç‘ka ndodhur më pas, por gërmon me një kënaqësi të madhe ja ç‘ka thënë njëherë Ismail Kadare. "Ja, pra, zotëri e kam thënë gabim". Është gabim, pa asnjë hezitim. Dhe po të duash, të thellohesh, gabim i bërë në rrethana krejtësisht lehtësuese, në kuptimin se unë vetë e kërkoj në fund të fundit për të marrë një ashtu të them të hapen kishat katolike, ortodokse, po të duan dhe xhamitë, megjithëse mendoj unë them se myslimanizmi shqiptar ka për t‘u zbehur nga shkaku i hyrjes në Evropë. Mendim i gabuar, parashikim i gabuar, çfarë do më tepër. Ç‘është kjo kënaqësi për të kapur të keqen, kjo është e shëmtuar, kjo nuk ndodh asgjëkundi, vetëm në mbretërinë e së ligës mund të ndodh një gjë e tillë. "Do të gjej patjetër mendimin tënd të gabuar, ndonëse ti e ke korrigjuar më vonë, je shumë i kujdesshëm për të mos e përsëritur më". Kjo s‘ndodh kurrë. Na pëlqen e liga, na pëlqen mallkimi, na pëlqen e zeza. Nuk duam të shohim asgjë të mirë.


“TV Kohavizion“ - Ne shqiptarëve na ndodh shpesh?

Ismail Kadare: Për fat të keq, na ndodh disa herë, jo shpesh. Unë jam kundër asaj që e dënojnë veten të mallkuar. Abuzimi në këtë është një burracakëri e jashtëzakonshme. Kanë abuzuar, jo vetëm Qosja, kanë abuzuar edhe të tjerë, një ish-zv. ministër i Jashtëm, një Pëllumb Xhufi, e nxori ai me vrap, "historiani", jo, jo, të ketë turp, historian. Historiani vajti e gjeti këtë, por unë kam njëmijë mendime të tjera korrigjuese të kësaj, por jo, ajo i intereson, vetëm e keqja, sepse ata janë një klan që i shfrytëzojnë këto.


“TV Kohavizion“ - Lidhur me këto sulme, shpesh e keni përdorur fjalën zili, smirë.

Ismail Kadare: Ka shumë, ka disa arsye, mund të jetë edhe ajo. Nuk kam dëshirë të flas për këto më duket e padenjë të flas për këto gjëra.


“TV Kohavizion“ - A mendoni se fati i shqiptarëve do të ishte më ndryshe sikur të ishim në shumicë të krishterë? Ka disa teza që e mbështesin këtë.

Ismail Kadare: Një populli nuk mund t‘i kërkohet kurrë ajo që mund të ishte, të bëhen hamendje, populli është ai që është. Ne s‘mund të bëhemi më të bukur se që jemi, jemi ata që jemi. Unë nuk mendoj që kjo ka qenë një fatkeqësi kaq e madhe. Ndoshta, me sa duket, përpara. Na ka penguar me atë që për sa kohë Serbia e mbajti nën çizme Kosovën, duke pëshpëritur jo shumë haptazi, por fshehurazi, këta janë islamikë, këta janë të rrezikshëm, për të pasur dorë të lirë nga Evropa për t‘i rënë dhe të them të drejtën ka pasur njëfarë suksesi. Tani kjo gjë është e kapërcyer, tashti Shqipëria po rehabilitohet, në qoftë se hyn në Evropë. Pa myslimanët, kombi shqiptarë prishet, prandaj është absurde të kesh mendime kundër myslimanëve. S‘mund të ketë. Unë jam shkrimtar, kam tërë lexuesit e mi. Pse të them unë që pjesa më e madhe e popullit tim s‘janë më shqiptarë. Këto janë marrëzira, vetëm fantazirat më të këqija, më makabre mund t‘i pjellin. Feja nuk është një pengesë, ne jemi ata që jemi, ne nuk ka pse ta zbukurojmë veten, por as ta keqësojmë. Ne do të hyjmë në Evropë kështu siç jemi dhe nuk i kemi borxh askujt. Unë, duke u marrë me shkaqet pse është bërë konvertimi, jam përpjekur të shoh anën e fisme të kësaj gjëje, sepse shumë thuhet "e bënë shqiptarët për servilizëm, e bënë nga dhuna, për arsye karriere për taksa". Këto të gjitha janë cilësi që e rëndojnë ndërgjegjen shqiptare. Ka diçka të vërtetë në të gjitha, por është përqindje shumë e vogël. Unë mendoj që nga arsyet madhore, ose arsye e madhe, e kam thënë së paku që nuk e ka përmendur asnjë historian shqiptar. Mendoj që me këtë konvertim jo për t‘u hequr shqiptarëve një faj se nuk është ndonjë faj por kam gjetur besoj ndoshta edhe të tjerët e kanë thënë, por është harruar. Arsye kryesore ka qenë problemi i armës, i mbajtjes së armës. Kush e njeh psikologjinë evropiane dhe ballkanase, problemi i armës ka luajtur një rol të madh për dinjitetin e njeriut. Një popull i armatosur, shtëpi që ka armë është gjysmë e lirë. S‘mund të jetë kurrë plotësisht i robëruar një njeri që ka armë jo ilegalisht, legalisht. Prandaj, okupuesi otoman i vuri shqiptarët përpara një dileme tragjike, do të mbash armën jep fenë. Unë jam i sigurt se mijëra e mijëra njerëz kanë kaluar net pa gjumë për të zgjidhur këtë dilemë, që është dilemë e pastër tragjikisht: fenë apo armën. Sepse je mësuar me armë e dorëzon, por ti dukesh i zhveshur, i pambrojtur, pa dinjitet dhe i turpëruar dhe thotë: "Më mirë po jap fenë, ta mbaj armën". Armë do të thotë dinjitet dhe prapa armës qëndron ideja e lirisë, një vend i pushtuar dhe e kanë bërë këtë gjë. Të tjerët e kanë menduar "lë armën, mbaj kryqin". Shqiptarë janë të dy palët. Njëlloj unë vuaj përpara kësaj dileme të tmerrshme, ti dot nuk e di kujt t‘i japësh të drejtë. Unë këtë nuk e gjej dot. Prandaj unë e shfajësoj popullin shqiptar. Si mund të kem unë përçmim për myslimanizmin, kur populli ka zgjedhur të ndahet në dy rrugë. Dhe sot ende nuk mund të them kush ka bërë mirë kush ka bërë keq, kur sa është po aq mirë sa edhe keq. Ky është qëndrimi i shkrimtarit ndaj popullit të vet. Ti del dhe kërkon bisedën me Ramiz Alinë si intereson kjo se njëri ka thënë... është edhe tragjike edhe komike në të njëjtën kohë.


“TV Kohavizion“ - Një riciklim të këtij problemi, të kësaj dileme, ndoshta po e shohim tash në Kosovë. Kosovës i premtohet pavarësia, por ende mbetet dilema do ta ketë Kosova ushtrinë e vet. A do të mund të bëhet Kosova shtet i pavarur, pa ushtri?

Ismail Kadare: Askush nuk ia ka mohuar ushtrinë Kosovës, nuk do t‘ia mohojë, absolutisht kurrë mos e mendoni këtë gjë. Në Kosovë është bërë siç e kam thënë disa herë, por edhe të tjerët e kanë thënë, mua më ka ardhur mirë kur e kanë cituar të tjerët atë qe e kam thënë në shtypin botëror: Eshtë bërë një luftë për moralitet që është gjë e rrallë në historinë e botës, e vetmja ndoshta. Morali evropian këtu u vu në provë, nuk u bë për vajguri, as për diamante e gjëra të tjera, u bë për moral. Tani Evropa hap një epokë të re për shkak të shqiptarëve dhe shqiptarët duhet ta kenë për nder në historinë e tyre që e shtynë kontinentin evropian drejt një lufte të tillë, të tipit të ri. Evropa, e ka ndihmuar luftën e popullit shqiptar, se nuk kam thënë asnjëherë se luftoi vetëm ajo. "Po shqiptarët nuk kanë luftuar", këtë ma kanë shpikur mua. Paska qenë Ismail Kadare kundër UÇK-së?! Ku e morën këtë, po është ky klan që punon gjithmonë. Është e tmerrshme. Evropa duke ndihmuar popullin shqiptar emancipoi vetveten, u ngrit një qytetërim evropian në nivel më të lartë, është në nderin e saj. Evropa nuk mund të shkelë më mbi këtë moralitet, nuk do të kthehet prapa. Prandaj, populli shqiptar në Kosovë nuk do të humbasë asgjë, do t‘i ketë të gjitha përfshirë edhe armën që thatë ju.


“TV Kohavizion“ -Nuk do të ketë më dilema të tilla, ose fenë në njërën anë, ose shtetin, Evropën?

Ismail Kadare: Absolutisht.


“TV Kohavizion“ - Reflektimet tuaja mbi fenë ndonjëherë kanë qenë të ngjashme me ato të Presidentit të ndjerë, Ibrahim Rugova. Edhe ai ka qenë shumë liberal për fe të tjera, ka mbajtur fotografinë e Papa Gjon Palit të Dytë në zyrën e tij, ka punuar për madhërimin e të Shenjtës Nëna Terezë, ka vënë gur themelin e katedrales në qendër të Prishtinës. Por edhe suportuesit e tij më të mëdhenj dhe anëtarët e tij nga partia, e cila është në pushtet, sikur e kanë harruar këtë çështje, nuk i kanë realizuar nismat a tij. Si i shpjegoni?

Ismail Kadare: Gjëra që kanë ndodhur, nuk mund të shpikim gjëra të paqena. Ibrahim Rugovën e kam pasur koleg dhe mik përpara se të merrej me politikë, përpara se të bëhej president, përpara se të bëhej udhëheqës i LDK-së. Ka qenë koleg dhe miku im në botimin e veprave komplete në Kosovë. Nuk lidh raportet e mia me të me politikën. E kam pasur mik e kam dashur, kur ka qenë puna e kam kritikuar publikisht, jo prapa krahëve, e kam kritikuar bile publikisht. Kjo nuk ka luajtur rol në prishjen e miqësisë. Kam thënë dhe është reale nuk dua ta sublimoj njeriun pse ka vdekur, por merita që kjo gjë nuk u shndërrua në marri është e tij, sepse unë e kam kritikuar ai nuk më është përgjigjur asnjëherë. Pra, në qoftë se ka meritë në këtë që themi të dy, ne e kapërcyem. Jo, unë po them e kapërceu ai, pastaj unë, dhe kjo më ka pëlqyer shumë. Kur u çlirua Kosova, kur ai ishte President, kur kam ardhur me time shoqe këtu, e kam përshëndetur dhe kam thënë "ka qenë ëndrra ime të takoj Presidentin e Kosovës". Presidenti ishte ai, dhe po të ishte një tjetër, unë do t‘i thosha këto fjalë, se ka qenë ëndrra ime që Kosova të ketë presidentin e saj dhe unë ta takoj.
Qëlloi një miku im i vjetër, miku im që ishim grindur, ose isha grindur unë, jo ai, dhe unë do t‘i thosha këto fjalë. Më vjen keq që disa njerëz më kanë marrë mllef për këtë gjë. Është turp. Kjo është historia. Kur vdiq unë thash po këto fjalë. Dhe këto janë raportet e mia me të, krejt të hapura, krejt prej qytetarësh. Por këta janë njerëz të pandreqshëm. Një klan që i ngatërron gjërat. Unë s‘kam pasur lidhje politike me Ibrahim Rugovën. Mua nuk më interesonte punë partie, punë zgjedhjesh, kjo ka qenë punë e popullit të Kosovës, unë e respektova vullnetin e tij, atë e zgjodhi populli dhe për ne që ishim jashtë Kosovës, ishte ai. Nuk kishim pse të bënim naze dhe trille, "jo e bëri mirë, jo s‘e bëri mirë", nuk është punë jona të gjykojmë në një popull që jeton jashtë kufijve të Shqipërisë. Këto ishin marrëdhëniet e mia me Rugovën, kjo ka qenë afërsia ose largësia ime me të. Në fund të fundit, ishte afërsia që zotërohej mbi të gjitha të tjerat.


“TV Kohavizion“ - Kjo çështja që e përmendët ju. Vlerësoni që është e drejtë të kemi një katedrale dhe të çohet amaneti i Rugovës në vend?

Ismail Kadare: Nuk është puna që të çohet amaneti i tij në vend. Çdo gjë ndërtohet mbi parime, që katolikët e Kosovës të kenë katedralen e tyre është krejtësisht normale. Gjithë bota po flet për pakicat etnike që të respektohen. Ne kemi jo pakicë etnike, por fetare. Si do të jemi ne të kursyer për ta që të mos u japim katedralen e tyre. Sidomos neve, një katedrale që është e drejtë e tyre e drejtë e Zotit që ta kenë. Për mendimin tim, në peizazhin e kombit shqiptar është një objekt që ndihmon këtë komb, se në fund të fundit lufton mitin e serbëve që thonë: "ne të krishterë, ata myslimanë". "Zotëri ne jemi pak të krishterë por jemi më të vjetër se ju dhe ia kujton botës dhe ndërgjegjes së shqiptareve të Kosovës". Ja një shenjë e fesë të hershme që tregon se shqiptarët kanë qenë këtu në këtë truall përpara jush, sepse gjithë propaganda serbe bazohet "ne të mburremi në Ballkan dhe Kosovë jo, të ardhurit nga Kaukazi dhe Turqia". Ne s‘kemi qenë të aftë të bëjmë kaq shumë libra për ta për të hedhur poshtë këtë gjë, por këtë kishë. Shkaku i parë nuk është kjo, shkaku është e drejta njerëzore dhe hyjnore që kanë të krishterët e Kosovës ta kenë këtë katedrale. Por kjo nuk bie ndesh me interesat e kombit shqiptar, por është një argument i dukshëm për të gjithë, mjaft më me përralla që ju jeni të krishterë dhe ne jemi aziatikë. Ky është kuptimi i kësaj.
Nuk e di si arsyetohet në Kosovë, përse zvarritet, kjo nuk e kuptoj të them të drejtën. Unë kështu e shoh. Unë jam shkrimtar shqiptar, intelektual dhe jam vetë me zanafillë myslimane.


“TV Kohavizion“ - Pse e ndjeni tash kohëve të fundit ta thoni këtë gjithherë, të arsyetoheni në njëfarë mënyrë për mendimet që shprehni?

Ismail Kadare: E them këtë se ka shumë pabesi në polemikën shqiptare. Nuk dua të detyroj askënd t‘i ketë mendimet e mia. Po të dojë le t‘i ketë, po të dojë mos t‘i ketë.


“TV Kohavizion“ - Keni thënë shpesh kohëve të fundit, se "shqiptarët në të gjitha vendet, ku jetojnë janë më mirë se kurrë". A po e shfrytëzojnë shqiptarët këtë çast që e kanë arritur për të pasur një bashkëpunim ndërmjet vete?

Ismail Kadare: Që shqiptarët janë më mirë se kurrë, vetëm duhet të jesh i verbër për të mos e kuptuar. Se sa e shfrytëzojnë këtë është e diskutueshme, sinqerisht nuk e kam menduar, por mund të jetë ashtu si mendoni ju, ndoshta nuk e shfrytëzojnë sa duhet sepse kur nuk e ke lirinë e çmon shumë, kur e fiton - si çdo gjë çmohet më pak.



* Marrë nga gazeta „SHQIP“ gjegjësisht "Koha Ditore", Prishtinë.

[Xhuxh Xhumaku]

Nje burre i permasave si Kadare nuk duhet me fole shume, alias llap.